Prawoznawstwo - zespół nauk humanistycznych.

Nauki:

• przyrodnicze (przyroda ożywiona i nieożywiona)

• humanistyczne (zajmują się kulturą tj.: duchowymi wytworami człowieka, nauki społeczne - to te których przedmiotem są zbiorowości ludzkie i różne aspekty z życia człowieka jako członka społeczeństwa)

Do nauk społecznych zaliczamy:

• historię

• ekonomię

• politologię

• prawoznawstwo

• socjologię.

Prawoznawstwo obejmuje wszystkie te nauki których przedmiotem jest państwo, prawo oraz poglądy na państwo i prawo.

Podział nauk prawnych:

1. Dogmatyka prawa.

2. Historia państwa i prawa.

3. Historia doktryn polityczno-prawnych.

4. Teoria państwa i prawa (inna nazwa: filozofia państwa i prawa).

Do prawoznawstwa zaliczamy:

1. Dyscypliny pomocnicze - nauki gromadzące wiedzę potrzebną przy rozwiązywaniu zadań związanych ze stosowaniem prawa

• medycyna sądowa,

• kryminalistyka

• statystyka sądowa

• informatyka prawnicza.

Dogmatyka prawa zajmuje się prawem obowiązującym w poszczególnych państwach a także prawem obowiązującym w stosunkach między państwami czyli prawem międzynarodowym publicznym.

Nie tylko zajmuje się opisem obowiązujących norm prawnych lecz również systematyzuje je, komentuje i wyjaśnia. Porównuje z podobnymi przepisami i normami obowiązującymi w innych krajach oraz bada ich oddziaływanie na życie społeczne, uzasadnia je i ocenia.

Stanowi trzon dyscyplin prawniczych mimo że nie tworzy prawa sugeruje jak ulepszyć prawo w danej dziedzinie ponadto w różnorodny sposób wpływa na to co obowiązuje jako prawo oraz na decyzję stosowania prawa.

Historia państwa i prawa.

Zajmuje się dziejami państwa i prawa w poszczególnych państwach. Dyscyplina ta bada jak w przeszłości było zorganizowane i jak działało państwo w danym kraju a także jakim prawem się posługiwało.

Nauka ta m.in. przedstawia jak kształtowało się w rozwoju historycznym w poszczególnych krajach instytucja małżeństwa, własności, system kar, postępowanie sądowe czy też jak rozwijały się poszczególne instytucje polityczno-ustrojowe (parlament, urząd kanclerza).

Historia państwa i prawa odtwarza fakty, systematyzuje je, ocenia i stara się je wytłumaczyć.

Historia doktryn polityczno-prawnych.

Jest dyscyplina naukowa przedstawiająca poglądy nie tylko prawników lecz również filozofów, moralistów, polityków, a nawet proroków na istotę państwa i prawa.

Interesują ją poglądy reprezentatywne dla poszczególnych epok, systemów politycznych, narodów i klas społecznych.

Dyscyplina ta nie tylko przedstawia poglądy na państwo i prawo lecz także systematyzuje je, wyjaśnia jej genezę i ewolucję, ocenia jej wpływ na państwo i prawo oraz życie społeczności międzynarodowej.

Teoria państwa i prawa w stosunku do wszystkich wymienionych działów prawoznawstwa jest nauką charakteryzujących stosunkiem ogólnym do badanych zagadnień. Rozpatruje bowiem państwa i prawa pewnego dystansu dokonując uogólnień dotyczących państwa i prawa jako całości i ujmując je w sposób globalny.

Ponieważ teoria państwa i prawa bada cechy i prawidłowości przysługujące każdemu prawu i państwu.

Teoria państwa i prawa pozostaje we wzajemnym związku z dyscyplinami prawniczymi. Związek ten przejawia się w tym że czerpie on od tych dyscyplin problemy badawcze a jednocześnie daje im tezy dotyczące państwa i prawa (nauką integrującą).

Zakres badań teoria państwa i prawa obejmuje następujące problemy:

1. Opracowanie podstawowych pojęć prawoznawstwa.

2. Bada prawidłowości z rządzącym rozwojem państwa i prawa a zwłaszcza te które przejawiają się we wszystkich sferach życia państwowego i prawnego.

3. Bada stosunki jakie zachodzą między państwem i prawem oraz między państwem i prawem z jednej strony a innymi zjawiskami życia społecznego z drugiej.

4. Bada sposoby badania i oceniania zjawisk życia państwowego i prawnego.

Prawo należy badać w różnych płaszczyznach:

• logiczno - językowej,

• psychologicznej,

• socjologicznej,

• statystycznej,

• cybernetycznej.

Znaczenie znajomości prawa dla obywateli.

Obowiązuje zasada ignorantia iuris nocet - nieznajomość prawa szkodzi. Obowiązująca w społeczności domniemania powszechnej znajomości prawa która sprowadza się do stwierdzenia że nikt nie może się tłumaczyć nieznajomością prawa.

Świadomość prawna i jej elementy:

• znajomość prawa

• ocena prawa i zachowań przez to prawo regulowanych oraz postawa wobec niego

• postulaty dotyczące zmiany istniejących przepisów.

Optymalna znajomość prawa przez obywatela.

Z punktu widzenia informacji o państwie potrzebnych obywateli wyróżnia się:

1. Informacje podstawowe o prawie obowiązującym niezbędne każdemu obywatelowi niezależnie od tego jaką odgrywa rolę społeczną i stanowiący konieczny element jego wykształcenia jako członka danej społeczności państwowej.

2. Informacje związane z odgrywaną przez znaną jednostkę rolę społeczną np. informacje niezbędne do należytego odgrywania roli kierownika budowy, radcy prawnego.

3. Informacje akcydentalne potrzebne członkom społeczeństwa zależnie od spraw z którymi mają do czynienia.

Podstawy wobec prawa.

Podstawy adresatów wobec prawa kształtują następujące czynniki:

• oceny moralne

• system wierzeń religijnych

• obyczaje

• interesy określonych warstw i grup społecznych.

Wyróżniamy trzy postawy wobec prawa:

1. Legalizm - polega na gotowości do posłuchu wobec prawa z tego względu że jego normy są należycie ustanowione.

2. Konformizm - jest to postawa gotowości do posłuchu wobec norm prawnych w takim zakresie w jakim normy te są uznawane i przestrzegane przez dane środowisko społeczne np. grupę przestępczą.

3. Oportunizm - polega na gotowości do posłuchu wobec norm prawnych w takim zakresie w jakim jest dla danego podmiotu w danej sytuacji opłacalne.

Oddziaływanie sankcji na przestrzeganie norm prawnych.

Przestrzeganie prawa - świadome zachowanie się z normą prawną.

Realizacja prawa - jest zachowanie się zgodne z normą prawną zarówno świadome jak i nieświadome.

Pojęcie, formy i funkcje państwa.

Cechy państwa:

• ludność

• terytorium

• suwerenna władza.

Państwo jest to organizacja polityczna, terytorialna, globalna tj. obejmująca całe społeczeństwo, wyposażona w swoisty aparat państwowy, przymusowa, suwerenna, spełniające określone funkcje.

Państwo uważa się za taką organizację polityczną której osią (przedmiotem) zainteresowań jest rządzenie całym społeczeństwem.

Państwo jest organizacją terytorialną, podkreśla się po pierwsze, że jest nią ponieważ jest organizacją ludności osiadłej na określonym terytorium, po drugie, że decyduje o tym znajdowanie się na danym terytorium a nie np. przynależność do rodu czy innej grupy etnicznej.

Terytorium jest kategorią prawną. W skład terytorium państwa wchodzą:

• ląd ze wszystkimi wodami wewnętrznymi,

• przestrzeń pod powierzchnią ziemi ze wszystkimi jej naturalnymi składnikami,

• obszar powietrzny nad częścią powierzchni państwa oraz przylegający pas wód morskich (12 mil).

I. Państwo jako organizacja terytorialna.

1. Zasada zwierzchnictwa terytorialnego wiąże się z suwerennością państwa.

2. Zasada terytorialnego podziału ludności według miejsca zamieszkania.

3. Administracyjnego podziału obrazu państwa na jednostki terytorialne.

II. Państwo jest organizacją obejmującą całe społeczeństwo.

III. Państwo jako organizacja wyposażona w swoisty aparat państwowy.

Aparat państwowy w odniesieniu do aparatu innych organizacji jest swoisty i różni się ponieważ:

1. Jest obsługiwany przez wyspecjalizowany zawodowe grupy społeczne, podlega zróżnicowaniu na coraz bardziej fachowe grupy.

2. Aparat państwowy współczesnego państwa jest hierarchicznie i terytorialnie zorganizowany.

3. Posługuje się przymusem legalnym zachowując w tym względzie pozycję monopolistyczną w państwie.

IV. Państwo jest organizacją przymusową.

1. Państwo skupia w swoim ręku środki przymusu fizycznego (np. broń palna, zakład karny) oraz ustala katalog dóbr chronionych prawem.

2. Przymus jest zorganizowany tzn. państwo może stosować przymus poprzez wyspecjalizowane w tym zakresie organizacje (wojsko, policję, komornika, więziennictwo), zgodnie z prawdą. Stosowanie przymusu jest sformalizowane, czyli ujęte w możliwie ścisłe przepisy prawa.

V. Państwo jest organizacją suwerenną.

1. Samodzielność - polega na tym że podejmuje ono swoje decyzje bez mieszania się w jego sprawy kogoś spoza terytorium państwa, znaczy to również że wszelkie przedmioty znajdujące się na terytorium państwa mają obowiązek podporządkowania się jego decyzjom i faktycznie to czynią,

2. Nieograniczoność państwa - może podejmować działania samodzielnie rozstrzygające jakie decyzje zamierza podjąć.

Funkcje państwa:

1. Funkcja zewnętrzna.

2. Funkcja wewnętrzna.

3. Funkcja gospodarcza.

4. Funkcja kulturalno - wychowawcza.

5. Funkcja socjalna.

Forma państwa. Co jest z tym wszystkim związane.

Państwo:

• Organizacja państwowa

• Suwerenna władza państwowa

• Przymusowa przynależność

Cechy państwa:

• Ludność (ogół osób przebywających na terenie danego państwa)

• Terytorium

• Władza państwowa

Prawo w państwie.

Cechy prawa:

1. Prawo jest to określony zbiór norm postępowania.

Rodzaje norm postępowania (zabezpieczenie przymusem państwowym):

• Normy prawne - system norm prawa.

• Normy organizacyjno-społeczne - system norm organizacyjno-społecznych.

• Normy moralne - system norm moralnych.

• Normy obyczajowe - system norm obyczajowych.

• Normy estetyczne - system norm estetycznych.

• Normy techniczne - system norm technicznych.

• Normy te mają charakter generalno - abstrakcyjny.

Podział norm ze względu na adresata:

• Normy jednostkowe.

• Normy ogólne.

• Normy indywidualne.

• Normy generalne.

Adresat:

- n. jednostkowe

* n. indywidualne

* n. generalne

- n. ogólne

* n. generalne

Podział norm ze względu na wyznaczony typ zachowania:

• Normy abstrakcyjne.

• Normy konkretne.

Wyznaczony typ zachowania:

• n. abstrakcyjne

• n. konkretne

• n. generalno - abstrakcyjne

• n. indywidualno - abstrakcyjne

• n. generalno - konkretne

• n. indywidualno - konkretne

2. Prawo powstaje w drodze stanowienia albo uznania.

Stanowienie - jest to tworzenie nowych norm prawnych przez uprawnione organy z zachowaniem określonej procedury i w odpowiedniej formie.

Uznanie - polega na tym, że określona norma, np. norma zwyczajowa, jest po wpływie określonego prawa sankcjonowania przez uprawniony sposób, taki sposób nosi nazwę uznania.

3. Prawo reguluje istotne stosunki społeczne.

4. Realizacja prawa jest zabezpieczona przymusem państwowym.

Związek między państwem a prawem.

1. Rozwój państwa i prawa splata się ze sobą, obie te instytucje powstały jednoczesnie, przechodzą przez ściśle związane ze sobą fazy rozwoju.

2. Państwo jest twórcą prawa i ono też decyduje o jego zmianie.

3. Państwo musi zapewnić przestrzeganie wydanych przez siebie norm, którym brakuje powszechnej akceptacji.

4. Zakres działalności władzy państwowej pokrywa się z zakresem obowiązywania norm prawnych; zakresem tym jest terytorium.

5. Prawo odgrywa doniosłą rolę organizacji aparatu państwowego, jest również czynnikiem istotnym w realizacji funkcji państwa.

Prawo w sensie podmiotowym pod którym to pojęcie rozumie się zespół norm o określonych cechach.

Prawo pozytywne jest to prawo obowiązujące w jakimś państwie w określonym czasie.

Prawo naturalne jest to prawo niezbędne do jakiejkolwiek władzy państwowej i prawa stanowionego przez państwo.

Funkcje prawa (prawo wywołuje określone skutki w rzeczywistości społecznej, politycznej, gospodarczej i ogół realnych skutków działania prawa w rzeczywistości stanowi funkcje prawa):

1. Funkcja organizacyjna - ma na celu dokonania organizacji aparatu państwowego oraz innych organizacji.

2. Funkcja ochronna - prawo chroni.

3. Funkcja kontrolna - zachowanie się obywateli, jednostek podlegają kontroli.

4. Funkcja represywna - odnośnie karania przestępców.

5. Funkcja wychowawcza (resocjalizacyjna)

6. Funkcja partycypacyjna

7. Funkcja rozstrzygania konfliktów

8. Funkcja prewencyjna

Prawo a inne systemy normatywne.

Wzajemny stosunek norm do innych systemów normatywnych jeżeli chodzi o zakres norm prawnych.

I - dany typ zachowania się regulują zarówno normy prawne jak i inne systemy normatywne w sposób taki sam lub zbliżony (np. morderstwo, kradzież).

II - dany typ zachowania się regulują normy prawne i inne systemy normatywne w sposób odmienny, sprzeczne (np. obowiązek zawiadamiania o popełnieniu przestępstwa [prawo - tak, moralnie - nie] ).

III - dany typ zachowania się regulują normy prawne, natomiast inne systemy normatywne są wobec tej regulacji indyferentne (obojętne).

IV - dany typ zachowania się regulują normy moralne, obyczajowe itd., natomiast prawo jest wobec tej regulacji indyferentne (obojętne), (np. chciwość, egoizm).

Zasady współżycia społecznego.

Analiza orzecznictwa Sądu Najwyższego RP wskazuje, że użycie tego terminu jest równoznaczne z odesłaniem do ocen i norm moralnych dotyczących zachowania się jednych członków społeczeństwa wobec drugich i uzewnętrzniających się w ich wzajemnych stosunkach.

Klauzulami generalnymi nazywamy tylko te przepisy prawne, które celowo zawierają zwroty nieostre lub nieokreślone (np. dobro dziecka, interes państwa, dobre obyczaje, ważne powody itd.) o charakterze oceniającym i odsyłającym do kryteriów pozaprawnych.

Norma prawna a przepis prawny.

Norma prawna - jest reguła zachowania się, którą budujemy w oparciu o przepis prawny (przepisy).

Norma prawna musi posiadać trzy cechy:

1. Musi spełniać funkcję normatywną.

2. Musi należeć do systemu prawa.

3. Musi być w określony sposób zbudowana.

Norma prawna jest zbudowana z:

1. Hipotezy.

2. Dyspozycji.

3. Sankcji.

Schemat teoretyczny:

Osoba „A” w sytuacji „B” powinna zachować się w sposób „C”, a jeżeli postąpi w sposób „nie C”, to podlega karze „D”.

W tym teoretycznym schemacie normy prawnej wyróżniamy trzy elementy:

1. hipotezę - obejmującą sformułowanie: Osoba „A” w sytuacji „B”…;

2. dyspozycję - …powinna zachować się w sposób „C”…;

3. sankcję - … a jeżeli postąpi „nie C”, to podlega karze „D”.

Hipoteza - wskazuje na adresata oraz warunki (warunek) w jakich adresat ma się zachować w określony sposób.

Warunki w hipotezie wskazują: czas, miejsca, sytuację. Hipoteza odpowiada nie tylko kto?, ale również jak?, gdzie?, kiedy?.

Dyspozycja - wskazuje na sposób zachowania się jakiego od adresata oczekuje normodawca.

Dyspozycja w formie prawnej ma charakter abstrakcyjny.

Sankcja - wskazuje na konsekwencje jakie spotkają adresata za zachowanie się niezgodne z dyspozycją.

Ze względu na stopień dolegliwości:

1. Sankcja karna (represyjna, penalna) - jest to sankcja gdzie za zachowanie niezgodne z dyspozycją grozi kara.

2. Sankcja egzekucyjna (restytucyjna - łac. restytution przywrócić do stanu poprzedniego) - polega na zmuszeniu adresata do zachowania się polegającego na przywróceniu stanu przed naruszeniem.

3. Sankcja nieważności - polega na unieważnieniu czynności z powodu jej niezgodności z prawem.

Stosunek normy prawnej do przepisu prawnego.

1. Norma prawna pokrywa się z przepisem prawnym.

2. Jeżeli przepis zawiera dwa lub więcej norm prawnych.

3. Jeden przepis może zawierać hipotezę a inny przepis inne fragmenty normy prawnej np. dyspozycję, sankcję.

4. Niektóre przepisy nie zawierają norm prawnych np. wstępy do aktów normatywnych, słowniczki wyrażeń ustawowych.

Przepis prawny - jest to gramatyczna jednostka zdaniowa wyodrębniona graficznie w tekście aktu normatywnego pochodzącego od powołanego organu państwowego, ogłoszonego we właściwej publikacji urzędowej.

Ze względu na konkretność wyróżniamy przepisy:

• pełne (odsyłające, blankietowe)

• niepełne

Ze względu na sposób związania adresatów wyróżniamy przepisy:

• bezwzględnie obowiązujące (kategorycznie imperatywne)

• względnie obowiązujące

Ze względu na sposób zredagowania przepisu wyróżniamy przepisy:

• zakazujące

• nakazujące

• dozwalające

Ze względu na zakres regulacji wyróżniamy przepisy:

• ogólne

• szczególne.

Tworzenie prawa - pod tym tytułem rozumiemy tworzenie norm prawa obowiązującego.

Stanowienie prawa jest aktem władzy publicznej świadomym i celowym aktem. Charakteryzuje się trzema cechami:

1. Sformalizowany - jest wydany przez uprawniony organ, zachowanie odpowiedniej procedury i w odpowiedniej formie.

2. Prospektywny - zawiera normy mające charakter generalno-abstrakcyjny.

3. Konstytutywny (deklaratywny, deklaratoryjny) - wyraża się w tym że aktem stanowienia kompetentny organ władzy publicznej wprowadza do systemu prawa lub usuwa z niego normy prawne (stwarzanie nowego systemu norm prawnych).

---