PRAWO KONSTYTUCYJNE-to zespół norm prawnych określających ustrojowe zasady funkcjonowania państwa, treść i sposoby zagwarantowania praw człowieka i obywatela oraz zaspokajania potrzeb społecznych, sposób tworzenia prawa, hierarchię źródeł prawa a także kompetencje i wzajemne relacje pomiędzy organami władzy państwowej.
POLSKIE KONSTYTUCJE
■ Konstytucja 3 maja-3 maj 1791
■ Konstytucja Księstwa Warszawskiego-22 lipca 1807
■ Konstytucja Królestwa Polskiego-27 listopad 1815
■ Konstytucja marcowa-17 marca 1921
■ Konstytucja kwietniowa-23 kwietnia 1935
■ Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej-22 lipca 1952
■ Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej-2 kwietnia 1997
MAŁE KONSTYTUCJE
► 20 luty 1919
► 19 luty 1947
► 17 październik 1992
KONSTYTUCJA (od łac. constituo,-ere - urządzać, ustanawiać, regulować) - akt prawny, określany także jako ustawa zasadnicza, która zazwyczaj ma najwyższą moc prawną w systemie źródeł prawa w państwie.
FUNKCJE KONSTYTUCJI
♦ prawna-polega na pełnieniu przez Konstytucję roli aktu prawnego w zakresie regulowanych przez nią skutków społecznych, politycznych i gospodarczych.
♦ stabilizacyjna-polegająca na utrwaleniu czegoś w pewnej niezmiennej formie
♦ programowa-określająca otwartość Konstytucji na przyszłość i wyznaczanie przez nią celów
♦ integracyjna-odnosząca się do integracji obywateli z państwem, którego zasady reguluje Konstytucja
♦ organizatorska-Konstytucja określa zasady organizacji i funkcjonowania państwa a także państwowe struktury wewnętrzne
♦ wychowawcza-dotycząca z jednej strony upowszechnienia określonych wartości, zasad i idei, z drugiej zaś równocześnie stymulująca przyjmowanie nowych.
KLASYFIKACJA KONSTYTUCJI
CECHY KONSTYTUCJI
◘ szczególna treść-polega na zakresie ( szerokości ) regulowanych przez nią materii i na sposobie (głębokości, szczegółowości) ich regulowania. Materia Konstytucji to całokształt kwestii ustrojowych tzn.
+ ogólne zasady ustroju państwowego
+ ustrój naczelnych organów państwa
◘ szczególna forma-polega na jej:
= szczególnej nazwie
= trybie powstania
= trybie zmiany
= szczególnej systematyce ogólnej-podział na rozdziały
◘ szczególna moc prawna-przyznanie Konstytucji najwyższego miejsca w systemie prawa stanowionego
PREAMBUŁA-w preambule zwraca się uwagę na doniosły dla Narodu moment dziejowy, wiążący się z odzyskaniem w 1989r. pełnej suwerenności. Jest w niej wyraz bogatej tradycji narodowej, akcentując szczególnie bogatą historię polskiej państwowości.
Występują dwie przeciwstawne koncepcje:
wstęp nie ma charakteru prawnego, bo nie jest artykułowany
ma charakter prawny, bo stanowi część składową Konstytucji
ZASADY OGÓLNE KONSTYTUCJI
1.Zasada suwerenności Narodu-Naród sprawuje władzę w państwie przez swych przedstawicieli wybranych w wyborach demokratycznych.
2. Zasada niepodległości i suwerenności Państwa-jest to niezależność władzy państwowej od wszelkiej władzy w stosunkach z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi oraz samodzielność w regulowaniu spraw wewnętrznych.
3. Zasada demokratycznego państwa prawnego-idea demokratycznego państwa prawnego zalicza przede wszystkim:
-zakaz działania prawa wstecz
-ochrona praw nabytych
-obowiązek jednolitego stosowania prawa
-zasada proporcjonalności
4. Zasada społeczeństwa obywatelskiego
+ zasada pluralizmu politycznego-wyraża swobodę tworzenia i działania partii politycznych
+ samorząd terytorialny ma gwarantować podmiotowość obywatela jako mieszkańca danej jednostki terytorialnej
+ ważną rolę odgrywają też związki zawodowe jako organizacje zrzeszające pracowników
5. Zasada podziału władz-ustrój RP opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Władzę ustawodawczą sprawuje Sejm i Senat, wykonawczą Prezydent i Rada Ministrów, a sądowniczą sądy i trybunały.
6. Zasada społecznej gospodarki rynkowej
=wolność działalności gospodarczej
=ochrona własności prywatnej
=solidarność, dialog i współpraca partnerów społecznych
7. Zasada przyrodzonej godności człowieka
+jest niezbywalną cechą człowieka
+jest nienaruszalna
+przysługuje każdemu człowiekowi w jednakowym stopniu
III IDEE PRZEWODNIE OKREŚLAJĄCE CAŁY SYSTEM PRAW I WOLNOŚCI
Zasada godności człowieka, która:
►określa godność jako przyrodzoną i niezbywalną cechę człowieka
►określa ją jako źródło wolności i praw człowieka i obywatela
►nadaje godności przymiot nienaruszalności
►ustanawia po stronie wszystkich władz publicznych obowiązek poszanowania i ochrony godności człowieka
►jest to ogólna wartość konstytucyjna, stanowiąca źródło, fundament i zasadę całego porządku konstytucyjnego
Zasada wolności człowieka
▼wolność-zakaz zmuszania kogokolwiek do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje, gwarantuje poddanie wolności człowieka ochronie prawnej, ale jednocześnie zobowiązuje, aby każdy szanował wolności i prawa innych
▼w aspekcie pozytywnym-swoboda czynienia wszystkiego, co nie jest przez prawo zakazane. Człowiek nie musi więc wskazywać podstawy prawnej swoich działań
▼w aspekcie negatywnym-oznacza, że nałożenie na jednostkę nakazu podjęcia określonego działania może nastąpić jedynie wtedy kiedy prawo to przewiduje.
C. Zasada równości
◄wszyscy są wobec prawa równi, oznacza to prawo do równego traktowania przez władze publiczne
◄zakaz stosowania dyskryminacji w życiu politycznym, społecznym i gospodarczym
◄Konstytucja dodatkowo zaznacza kilka aspektów szczególnych:
+oddzielnie formułuje zasadę równości dla kobiet i mężczyzn
+wprowadza zasadę równouprawnienia Kościołów i innych związków wyznaniowych
+oddzielnie formułuje zasadę równości prawa wyborczego
OBYWATELSTWO-jest to przynależność państwowa osoby fizycznej, łącząca się z uprawnieniami i obowiązkami określonymi przez prawo danego państwa.
PRAWO OBYWATELSKIE-zespół praw przyznanych jednostce przez porządek prawny określonego państwa w oparciu o kryterium przynależności państwowej.
WOLNOŚĆ OBYWATELSKA-kategoria praw podstawowych służących zapewnieniu obywatelom strefy wolnej od ingerencji państwa.
OBOWIĄZKI-wypływają z dwóch zobowiązań, będących konsekwencją ograniczonego, politycznego władztwa państwa wobec obywatela oraz jego emocjonalnego związku z własnym państwem:
1-do posłuszeństwa
2-do wierności wobec Ojczyzny-państwa
PRZESŁANKI OGRANICZENIA OCHRONY PRAW I WOLNOŚCI
Bezpieczeństwo państwa
Porządek publiczny
Środowisko
Zdrowie publiczne
Moralność publiczna
Wolności i prawa innych osób
1.PRAWA I WOLNOŚCI OSOBISTE
-prawo do życia -wolność przemieszczania się
-nietykalność osobista -wolność sumienia i religii
-prawo do ochrony prywatności -wolność wyrażania poglądów i opinii
-prawo do rzetelnej procedury sądowej(prawo do sądu, do obrony)
2.PRAWA I WOLNOŚCI POLITYCZNE
-prawo związane z udziałem w życiu publicznym(prawo kandydowania w wyborach, pr. Inicjatywy ustawodawczej, pr. dostępu do służby publicznej, pr. składania petycji, wniosków, skarg w interesie publicznym, własnym i osób trzecich)
-wolność zgromadzeń
-wolność zrzeszania się
3.PRAWA I WOLNOŚCI EKONOMICZNE, SOCJALNE I KULTURALNE
-prawo własności -prawo do zabezpieczenia społecznego
-swoboda działalności gospodarczej -prawo do ochrony zdrowia
-uprawnienia pracownicze -prawo do nauki
-prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska
ŚRODKI OCHRONY PRAW I WOLNOŚCI
Podstawowym środkiem ochrony jest droga sądowa, tylko w tej procedurze możliwe jest dochodzenie przez jednostkę. Konstytucja ustanawia także dwie dalsze procedury:
○ skargę konstytucyjną-każdy może wnieść bezpośrednio do Trybunału Konstytucyjnego w razie naruszenia jego konstytucyjnych praw i wolności ostatecznym orzeczeniem wydanym przez sąd lub organ administracji publicznej
○ wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich-każdy może wystąpić o pomoc w ochronie swych wolności i praw naruszonych przez organy władzy publicznej
KATALOG PODSTAWOWYCH OBOWIĄZKÓW:
→ obowiązek wierności Rzeczypospolitej
→ obowiązek przestrzegania prawa Rzeczypospolitej
→ obowiązek ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych
→ obowiązek dbałości o stan środowiska
SPOSOBY NABYCIA OBYWATELSTWA
○ zasada krwi:
Dziecko nabywa obywatelstwo polskie przez urodzenie z rodziców, z których co najmniej jedno posiada obywatelstwo polskie, bez względu na miejsce urodzenia dziecka w Polsce czy za granicą.
○ zasada ziemi:
Zasada ta ma zastosowanie, gdy dziecko urodzi się lub znalezione zostanie na terytorium RP, a oboje rodzice są nieznani lub nieokreślone jest ich obywatelstwo, bądź nie mają żadnego obywatelstwa. Dziecko takie z mocy prawa nabywa obywatelstwo polskie.
○ nastąpić może z mocy prawa
○ na wniosek osoby zainteresowanej
○ przez zawarcie małżeństwa z osobą mającą obywatelstwo polskie
UTRATA OBYWATELSTWA
Na podstawie wniosku(zrzeczenia się) osoby zainteresowanej.
Prezydent RP nadaje obywatelstwo polskie i wyraża zgodę na zrzeczenie się obywatelstwa.
WŁADZA USTAWODAWCZA ORAZ ZAGADNIENIA Z USTAWY Z DN. 12 KWIETNIA 2001 R. O ORDYNACJACH WYBORCZYCH DO SEJMU I SENATU
► SEJM:
-izba wyższa
-władza ustawodawcza
-460 posłów
-wybory powszechne, bezpośrednie, równe, proporcjonalne i tajne
-może być wybrany: obywatel Polski, który ma czynne prawo wyborcze i ukończone 21lat
-kadencja trwa 4lata
-ponosi odpowiedzialność przed Sądem Powszechnym lub Trybunałem Stanu
► SENAT
-izba niższa
-władza ustawodawcza
-100 senatorów
-wybory powszechne, bezpośrednie, tajne
-może być wybrany: obywatel Polski, który ma czynne prawo wyborcze i ukończone 30lat
-kadencja trwa 4lata
-ponosi odpowiedzialność przed Sądem Powszechnym lub Trybunałem Stanu
■ czynne prawo wyborcze-prawo wybierania posłów i senatorów ma każdy obywatel Polski, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat
bierne prawo wyborcze-prawo do kandydowania, ma każdy obywatel polski mający prawo wybierania, czyli mający czynne prawo wyborcze
nie mają prawa wybierania osoby:
-pozbawione praw publicznych prawomocnym orzeczeniem sądu
-pozbawione praw wyborczych prawomocnym orzeczeniem Trybunału Stanu
-ubezwłasnowolnione prawomocnym orzeczeniem sądu
■ Państwowa Komisja Wyborcza-organ stały. Skład: 3 sędziów Trybunału Konstytucyjnego, 3 sędziów Sądu Najwyższego, 3 sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Wskazują ich prezesi odpowiednich sądów, a powołuje prezydent.
Kompetencje:
-sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem prawa wyborczego
-sprawowanie nadzoru nad prowadzeniem i aktualizowaniem rejestru wyborców oraz sporządzaniem spisów wyborców
-powołanie Okręgowych Komisji Wyborczych oraz rozwiązywanie Okręgowych i Obwodowych Komisji Wyborczych po wykonaniu ich ustawowych zadań
-rozpatrywanie skarg na działalność Okręgowych Komisji Wyborczych
-ustalanie wzorów urzędowych formularzy, druków wyborczych, wzorów pieczęci Okręgowych i Obwodowych Komisji Wyborczych
-ustalanie i ogłaszanie wyników głosowania i wyników wyborów
Okręgowe Komisje Wyborcze- tworzone są odrębnie dla poszczególnych wyborów. Skład: od 7 do 11 sędziów. Zgłaszani są przez Ministra Sprawiedliwości, a powołuje ich Państwowa Komisja Wyborcza.
Kompetencje:
-sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem prawa wyborczego przez Obwodowe Komisje Wyborcze
-rejestrowanie okręgowych list kandydatów na posłów oraz kandydatów na senatorów
-ustalanie i ogłaszanie wyników głosowania i wyników wyborów w okręgu wyborczym
-rozpatrywanie skarg na działalność Obwodowych Komisji Wyborczych
-wykonywanie zadań zleconych przez Państwową Komisję Wyborczą
Obwodowa Komisja Wyborcza-powoływane odrębnie dla każdych wyborów czy referendum. Skład: od 6 do 10 osób powołanych spośród wyborców przez wójta(burmistrza, prezydenta miasta).
Kompetencje:
-przeprowadzenie głosowania w obwodzie
-czuwanie w dniu wyborów nad przestrzeganiem prawa wyborczego w miejscu i w czasie głosowania
-ustalenie wyników głosowania w obwodzie i przekazanie ich właściwej Okręgowej Komisji Wyborczej.
■ Zgłaszanie kandydatów na posłów
Prawo zgłaszania kandydatów (list) przysługuje partiom politycznym oraz wyborcom. Partie tworzą koalicję wyborczą dla zgłoszenia wspólnych list kandydatów, a wyborcy(przynajmniej 15)muszą utworzyć komitet wyborczy. Kandydat musi wyrazić pisemną zgodę i złożyć oświadczenie lustracyjne. Lista okręgowa musi być poparta 5 tys. podpisami wyborców stale zamieszkałych w danym okręgu wyborczym. Lista kandydatów na liście nie może przekraczać dwukrotności ogólnej liczby mandatów w danym okręgu. Listy zgłaszane są do Okręgowej Komisji Wyborczej a rejestrowane są przez Państwową Komisje Wyborczą.
Zgłaszanie kandydatów na senatora
Prawo zgłaszania przysługuje partiom politycznym i wyborcom-jedni i drudzy tworzą w tym celu komitety wyborcze. Kandydat musi wyrazić zgodę i złożyć oświadczenie lustracyjne. Zgłoszenie kandydatury musi być poparte podpisami co najmniej 3 tys. wyborców stale zamieszkałych w danym okręgu wyborczym. Kandydata rejestruje Okręgowa Komisja Wyborcza.
■ Okręg wyborczy-jednostka terytorialna w ramach której wybierana jest określona liczba posłów lub senatorów. W skład każdego okręgu wchodzi pewna liczba obwodów głosowania.
Obwód głosowania-jednostka terytorialna w ramach której oddaje głosy określona grupa wyborców.
→w celu przeprowadzenia wyborów do Sejmu tworzy się wielomandatowe okręgi wyborcze. W okręgu wyborczym wybiera się co najmniej 7 posłów.
→w celu przeprowadzenia wyborów do Senatu tworzy się na obszarze poszczególnych województw okręgi wyborcze. W okręgu wyborczym wybiera się od 2 do 4 senatorów.
■ Ogłaszanie wyników wyborów
Państwowa Komisja Wyborcza podaje do publicznej wiadomości wyniki wyborów Sejmu i Senatu oraz przekłada marszałkowi Sejmu i Sądowi Najwyższemu sprawozdanie z wyborów.
■ Ważność wyborów
O ważności wyborów rozstrzyga Sąd Najwyższy w składzie całej Izby Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych. Sąd Najwyższy ma na to 90 dni.
■ Wygaśnięcie mandatu posła lub senatora
Następuje to w razie:
-odmowy złożenia ślubowania
-śmierć posła(senatora)
-utrata prawa wybieralności
-zrzeczenie się mandatu
-naruszenie przepisów o niepołączalności
-orzeczenie sądu o złożeniu przez posła(senatora)fałszywego oświadczenia lustracyjnego
-naruszenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej
■ Uzupełnienie składu izby
►jeśli wygaśnie mandat posła to stosuje się technikę wstąpienia następnego kandydata z tej samej okręgowej listy wyborczej, który uzyskał największą liczbę głosów w wyborach.
►jeśli wygaśnie mandat senatora to jedyną możliwością jest przeprowadzenie wyborów uzupełniających.
■ Zarządzenie wyborów
Wybory do Sejmu i Senatu odbywają się łącznie. Zarządza je prezydent nie później niż na 90 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji izb, wyznaczając wybory na dzień wolny od pracy, przypadający w ciągu 30 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji izb.
W razie skrócenia kadencji wybory muszą zostać zarządzone na dzień przypadający nie później niż 45 dni od dnia zarządzenia o skróceniu kadencji.
■ Sposób obliczania wyników wyborów w Sejmie i Senacie
→W wyborach do Sejmu ustala się liczbę głosów oddanych na każdą z okręgowych list wyborczych oraz ilość głosów oddanych na każdego kandydata z danej listy
→W wyborach do Senatu ustala się liczbę głosów oddanych na poszczególnych kandydatów.
♦ System d' Honda-metoda stosowana do podziału mandatów w systemach wyborczych opartych na proporcjonalnej reprezentacji z listami partyjnymi. Metoda polega na znalezieniu największych, kolejno po sobie następujących ilorazów liczby uzyskanych głosów. Podziału dokonuje się dzieląc liczbę głosów przypadających każdemu komitetowi przez kolejne liczby naturalne, a następnie z tak obliczonych ilorazów dla wszystkich komitetów, wybieranych jest tyle, ile jest mandatów do obsadzenia. W Polsce wybrano następujący sposób - jeżeli kilka list uzyskało ilorazy równe ostatniej liczbie z liczb uszeregowanych w podany sposób, a list tych jest więcej niż mandatów do rozdzielenia, pierwszeństwo maja listy w kolejności ogólnej liczby oddanych na nie głosów. Gdyby na dwie lub więcej list oddano równa liczbę głosów, o pierwszeństwie rozstrzyga liczba obwodów glosowania, w których na dana listę oddano większą liczbę głosów.
■ Protesty wyborcze-skierowany do sądu wniosek wyborcy wskazujący określone uchybienie w przeprowadzeniu wyborów i domagający się unieważnienia w całości lub w części.
●Prawo wniesienia protestu ma:
-każdy wyborca
-pełnomocnik każdego komitetu wyborczego
●Podstawą protestu może być:
-dopuszczenie się przestępstwa przeciwko głosowaniu
-naruszenie przepisów ordynacji dotyczących: głosowania, ustalenia wyników głosowania lub wyników wyborów.
●Protest wnosi się na piśmie do Sądu Najwyższego najpóźniej 7 dnia od ogłoszenia wyników wyborów przez Państwową Komisję Wyborczą. Jest on rozpatrywany przez 3 sędziów w ramach Izby Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego który wydaje opinię.
■ PODSTAWOWE ZASADY PRAWA WYBORCZEGO
1.Zasada powszechności-określa krąg podmiotów którym przysługują prawa wyborcze i wymaga by wszystkim w zasadzie dorosłym obywatelom państwa przysługiwało co najmniej czynne prawo wyborcze ( SEJM, SENAT)
2.Zasada równości-każdy wyborca dysponuje jednakową liczbą głosów, a więc każdy głos ma równą wagę i znaczenie (SEJM)
3.Zasada bezpośredniości-wyborcy głosują bezpośrednio na kandydatów, którzy w wyniku głosowania uzyskują mandat (SEJM, SENAT)
4.Zasada tajności głosowania-zagwarantowanie każdemu wyborcy, że treść jego decyzji wyborczej nie będzie mogła być ustalona i ujawniona.(SEJM, SENAT)
5.Zasada proporcjonalności-każda z partii zgłaszająca listy kandydatów otrzymuje mandaty w stosunku proporcjonalnym do liczby uzyskanych głosów.(SEJM)
■ KADENCJA-okres, na jaki wyborcy udzielają organowi wybieralnemu pełnomocnictw i w jakim realizuje on swe zadania, funkcjonując w chwilowym składzie pochodzącym z wyborów.
Kadencja przedłużona-jedyny wyjątek w razie wprowadzenia stanu nadzwyczajnego art. 228 ust 7 zakazuje przeprowadzania wyborów w okresie obowiązywania stanu nadzwyczajnego i w okresie 90 dni po jego zakończeniu, kadencja gdyby akurat przypadał jej koniec uległaby odpowiedniemu przedłużeniu.
Kadencja skrócona
► może wynikać z własnej decyzji Sejmu tzw. samorozwiązanie. Uchwałę taką Sejm musi podjąć większością 2/3 głosów ustawowej liczby posłów.
► może nastąpić mocą decyzji prezydenta :
+ obligatoryjnie, w procesie tworzenia rządu-w razie niezdolności Sejmu do wyrażenia wotum zaufania rządowi powołanemu przez prezydenta bądź niezdolności do wybrania własnego składu rządu.
+ fakultatywnie, w procesie uchwalania ustawy budżetowej-w razie niezdolności izb do jej przyjęcia w okresie 4 miesięcy.
■ Pierwsze posiedzenie izb-zwołuje je prezydent na dzień przypadający w okresie 30 dni od dnia wyborów, jeżeli wybory były rezultatem skrócenia kadencji Sejmu, w okresie 15 dni od dnia wyborów.
ŹRÓDŁA PRAWA
1. Cechy systemu źródeł prawa:
- hierarchiczność
- normatywna koncepcja źródeł prawa
- dualizm źródeł prawa
2. Cztery podstawowe konkluzje źródeł prawa
♦ regulacja systemu źródeł prawa powinna zostać ujęta w sposób całościowy w specjalnie temu poświęconym rozdziale konstytucji-do tekstu konstytucji z 1997 włączono rozdział III „Źródła prawa” po raz pierwszy dokonując takiego całościowego unormowania
♦ regulacja systemu źródeł prawa powinna się opierać na zasadzie hierarchicznej jego budowy, zapewniającej konstytucji i ustawom pozycję nadrzędną
♦ regulacja systemu źródeł prawa powinna wyjaśniać miejsce, jakie w tym systemie zajmują umowy międzynarodowe
♦ regulacja systemu źródeł prawa powinna opierać się na rozróżnieniu przepisów prawa powszechnie obowiązującego oraz przepisów o charakterze wewnętrznym.
3. Dualistyczny charakter systemu źródeł prawa-polega na rozróżnieniu przepisów prawa powszechnie obowiązującego oraz przepisów o charakterze wewnętrznym.
+ Istotą przepisów prawa powszechnie obowiązującego jest ich zakres obowiązywania-mogą one wiązać wszystkie podmioty w państwie. Akty prawa powszechnie obowiązującego ujęte są w hierarchiczny system pozwalający na ścisłe wyznaczenie rangi każdego z tych aktów. Zamknięty system źródeł prawa:
=w aspekcie przedmiotowym-oznacza, że konstytucja wyczerpująco wymieniła formy aktów, w jakich mogą być zawierane normy o powszechnie obowiązującym charakterze.
Konstytucja do źródeł powszechnie obowiązującego prawa zalicza:
- konstytucję
- ustawy
- ratyfikowane umowy międzynarodowe
- rozporządzenia
- akty prawa miejscowego
Inne przepisy konstytucyjne dają podstawę do uznania, że źródłami powszechnie obowiązującego prawa mogą być także:
- rozporządzenia prezydenta z mocą ustawy(tylko w sytuacji nadzwyczajnej, gdy Sejm nie może zebrać się na posiedzenie)
- przepisy stanowione przez organizację międzynarodową, do której należy Polska, jeżeli umowa międzynarodowa konstytuująca tę organizację przewiduje taką skuteczność prawną tych przepisów w prawie wewnętrznym
=w aspekcie podmiotowym-oznacza, że konstytucja wymieniła w sposób wyczerpujący katalog organów upoważnionych do stanowienia powszechnie obowiązującego prawa. Gdy chodzi o prawo stanowione przez polskie organy państwowe, to:
- na poziomie konstytucyjnym wyłączne prawo stanowienia ma parlament w szczególnej procedurze przewidzianej przez art.235
- na poziomie ustaw zwykłych wyłączne prawo stanowienia ma parlament, a tylko w sytuacji nadzwyczajnej, przewidzianej w art.234, mogą być wydawane przez prezydenta rozporządzenia z mocą ustawy
- na poziomie rozporządzeń prawo ich stanowienia mają tylko te organy, którym konstytucja przyznała taką kompetencję, to znaczy: prezydent, Rada Ministrów, prezes Rady Ministrów, ministrowie kierujący określonymi działami administracji rządowej oraz przewodniczący komitetów, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji
- na poziomie prawa miejscowego kompetencja do stanowienia prawa powszechnie obowiązującego przysługuje organom samorządu terytorialnego oraz terenowym organom administracji rządowej, które muszą działać na podstawie i w granicach upoważnień ustawowych.
+ Istotą aktów prawa wewnętrznego jest ograniczony zakres ich obowiązywania, mogą być kierowane tylko do jednostek organizacyjnie podległych organowi wydającemu te akty.
Otwarty system źródeł prawa:
= prawodawca nie wymienił wyczerpująco wszystkich aktów wewnętrznych, nie zamknął on katalogu aktów prawa wewnętrznie obowiązującego, więc jest to katalog otwarty.
Każdy akt prawa wewnętrznego musi odpowiadać następującym wymaganiom:
♠ może być adresowany tylko do jednostek organizacyjnie podległych organowi wydającemu ten akt
♠ może obowiązywać tylko te jednostki, a nie może działać na zewnątrz, w szczególności nie może być podstawą decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów
♠ może być wydany tylko w ramach ustawy, która musi określać ogólną kompetencję danego organu do wydawania aktów prawa wewnętrznego
♠ musi być zgodny z powszechnie obowiązującym prawem
4. Prawo krajowe- system źródeł powszechnie obowiązującego prawa.
+ Zasada hierarchicznej budowy systemu źródeł prawa-oznacza, że każdemu typowi aktu normatywnego przysługuje określona ranga w stosunku do typów pozostałych. Podstawowymi konsekwencjami tej hierarchizacji są:
-wymóg zgodności aktów niższego szczebla a aktami wyższego szczebla
-wymóg by uchylenie, zmiana lub zawieszenie aktu danego szczebla mogło dokonać się tylko przez wydanie nowego aktu tego samego szczebla
-zakaz normowania pewnych materii przez akty poniżej określonego szczebla, co znajduje wyraz zwłaszcza w koncepcji tak zwanej wyłączności ustawy
-zakaz wydawania aktów najniższego szczebla bez uprzednio udzielonego upoważnienia w akcie wyższego szczebla
5. Konstytucja:
+ znajduje się na szczycie hierarchii źródeł prawa
+ jest ustawą zasadniczą państwa
+ cechy to: szczególna treść, forma i moc
6. Ustawa konstytucyjna:
+ nie istnieje obecnie możliwość stanowienia jej
7. Ustawa:
► jest to
+ akt parlamentu
+ o charakterze normatywnym
+ zajmujący najwyższe miejsce w systemie źródeł prawa krajowego(podporządkowany jednak konstytucji)
+ o nieograniczonym zakresie przedmiotowym, przy czym niektóre materie mogą być regulowane tylko w drodze ustawy lub z jej wyraźnego upoważnienia
+ dochodzący do skutku w szczególnej procedurze, która znajduje unormowanie konstytucyjne
►szczególna moc prawna ustawy polega na kilku elementach:
= ustawa (normy w niej zawarte) mają samoistnie moc powszechnie obowiązującą-do wydania i obowiązywania ustawy nie jest potrzebne jakiekolwiek szczegółowe upoważnienie
= ustawa(normy w niej zawarte) może być zmieniona, uchylona lub zawieszona tylko przez inną normę ustawową, a nigdy przez normę niższego rzędu
= ustawa może zmieniać, uchylać lub zawieszać każdą inną normę prawną prawa krajowego
= bez wyraźnego przyzwolenia ustawy w systemie prawa krajowego nie może się znaleźć jakakolwiek norma powszechnie obowiązującego prawa.
8. Ratyfikowane umowy międzynarodowe
- dokonanie nadaje umowie moc wiążącą dla państwa
- po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw RP stanowi część krajowego porządku prawnego i podlega bezpośredniemu stosowaniu
- za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową
- ratyfikowana przez Prezydenta
- uchwala ją Sejm, udział w procesie ustawodawczym bierze również Senat
9. Nie ratyfikowane umowy międzynarodowe
+zawierane przez Radę Ministrów
+nie mogą być źródłem powszechnie obowiązującego prawa, oznacza to, że postanowienia w nich zawarte mogą działać jedynie w sferze prawa wewnętrznego tzn. wiązać tylko jednostki organizacyjnie podporządkowane organowi, który zawarł umowę międzynarodową
+nie mogą kształtować sytuacji prawnej podmiotów zewnętrznych
10. Rozporządzenia
= akt podstawowy, może być wydany tylko na podstawie ustawy w celu jej wykonania na podstawie szczegółowego upoważnienia
= upoważnienie to powinno wskazywać:
organ właściwy do wydania rozporządzenia-rozporządzenie musi wskazywać organ uprawniony bądź zobowiązany do jego wydania, niedopuszczalna jest subdelegacja tzn. że organ wskazany w upoważnieniu nie może przekazać swoich kompetencji innemu organowi
zakres spraw przekazanych do uregulowania-zakres spraw musi być jasno określony i nie jest dopuszczalne wyjście poza ten zakres
wytyczne dotyczące treści aktu-nie mogą sprzeciwiać się celowi ustawy, a ich stopień szczegółowości zależeć będzie od regulowanej materii
= rozporządzenia wydaje:
-Prezydent
-Rada Ministrów
-Prezes Rady Ministrów
-Minister kierujący działem administracji rządowej
-powołany w skład Rady Ministrów przewodniczący komitetu
-Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji
= jest źródłem prawa powszechnie obowiązującego
= musi zostać opublikowany w Dzienniku Ustaw
= podlegają kontroli przez Trybunał Konstytucyjny jak też przez sądy powszechne i administracyjne
11. Rozporządzenie z mocą ustawy
+ Prezydent na wniosek Rady Ministrów wydaje rozporządzenia z mocą ustawy w okresie stanu wojennego, gdy Sejm nie może zebrać się na posiedzenie
+ rozporządzenie te ma charakter źródeł powszechnie obowiązującego prawa
+ podlega ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw
+ podlega zatwierdzeniu przez Sejm na najbliższej sesji
12. Akty prawa miejscowego
- akty prawa powszechnie obowiązującego na obszarze działania organów, które je ustanowiły
- podlegają kontroli sądownictwa administracyjnego
- są dwa typy aktów:
+ przepisy wykonawcze do odrębnych ustaw
+ przepisy porządkowe
13. Akty prawa wewnętrznego
- odnoszą się tylko do jednostek podległych organowi, który ustanowił te akty
- nie składają się na wzajemnie powiązany system
- kompetencje do stanowienia aktów prawa wewnętrznego ma charakter otwarty
- akty są powiązane z systemem aktów prawa powszechnie obowiązującego