KOLOKWIUM II, Bezkręgowce


DIVISIO: PARAZOA

TYP: PORIFERA

Wyróżniamy u gąbek warstwę okrywającą, mezogleę oraz warstwę wyścielającą. Wyłącznie wodne i osiadłe, zazwyczaj żyjące w koloniach. Larwy pływające. Zdolne do regeneracji. Symetria ciała zazwyczaj nieregularna, u postaci młodocianych promienista jednoosiowa. Występuje spongocel i otwór wyrzutowy (u form prymitywnych) lub kanały. Wśród kanałów rozróżniamy:

Mezoglea składa się z żelu zawierającego komórki, włókien oraz elementów szkieletowych (np. krzemionka). Wyróżniamy trzy typy gąbek:

Typ askon jest najbardziej prymitywny, składa się z wymienionych wyżej warstw oraz obszernego spongocelu. Sykon jest sfałdowany (palcowate wypustki) spongocel jest zawężony, liczne ostie. Typ laukon natomiast charakteryzuje się występowaniem kulistych komór rozmieszczonych w skomplikowany sposób. Kanały te łączą się ze środowiskiem zewnętrznym za pomocą ostii.

Dorosłe gąbki wapienne są wyposażone w stadium olyntus, czyli formę prostszą od askon, która wraz ze starzeniem się komplikuje swoją budowę aż do osiągnięcia typu leukon (proces ten nosi nazwę rekapitulacji, odtwarzania ewolucji przodków). U gąbek niewapiennych proces ten nie zachodzi.

Warstwę okrywającą gąbki tworzą pinakocyty. Endopinakocyty tworzą dojścia i odejścia od kanałów. U leukonów endopinakocyty zwrócone do wnętrza kanału mogą być orzęsione, co zwiększa przepływ wody. U podstaw gąbek występują bazopinakocyty, które przytwierdzają je do podłoża, a u gatunków słodkowodnych są odpowiedzialne także za fagocytozę oraz osmoregulację. Porocyty mogą być zamykane, co ogranicza przepływ wody przez gąbkę.

W mezoglei występują amebocyty oraz elementy szkieletowe. Szkielet nieorganiczny produkują skleroblasty. Składa się on ze spikul (sklerytów) występujących na obrzeżach mezoglei. Rozróżniamy makro oraz mikroskleryty. Amebocyty za to dzielimy na:

Warstwę wewnętrzną budują choanocyty (komórki kołnierzykowe). U typu askon są zwrócone do spongocelu, u pozostałych typów do kanałów.

Gatunki kolonijne rozmnażają się przez pączkowanie oraz fragmentację. Gemmule (u gatunków słodkowodnych) są formą przejściową (w odpowiedzi na niekorzystne warunki). Rozpadają się, po czym zawarte w nich archeocyty różnicują się na nowe gąbki. Soryty są formą podobną, ale nie tak skomplikowaną i występującą u niektórych gatunków morskich. W odróżnieniu od gemmuli, z sorytu powstaje tylko jedna gąbka.

Komórkami wyjściowymi dla gamet potrzebnych w rozmnażaniu płciowym są archeocyty, plemniki mogą też powstawać u niektórych gatunków z choanocytów. Gamety żeńskie pozostają w mezoglei i tam są zapładniane przez plemniki, które po dotarciu do gąbki są wyłapywane przez choanocyty i transportowane przez nie do gamet żeńskich.

Plemniki i komórki jajowe dojrzewają u gąbek w różnym czasie, co zapobiega autogamii.

GROMADA: DEMOSPONGIAE

Postać dojrzała o typie laukon. Osobniki duże, kolonijne. Szkielet sponginowy. Larwa parenchymula.

Ephydatia fluviatilis - nawodnik rzeczny, kształt zależny od podłoża.

Euspongia officinalis - gąbka szlachetna, używana do celów higienicznych.

Spongilla lacustris - nadecznik stawowy, żyją w stawach i jeziorach, w strumieniach przyjmują postać skorupowatą, normalnie dorastają do 1 m wysokości.

DIVISIO: EUMETAZOA

TYP: CNIDARIA

Zwierzęta wodne, większość morska. Postacie dojrzałe rozróżniamy na polipy i meduzy. Mają właściwe tkanki, a ich komórki są mniej autonomiczne niż te u gąbek. Pragęba funkcjonuje jako otwór gębowy, wokół którego występują ramiona. Rozróżniamy u nich ektodermę (epiderma) i endodermę (gastroderma). Pomiędzy nimi znajduje się mezoglea. Występują komórki parzydełkowe. U polipów przeważa rozmnażanie bezpłciowe. U niektórych gatunków bezkręgowców obserwujemy kleptoknidozę, czyli zjadanie parzydełkowców bez trawienia parzydełek, które wykorzystują do własnej obrony.

Polipy są osiadłe, otwór gębowy u góry i otoczony czułkami. Rozróżniamy polipy stułbiopławowe, krążkopławowe (cztery przegrody endodermalne) i koralowcowe (więcej niż cztery przegrody oraz otwór gębowy w zagłębieniu). Meduzy natomiast są ruchliwe, w kształcie parasola. Orientacja ciała jest odwrotna niż u polipa (otwór gębowy skierowany na dół). Mezoglea obfitsza niż u polipów. Rozróżniamy hydromeduzy (żagielek, gonady z ektodermy) oraz scyfomeduzy (bez żagielka, gonady z endodermy).

GROMADA: HYDROZOA

Najprymitywniejsze. Jama chłonno-trawiąca jednolita, mezoglea bez komórek. Gamety powstają w ektodermie, zarówno u polipów jak i meduz.

RZĄD: HYDROIDEA

Zasadniczą postacią jest polip w kształcie cylindra (symetria promienista). Do podłoża przytwierdzone stopą, występuje hipostom (stożek gębowy), 4 lub 6 ramion. Epiderma zbudowana głównie z komórek nabłonkowo-mięśniowych z wypustkami, może być pokryta kutykulą. Występują w niej także komórki interstycjalne, poruszające się ruchem amebowym. Przekształcone komórki interstycjalne to knidy, formujące się w knidoblasty, z których powstają parzydełka. Na szczycie parzydełka występuje knidocyl, który po podrażnieniu powoduje wyrzut nici. Parzydełka dzielimy na:

Komórki nerwowe są bezmielinowe i rozrzucone pomiędzy komórkami nabłonkowo-mięśniowymi, tworząc sieć. Układ nerwowy bardzo prymitywny, nieukierunkowany. Naskórek wewnętrzny jest zbudowany tak samo, ale nie występują w nim komórki zmysłowe oraz parzydełka. Częste są komórki gruczołowe (na stożku wydzielające lepką substancję, w głębi jamy wydzielające enzymy trawienne). Część trawienia zachodzi w jamie, potem następuje fago lub pinocytoza.

W koloniach może występować polimorfizm polipów, są one wtedy zróżnicowane na polipy odżywcze, obronne oraz rozrodcze. Kształty kolonii mogą być różne, najczęściej jest to kolonia płożąca się lub monopodialna (kiedy powstają rozgałęzienia na jednym pniu nazywanym hydrokaulusem) czy sympodialna (kolejne pnie).

Meduza ma symetrię promienistą. Ramiona na obrzeżach subumbrelli zwisają do dołu. Brzeg tarczy uformowany w żagielek, co zmniejsza średnice otworu prowadzącego do gęby. Otwór gębowy na trzonku i otoczony płatami gębowymi.

Pokrycie ciała tworzą komórki nabłonkowo-mięśniowe bez wypustek, na brzegach przechodzące w komórki cylindryczne orzęsione z wypustkami. Parzydełka występują jedynie na ramionach, mniejsza niż u polipów jest tez więc liczba komórek interstycjalnych. Sieć komórek nerwowych zagęszcza się na brzegach tarczy, tam też występuje większość skupisk komórek zmysłowych (mechanoreceptory oraz plamki wzrokowe lub statocysty). Jama chłonno-trawiąca ma inna budowę niż u polipów. Z głównej komory odchodzącej od otworu gębowego promieniście odchodzą kanały, łączące się na brzegu tarczy w kanał okrężny. Kanałów jest tyle ile ramion ma meduza.

Zazwyczaj są obojnakami. Np. u Hydra sp. zachodzi rozmnażanie płciowe (gatunek ten nie wytwarza meduz). Jajniki i jądra formują się w pobliżu otworu gębowego w okolicach gęby. Zachodzi zapłodnienie wewnętrzne, po czym jajo otacza się osłonką chitynową i opada na dno, po czym powstaje z niego polip. U gatunków wytwarzających meduzy mogą one rozmnażać się płciowo. Ich komórki interstycjalne przekształcają się w gamety, zachodzi zapłodnienie wewnętrzne i powstaje zygota, która bruzdkuje promieniście. Potem powstaje lita gastrula (stereogastrula), w której pojawia się zawiązek prajelita. Wydłuża się, tworząc larwę planulę, która po kilku godzinach osiada na dno i wytwarza polip. U gatunków wytwarzających polipy i meduzy przemiana pokoleń zazwyczaj jest typowa - polipy rozmnażają się bezpłciowo, meduzy płciowo. Oprócz planuli może też występować aktinula (głównie u gatunków wytwarzających sporosaki).

Polipy mają silną zdolność do regeneracji, która u meduz jest znacznie słabsza (ma to związek z ilością obecnych komórek interstycjalnych).

GROMADA: SCYPHOZOA

Wyłącznie morskie. Zazwyczaj w formie meduzy, które są większe niż te u stułbiopławów. Narządy zmysłów (statocysty i plamki oczne) zebrane w ropalia (znajdujące się we wcięciach tarczy). Wykazują zaczątki polaryzacji układu nerwowego (pod każdym ropalium występują zwoje nerwów, które kierują własną częścią ciała meduzy - antimerem). Brak żagielka. Polipy jeśli występują to żyją samotnie. Regeneracja słaba.

Polipy rozmnażają się tylko bezpłciowo, ich jama chłonno-trawiąca poprzedzielana jest czterema przegrodami. Liczne parzydełka.

Meduzy zawsze o symetrii promienistej. Powycinane brzegi tarczy. Liczne parzydełka. Pokrycie ciała zbudowane z komórek nabłonkowo-mięśniowych z wypustkami. W mezoglei występują komórki. Budowa jamy chłonno-trawiącej jest skomplikowana. Czterokątny otwór gębowy prowadzi do komory głównej, która dzieli się na cztery septy (komory boczne) połączone kanałem okrężnym. Ściany sept zaopatrzone są w filamenty gastralne wydzielające enzymy trawienne. W „żołądku” mogą występować parzydełka. Organizacja jamy może zmieniać się wraz z wiekiem.

Meduzy zazwyczaj rozdzielnopłciowe. Komórki rozrodcze powstają z komórek interstycjalnych endodermy. Zapłodnienie zewnętrzne. Bruzdkowanie zygoty całkowite, powstaje celoblastula z której rozwija się po gastrulacji planula, która osiada tworząc scyfistom, który produkuje następne scyfistomy albo przekształca się w polip i produkuje meduzy przez strobilizację. Polip produkuje wtedy larwy nazywane efyrami, które dorastają do postaci meduzy. U gatunków u których brak polipa planula przekształca się bezpośrednio w efyrę.

Aurelia aurita (chełbia modra) ma przejrzyste ciało i różowo zabarwione gonady. Ramiona liczne, bez parzydełek.

GROMADA: ANTHOZOA

Morskie, tylko postać polipa. Składa się on z pnia ograniczonego od dołu stopą a od góry tarczą gębową. Symetria promienista, wewnętrzna dwuboczna. Jama chłonno-trawiąca składa się z gardzieli (część ektodermalna doprowadzająca) oraz części endodermalnej trawiącej. Sama jama podzielona jest na komory przegrodami (mogą być one zupełne lub niezupełne). Brzegi przegród są sfałdowane w filamenty septalne. Mezoglea obfita, z komórkami, możliwy szkielet wewnętrzny. Gonady powstają w przegrodach, mają pochodzenie endodermalne. Larwa planula. Zdolności regeneracyjne duże.

PODGROMADA: OCTOCORALLIA

Kolonijne. Mają osiem pierzastych ramion pokrytych pinulami oraz osiem przegród gastralnych. Zazwyczaj szkielet wewnętrzny. Mogą mieć zielone zabarwienie od symbiotycznych glonów.

Tarcza gębowa prowadzi na dno gardzieli, która wyposażona jest po stronie brzusznej w orzęsioną rynienkę. Komory gastralne mają swoje przedłużenia w ramionach. Parzydełka w formie penetrantów. W mezoglei mogą występować skleryty. Endoderma jamy zbudowana jak u meduz krążkopławów. Septy gastralne zbudowane są z dwóch warstw endodermy rozdzielonych mezogleą i wyposażone w chorągiewki mięśniowe.

Budowa koloni jest różna. Może występować polip-założyciel silnie zmodyfikowany przez rozrost mezoglei, w której obecne są solenia, na których szczytach wyrastają nowe polipy. Mezoglea z soleniami określana jest jako cenenchyma. Może występować dymorfizm na autozoidy (postacie normalne) oraz syfonozoidy (regulujące przepływ wody przez kolonię).

Rozmnażają się przez pączkowanie, podział podłużny i płciowo.

Alcynoacea mają jednolitą cenenchymę o konsystencji korka, z której sterczą polipy.

Gorgonacea rozgałęziają się po podłożu. Cenenchyma obfita, mają szkielet osiowy zbudowany z różnych substancji (np. gorgonia). Corallium rubrum ma szkielet z węglanu wapnia.

Pennatulacea tkwią luźno w piasku. Z polipa-założyciela na boki odchodzą polipy (na kształt liści), całość wygląda jak pióro. Skleryty tak jak u reszty ułożone losowo. Dymorfizm polipów. Pennatula phosphorea świeci, wyraźny dymorfizm.

PODGROMADA: HEXACORALLIA

Może występować kołnierz, który okrywa tarczę gębową w razie podrażnienia. Pień może mieć otworki (cynklidy) które przy skurczu służą do gwałtownego wyrzutu wody. Ramiona rozmieszczone promieniście w jednym lub kilku okółkach. Brak pinul i sklerytów. Przegrody jamy zawsze powstają według schematu trzy pary zupełne + ewentualne dalsze pary zupełne lub niezupełne. Przestrzeń ograniczoną dwoma septami nazywamy endocelem, natomiast między dwoma parami przegród egzocelem. Mogą występować spirocysty, czyli spiralnie skręcone nici wyrzucane po oderwaniu wieczka kapsuły w której są trzymane. Mezoglea obfita, z amebocytami.

Kolonijne bez zróżnicowanej stopy, powszechny szkielet zewnętrzny. Cenosteum nazywamy całość szkieletu produkowanego przez polipy i stolony, na których odbywa się pączkowanie. U młodych osobników kolonii występuje teka, czyli płytka podstawowa wygięta na kształt spodka rosnąca u podstawy pnia. Po czasie, do płytki podstawowej dołączają sklerosepty ustawione poziomo, które wpuklają ścianę ciała do wewnątrz. Wykształcanie płytki podstawowej i siateczki szkieletowej (np. trabekule) umożliwia formowanie się polipów na wierzchu kolonii.

Rozmnażanie prócz pączkowania i podziału podłużnego może mieć formę laceracji stopowej, kiedy część stopy migruje i odtwarza nowego osobnika (u gatunków niekolonijnych).

RZĄD: ACTINIARIA

Polipy samotne. Pień z otworami i wypustkami. Actina equina (ukwiał koński) ma 192 ramiona w 6 okółkach. Żyje w strefie przybrzeżnej, podczas odpływu kurczy się i zatrzymuje w sobie zapas wody.

RZĄD: MADREPORARIA

Szkielet delikatny, gatunki stenotermiczne. Drzewkowate kolonie.

POJĘCIA:


Wyszukiwarka