Dziedziny wychowania
Wychowanie moralne.
Czym jest wychowanie moralne - pozostaje w bliskiej łączności z wychowaniem religijnym, laickim i prorodzinnym, a w niemałym stopniu również z wychowaniem ideowym, obywatelskim, umysłowym i zdrowotnym czy fizycznym. Tak szeroko rozumiane wychowanie moralne ma na celu szczególnie zapoznanie dzieci i młodzieży z normami określającymi ludzkie powinności oraz wartościami moralnymi, będącymi zarazem istotnym odniesieniem do wyrażania swych sądów i ocen moralnych łącznie z akceptacją określonych norm i wartości moralnych. Poza tym uczy ono występowania w obronie powszechnie uznawanej moralności, czyli ogółu obowiązujących norm i wartości moralnych, w tym zwłaszcza wartości uniwersalnych i ponadczasowych, a także pewnych wzorów i ideałów moralnych; nade wszystko zaś umożliwia uwewnętrznienie sądów i ocen, norm i wartości moralnych, tj. przyjęcie ich na własność i kierowanie się nimi w swym codziennym postępowaniu. Wszelkie wychowanie zawiera w sobie komponent „moralny”.
Główny cel wychowania moralnego - ma ono na celu w szczególności rozwój moralny dzieci i młodzieży, w tym zwłaszcza przekazywanie im wiedzy o problemach moralnych i rozwijanie umiejętności rozpoznawania tego, co złe, niegodziwe czy wręcz nikczemne z moralnego punktu widzenia. Uczy wrażliwości moralnej i gotowości do postępowania moralnego.
Wychowanie moralne w znaczeniu opisowym - w wychowaniu moralnym - zgodnie z jego znaczeniem opisowym (neutralnym) - zmierza się przede wszystkim do zapoznania zwłaszcza młodzieży z różnymi sposobami postępowania moralnego, bez sugerowania jednoznacznej ich oceny, tj. głównie na podstawie obecnie uznawanych przez dziewczęta i chłopców kryteriów. Dużą wagę przywiązuje się do rozwijania w nich świadomości moralnej, czyli rozumienia przez nich różnych problemów moralnych, doskonalenia ich umiejętności racjonalnego uzasadniania akceptowanych norm, zasad, wartości moralnych.
Wychowanie moralne w znaczeniu oceniającym (normatywnym) - stawia sobie za cel przyswajanie przez dzieci i młodzież norm, zasad, wartości moralnych, których aprobata i realizacja mają zapewnić im bycie moralnie dobrymi.
Potrzeba wychowania moralnego:
Wielość kultur, religii, ideologii - jest potrzebne i nieodzowne zwłaszcza w społeczeństwie pluralistycznym, w którym jednostka niemal nagminnie spotyka się z przesłaniem wielu kultur, religii, tradycji, ideologii.
Utrata poczucia sensu własnej egzystencji - jednostka nieświadoma swych ograniczeń może łatwo się poczuć niepewna i wręcz zagubiona, pełna lęku i pozbawiona poczucia sensu własnej egzystencji. To z kolei może być źródłem boleśnie przeżywanej bezczynności czy rezygnacji z działań społecznie pożądanych, a niekiedy nawet prowadzić do prób samobójczych. W sytuacji takiej niemal wszystko, co nie jest wyraźnie zakazane, wydaje się dozwolone.
Stępienie wrażliwości moralnej - znieczulenie moralne ludzi upowszechnia się, a z czasem przybiera wręcz spektakularny charakter.
Tradycyjne sposoby wychowania moralnego - dawanie wychowankom dobrego przykładu i umożliwianie im wykonywania konkretnych działań zgodnie z obowiązującymi zasadami i normami moralnymi. Użyteczna może się okazać też metoda perswazji, czyli oddziaływanie na świadomość moralną dzieci i młodzieży łącznie z rozmową i dyskusją.
Metoda klasyfikowania wartości - Sidney Simon. Polega ona głównie na uświadomieniu sobie własnych uczuć przeżywanych w związku z rozpoznawanymi wartościami (nie tylko moralnymi). O tym, jaką wartość uznaje jednostka za słuszną, decyduje ona sama w zależności od własnych upodobań, w tym zwłaszcza odczuwanej wobec niej bliskości uczuciowej.
Metoda rozumowania moralnego - Lawrence Kohlberg. Umożliwia głębszy namysł za pomocą argumentacji logicznej nad ocenami, normami, zasadami i wartościami moralnymi.
Wychowanie estetyczne.
Węższe znaczenie wychowania estetycznego - kształtowanie wrażliwości i kultury koniecznej dla przeżywania, poznawania i oceny zjawisk estetycznych.
Szersze znaczenie wychowania estetycznego - odnosi się do kształcenia pełnej integracji osobowości człowieka, nie tylko w sferze wrażliwości estetycznej, ale - dzięki tej wrażliwości - obejmuje także oddziaływania na sfery:
Intelektualną - wzbogacanie wiedzy i myślenia osobistego.
Moralno-społeczną - zdobywanie podstaw oceny moralnej i umiejętności rozumienia sytuacji ludzkich, a przez to pełniejszego porozumienia z drugim człowiekiem.
Jest to także rozwijanie wyobraźni i pobudzanie dyspozycji twórczych.
Wychowanie estetyczne - zarówno w węższym jak i szerszym jego rozumieniu - odnosi się do różnych wytworów i działań o charakterze artystycznym. W zależności od takich lub innych wytworów i działań mówi się o dziedzinach wychowania estetycznego.
Udział wychowania estetycznego w wielostronnym rozwoju dzieci i młodzieży.
Dobroczynny wpływ wychowania estetycznego a funkcje sztuki - sztuka pełni przeróżne funkcje w życiu człowieka. Znane są takie jej funkcje jak:
Poznawcza - sztuka jest bezsprzecznie kopalnią wiedzy o człowieku, jego otoczeniu oraz materialnym i duchowym dorobku ludzkości.
Kształcąca - wzbogaca wyobraźnię, rozwija uzdolnienia twórcze, uczy dostrzegania rzeczy nowych i godnych postrzegania.
Ludyczna - pozwala na godziwe i przyjemne spędzanie wolnego czasu łącznie z podejmowaniem działalności artystycznej.
Katartyczna - pozwala odreagować traumatyczne przeżycia.
Terapeutyczna - leczniczo wpływa na różnego rodzaju dolegliwości organiczne.
Kompensacyjna - kompensuje braki odczuwane w codziennym życiu.
Moralna - sprzyja rozwojowi moralnemu dzięki uczulaniu na wartości moralne.
Estetyczna - jest cennym źródłem przeżyć estetycznych.
Społeczna - integruje członków danej społeczności wokół wartości zawartych w dziełach.
Afirmatywna - dopomaga wyrażać się z uznaniem (aprobatą) o ich twórcach.
Wymagania stawiane wychowaniu estetycznemu:
Kształtowanie postawy „otwartego umysłu” - postawa taka jest wyrazem stosunku człowieka do życia, samego siebie, innych ludzi, przeszłości i teraźniejszości. Umożliwia mu lepiej kształtować swą przyszłość i lepiej przeżywać dzień dzisiejszy. Pozwala postrzegać otaczającą rzeczywistość w sposób maksymalnie wyostrzony i wysubtelniony; zdobywać i przeżywać nowe doświadczenia, związane z odkrywaniem własnego życia psychicznego, swego stosunku do samego siebie, świata i innych ludzi; wzbogacać za pośrednictwem dzieł sztuki wiedzę zdobytą w sposób intelektualny oraz obudzić w wychowanku nowe zainteresowania i pasję poznawczą. Postawa taka jest też niemal równoznaczna z postawą twórczą, znajdującą swój wyraz we własnej ich aktywności artystycznej na miarę własnych możliwości.
Umożliwianie przejawiania aktywności twórczej - zadość uczynienie swym zainteresowaniom i pragnieniom tworzenia czegoś własnego.
Wzbogacanie wiedzy o dorobku kulturowym - skutecznie dopomaga ono poszerzaniu i wzbogacaniu wiedzy o dorobku kulturowym pokoleń. W szczególności umożliwia zapoznanie się z różnymi dokonaniami w dziedzinie sztuki, osobliwością warunków, w jakich powstawały, oraz życiem ich twórców i przesłaniem, jakie pragnęli przekazać swym odbiorcom. Wiedza taka bowiem pozwala na istotną niekiedy zmianę sposobu widzenia otaczającej rzeczywistości. Słowem, ubogaca obraz świata i ludzi; ułatwia znalezienie w nich piękna i dobra.
Uprzystępnianie dzieł sztuki - uprzystępnianie dzieciom i młodzieży dzieł sztuki i umożliwianie przejawiania przez nich własnej aktywności twórczej sprzyja stymulowaniu różnych ich przeżyć.
Rola nauczyciela w wychowaniu estetycznym - nauczyciel powinien być nie tyle „tym kto wie wszystko”, czy też tym kto „wie najlepiej”, ile przede wszystkim inspiratorem, partnerem do dyskusji i współdziałania. Jego zadaniem jest w szczególności udostępnianie dzieciom i młodzieży różnych dokonań artystycznych, powodujących zaciekawienie, podziw czy emocję.
Korzyści ze środków masowego przekazu - telewizja i radio. Mogą stanowić one istotną pomoc w opracowaniu i realizowaniu programów szkolnych, związanych z wychowaniem estetycznym. Pomocą taką służą zwłaszcza audycje literackie, teatralne i filmowe, uwrażliwiające słuchaczy i widzów na piękno i sztukę.
Wychowanie seksualne.
Nazwa „wychowanie seksualne” - „wychowanie seksualne”, „wychowanie prorodzinne”, „wychowanie do życia w rodzinie”, „wychowanie do miłości”.
Co rozumie się przez wychowanie seksualne? - ogół oddziaływań i wpływów zmierzających do kształtowania u dzieci i młodzieży postawy szacunku i zrozumienia wobec przedstawicieli płci odmiennej, oraz takich uczuć wzajemnych, jakie są warunkiem wytwarzania się prawidłowych relacji miedzy dziewczętami i chłopcami.
Regularne i okazjonalne wychowanie seksualne - bardziej wskazane byłoby prowadzenie tych zajęć w sposób raczej okazjonalny niż systematyczny i z góry zaplanowany. Dobrą okazją do tego są lekcje biologii, języka polskiego, historii, religii, etyki i wychowania fizycznego, a także godziny wychowawcze i lekcje przysposobienia do życia w rodzinie.
Braki w przygotowaniu pedagogicznym rodziców - rodzicom często brak nie tylko rzetelnej wiedzy psychoseksualnej, lecz także odwagi podzielenia się nią z dziećmi. Fakt ten sprawia, iż - w przypadku wykluczenia wychowania seksualnego w szkole - wielu chłopców i dziewcząt zdanych byłoby na informacje w tym zakresie zaczerpnięte głównie od rówieśników, i to nierzadko w sposób wulgarny, sprzyjający pogłębianiu u dzieci i młodzieży pogardliwego stosunku do płci. Skazani byliby również pod tym względem na środki masowego przekazu, jak magazyny i telewizja, które, niestety, nie zawsze wystarczająco ukazują moralne aspekty płciowości człowieka. Zazwyczaj całkowicie ją pomijając lub deprecjonują i podkreślają najczęściej wyłącznie przyjemnościowy charakter seksualności.
Narastająca aktywność seksualna nieletnich - szybki wzrost współżycia seksualnego, w tym również pierwszego kontaktu płciowego. Akceptacja dla seksu bez głębszych uczuć rośnie wraz z wiekiem. Coraz więcej nastolatków jest aktywnych seksualnie, a tym samym jest narażonych na przykre następstwa z tego płynące, jak np. niespodziewana ciąża, zarażenie wirusem HIV czy wyrzuty sumienia.
Niektóre zalety wychowania seksualnego - wychowanie seksualne w szkole może m.in. przyczynić się do stopniowego przyswajania przez uczniów wiedzy o sprawach płci stosownie do stopnia ich rozwoju fizycznego, psychicznego i społecznego. Może też umożliwić przekazywanie uczniom takiej wiedzy z pewnym nieznacznym wyprzedzeniem ich osobistych doświadczeń w sferze seksualności, a tym samym dopomóc skutecznie przeciwstawić się zniekształconej i zwulgaryzowanej wiedzy o płciowości, a nade wszystko zapobiec zdobywaniu przez dzieci i młodzieży w wieku szkolnym informacji na temat seksu z niewłaściwych źródeł.
Stronniczość wychowania seksualnego zorientowanego biologicznie - największą wagę przywiązuje się do uświadamiania dzieci i młodzieży o biologicznych aspektach seksualności człowieka, środkach antykoncepcyjnych, zboczeniach płciowych itp. Prawie w ogóle nie bierze się pod uwagę faktu, iż względnie duża liczba młodzieży w wieku dojrzewania nie współżyje seksualnie.
Co dewaluuje wychowanie seksualne zorientowane biologicznie? - o nieskuteczności intensywnego wychowania seksualnego, którego celem jest „bezpieczny seks”, może poniekąd świadczyć fakt, iż po wprowadzeniu do szkół tego rodzaju wychowania liczba ciężarnych dziewcząt wzrosła, a w szkołach, które z niego zrezygnowały, odnotowano wyraźny spadek liczby dziewcząt ciężarnych.
W wyniku przeprowadzonych badań w USA okazało się też, iż wychowanie seksualne może wprawdzie wpłynąć na większą regulację urodzeń, to jednak z reguły znacznie przyspiesza inicjację seksualną chłopców i dziewcząt oraz powoduje wśród nich znaczny wzrost aktywności seksualnej, czyli przyzwala pośrednio na przedwczesne współżycie seksualne.
Ponadto wychowanie seksualne, mające na celu głównie „bezpieczny seks”, ugruntowuje u chłopców i dziewcząt przekonanie o konsumpcyjnym traktowaniu popędu płciowego. Znaczy to, że dopuszcza się możliwość instrumentalnego podejścia do partnerki (partnera) w kontaktach seksualnych i tym samym zapobiega jedynie o własną przyjemność czy rozładowanie swych napięć spowodowanych pożądaniem seksualnym.
Ogólna charakterystyka wychowania seksualnego zorientowanego etycznie - usiłuje się utwierdzić uczniów w przekonaniu, że życie seksualne człowieka czy w ogóle płciowość ludzka jest podporządkowana miłości i jest zarazem jednym ze sposobów istnienia, polegającym na godziwym spełnianiu się w relacjach z innymi ludźmi.
Ocena wychowania seksualnego ze stanowiska absolutyzmu, permisywizmu i relatywizmu etycznego - zgodnie ze stanowiskiem absolutu etycznego, istnieją niewzruszone zasady i normy dotyczące różnych przejawów aktywności seksualnej człowieka. Rzecznicy takiego stanowiska zabraniają współżycia płciowego w okresie przedmałżeńskim; w ciąży przed małżeńskiej upatrują oznak moralnej degeneracji kobiety i opowiadają się za całkowitym zakazem aborcji, także w przypadku gdy mogłaby ona uratować życie matki; potępiają też wszelkie przejawy homoseksualizmu, masturbacji i innych sposobów zaspokajania popędu płciowego, zaliczanych do dewiacji seksualnych.
Zwolennicy permisywizmu etycznego wzbraniają się przed jakąkolwiek oceną moralną zachowań i postaw w sferze życia seksualnego. Praktycznie rzecz biorąc, opowiadają się oni za całkowitą niemal swobodą seksualną. Jedynym ograniczeniem, jakiego się domagają w życiu seksualnym, jest zabieganie o „bezpieczny seks”.
Stanowisko relatywizmu etycznego, czyli etyki złotego środka (nazywaną również etyką kompromisu), polega na wypośrodkowaniu pomiędzy stanowiskiem absolutyzmu i permisywizmu etycznego. Ocenę moralną aktywności seksualnej uzależnia się tu od jej kontekstu sytuacyjnego. Rzecznicy tego stanowiska wzbraniają się więc przed dokonywaniem arbitralnych ocen moralnych, nie rezygnując jednocześnie z względnie wysokich wymagań natury moralnej, stawianych różnym przejawom aktywności seksualnej człowieka.
Wychowanie patriotyczne.
Czym jest wychowanie patriotyczne? - wdrażanie lub przyuczanie do umiłowania własnej ojczyzny i narodu, łącznie z gotowością do wyrzeczeń i ofiar dla nich.
Cele wychowania patriotycznego - jak najlepsze przygotowanie wychowanków do służby własnemu narodowi i krajowi. Kształtowanie przywiązania i miłości do kraju ojczystego, jego przeszłości i teraźniejszości. Umacnianie poczucia odpowiedzialności za jego wszechstronny rozwój i miejsce wśród innych krajów. Uświadamianie wychowankom ich obowiązku do własnego kraju. Ponadto celem wychowania patriotycznego jest rozwijanie gotowości do obrony własnej ojczyzny, w tym zwłaszcza przyczyniania się do jej bezpieczeństwa i pomyślności dzięki spełnianiu swych obowiązków, związanych z dokształcaniem i wykonywaniem pracy zawodowej. Celem takim jest również pogłębienie świadomości ekologicznej, czyli przeświadczenia o potrzebie czy wręcz konieczności przeciwdziałania wszelkim próbom dewastacji środowiska naturalnego.
Naród - zbiorowość ludzi, powstała na gruncie wspólnych dziejów kultury, języka, i odznaczająca się wspólną świadomością narodową, czyli silnym poczuciem przynależności do narodu i solidarności z jego członkami.
Ojczyzna - kraj, w którym człowiek urodził się i/lub spędził znaczną część swego życia, w którym mieszka, lub z którym czuje się związany emocjonalnie mimo przestrzennego oddzielenia.
Kultura - składa się na nią całokształt materialnego i duchowego dorobku ludzkości gromadzony, utrwalany i wzbogacany w ciągu jej dziejów, przekazywany z pokolenia na pokolenie.
Patriotyzm - stanowi on miłość do ojczyzny i narodu, łącznie z pracą dla nich oraz gotowością do poświęceń i ofiar dla ich wspólnego dobra.
Miłość ojczyzny - miłość nie tylko do „wielkiej”, lecz także „małej” ojczyzny, tj. do miejsca zamieszkania i najbliższego jego regionu.
Świadczenia na rzecz kraju - mogą to być świadczenia różnego rodzaju. Jednym z nich jest nauka szkolna i staranne wykonywanie pracy zawodowej. Są nimi także świadczenia o charakterze humanitarnym, charytatywnym czy filantropijnym i zgoła bezinteresownym, a także troska o dobre imię ojczyzny.
Poszanowanie rodaków i współobywateli - dawanie pierwszeństwa w poszanowaniu rodaków, sugeruje, iż zasługują oni bardziej na miłość i uznanie niż współobywatele (np. cudzoziemcy) i to nawet wtedy, gdy zamieszkują daleko poza granicami własnej ojczyzny.
Zainteresowanie sprawami swego kraju - może się przejawiać w czytaniu prasy, słuchaniu radia i oglądaniu telewizji; w zapoznawaniu się z dziejami narodu i jego kulturą; w rozmowach i dyskusjach na tematy społeczno-polityczne związane z tym, co dzieje się w kraju.
Okazywanie lojalności względem elit politycznych. Na szacunek zasługują szczególnie przedstawiciele rządu i parlamentu wybrani przez naród w wolnych wyborach.
Gotowość do obrony własnego kraju - łączy się z tym m.in. sumienne płacenie podatków, udział w wyborach prezydenckich, sejmikowych i władz lokalnych, pozytywny stosunek do obowiązku odbywania służby wojskowej oraz szczera chęć do ponoszenia ofiar dla swego narodu i ojczyzny.
Oddawanie szacunku symbolice narodowej - chodzi tu szczególnie o poszanowanie godła państwowego i flagi narodowej, jak i o udział w uroczystościach państwowych oraz akceptację osobliwych obyczajów i tradycji narodowych.
Lekcje terenem wychowania patriotycznego - przede wszystkim lekcje: historii, języka polskiego, przysposobienia obronnego, wiedzy o społeczeństwie, godziny wychowawczej, oraz religii, geografii, muzyki, wychowania fizycznego, plastyki i innych. Każda z lekcji może być terenem wychowania patriotycznego, zwłaszcza wtedy, gdy nawiązuje się do dziejów ojczystego kraju i wielkich tworów jego ducha, a także wówczas gdy, podejmuje się rozmowy i dyskusje dotyczące interesujących uczniów wydarzeń, jakie współcześnie zachodzą.
Organizowanie wystaw, spotkań z ciekawymi ludźmi itp. - duże znaczenie dla zintensyfikowania wychowania patriotycznego w szkole ma również organizowanie wystaw, spotkań z ciekawymi ludźmi i sesji z okazji rocznic państwowych. Sprzyjać mogą temu także różnego rodzaju uroczystości szkolne, projekcje filmów i konkursy wiedzy o kraju, składanie kwiatów pod pomnikami i na grobach ludzi zasłużonych oraz wycieczki do muzeów i oflagowanie szkoły w dniach świąt państwowych, a także przygotowywanie przez uczniów gazetki szkolnej i audycje nadawane przez szkolny radiowęzeł. Nie pomija się również okazji ukazywania piękna krajobrazu ojczystego i ludzi w nim mieszkających. Niemałą wagę przywiązuje się też do godła państwowego w klasach. Poza tym koniecznym warunkiem skutecznego wychowania patriotycznego jest bezsprzecznie autentyczna postawa patriotyczna nauczycieli, czyli dawany przez nich przykład postępowania godnego miana patrioty z powołania.
Nadgorliwość w wychowaniu patriotycznym - polega na nadgorliwości w czysto werbalnym pogłębianiu u dzieci i młodzieży miłości do ojczyzny i narodu, co nierzadko przybiera cechy pustej deklaratywności na rzecz takiej miłości, tj. bez stwarzania możliwości wykonywania konkretnych czynów dla wspólnego dobra. Nadgorliwość w wychowaniu patriotycznym, także w tym uwzględniającym konkretne czyny, może prowadzić również do utwierdzania chłopców i dziewcząt w społecznie szkodliwych przekonaniach.
Inne nadużycia w wychowaniu patriotycznym - z nadużyciami w wychowaniu patriotycznym mamy do czynienia m.in. również wówczas, gdy się świadomie dewaluuje takie pojęcia jak: „naród”, „ojczyzna”, „patriota”, „honor”; gdy się uczy patriotyzmu bez dawania mu wiarygodnego świadectwa własnym życiem; gdy się oddziałuje wyłącznie na sferę uczuć, tj. z wyraźnym pominięciem odwoływania się do argumentacji logicznej i sprawności woli; gdy poddaje się „odbrązawianiu” zasłużonych dla kraju patriotów lub głosi się tzw. triumfalizm narodowy, połączony nierzadko z wyraźną niechęcią do innych narodów; gdy dobrego patriotę utożsamia się z obywatelem o orientacji nacjonalistycznej lub ściśle związanej z określoną religią, czyli bez dostrzegania faktu, iż równie użytecznymi dla kraju mogą być ludzie np. innych wyznań religijnych i ludzie niewierzący; gdy rozumienie patriotyzmu nierozerwalnie się łączy z określoną ideologią, a głównym jego odniesieniem czyni się martyrologię czy tzw. bohaterszczyznę.
Inne dziedziny wychowania.
Wychowanie umysłowe.
Czym jest wychowanie umysłowe? - stanowi ono kształtowanie pozytywnej motywacji i postaw wobec nauki jako wytworu umysłu ludzkiego, wobec pracy umysłowej i zaszczepianie wychowankom potrzeby rozwijania własnego umysłu.
Wychowanie umysłowe zgodne z założeniami „szkoły tradycyjnej” - Jan Amos Komeński, Jan Henryk Pestalizzi, Jan Fryderyk Herbart. Byli oni zdania, iż wychowanie umysłowe, utożsamiane przez nich z nauczaniem wychowującym, polega głównie na biernym kopiowaniu, utrwalaniu i reprodukowaniu przekazywanych uczniom wiadomości przez nauczyciela. Przy czym mylnie zakładano, że wystarczy wiedzieć jak postępować, aby nie czynić niczego wbrew posiadanej wiedzy na temat takiego lub innego postępowania.
Wychowanie umysłowe zgodne z założeniami „szkoły aktywnej” - John Dewey. Nauczanie blisko korespondujące z wychowaniem umysłowym zawdzięcza swą moc oddziaływań szczególnie dzięki aktywizowaniu uczniów w myśleniu i działaniu praktycznym. Myślenie i działanie stanowią dwa uzupełniające się procesy, bez których nauczanie wychowujące pozbawione byłoby istotnego sensu.
Ujemne strony takiego wychowania: panujący na lekcjach nieład i nieporządek, oraz brak wszelkiej odgórnej organizacji pracy uczniów.
Potrzebny jest kompromis pomiędzy wychowaniem szkoły tradycyjnej, a wychowaniem szkoły aktywnej!
Uatrakcyjnianie lekcji - na których szczególny wyraz znajduje nauczanie, będące na usługach wychowania umysłowego i organizowane według zaleceń „szkoły aktywnej” - sprzyjają m.in.: tworzenie sytuacji problemowych i aranżowanie swobodnej dyskusji. Chodzi tu o dyskusję zarówno zespołową, tj. w obrębie poszczególnych grup uczniowskich, jak i zbiorową, czyli na forum całej klasy.
Wychowanie religijne.
Czym jest wychowanie religijne? - system wychowania oparty na podporządkowaniu działalności edukacyjnej założeniom jakiegoś wyznania.
Cel wychowania religijnego - utrwalanie w świadomości dzieci i młodzieży obrazu Boga kochającego ich ze wszech miar i zapewniającego im poczucie bezpieczeństwa, a także oczekującego od nich podobnej postawy wobec innych ludzi. Pierwszorzędnym takim celem jest również okazywanie miłości Bogu jako stwórcy wszechrzeczy, łącznie z wszystkimi ludźmi stworzonymi na Jego obraz i podobieństwo.
Pozytywna rola wychowania religijnego - wiara w Boga pozwala człowiekowi łatwiej przetrwać w sytuacjach kryzysu życiowego; być mniej narażonym na choroby psychosomatyczne i skuteczniej poddać się leczeniu, a także pogodzić się z faktem przemijania. Ponadto twierdzi się, iż młodociani którzy są religijnie zaangażowani, rzadziej ulegają nałogom i rzadziej są karani.
Wychowanie religijne w rodzinie - Rodzina spełnia taką rolę szczególnie świadczenia, sobie wzajemnie i innym osobom spoza niej, różnych usług z motywacji religijnej.
Wychowanie religijne w szkole - odbywa się głównie na lekcjach religii, lub poprzez specjalnie organizowane dla nich uroczystości religijne, a nade wszystko przepojenie treści wychowania ideologią religijną. Ważnym symptomem wychowania religijnego w szkole jest również troska o stworzenie odpowiedniego klimatu religijnego, a w szczególności zabieganie o wiarygodność postępowania nauczycieli, tj. zgodnego z głoszonymi przez nich prawdami religijnymi i wartościami ogólnoludzkimi.
Wychowanie zdrowotne.
Wychowanie zdrowotne - system działalności wychowawców i wychowanków, którego celem jest opanowanie przez wychowanków wiedzy o organizmie ludzkim - jego stronie fizycznej, psychicznej i społecznej, ukształtowanie ich umiejętności, sprawności i postaw warunkujących zachowanie i doskonalenie zdrowia oraz stosowanie wymagań higieny w życiu osobistym i społecznym.
Cele wychowania zdrowotnego - dostarczenie dzieciom i młodzieży odpowiedniej wiedzy o zdrowiu i kształtowanie ich poprawnych postaw zdrowotnych.
Realizacja celów wychowania zdrowotnego:
Zapewnienie dzieciom i młodzieży zaspokojenia potrzeb biologicznych i potrzeby bezpieczeństwa.
Uczenie ich brania na siebie odpowiedzialności za zdrowie własne, rodziny i społeczeństwa.
Zachęcanie ich do zdrowego stylu życia i umożliwianie im dokonywania wyborów promujących zdrowie.
Rozwijanie umiejętności samodzielnego korzystania z wiedzy o zdrowie z różnych źródeł informacji.
Zasięganie raz na temat zdrowia u specjalistów dostępnych w społeczności lokalnej.
Godziwe organizowanie czasu wolnego oraz uwrażliwianie na ewentualne bezpieczeństwo drogowe, pożarowe i na wodzie.
Świadome włączenie programu wychowania zdrowotnego w całokształt pracy wychowawczej z chłopcami i dziewczętami.
Sprzyjanie ogólnej kondycji fizycznej dzieci i młodzieży.
Dobre samopoczucie dzieci i młodzieży
Wychowanie fizyczne częścią wychowania zdrowotnego - wychowanie fizyczne to całokształt zabiegów zmierzających do zapewnienia prawidłowego rozwoju fizycznego organizmu, doskonalenia sprawności ruchowej i wyrabiania nawyków rekreacyjnych. Wychowanie zdrowotne nie może istnieć bez wychowania fizycznego, bowiem same nawyki i postawy higieniczne nie zabezpieczą zdrowia, jeśli pominiemy ćwiczenia ruchowe z ich formatywnym działaniem na cechy morfologiczne i funkcjonalne.
Podstawowe środowiska wychowawcze.
Rodzina jako naturalne środowisko wychowawcze.
Funkcje rodziny:
Prokreacyjna (biologiczna) - mająca na celu zrodzenie potomstwa, czyli zapewniająca społeczeństwu ciągłość biologiczną.
Opiekuńcza - polegająca na udzielaniu konkretnej pomocy członkom rodziny w różnych sytuacjach i okolicznościach życiowych, gdy sami nie są w stanie zaspokoić swych podstawowych potrzeb.
Gospodarcza (ekonomiczna) - dotycząca zapewnienia członkom rodziny niezbędnych warunków do utrzymania się przy życiu, czyli dostarczania rodzinie dóbr materialno-bytowych.
Wychowawcza (socjalizacyjna) - przejawiająca się m.in. we wprowadzaniu członków rodziny w szeroko rozumiane życie społeczne łącznie z językiem ojczystym, obyczajami, wzorami zachowań i wartościami kulturowymi.
Stratyfikacyjna - gwarantująca członkom rodziny określony status życiowy, wyznaczająca ich przynależność do określonej klasy czy warstwy społecznej.
Prawidłowe spełnienie funkcji wychowawczej polega w szczególności na:
Zaspokajanie podstawowych potrzeb biologicznych i psychospołecznych dzieci, w tym zwłaszcza potrzeby bezpieczeństwa, miłości i afiliacji (przynależności), uznania i samourzeczywistnienia.
Dostarczaniu pożądanych społecznie wzorców i zachowań, wyzwalających u dzieci procesy identyfikacji z rodzicami.
Przekazywaniu i przyswajaniu wartości, norm i zasad współżycia i współpracy preferowanych w społeczeństwie, w którym żyją.
Umożliwianiu dzieciom (poczynając od wczesnych lat życia) aktywnego udziału w różnego rodzaju czynnościach i obowiązkach domowych, traktując je zarazem jako równoprawnych partnerów życia rodzinnego.
Rozwijaniu i rozszerzaniu kontaktów międzyludzkich, tj. pogłębianiu u dzieci więzi emocjonalnej z krewnymi, przyjaciółmi i znajomymi.
Zabezpieczenia możliwie pełnego rozwoju fizycznego i umysłowego dzieci.
Wprowadzenie ich - przynajmniej po części - w świat kultury, czyli w materialny i duchowy dorobek ludzkości.
Przygotowanie do samodzielnego życia poprzez wyrabianie postawy twórczej i współuczestniczącej w otaczającym świecie.
Typologia rodziny - najbardziej optymalne warunki dla pełnienia funkcji wychowawczej ma rodzina pełna, złożona z dwojga rodziców i dzieci, połączonych ze sobą silną więzią emocjonalną, w której się przestrzega powszechnie uznawanych zasad, norm, wartości i ideałów. Wszelkie pozostałe typy rodzin znacznie utrudniają pełnienie w nich funkcji wychowawczej. Są nimi:
Rodziny rozbite wskutek trwałej nieobecności jednego z rodziców w wyniku rozwodu, separacji, dezercji, a niekiedy z powodu śmierci albo wyjazdu za granicę.
Rodziny zrekonstruowane przez zawarcie po ich rozbiciu nowego lub kolejnego małżeństwa albo też przez adoptowanie nowego dziecka.
Rodziny zdezorganizowane (rozbite wewnętrznie niepowodzeniami), których członkowie pozostają ze sobą niemal w permanentnych konfliktach.
Rodziny zdemoralizowane, pozostające w konflikcie z prawem lub z sąsiadami, co nie wyklucza bliskich i serdecznych kontaktów między domownikami.
Rodziny zastępcze, tj. rodziny zajmujące się rozwojem i wychowaniem dzieci, których rodzice nie żyją, bądź nie są w stanie ich wychowywać.
Styl wychowania demokratycznego w rodzinie - polega on przede wszystkim na nawiązywaniu przez rodziców przyjacielskich kontaktów ze swymi dziećmi; liczeniu się z ich potrzebami biologicznymi i psychospołecznymi; umożliwianiu im powzięcia decyzji w sprawach rodzinnych; odwoływaniu się do ich inicjatywy i samodzielnej aktywności; zaangażowaniu ich w planowanie, wykonywanie i kontrolowanie zadań podejmowanych w rodzinie.
Styl wychowania autokratycznego w rodzinie - jest na ogół mało skuteczny. Charakteryzuje się przeważnie dużym dystansem między rodzicami a dziećmi, tzn. rodzicie kontaktują się ze swymi dziećmi w sposób nader formalny, czyli nie wnikają głębiej w ich potrzeby wewnętrzne; kierują nimi „odgórnie” poprzez nagminne polecenia i nakazy; uznają jedynie własne racje i nie znoszą nawet najmniejszego sprzeciwu dziecka. Traktują je instrumentalnie i nie dostrzegają potrzeby jego podmiotowego traktowania, w tym zwłaszcza poszanowania jego godności i indywidualności, osobistych pragnień i dążeń oraz przejawów własnej aktywności i samodzielności.
Takowy styl pociąga jednak za sobą niepożądane pedagogiczne następstwa. Przede wszystkim dzieci wychowywane w ten sposób żyją niemal w stałym lęku przed karą; odznaczają się przesadną uległością lub postawą buntowniczą przenoszoną często także na innych ludzi i zdarzenia spoza domu; są skłonne do poczucia winy i infantylnej zależności. Skutkiem stylu wychowania autokratycznego jest też nadmiar agresywności dzieci, skierowanej nierzadko na samych rodziców lub tzw. kozłów ofiarnych, którymi stają się przeważnie ich rówieśnicy, jak również przyswajanie przez dzieci obowiązujących norm, zasad i wartości moralnych jako czegoś narzuconego „z zewnątrz”. Toteż w swym postępowaniu kierują się one „nie tyle poczuciem moralnej powinności, ile raczej własnym, egoistycznie pojmowanym interesem.
Styl wychowania liberalnego w rodzinie - polega on na całkowitym niemal pozostawieniu dzieci samym sobie, na niewtrącaniu się w ich sprawy, tolerowaniu społecznych zachowań, a nade wszystko pozbawieniu ich wszelkiej kontroli (nadzoru) ze strony rodziców. Styl taki stwarza niczym nie skrępowane warunki do swobodnej aktywności i spontaniczności dziecka - wszystko mu wolno, na wszystko się mu pozwala, z niczego nie musi się ono tłumaczyć. Zajmuje w rodzinie najwyższą pozycję, lecz bez większego w tym własnego wysiłku i osobistych zasług. Rodzice łatwo ulegają jego namowom i spełniają niemal wszelkie jego zachcianki. Warto wiedzieć też, iż z dzieci wychowywanych w sposób liberalny wyrastają jednostki wprawdzie o dużym poczuciu własnej wartości, ale jednocześnie egoistyczne, niezdyscyplinowane wewnętrznie, niezdolne do trwałego wysiłku, mało zahartowane, pozbawione hartu i zdolności, nieuspołecznione.
Styl wychowania niekonsekwentnego (okazjonalnego) w rodzinie - odznacza się brakiem spójności oddziaływań wychowawczych - ze strony każdego z rodziców lub jednego z nich. Charakteryzuje się często zmiennością i przypadkowością oddziaływań na dziecko.
Co utrudnia wychowanie w rodzinie?:
Niedosyt miłości macierzyńskiej i ojcowskiej - brak lub niedosyt miłości macierzyńskiej i ojcowskiej może się okazać jedną z istotnych przyczyn poważnych niedomagań w wychowaniu rodzinnym. Nie wolno przy tym zapominać, iż konieczność obdarowywania dzieci miłością ze strony matki i ojca wynika w dużym stopniu z wyraźnego jej rozróżnienia. Otóż miłość macierzyńska jest bezwarunkowa (dziecko nie musi spełniać żadnych warunków, aby być kochane przez matkę), wszechogarniająca (matka kocha wszystkie bez wyjątku cechy swego dziecka), wszechobecna (matka potrafi kochać bez względy na okoliczności) i nieustająca (matka nie przestaje kochać dziecka). Miłość ojcowska natomiast nie jest ani bezwarunkowa (aby na nią zasłużyć trzeba spełnić pewne warunki), ani wszechogarniająca (obejmuje w zasadzie tylko te cechy, wydają się niezbędne do życia), ani też wszechobecna (ponieważ ojciec kocha dziecko przeważnie tylko wtedy, gdy ono na to zasłuży), a także nie jest nieustająca (ulega bowiem osłabieniu lub znika w okresie osiągania przez dziecko dojrzałości).
Brak lub ograniczenie miłości rodzicielskie, okazywanej dzieciom, nie tylko pozbawia ich właściwego wzorca zachowań, lecz także może spowodować u nich poczucie osamotnienia i wyobcowania, a tym samym niechęć do swych rodziców. Możliwe są również inne następstwa - np. dzieci takie są przeważnie nadpobudliwe , pozbawione zdolności koncentracji i umiejętności nawiązywania bliskich kontaktów z innymi ludźmi. Przejawiają nierzadko zaburzenia mowy i stanu lęku; odznaczają się tez zazwyczaj niskim stopniem uspołecznienia, mają trudności w nauce.
Brak uruchomienia procesów identyfikacji - identyfikacja w znaczeniu pozytywnym jest fundamentalnym mechanizmem prawidłowego rozwoju dzieci w rodzinie. Jest ona spontanicznym i przynajmniej częściowo nieuświadomionym przejmowaniem przez jednostkę stanów psychicznych przypisywanych innej osobie. Dzięki temu jednostka przyswaja sobie wiele cech i sposobów zachowania się od innej osoby, z którą się identyfikuje. Osoba ta jest z reguły oceniona i uznawana przez dzieci jako ktoś im bardzo bliski - mówimy, że jest to osoba dla nich znacząca. Cieszy się u nich zaufaniem i przy jej boku czują się bezpiecznie. W prawidłowo funkcjonującej rodzinie osobą taką staje się matka (szczególnie w pierwszym okresie życia dziecka), a następnie także ojciec. Proces identyfikacji rozciąga się także na inne osoby. Toteż nie jest rzeczą obojętną, z jakimi osobami dziecko przebywa oraz kogo najbardziej lubi i podziwia.
Słaba więź emocjonalna między rodzicami - mało pogłębiona więź emocjonalna między rodzicami przejawia się w mniej lub bardziej jawnych konfliktach interpersonalnych. Sporadyczne tego rodzaju konflikty, nie powodują większych ujemnych następstw dla prawidłowego przebiegu procesu wychowania w rodzinie. Natomiast częste ich pojawianie się, i to szczególnie w atmosferze ostrych czy wręcz dramatycznych napięć lub w obecności dzieci, może wyraźnie dezorganizować proces wychowawczy i prowadzić do trwałej dezintegracji życia rodzinnego.
Wadliwe postawy rodzicielskie - są poniekąd syntetycznym podsumowaniem wszystkich wcześniej omówionych czynników tego rodzaju. Istnieją różne klasyfikacje postaw rodzicielskich. Podstawą ich wyróżnienia z jednej strony jest nadmierny dystans uczuciowy rodziców wobec dziecka, a z drugiej - nadmierna ich koncentracja na dziecku. Przez dystans uczuciowy rozumie się „odległość psychiczną” dzielącą rodziców od dziecka, natomiast nadmierna koncentracja na dziecku oznacza pokaźne ograniczenie lub całkowity brak dystansu uczuciowego wobec dziecka.
Nadmierny dystans stanowi podstawę wyodrębnienia dwóch postaw: unikającej i odtrącającej. Pierwsza z nich charakteryzuje się na ogół słabym przywiązanie rodziców do dziecka i stałym niemal okazywaniem swej obojętności uczuciowej. Rodzice o takiej postawie są nie tylko pozbawieni głębszej więzi emocjonalnej z dzieckiem, lecz także nie przeżywają przyjemności z racji przebywania z nim. Postawa odtrącająca zaś przejawia się w traktowaniu dziecka jako ogromnego ciężaru, jaki spoczywa na rodzicach. Stąd też zadania związane z opieką i wychowaniem dziecka uważają za przykry obowiązek, wykraczający poza ich siły i możliwości.
Przesadne koncentrowanie się rodziców na dziecku pozwoliło wyodrębnić dalsze dwie postawy rodzicielskie, mianowicie postawę nadmiernie wymagającą i zbyt chroniącą. Postawa nadmiernie wymagająca polega na stawianiu dziecku przesadnie wygórowanych zadań, którym nie jest ono w stanie sprostać mimo najlepszych swych chęci. Są to żądania zazwyczaj nie liczące się z indywidualnymi cechami i możliwościami dziecka. Postawa nadmiernie chroniąca zaś odznacza się zbyt czułą opieką nad dzieckiem i jednocześnie przesadnie dużą pobłażliwością oraz zaspokajaniem niemal każdego jego kaprysu. W ten sposób uniemożliwia się mu wszelką twórczą aktywność i samodzielność.
Szkoła jako intencjonalne środowisko wychowawcze.
Szkoła jako instytucja kształcenia i wychowywania - zajmuje się kształceniem i wychowywaniem dzieci, młodzieży i dorosłych, stosownie do przyjętych w danym społeczeństwie celów i zadań oraz koncepcji oświatowo-wychowawczych i programów. Odpowiedzialnymi za realizację programów szkolnych i w ogóle za poprawne jej funkcjonowanie jako instytucji kształcenia i wychowania są: dyrektor szkoły wraz ze swymi zastępcami i radą pedagogiczną , a ostatnio także w coraz większym stopniu rodzice i opiekunowie uczniów.
Funkcje pełnione przez szkołę:
Dydaktyczna (kształcąca) - przekazuje im wiedzę z różnych dziedzin nauki, techniki, literatury, sztuki.
Wychowawcza - kształtuje ich postawy wobec rzeczy, ludzi, norm, wartości.
Opiekuńcza - zaspokaja podstawowe potrzeby, niezbędne dla prawidłowego rozwoju fizycznego i psychospołecznego uczniów.
Szkoły publiczne i niepubliczne - wszystkie szkoły w Polsce dzielą się na szkoły publiczne, które zakładane, prowadzone i utrzymywane są przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu lub inne organy administracji państwowej, gminnej czy związki komunalne, oraz na szkoły niepubliczne (prywatne), tworzone i kierowane przez osoby prywatne lub fizyczne.
Struktura organizacyjna szkoły:
Placówki wychowania przedszkolnego dla dzieci w wieku 3-6 lat, w tym roczne przygotowanie do szkoły dzieci 6-letnich, które, poczynając od roku szkolnego 2004/2005, będzie nie tylko prawem, lecz także obowiązkiem każdego z nich.
Sześcioletnie szkoły podstawowe z podziałem na dwa cykle dydaktyczne: nauczanie w pełni zintegrowane w klasach I-III, tj. bez wyodrębniania tam poszczególnych przedmiotów nauczania - za wyjątkiem lekcji religii/etyki - oraz nauczanie blokowe w klasach IV-VI, tzn. z uwzględnieniem różnego rodzaju przedmiotów nauczania.
Trzyletnie gimnazja, które - podobnie jak szkoły podstawowe - są obowiązkowe dla wszystkich uczniów (w ten sposób zobowiązani są oni do uczęszczania do szkoły przez 9lat, a nie jak dawniej przez 8lat).
Trzyletnie licea ogólnokształcące i trzy letnie licea profilowane oraz czteroletnie technika i dwu, lub trzy letnie zasadnicze szkoły zawodowe.
Szkoły policealne (w tym również m.in. dla absolwentów techników) i uzupełniające licea ogólnokształcące, a także uzupełniające technika po ukończeniu zasadniczej szkoły zawodowej.
Rola dyrektora i nauczycieli w funkcjonowaniu szkoły - w polskim systemie edukacji szczególna rola przypada dyrektorowi szkoły i gronu nauczycielskiemu. Oczekuje się od nich - poza realizacją minimum programowego - opracowania własnej koncepcji działalności dydaktyczno-wychowawczej. Wysoko ocenione są autorskie programy nauczania i wychowywania. Niemałą rolę w poprawnym funkcjonowaniu szkoły przypisuje się też rodzicom.
Niedomagania w funkcjonowaniu szkoły:
Preferowanie przez szkołę funkcji kształcącej - jest równoznaczne z jednostronnym oddziaływaniem na uczniów, tj. nade wszystko na sferę intelektu, a więc z wyraźnym pominięciem sfery emocjonalnej i dążeniowej. Nauczyciel postępujący w ten sposób nie może bliżej poznać zainteresowań i potrzeb swych uczniów ani też nawiązać z nimi bardziej osobistej więzi emocjonalnej.
Przeładowane programy nauczania - przede wszystkim obfitują one niekiedy w zbyt trudne w treści, zwłaszcza dla uczniów przeciętnych i mniej zdolnych. Zdarza się, iż nie radzą sobie z nimi nawet uczniowie najzdolniejsi. Najczęściej zaś stanowią rodzaj kompendium wiedzy encyklopedycznej lub słownikowej, opływają w nadmiar reguł, zasad i dat oraz niewiele mówiących faktów i zdarzeń. Ponadto obowiązujące programy cechuje nadal pewien sztywny uniformizm, zalecające te same treści wszystkim uczniom bez względu na ich zainteresowania i zdolności.
Nadmiar tradycyjnych metod nauczania - metody te polegają zwłaszcza na przesadnym werbalizmie nauczycieli, jak i nieliczeniu się z zainteresowaniami i zdolnościami uczniów. Nauczyciele są skłonni do podawania uczniom gotowych wiadomości oraz domagają się jedynie ich wysłuchania, zapamiętania i odtwarzania. Niedostatecznie zabiegają o aktywizowanie uczniów w procesach myślenia i praktycznego działania. Nowsze metody nauczania stosuje się sporadycznie.
Przestarzała organizacja procesu nauczania - oparta jest przeważnie na nauczaniu frontalnym w klasie, skoncentrowanym głównie na podręczniku i nauczycielu. Nie docenia się tu nauczania zespołowego (grupowego), a poniekąd także indywidualnego. Organizacja taka praktycznie wyklucza zindywidualizowaną pracę zwłaszcza z uczniami wybitnie zdolnymi oraz uczniami przejawiającymi trudności w nauce i zachowaniu. Nie stwarza też okazji do współdziałania i współpracy uczniów na lekcjach.
Braki w przygotowaniu kadry nauczycielskiej - daje się pierwszeństwo przekazywaniu wiedzy pedagogicznej, wyraźnie nie doceniając konieczności rozwijania pożytecznych w zawodzie nauczycielskim umiejętności psychopedagogicznych.
Drogi naprawy szkolnictwa:
Twórcze korzystanie z przysługującej szkole autonomii - chodzi przede wszystkim o stworzenie w szkole pogodnej i serdecznej atmosfery, a jednocześnie pozytywnej motywacji do nauki. Istotnym czynnikiem zmian i ulepszeń w szkołach może się też okazać działalność samorządów uczniowskich, w tym zwłaszcza zgłaszanie przez nie pozytywnych inicjatyw i podejmowanie działań celem uatrakcyjnienia życia szkolnego. Obiecująca wydaje się również wzmożona współpraca nauczycieli i rodziców, a nade wszystko udział tych ostatnich w ocenie całokształtu danej szkoły i poszczególnych nauczycieli.
Unowocześnienie metod nauczania i wychowania - ważną rzeczą jest upowszechnienie wśród nauczycieli najnowszych zdobyczy takich dyscyplin naukowych, jak psychologia, pedagogika, teoria organizacji i kierowania, a także udoskonalenie systemu kształcenia nauczycieli.
1