LexPolonica. Uzasadnienie do projektu
Historia prac nad projektem ustawy: http://orka.sejm.gov.pl/proc4.nsf/opisy/1367.htm
Uzasadnienie
wniosku o ratyfikację Konwencji Nr 102 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczącej minimalnych norm zabezpieczenia społecznego, przyjętej w Genewie dnia 28 czerwca 1952 r.
(druk sejmowy nr 1367)
Konwencja Nr 102 została przyjęta dnia 28 czerwca 1952 r. na trzydziestej piątej sesji Konferencji Ogólnej Międzynarodowej Organizacji Pracy w Genewie. Konwencja weszła w życie 27 kwietnia 1955 r. Według stanu na 20 grudnia 2002 r. Konwencję ratyfikowało 40 państw, w tym Belgia, Bośnia i Hercegowina, Chorwacja, Cypr, Czechy, Dania, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Islandia, Jugosławia, Luksemburg, Macedonia, Niemcy, Norwegia, Portugalia, Słowacja, Słowenia, Szwajcaria, Szwecja i Wielka Brytania.
I. Treść konwencji
1. Konwencja określa szczegółowo zakres podmiotowy, zakres przedmiotowy, warunki przyznawania świadczeń, wysokość oraz okres udzielania świadczeń, jeżeli chodzi o ich następujące rodzaje:
- opieka lekarska (część U Konwencji),
- zasiłki chorobowe (część UJ Konwencji),
- świadczenia w razie bezrobocia (część IV Konwencji),
- świadczenia na starość (część V Konwencji),
- świadczenia w razie wypadków przy pracy i chorób zawodowych (część VI Konwencji),
- świadczenia rodzinne (część VII Konwencji),
- świadczenia macierzyńskie (część VTJI Konwencji),
- świadczenia w razie inwalidztwa (część DC Konwencji),
- świadczenia w razie śmierci żywiciela rodziny (część X Konwencji).
2. Część I Konwencji (artykuły od 1 do 6) zawiera postanowienia ogólne: definicje pojęć używanych w Konwencji, warunki ratyfikacji Konwencji.
Część XI (artykuły od 65 do 67) Konwencji określa sposoby obliczania wysokości świadczeń. Do części tej jest dołączona tabela wysokości wypłat zawierająca stopy procentowe w stosunku do poprzednich zarobków uprawnionego lub jego żywiciela. Wysokość przyznawanego świadczenia, zwiększonego o kwotę zasiłków rodzinnych nie może być niższa niż normy określone w tej części.
Część XII (artykuł 68) zawiera postanowienie dotyczące równego traktowania własnych i obcych obywateli.
Część XIII (artykuły od 69 do 72) obejmuje postanowienia wspólne (zawieszanie prawa do świadczeń, prawo złożenia odwołania od decyzji dotyczącej przyznania świadczenia, sposoby finansowania systemu zabezpieczenia społecznego, zarządzanie instytucjami ubezpieczenia społecznego).
Część XIV (artykuły od 73 do 77) zawiera postanowienia różne (czasowy zakres stosowania Konwencji, przedkładanie sprawozdań ze stosowania Konwencji, podmiotowe ograniczenie stosowania postanowień Konwencji).
Część XV (artykuły od 78 do 87) zawiera standardowe postanowienia końcowe (ratyfikacja, wejście w życie, wypowiedzenie).
II. Polski system ubezpieczenia społecznego - uwagi ogólne - stan prawny na dzień 31 grudnia 2002 r.
1. System zabezpieczenia społecznego w Polsce obejmuje gałęzie i świadczenia wymienione w Konwencji, to jest:
- opiekę lekarską (świadczenia zdrowotne),
- zasiłki chorobowe,
- świadczenia w razie bezrobocia (zasiłki dla bezrobotnych),
- świadczenia na starość (emerytury),
- świadczenia w razie wypadków przy pracy i chorób zawodowych (renty w razie wypadku przy pracy lub choroby zawodowej),
- świadczenia rodzinne (zasiłki rodzinne),
- świadczenia macierzyńskie (zasiłki macierzyńskie),
- świadczenia w razie inwalidztwa (renty w razie niezdolności do pracy),
- świadczenia w razie śmierci żywiciela rodziny (renty rodzinne).
2. Zasady ubezpieczenia społecznego pracowników, osób prowadzących działalność pozarolniczą (osoby prowadzące działalność gospodarczą, twórcy i artyści, osoby wykonujące wolne zawody) oraz osób należących do innych grup społeczno-zawodowych (osoby wykonujące pracę na podstawie cywilnoprawnej umowy agencyjnej lub zlecenia, członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych, duchowni, funkcjonariusze różnych służb, jeżeli pozostawali poza służbą 1 stycznia 1999 r.) są uregulowane ustawą z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 137, poz. 887 z późn. zm.).
Warunki nabycia prawa do świadczeń są określone przepisami odpowiednich ustaw:
- świadczenia emerytalne i rentowe dla pracowników i innych ubezpieczonych,
- ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. Nr 162, poz. 1118 z późn. zm.),
- świadczenia z tytułu choroby i macierzyństwa,
- ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. Nr 60, poz. 636 z późn. zm.),
- świadczenia z tytułu wypadku przy pracy i choroby zawodowej,
- ustawa z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 z późn. zm.),
- ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. Nr 199, poz. 1673) -obowiązuje od dnia 1 stycznia 2003 r.
Odrębnym systemom emerytalno-rentowym podlegają funkcjonariusze różnych służb (żołnierze zawodowi, funkcjonariusze Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz członkowie ich rodzin), którzy wstąpili po raz pierwszy do służby przed dniem 2 stycznia 1999 r.
Warunki nabycia prawa do zasiłków rodzinnych, pielęgnacyjnych i wychowawczych reguluje ustawa z dnia 1 grudnia 1994 r. o zasiłkach rodzinnych, pielęgnacyjnych i wychowawczych (Dz. U. z 1998 r. Nr 102, poz. 651 z późn. zm.).
Warunki nabycia prawa do świadczeń z tytułu bezrobocia reguluje ustawa z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu (Dz. U. z 2001 r. Nr 6, poz. 56 z późn. zm.).
Organizację i zasady ubezpieczenia zdrowotnego, w tym udzielania i korzystania ze świadczeń zdrowotnych reguluje ustawa z dnia 6 lutego 1997 r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym (Dz. U. Nr 28, poz. 153 z późn. zm.). Na uwagę zasługuje fakt, że w dniu 17 grudnia 2002 r. Sejm przyjął ustawę o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia (projekt tej ustawy znajduje się w trakcie prac legislacyjnych).
Ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 z późn. zm.) ustanawia odrębny system ubezpieczenia społecznego rolników.
Polskie ustawodawstwo nie różnicuje dostępu do ubezpieczenia w zależności od obywatelstwa - oznacza to, że osoba posiadająca status pracownika, osoba prowadząca działalność pozarolniczą lub osoba należąca do innej grupy społeczno-zawodowej, bez względu czy jest obywatelem polskim, czy cudzoziemcem, jest objęta obowiązkiem ubezpieczenia społecznego.
Świadczenia o charakterze powszechnym (zasiłki rodzinne), finansowane z budżetu państwa, przysługują pod warunkiem posiadania obywatelstwa polskiego lub, w przypadku cudzoziemców, posiadania karty stałego pobytu, co dopuszcza Konwencja (artykuł 68, ustęp 1).
3. Finansowanie systemu
1) Ubezpieczenie chorobowe, emerytalne, rentowe i wypadkowe
W ramach Funduszu Ubezpieczeń Społecznych istnieją cztery fundusze: emerytalny, rentowy, chorobowy i wypadkowy. Zasady opłacania składek są uregulowane przepisami ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Kwota składek wynosi ogółem około 37,00% wynagrodzenia brutto.
Ubezpieczenie |
|||
emerytalne - 19,52% |
rentowe -13,00% |
chorobowe - 2,45% |
wypadkowe - 1,62% |
pracownik - 9,76% |
pracownik - 6,50% |
pracownik - 2,45% |
|
pracodawca - 9,76% |
pracodawca - 6,50% |
|
pracodawca -1,62% |
Podstawą wymiaru składek jest przychód osiągany przez pracownika z tytułu pracy na podstawie umowy o pracę. W przypadku innych grup zawodowych podstawą wymiaru składek jest przychód osiągany z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności, ale nie mniej niż 60% przeciętnego wynagrodzenia. Dla niektórych grup ubezpieczonych podstawą wymiaru składek jest najniższe wynagrodzenie za pracę, ustalane przez Ministra Pracy i Polityki Społecznej. Zgodnie z ustawą z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (Dz. U. Nr 200, poz. 1679), od dnia 1 stycznia 2003 r. pojęcie „najniższe wynagrodzenie” zostanie zastąpione pojęciem „minimalne wynagrodzenie”.
2) Świadczenia dla bezrobotnych
Składkę na Fundusz Pracy w wysokości 2,45% podstawy wymiaru opłacają pracodawcy (oraz inni płatnicy składek, jeżeli nie są pracownikami).
3) Ubezpieczenie zdrowotne
Wysokość i podstawę wymiaru składek oraz zasady finansowania składek na ubezpieczenie zdrowotne regulują przepisy ustawy z dnia 6 lutego 1997 r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym.
Składka na ubezpieczenie zdrowotne wynosi 7,75 % podstawy wymiaru (podstawa wymiaru jest określona w ustawie).
Zgodnie z ustawą z dnia 24 listopada 2002 r. o zmianie ustawy o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 200, poz. 1689) wysokość składki na ubezpieczenie zdrowotne od dnia 1 stycznia 2003 r. wynosi 8%.
4) Zasiłki rodzinne finansowane są z budżetu państwa.
4. Postępowanie odwoławcze w sprawach świadczeń z ubezpieczenia społecznego
Każdy ubezpieczony występujący o przyznanie świadczenia ma prawo odwołania się w razie odmowy przyznania świadczenia lub w razie sporu co do rodzaju i wysokości przyznanego świadczenia.
Decyzje w sprawach dotyczących przyznania świadczeń wydaje Zakład Ubezpieczeń Społecznych.
Od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych przysługuje prawo wniesienia odwołania do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych właściwego ze względu na miejsce zamieszkania zainteresowanego. Odwołanie wnosi się na piśmie do jednostki organizacyjnej ZUS, która wydała decyzję, lub do protokołu sporządzonego przez tę jednostkę, w terminie miesiąca od dnia doręczenia decyzji.
Jeżeli ZUS uzna odwołanie w całości za słuszne, zmienia lub uchyla decyzję w terminie 14 dni od wniesienia odwołania. W takich przypadkach odwołaniu nie nadaje się dalszego biegu. Jeżeli ZUS nie uzna odwołania, to przekazuje sprawę wraz z uzasadnieniem niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu 14 dni od wniesienia odwołania, do sądu.
Od wyroku sądu pracy i ubezpieczeń społecznych przysługuje apelacja. Apelację wnosi się do sądu, który wydał zaskarżony wyrok, w terminie 14 dni od doręczenia stronie skarżącej wyroku z uzasadnieniem. Orzeczenia sądu apelacyjnego wydane w sprawach świadczeń z ubezpieczenia społecznego stają się prawomocne z upływem terminu przewidzianego na wniesienie kasacji.
Kasacja do Sądu Najwyższego przysługuje od wyroku wydanego przez sąd odwoławczy i kończącego postępowanie w sprawie. Kasację wnosi się do sądu, który wydał zaskarżony wyrok, w terminie jednego miesiąca od daty doręczenia stronie skarżącej odpisu orzeczenia wraz z uzasadnieniem. Kasacja powinna być wniesiona przez pełnomocnika będącego adwokatem lub radcą prawnym.
III. Wnioski końcowe
Przeprowadzona analiza porównawcza (patrz załącznik nr 1 do uzasadnienia) polskiego systemu zabezpieczenia społecznego ze standardami ustanowionymi w Konwencji Nr 102 MOP pozwala na podjecie decyzji o ratyfikacji, a tym samym przyjęciu zobowiązań z następujących części Konwencji I, II, V, VII, VIII, X, XI, części XE w odniesieniu do części wcześniej wymienionych oraz części XIII i XIV Konwencji Nr 102. Polskie ustawodawstwo jest zgodne z zapisami tych części.
Ratyfikowanie części I, II, V, VII, VIII, X, XI, części XE w odniesieniu do części wcześniej wymienionych oraz części XIII i XIV Konwencji Nr 102 nie spowoduje zwiększenia wydatków lub zmniejszenia dochodów podmiotów sektora finansów publicznych w stosunku do wielkości wynikających z obowiązujących przepisów.
Polska ratyfikując Konwencję Nr 102 potwierdza, przyjęte w wyniku ratyfikacji Europejskiej Karty Społecznej, zobowiązanie z artykułu 12 ust. 2 Karty, który stanowi, że „...Układające się strony zobowiązują się (...) utrzymać system zabezpieczania społecznego na poziomie równym co najmniej poziomowi niezbędnemu do ratyfikacji Konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy Nr 102 dotyczącej minimalnych norm zabezpieczenia społecznego ...”.
W zakresie skutków politycznych jest wart podkreślenia jest fakt, że Konwencja Nr 102 została włączona do dorobku prawnego Wspólnot Europejskich. Ratyfikowało ją 14 państw Unii Europejskiej. Z tego powodu jej ratyfikacja przez Polskę jest wskazana, gdyż prowadzi do ugruntowania pozycji międzynarodowej naszego kraju.
W kwestii skutków społecznych zaś, ratyfikacja Konwencji Nr 102 stanowi gwarancję nieobniżenia granicy zabezpieczenia najbardziej wrażliwych grup społecznych.
Zgodnie z opinią UKIE postanowienia Konwencji nie są sprzeczne z ustawodawstwem Unii Europejskiej.
Wniosek o ratyfikację Konwencji został skonsultowany ze wszystkimi resortami.
Zgodnie z Konwencją MOP Nr 144 dotyczącą trójstronnych konsultacji w zakresie wprowadzania w życie międzynarodowych norm w sprawie pracy z 1976 r., wniosek o ratyfikację Konwencji Nr 102 został przedstawiony do opinii Ogólnopolskiemu Porozumieniu Związków Zawodowych, NSZZ „Solidarność”, Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych, Konfederacji Pracodawców Polskich, Business Centre Club - Związkowi Pracodawców oraz Związkowi Rzemiosła Polskiego, przy czym OPZZ sprzeciwił się jej ratyfikowaniu. Pozostałe organizacje poparły inicjatywę ratyfikowania Konwencji Nr 102.
W związku z zastrzeżeniami OPZZ Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej zorganizowało w dniu 3 grudnia 2002 r. spotkanie z wiceprzewodniczącym tej organizacji, Panem Ryszardem Lepikiem. Podczas tego spotkania strony uzgodniły, że uwagi OPZZ dotyczące minimum socjalnego nie są związane z przedmiotem Konwencji Nr 102, gdyż takie kryterium nie występuje w Konwencji.
Biorąc pod uwagę fakt, że Konwencja Nr 102 dotyczy wolności i praw obywatelskich określonych w Konstytucji oraz odnosi się do spraw uregulowanych w ustawie, powinna ona, w oparciu o art. 89 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, podlegać ratyfikacji za zgodą wyrażoną w ustawie. Konwencja nie rozszerza ani nie ogranicza praw i wolności obywatelskich zawartych w Konstytucji, jest jedynie ich potwierdzeniem. Konwencja w częściach, które będą stosowane odnosi się do następujących ustaw:
- ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. Nr 162, poz. 1118 z późn. zm.);
- ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 137, poz. 887 z późn. zm.);
- ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. Nr 60, poz. 636 z późn. zm.);
- ustawy z dnia 6 lutego 1997 r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym (Dz. U. Nr 28, poz. 153 z późn. zm.);
- ustawy z dnia 1 grudnia 1994 r. o zasiłkach rodzinnych, pielęgnacyjnych i wychowawczych (Dz. U. z 1998 r. Nr 102, poz. 651 z późn. zm.).
Ratyfikowanie Konwencji Nr 102 i stosowanie wskazanych powyżej części nie pociągnie za sobą konieczności zmiany tych ustaw.
W świetle powyższego należy uznać ratyfikację Konwencji MOP Nr 102 za uzasadnioną i w związku z tym wnioskuje się - na podstawie artykułu 14 ustawy z dnia 14 kwietnia 2000 r. o umowach międzynarodowych (Dz. U. Nr 39, poz. 443), zgodnie z art. 89 ust. 1 Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483) - o podjęcie stosownych kroków w tej sprawie.
Zgodnie z art. 2 Konwencji Polska będzie stosować następujące części Konwencji: I, II, V, VII, VIII, X, XI, część XII w odniesieniu do wcześniejszych części oraz części XIII i XIV. Ratyfikacja pozostałych części Konwencji będzie rozpatrywana, kiedy nastąpi zmiana ustawodawstwa krajowego, pozwalająca na rozszerzenie ratyfikacji.