1.POGLĄDY ETYCZNE SOKRATESA I SOFISTÓW.
2. KONCEPCJA CNÓT KARDYNALNYCH PLATONA
3. KONCEPCJA ETYKI ARYSTOTELESA
4. PITAGOREJCZYCY I ICH KONCEPCJA DOSKONALENIA SIĘ MORALNEGO CZŁOWIEKA
5. POGLĄDY ETYCZNE STOIKÓW
6. EPIKUR I JEGO POGLĄDY ETYCZNE
7. HEDONIZM ARYSTYPA Z CYRENY
8. POGLĄDY FILOZOFICZNO-MORALNE OJCÓW KOŚCIOŁA
9.POGLĄDY ETYCZNO-FILOZOFICZNE AUGUSTYNA Z HIPPONY
10. POGLLĄDY ETYCZNE TOMASZA Z AKWINU
11. POGLĄDY ETYCZNE FILOZOFÓW RENESANSOWYCH
12. KONCEPCJA ETYCZNO-SPOŁECZNA T. HOBBESA
13.G.F. LEIBNITZA FILOZOFIA MORALNOŚCI
14. FILOZOFIA MORALNA SPINOZY
15. POGLĄDY ETYCZNE J. LOCKE'A
16. POGLĄDY ETYCZNE J.J. ROUSSEAU
17. ETYKA I. KANTA
18. POGLĄDY ETYCZNE FILOZOFÓW FRANCUSKIEGO OŚWIECENIA.
19. POGLĄDY ETYCZNE HEGLA
20.POGLĄDY ETYCZNE NIETZSCHEGO
21. POGLĄDY ETYCZNE A. COMTE'A I POZYTYWISTÓW
22. POGLĄDY ETYCZNE MARKSISTÓW
23. POGLĄDY ETYCZNE UTYLITARYSTÓW
24. POGLĄDY ETYCZNE EGZYSTENCJALISTÓW
25. POGLĄDY NEOPOZYTYWISTÓW
26.POGLADY ETYCZNE NEOTOMISTÓW
27. WOLNOŚĆ WOLI LUDZKIEJ I JEJ GRANICE. DETERMINIZM, INDETERMINIZM ORAZ AUTODETERMINIZM.
28.CNOTY MORALNE KARDYNALNE
29. ROZTROPNOŚĆ JAKO CNOTA MORALNA I JEJ SKŁADNIKI
30. MĘSTWO I WADY JEJ PRZECIWNE
31. UMIARKOWANIE JAKO CNOTA I WADY JEJ PRZECIWNE
32. SPRAWIEDLIWOŚĆ JAKO CNOTA MORALNA I JEJ CECHY. SPRAWIEDLIWOŚĆ ROZWIELCZA, WYMIENNA I LEGALNA.
33. MIŁOŚĆ JAKOS CNOTA MORALNA
34. NADZIEJA JAKO CNOTA MORALNA
35. WIARA I JEJ ZNACZENIE W ŻYCIU MORALNYM CZŁOWIEKA
1.POGLĄDY ETYCZNE SOKRATESA I SOFISTÓW.
A-cnota jest dobrem bezwzględnym. „Cnota” była starodawnym pojęciem Greków, ale rozumiana była ogólnikowo, jako tężyzna życiowa, dzielność, sprawność w spełnianiu zawodowych czynności. Jeszcze sofiści tak rozumieli cnotę i stwierdzili, że to zaleta całkowicie względna, różna dla mężczyzny i dla kobiety, młodzieńca i dojrzałego męża. Sokrates zaoponował przeciw temu relatywizmowi, wskazał na zalety, które są jedne dla całego rodu ludzkiego: sprawiedliwość, odwaga czy panowanie nad sobą, są zaletami zawsze i wszędzie. Nazywając te zalety cnotą dał temu wyrazowi bardziej specjalne, a właściwie zupełnie nowe znaczenie. Wytworzył nowe pojęcie cnoty przez to, że spośród zalet człowieka wyodrębnił specjalne zalety moralne.
B- Cnota wiąże się z pożytkiem i szczęściem: Sokrates mawiał, że rad by posłać do piekieł tego, kto pierwszy rozdzielił dobro i pożytek. Związek obu widział w tym, iż pożytek zależny jest od dobra. Tylko to co dobre jest naprawdę pożyteczne. Ludzie dlatego często błądzą i działają wbrew własnemu pożytkowi, że nie wiedzą co jest dobre. Szczęśliwy jest bowiem ten, kto posiada największe dobra, a największym dobrem jest cnota. C-Cnota jest wiedzą. Definicja Sokratesa: Cnota to wiedza. Jednak wg Sokratesa jeśli wiedza nie wystarcza do cnoty, to musi być powierzchowna i niezupełna. Kto natomiast posiada wiedzę prawdziwą i pełną ten nie może nie przejąć się nią do głębi i nie może czynić inaczej niż dobrze.
D- Cnota jest jedna. Etyczne tezy Sokratesa łączył się w łańcuch i prowadziły do jasnego wniosku: Ludzie dążą do szczęścia i do pożytku. Prawdziwe szczęście i prawdziwy pożytek daje tylko dobro. Prawdziwym dobrem jest cnota. Cnota jest jedna bo każda cnota jest wiedzą.
2. KONCEPCJA CNÓT KARDYNALNYCH PLATONA Platon kontynuując myśl Sokratesa podnosił znaczenie cnoty jako dzielności, szlachetności duszy. Platon wyodrębnił 3 części duszy i każdej przypisał określony rodzaj cnoty: CNOTĘ DUSZY ROZUMNEJ JEST MĄDRTOŚĆ i jej osiąganie oraz podporządkowanie się niższych części rozumowi; DUSZY POPĘDLIWEJ- męstwo; a DUSZY POŻĄDLIWEJ- wstrzemięźliwość. Te trzy cnoty podporządkowane były czwartej-sprawiedliwości, która pojawia się wtedy, gdy każda z części duszy we właściwy sposób kieruje się przynależną cnotą. Jest to teoria czterech cnót, zwanych niekiedy cnotami kardynalnymi.
3. KONCEPCJA ETYKI ARYSTOTELESA A- Dobro jako wartość indywidualna a nie absolutna Etyka Arystotelesa wynikała w dużym stopniu z jego teorii bytu, ale także była wypracowana na drodze praktycznych obserwacji. Rozumiał on dobro i cnotę jako dążenie do doskonalenia swojej formy, czyli duszy. Gdy dusza osiągnie optymalną przeznaczoną dla danej jednostki postać, to wtedy jednostka osiągnie trwałe szczęście i cnotę. Dusze ludzkie są niepowtarzalne, dlatego to, co jest dobre dla jednego człowieka, niekoniecznie musi być dobre dla drugiego. Dobro jest zatem pojęciem subiektywnym i zależy od mnóstwa różnych czynników. Próba uszczęśliwienia wszystkich poprzez tworzenie idealnego państwaw istocie może tylko wszystkich unieszczęśliwić. Arystoteles nie zgadzał się ze zrównywaniem dobra z wiedzą idealną. Uważał że każdy człowiek trwa w naturalnym konflikcie żądz cielesnych i racjonalnej ocenie sytuacji dostarczanej mu przez rozumną część jego duszy. Z tego powodu cnota to stały proces przezwyciężania i kontrolowania żądz wymagający stałego wysiłku. Mądrość jest najwyższą z rodzajów wiedzy. Zajmuje się bytami wiecznymi i niezmiennymi. Z cnót etycznych najwyższa jest sprawiedliwość, którą dzielił na rozdzielającą i wyrównującą. W swoim postępowaniu człowiek powinien kierować się „złotym środkiem”, który jest określany przez jego rozum, gdyż jest to droga do osiągnięcia szczęścia.
TEORIA PAŃSTWA Z etyki wynikała już logicznie teoria państwa. W tej dziedzinie Arystoteles twierdził, że państwo jest naturalną formą społeczeństwa. Tak samo jak każda forma państwo powinno być więc dobrze dopasowane do społeczeństwa i warunków w których żyje.
MYŚL SPOŁECZNA Zdaniem Arystotelesa człowiek jest zwierzęciem politycznym- jest stworzony do życia w państwie. Za człowieka Arystoteles uważał wyłącznie mężczyznę, kobieta nie będąc w pełni człowiekiem nie mogła zajmować się polityką.
4. PITAGOREJCZYCY I ICH KONCEPCJA DOSKONALENIA SIĘ MORALNEGO CZŁOWIEKA Głównym dziełem Pitagorasa było ustalenie norm, jakimi winien kierować się człowiek, by jego życie płynęło w zgodzie z panującą nad światem harmonią, by mógł się z tą boską harmonią utożsamić i w niej zjednoczyć, osiągając w ten sposób wieczną szczęśliwość i sam w końcu stając się bogiem. Podstawą moralną tych norm miało być wyrobione poczucie współodpowiedzialności za dobre funkcjonowanie całości organizmu kosmicznego, którego każdy człowiek jest integralną częścią. A więc czynnego współdziałania z boską harmonią, która tym organizmem rządzi. Dusza człowieka składała się z widzialnego ciała i jego energii. Kiedy śmierć oddzieli duszę od ciała, musi ona przebywać jakiś czas w Hadesie dla oczyszczenia się, a potem wrócić na Ziemię. Po przybyciu na Ziemię dusza musi szukać długo nowego ciała. Dokonuje tego poprzez długą wędrówkę poprzez ciała ludzi i zwierząt. Warunki nowego wcielenia i treść nowego życia są określone przez poprzednie życie. Ostatecznym celem etyki i ascezy pitagorejskiej było zupełne wyrwanie duszy z ziemskiego życia i przywrócenie jej istnienia wolnego i boskiego.
5. POGLĄDY ETYCZNE STOIKÓW Stoicy głosili pogląd o łączności cnoty, rozumu i szczęścia. Cnota jest dostatecznym warunkiem szczęścia. Utożsamiali cnotę ze szczęściem. Dowodzili, że powinniśmy żyć zgodnie z rozumem a to oznacza, żeby żyć zgodnie z naturą, ponieważ natura stanowi rozum. Dlatego powinniśmy się nim kierować a nie uczuciem. Dowodzili, że na człowieka wywierają wpływ czynniki zewnętrzne, dlatego należy nad nimi zapanować, najlepiej gdybyśmy się uniezależnili. Była to etyka rygorystyczna ponieważ droga do szczęścia wiodła przez ograniczenie ludzkich pożądań. Stoicy uważali, że jedynym dobrem, o które warto zabiegać była cnota. Cnota: wewnętrzna moralna siła człowieka, która umożliwiała mu opanowanie pragnień i namiętności. Najważniejsze 4 cnoty: mądrość; dzielność; umiarkowanie; sprawiedliwość. Wzorem osobowym etyki stoickiej był człowiek, którego właściwością była tzw.apatia (samouniezależnienie się). Człowiek posiadający apatię w sposób opanowany i intelektualny odnosi się do rzeczy zewnętrznych. W działaniu taki człowiek kieruje się racjonalnym namysłem i obowiązkiem. Niczemu się nie dziwi, ani niczego się nie lęka, niestraszna mu śmierć, potrafi rozumnie rozstać się z życiem.
6. EPIKUR I JEGO POGLĄDY ETYCZNE Epikur uważał że do szczęścia wystarczy brak cierpienia. Unikanie cierpień jest ważniejsze niż poszukiwanie przyjemności. Najwięcej przyjemności ma ten, kto ma najmniej potrzeb. Ten minimalizm był cechą charakterystyczną filozofii hellenistycznej. Rozum pozwala nam trafnie wybierać przyjemności, uwalnia nas od zbędnych niepokojów, od lęku przed śmiercią i gniewem bogów. W osiągnięciu szczęścia przeszkadzają nam cztery przyczyny: niemożność osiągnięcia szczęścia, cierpienie, bogowie, śmierć. Lekarstwem na dwa pierwsze była jego etyka, na dwa następne atomistyczna fizyka, którą zaczerpnął od Demokryta: szczęście jest łatwe do zdobycia. Cierpienie intensywne jest krótkie, długotrwałe cierpienia są łatwe do zniesienia. Bogowie nie mieszają się do naszego życia. Śmierć nie dotyka nas dopóki żyjemy, gdy pojawia się nas już nie ma.
7. HEDONIZM ARYSTYPA Z CYRENY Arystyp stworzył doktrynę hedonizmu; był możliwie najbardziej zdecydowanym i bezkompromisowym hedonistą, jakiego zna historia etyki. Jego hasłem było: "Jedynym dobrem jest przyjemność, a jedynym złem - przykrość". Arystyp zaprzeczał, jakoby sam brak cierpienia i przykrości był już przyjemnością, bo, jak twierdził, przyjemność i przykrość są rodzajami ruchu dokonywującego się w nas, podczas gdy brak przyjemności jak i brak przykrości są właśnie brakiem takiego ruchu. Chciał rozwinąć sztukę życia polegającą na unikaniu wszelkiego bólu i przykrości. Jego poglądy wykorzystał Epikur, kiedy tworzył szkołę epikurejczyków.
8.POGLĄDY FILOZOFICZNO-MORALNE OJCÓW KOŚCIOŁA. PATRYSTYKA nurt w dziejach filozofii i teologii rozwijającej się w okresie od II do VIII w. Filozofia patrystyczna obejmowała apologetykę i systematykę. Zadaniem apologetyki była obrona wiary chrześcijańskiej, m.in. przez dowodzenie zgodności wiary z wymogami rozumu, systematyki zaś opracowanie w całości doktryny wiary i chrześcijańskiego poglądu na świat. W doktrynach wywodzących wszystko z Boga, wytłumaczenie zła było zadaniem szczególnie doniosłym i trudnym. Filozofowie hellenistyczni wywodzili je na ogół z materii, chrześcijańscy- przeważnie z wolności. Chrześcijanie bronili doskonałości świata wskazując na negatywności zła, na celowość jako środka oczyszczającego i na znaczenie moralne okupionej przezeń wolności człowieka. Poza ciałem i duszą człowiek posiada jeszcze składnik najwyższy: neumę.
9.POGLĄDY ETYCZNO-FILOZOFICZNE AUGUSTYNA Z HIPPONY Augustyn stworzył teorię teodycei. Teoria ta zakłada, że Bóg obdarzył wolną wolą ludzi po to, aby mogło zaistnieć dobro i etyka. Bóg mógł teoretycznie stworzyć świat bez wolnej woli i zła, ale w takim świecie dobro byłoby bez wartości, gdyż byłoby dostępne automatycznie i przy braku kontrastu ze złem jego wartość nie byłaby w ogóle doceniania. Stąd Bóg uznał, że do pełnej doskonałości jego dzieła potrzebny jest pewien margines zła. To zło nie jest jednak bezpośrednim dziełem Boga, lecz jest wytworem woli człowieka. Po to, aby mając wolną wolę postępować dobrze, potrzebna jest jednak Łaska Boża. Jest to ta sama łaska, która umożliwia iluminację. Łaska Boża jest zawsze darem Boga. Nie można jej sobie zaskarbić w żaden sposób, czyniąc dobro. Wręcz przeciwnie, to łaska powoduje i umożliwia dobre postępowanie. Z takiego rozumowania już jasno wynikła teoria predestynacji, zakładająca, że ludzie, niezależnie od swoich czynów, są albo wybrani przez Boga do czynienia zła, albo dobra i nikt prócz Boga nie może tego zmienić. Stąd ludzie dzielą się na przeznaczonych do zbawienia i potępienia, jednak część z tych, którzy są przeznaczeni do zbawienia, może odwrócić się od Łaski Bożej i również dołączyć do potępionych.
10. POGLĄDY ETYCZNE TOMASZA Z AKWINU Według Tomasza celem ludzkiego życia jest: istnienie, rozmnażanie się, uczenie się, tworzenie uporządkowanego społeczeństwa i czczenie Boga. Według Tomasza z Akwinu wielokrotne zachowanie moralne prowadzi do wytworzenia w człowieku cnoty. Cel i środki pozostające z związku z człowiekiem warunkuje właściwy wybór moralny. Wybory te zawsze są ufundowane na intelektualnej czynności umysłu. W życiu liczą się wybory moralne nie ma w człowieku gotowych schematów jedyne wytyczne mówią że powinniśmy pragnąć dobra i unikać zła. Wybór moralny musi być przemyślany. Zło, grzech jest wyborem wolnej woli człowieka, człowiek wybiera samego siebie i zrzeka się Boga.
11. POGLĄDY ETYCZNE FILOZOFÓW RENESANSOWYCH Zasadniczym nowym, odróżniającym renesans od średniowiecza, było wprowadzenie antropocentryzmu. Człowiek, jego rozum stawał się miarą wszechrzeczy, a zmniejszało się znaczenie Boga. Człowiek stawał się twórcą własnego losu. Wyrazem takiej koncepcji było dążenie renesansowego humanisty do osiągnięcia pełni szczęścia na ziemi. Stan szczęścia wewnętrznego jest zależny wyłącznie od samego człowieka od jego ładu moralnego, harmonii wewnętrznej oraz cnotliwego życia.
12. KONCEPCJA ETYCZNO-SPOŁECZNA T. HOBBESA Stan natury to wg Hobbesa wojna każdego z każdym, co wynika bezpośrednio z faktu, że każdy człowiek jest z natury egoistą. Przy braku zewnętrznych autorytetów, w sytuacji gdy pozornie wszyscy są wolni, ludzie zaczynają z sobą walczyć co powoduje, że zamiast korzystać z wolności każdy musi cały czas koncentrować się na przetrwaniu. Między wolnością a przetrwaniem istnieje zatem stały, nierozwiązywalny konflikt. W doktrynie Hobbesa wolność określana jest jako brak zewnętrznych przeszkód w osiąganiu celów. Wolność człowieka polega na tym, iż nikt nie powstrzymuje jego działań. Zdaniem Hobbesa jedynym sposobem na zaprzestanie wojny każdego z każdym, jest zrzeczenie się wolności jednostkowej, przez zawarcie umowy społecznej, przekazującej całą władzę suwerenowi. Do zawarcia paktu popycha człowieka lęk przed skutkami stanu naturalnego, ale nie tylko lęk. Państwo rodzi się tak samo w wyniku strachu przed potęgą jakiejś osoby, jak i w wyniku ufania komuś, że jest on zdolny zapewnić opiekę i obronę.
13.G.F. LEIBNITZA FILOZOFIA MORALNOŚCI. Według Leibniza najważniejsze zasady filozofii to analityczność, zasada sprzeczności i zasada racji dostatecznej. Analityczność w ujęciu Leibniza polega na tym, że pojęcie jakiejś substancji zawiera w sobie wszystkie jej orzeczniki przeszłe, teraźniejsze i przyszłe. Na przykład w imieniu jakiegoś człowieka zawarte jest całe jego życie. Takie podejście zostanie uzasadnione w pismach metafizycznych Leibniza. Zasada sprzeczności głosi, że każdej rzeczy możemy przypisać jedno z pary przeciwstawnych określeń. To, co narusza zasadę sprzeczności, jest niemożliwe. Zasada racji dostatecznej w sformułowaniu Leibniza głosi, że nic nie może zaistnieć czy też być prawdą, jeżeli nie ma racji dostatecznej po temu, by było to takie a nie inne. Stwierdzenie takie zdaje się niewiele wyjaśniać, ale też Leibniz przyznaje, że owe racje dostateczne najczęściej są nam nieznane. Zasada ta jednak będzie podstawą wielu rozstrzygnięć metafizycznych.
14. FILOZOFIA MORALNA SPINOZY Spinoza analizował kwestie etyczne dokładnie tak samo, jak to robił ze wszystkimi wcześniejszymi. Przy okazji tych rozważań zauważył, jako pierwszy w historii, że nie ma rzeczy, które są zawsze dobre lub zawsze złe, lecz że ich wartość etyczna zawsze zależy od relacji, w jakich się znajdują w stosunku do danego człowieka. Zło i dobro nie są wewnętrznymi cechami ludzi, lecz wynikają z relacji między nimi. Jeden i ten sam człowiek może równocześnie czynić dobro jednemu człowiekowi i zło drugiemu. Ten relatywizm etyczny w połączeniu z wcześniejszym determinizmem, doprowadził Spinozę do wniosku, że aktywne czynienie lub poszukiwanie dobra nie ma większego sensu i jedynym wysiłkiem, jaki warto podjąć w tym zakresie, jest osiągnięcie zrozumienia praw, wg których działa substancja.
15. POGLĄDY ETYCZNE J. LOCKE'A Locke wskazuje, że istnieją trzy sposoby poznania prawa naturalnego: poprzez wrodzony zapis, ze słyszenia i poprzez rozumowanie na podstawie postrzeżeń zmysłowych. Ponadto sprzeciwiał się wszelkim hipotezom o istnieniu idei wrodzonych. Locke przyznaje, że wiele przejmujemy od rodziców i z innych tego rodzaju źródeł, jednak wiedza ta opiera się na ludzkich nakazach. Podstawową znajomość prawa naturalnego zdobywamy na trzeci z wymienionych sposobów, to znaczy przez rozumowanie w oparciu o dane doświadczenia zmysłowego. W dziedzinie etyki Locke jest empirystą. Zdaniem Locke'a zagadnienie wolnej woli jest to problem pozorny, ponieważ wola oznacza moc preferowania czy też wyboru, podczas gdy wolność jest odmienną mocą. Dusza posługuje się obydwiema tymi mocami, lecz nie należy ich mylić pytając, czy istnieje wolność woli. Dobro i zło zostały więc zrównane z tym, co może sprawić przyjemność lub przykrość, szczęścia zaś pragną wszyscy ludzie, ponieważ jest ono największą przyjemnością, do jakiej człowiek jest zdolny
16. POGLĄDY ETYCZNE J.J. ROUSSEAU Zdaniem Rousseau literatura, nauka, sztuka nie prowadzą człowieka ku dobru - Rousseau odrzucał teorię postępu - gdyż rozwój umysłowy prowadzi do degradacji moralnej przez stłumienie naturalnych instynktów, które czyniły człowieka dobrym. Koncepcja Rousseau jest stosunkowo prosta: nauka daje ludziom dobrobyt, który przeistacza się w zbytek, ten w rozprężenie, a to ostatnie w upadek. Wszystkie nauki to wynik zabobonu lub pychy: astronomia - dziecko zabobonu rozumu; retoryka i etyka - dzieci pychy rozumu; wynika z tego, że nauki są rozwinięciem przywar naszego rozumu. Człowiek z natury rodzi się dobry, ale ma w sobie zarodki zła (rozum), które nauka rozwija, dając im prymat nad instynktami. Wiedza jako taka, zdaniem Rousseau, nie jest zła, ale cywilizacja tak nas zepsuła, że umiemy ją wykorzystywać tylko ku rozwijaniu naszych wad i to dlatego Chrystus wybrał na apostołów prostaczków, a nie naukowców i filozofów. Rousseau chwali prymitywne życie pierwszych chrześcijan, które było szczęśliwe póki wśród nich nie pojawili się filozofowie i teologowie; ci, kierując się wyłącznie niezdrowymi ambicjami, sprowokowali konflikty personalne, które następnie zostały zracjonalizowane w postaci herezji i wojen religijnych. Państwo to kolejny produkt rozumu, podobnie jak i wszystko, co z własnością się łączy: handel, prawo, moralność, hierarchia, mentalność zysku, nierówności majątkowe. Konsekwencją racjonalizacji własności jest instytucja monarchii, która zniewoliła ludy dla obrony własności garstki bogaczy.
17. ETYKA I. KANTA uważał on jednak, że właśnie etyka jest najważniejszym działem filozofii. Wykazawszy, że wszelkie dowody na istnienie Boga wywodzące się z tzw. czystego rozumu są ułomne, próbował dokonać tego za pomocą argumentów etycznych. Dowodził również, że prawo moralne nakazuje nagradzać ludzi proporcjonalnie do ich cnoty. Skoro w życiu codziennym ludzie niecnotliwi są często bardziej cnotliwi i lepiej im się powodzi niż cnotliwym, to najwyraźniej w tym życiu nie można liczyć na taką nagrodę. Wnosi on stąd, że musi istnieć inne życie, w którym cnota będzie nagrodzona, zatem w wyniku rozumowania głosi istnienie Boga i życia wiecznego. Dla Kanta człowiek postępuje moralnie tylko wówczas, kiedy stłumi swoje uczucia i skłonności i spełni to, co powinien. Człowiek, który spłaca dług, ponieważ zobligował się do tego, jest prawdziwie moralny. Tak więc, moralność, wedle Kanta, jest ściśle związana z obowiązkiem i powinnością.
18. POGLĄDY ETYCZNE FILOZOFÓW FRANCUSKIEGO OŚWIECENIA.
19.POGLĄDY ETYCZNE HEGLA
Według Hegla tylko w środowisku etycznym wolność człowieka może się naprawdę urzeczywistnić. Można by nawet rzec, że dla Hegla pojęcie etyczności jest niemal tożsame z pojęciem wolności, a w zasadzie z jej pewną odmianą: `wolnością substancjalną' (obiektywną, pozytywną). Wolność ta podlega jednak nieustannym zmianom, zdeterminowanym uwarunkowaniami…historycznymi.
Tu właśnie dochodzimy do powszechno-dziejowego wymiaru wolności. Ściślej mówiąc, niemiecki filozof wskazuje na jej historyczne podłoże. Oznacza to, że wolność jest celem ludzkich dziejów, w toku historii ludzkość nieustannie dąży do osiągnięcia pełnej swobody. Według niego wolność istnieje tam, gdzie wytworzone są trwałe instytucje społeczne i polityczne oraz zagwarantowane przynajmniej podstawowe zasady etyczne. Są to warunki, które w wystarczającym stopniu pozwalają zapanować nad światem zewnętrznym i własnymi popędami. W przeciwnym wypadku (czyli gdy warunki te nie są spełnione) jest to stan natury, w którym niemożliwy jest rozwój rozumu i woli, na skutek braku odpowiedniego współdziałania jednostek. Stan natury jest u Hegla równoznaczny stanowi zniewolenia.
20. POGLĄDY ETYCZNE NIETZSCHEGO
Nietzsche był przeciwnikiem moralności współczesnej. Moralność panująca, opierała się przede wszystkim na założeniach, że każdy jest każdemu równy, wszyscy mamy takie same prawa i obowiązki, każdy człowiek powinien być wolny, a moralność jest potrzebna do życia i zdrowia. Dowodził on, że człowiek zatrzymał naturę zwierzęcą, która przenika działalność ludzi, a która widoczna jest w działaniu instynktownym, namiętnym, nie tłumionym przez życie zbiorowe, poprzez wzgląd na innych. Postawy swoje wiązał z „etyką litości”, w których poniżał ludzi. Twierdząc, że” litość utrzymuje przy życiu to, co dojrzało do śmierci”. Nietzsche w swej krytyce przeciwstawiał się ogólnie przyjętej definicji moralności. Głosił on poglądy, że wolność nie jest dana każdemu, wolnym może być tylko ten, kto jest silny fizycznie i duchowo, człowiek który potrafi walczyć i utrzymać wolność. Według niego istnieje podział ludzi na „moralność niewolników” i „moralność panów” twierdząc że nierówność jest naturalna. Podział ten wyróżnia ludzi silnych i słabych. Nietzsche głosił, że ludzie wybitni i silni wzbogacają społeczeństwo, mniejszość zaś uniemożliwia rozwijanie się gatunku. W krytyce moralności , sprzeciwia się również demokracji, gdyż ustrój ten zakłada równość wszystkich ludzi.
21. POGLĄDY ETYCZNE A. COMTE'A I POZYTYWISTÓW Etyką Comte'a była etyka altruizmu, hasła tej etyki dotyczyły ludzkości, ładu, postępu, co - już bez woli filozofa - prowadziło do czegoś w rodzaju religii ludzkości.
22. POGLĄDY ETYCZNE MARKSISTÓW Marks był materialistą, ale zupełnie innym, niż współcześni mu wyznawcy tej doktryny. Materializm tradycyjny zakładał, że jedynym pierwotnym i samoistnym bytem jest materia, i że to ona stoi ponad duchem. Według filozofa pierwotne byty (duchowe oczywiście) są w pewnych stosunkach, łączą się ze sobą. Jednak po jakimś czasie następuje załamanie tych stosunków, które bierze się ze sprzeczności pomiędzy nimi, czy różnorodnych napięć. Po nastąpieniu załamania ze szczątków dawnych stosunków powstaje nowy stosunek, który daje rozwiązanie wcześniejszym nieporozumieniom. Jednak po pewnym czasie znów wychodzą na wierzch swoiste własności i system upada. Takie cykle sprawiają, że „duch świata” jest w ciągłym ruchu - rozwoju. Marks przeniósł tę dialektykę na sferę materialistyczną. Jego zdaniem to pierwotna materia wciąż ulega przetworzeniom, załamaniom i ciągłym odbudowom próbują wykształcić najlepszą formę. To, co u Marksa jest również bardzo ważne, to wiara w istnienie nierozerwalnego związku pomiędzy historią, a wszelkimi zmianami, czyli rozwojem. Człowieka nie można badać w oderwaniu od społeczeństwa, stanu świadomości, czy posiadania, twierdził filozof, bądź raczej myśliciel, jak sam siebie określał.
23. POGLĄDY ETYCZNE UTYLITARYSTÓW Utylitaryzm Jest to nauka, która przyjmuje jako podstawę moralności użyteczność, czyli zasadę największego szczęścia, głosi, że czyny są dobre, jeżeli przyczyniają się do szczęścia, złe, jeżeli przyczyniają się do czegoś przeciwnego. Przez przyjemność rozumie się przyjemność i brak cierpienia; przez nieszczęście - cierpienie i brak przyjemności.Na utylitaryzm można patrzeć jako na stanowisko konwencjonalistyczne i eudajmonistyczne w etyce. A-konwencjonalizm (teleologizm) - kierunki w etyce, które uznają, że o wartości moralnej czynu świadczą jego skutki. B-eudajmonizm - pogląd, według którego czyn jest moralnie dobry, jeśli prowadzi do szczęścia. Przedstawiciele utylitaryzmu powiadają, że ludzkie działanie zasługuje na aprobatę lub naganę za względu na to, czy przyczynia się do powiększenia lub pomniejszenia szczęścia ludzi. Jednym z pierwszych wyrazicieli idei utylitaryzmu był Francis Hutcheson, Jeremy Bentham i James Mill. Programem utylitarystów była próba obiektywnego ustalenia zasad działań przynoszących pozytywne i negatywne efekty. Podstawowym kryterium rozróżniania działań pozytywnych i negatywnych stała się dla utylitarystów zasada użyteczności. Głosi ona, że postępowanie jest słuszne, jeśli prowadzi do uzyskania jak największej ilości szczęścia i jak najmniejszej ilości nieszczęścia.W potocznym znaczeniu utylitaryzm to dążenie do osiągania celów praktycznych, materialnych.
24. POGLĄDY ETYCZNE EGZYSTENCJALISTÓW
A-Egzystencjalizm - współczesny kierunek filozoficzny, według którego przedmiotem badań filozofii są indywidualne losy jednostki ludzkiej, wolnej ("skazanej na wolność") i odpowiedzialnej, co stwarza poczucie "lęku i beznadziei istnienia" (pesymizm). Prekursorem egzystencjalizmu był Soren Kierkegaard. Nazwa i najbardziej wyrazista cecha tej filozofii wzięła się z przekonania, że nie istnieje żadna esencja ( czyli zbiór stałych, niezmiennych cech rzeczy, które ją definiują), która wyprzedzałaby egzystencję. Jest to przekonanie dotyczące człowieka, jako istoty obdarzonej świadomością. --Skoro człowieka otacza nicość, nie ma Boga, ani życia pośmiertnego, ani Sądu Ostatecznego, w czasie którego byłby on rozliczony za dobre i złe uczynki, jednostka wydaje się absolutnie wolna. Jednak konsekwencją tej pustki jest całkowite przyjęcie odpowiedzialności za wszystkie swoje czyny przez człowieka, który już na ziemi poniesie konsekwencje każdego swojego wyboru. Człowiek jest dla siebie panem, ustalając swój system wartości, ale jednocześnie nie może złożyć na kogoś lub cos innego odpowiedzialności za błędy, pomyłki. Absolutna wolność staje się przekleństwem, ciężarem nie do udźwignięcia. Egzystencjalizm podzielił się wewnętrznie na taki, który opowiada się za poddaniem się człowieka i taki, który w buncie, walce i solidarności szuka drogi wyjścia (humanizm, heroizm Camusa).
25. POGLĄDY NEOPOZYTYWISTÓW Neopozytywizm został ukształtowany przez filozofów i teoretyków nauki w szkole zwanej Kołem Wiedeńskim. Problematyka neopozytywizmu obejmowała trzy grupy zagadnień: 1) empiryzm logiczny. 2) problem filozofii jako nauki. 3) zagadnienie jedności nauki. Neopozytywiści uznali, że prawdziwa wiedza ma charakter empiryczny, to znaczy, że sprowadza się do zdań sprawozdawczych - twierdzeń, które mogą być zweryfikowane. Szukanie metafizycznych znaczeń pojęcia dobra i zła nie ma sensu, bo te pojęcia nie mają żadnego przełożenia na fakty empiryczne. Analiza logiczna tych pojęć pokazuje, że są one związane z ludzkimi emocjami - poczucia komfortu lub dyskomfortu psychicznego. Komfort psychiczny da się zmierzyć w formie np. ankiety, można go więc uznać za fakt empiryczny. W skali indywidualnej dobre jest to co ten komfort zwiększa, a w skali społecznej to co zwiększa średni komfort psychiczny analizowanej populacji. I do tego należy w praktyce zawęzić całą etykę. Etyka zawęża się zatem do psychologii empirycznej, oraz do uczciwie uprawianej socjologii i ekonomii.
26.POGLADY ETYCZNE NEOTOMISTÓW Neotomizm - współczesna wersja tomizmu, główny kierunek filozoficzny neoscholastyki, popularny w łonie katolicyzmu. Neotomiści opowiadają się za tzw. klasyczną koncepcją filozofii, akcentują różnicę między nauką a religią i sztuką; za "filozofię pierwszą" uznają teorię bytu. Maritain Jacques1 (1882-1973) - filozof francuski, profesor Instytutu Katolickiego w Paryżu. Przedstawiciel neotomistycznego personalizmu. Zajmował się problemami współczesnej cywilizacji. Największe dzieła to: Humanizm integracyjny, Trzej reformatorzy. Uważał on, że człowiek jest jednostką społeczeństwa i musi stosować się do praw w nim obowiązujących. Ale jest też osobą, której wartość przewyższa wartość społeczeństwa. Więc człowiek może odmówić pewnego sposobu postępowania. Jeżeli państwo chce nam narzucić pewne sposoby postępowania, według nas nie dobre, to możemy się zbuntować.
27.WOLNOŚĆ WOLI LUDZKIEJ I JEJ GRANICE. DETERMINIZM, INDETERMINIZM ORAZ AUTODETERMINIZM. Wolność oznacza brak przymusu, sytuację, w której możemy dokonywać wyborów spośród wszystkich dostępnych opcji. Determinizm — koncepcja filozoficzna, według której wszystkie zdarzenia mają zawsze swoją przyczynę. Dyskusja argumentów za i przeciw determinizmowi znajduje się w haśle wolna wola.W naukach społecznych bywa też rozumiany jako uproszczone wyjaśnienie zjawisk opierające się na pojedynczej przyczynie. Indeterminizm - koncepcja filozoficzna, która zakłada, że we wszechświecie istnieje obszar wolności umożliwiający podejmowanie świadomych aktów woli. Indetermizm…neguje….determinizm. Autodeterminizm - Każdy system społeczno-kulturowy jest głównym czynnikiem kształtującym własne losy. Wpływy środowiska nie mogą zmieniać immanentnych możliwości systemu. Przyszłość systemu nie jest zdeterminowana przez czynniki zewnętrzne, lecz przez sam system.
28.CNOTY MORALNE KARDYNALNE Cnoty kardynalne - pojęcie w chrześcijaństwie oznaczające cnoty ludzkie,które odgrywają kluczową rolę i dlatego nazywa się je cnotami "kardynalnymi"; wszystkie inne grupują się wokół nich.Wyróżnia się 4 cnoty kardynalne: roztropność, sprawiedliwość, umiarkowanie, męstwo.
29. ROZTROPNOŚĆ JAKO CNOTA MORALNA I JEJ SKŁADNIKI Roztropność - cnota moralna, która polega na nawyku właściwego decydowania o tym, co w danym momencie należy czynić. Roztropność jest złożoną strukturą, którą tworzy aż osiem elementów składowych: pamięć, umiejętność czytania rzeczywistości, domyślność, otwartość na rady innych, zdrowy sąd, zdolność przewidywania, oględność i zapobiegliwość.
30. MĘSTWO I WADY JEJ PRZECIWNE Męstwo - cnota moralna, która polega na umiejętności podjęcia dobrej decyzji mimo niesprzyjających uwarunkowań, zarówno wewnętrznych jak i zewnętrznych. Cnota męstwa czyni zdolnym do stawienia czoła próbom i narażenia się na nieprzyjemne konsekwencje, w imię wyższych wartości. Można wyróżnić męstwo fizyczne, uzdalniające do stawienia czoła cierpieniu czy niebezpieczeństwa śmierci, a także męstwo moralne, którym można wykazać się wobec możliwości hańby, zgorszenia czy zniewag. Męstwo jest jedną z czterech cnót kardynalnych w chrześcijaństwie. Wady przeciwne cnocie męstwa to z jednej strony bojaźń, a z drugiej zuchwalstwo. Bojaźń prowadzi do zbyt łatwego poddawania się w obliczu przeszkód lub niebezpieczeństwa. Rzadziej spotykanym wykroczeniem przeciwko cnocie męstwa jest zuchwalstwo. Bywa ono nieraz błędnie utożsamiane z męstwem. To wykroczenie polega na podejmowaniu działań niebezpiecznych przy niezachowaniu roztropnego umiaru, a więc na nieopanowaniu śmiałości. Do zuchwalstwa dysponuje także pycha i próżność.
31. UMIARKOWANIE JAKO CNOTA I WADY JEJ PRZECIWNE Umiarkowanie jest cnotą moralną, która pozwala opanować dążenie do przyjemności i zapewnia równowagę w używaniu dóbr stworzonych. Zapewnia panowanie woli nad popędami i utrzymuje pragnienia w granicach uczciwości. Osoba umiarkowana kieruje do dobra swoje pożądania zmysłowe, zachowuje zdrową dyskrecję i nie daje się uwieść, by iść za zachciankami swego serca. Umiarkowanie zatem oznacza zdolność do panowania nad dążeniami, jakie są wpisane w naszą ludzką naturę. Wady przeciwne cnocie umiarkowania to wszelkie formy egoistycznego dogadzania swojemu ciału - nieczystość, uzależnienia, chciwość. Nieumiarkowanie panuje dzisiaj zwłaszcza dziedzinie seksualności. Ludzie odrzucili wstyd, naturalną ochronę tej delikatnej ludzkiej sfery. Przesada w drugą stronę również się zdarza. Będą to wszelkie postawy pogardy dla ciała, materii, przyjemności - przesadna asceza, odbierająca radość życia.
32. SPRAWIEDLIWOŚĆ JAKO CNOTA MORALNA I JEJ CECHY. SPRAWIEDLIWOŚĆ ROZWIELCZA, WYMIENNA I LEGALNA. Jedna z podstawowych (tzw. kardynalnych) cnót moralnych: jest sprawnością, czyli stałą dyspozycją woli lub postawą człowieka, polegającą na gotowości oddawania każdemu tego, co mu się należy. Zakłada odpowiednie poznanie czyjegoś uprawnienia i obiektywnego dobra moralnego związanego z respektowaniem tegoż uprawnienia. Sprawiedliwość jest cnotą społeczną, gdyż ma funkcję wybitnie społeczną: w każdej wyróżnionej tu dziedzinie stosunków między ludźmi jest źródłem moralnego ładu społecznego
A) sprawiedliwość wymienna rządzi wymianą między osobami; opiera się na idei równości b) Sprawiedliwość legalna - rządzi zachowaniami jednostek wobec wspólnoty i stwarza zobowiązania wobec wspólnoty (np. podatki, służba wojskowa). Sprawiedliwość legalna, gwarantująca świadczenia jednostki na rzecz wspólnoty, sprzyja budowaniu dobra wspólnego, w ramach którego może realizować się pełniejsze dobro jednostki. c)Sprawiedliwość rozwielcza - rządzi stosunkiem wspólnoty do jednostki i sprawia, że dobro wspólne służy w niej wszystkim (np. ład prawny).
33. MIŁOŚĆ JAKO CNOTA MORALNA Miłość nadprzyrodzona jest cnotą, która skłania nas, byśmy miłowali Boga. Natomiast naturalnym motywem cnoty miłości bliźniego są jego ludzkie wartości, które albo Bóg w nim złożył, albo człowiek sam wypracowuje i wykształca. Miłość- najważniejsze przykazanie moralne; łączy w działaniu człowieka prawdę z dobrem; jej miara jest wielkoduszność. Miłość łączy to co chciane w sumieniu z tym, co wymagane przez prawo Boże. Jej miarą jest gotowość na ofiarę. Problem miłości jest problemem relacji międzyludzkich. Osoba nie może być tylko środkiem dla drugiej osoby, ale zawsze powinna być celem. Miłość to szczególna więź wspólnego dobra i wspólnego celu, który łączy dwie osoby.
34. NADZIEJA JAKO CNOTA MORALNA Nadzieja jest właściwością duszy, która zgadza się w obliczu przeszkody w drodze do czegoś upragnionego na choćby częściową, lub całkowitą niemożność zrobienia czegokolwiek. Względna, bądź bezwzględna zgoda (wolna wszakże od zniechęcenia, lub bezczynności) na bezradność w obliczu celu, którego pomimo usilnego pragnienia nie można z jakiś powodów osiągnąć, to potrafi uczynić nadzieja. Pozwala ona wytrwać w przeciwnościach. Trwanie pomimo, w oczekiwaniu na wyzwolenie - jest wpisane w jej serce. Mimo przeciwności człowiek liczy na coś, lub kogoś większego, niż on sam. W żaden jednak sposób nie może manipulować swym tajemniczym sprzymierzeńcem.
35. WIARA I JEJ ZNACZENIE W ŻYCIU MORALNYM CZŁOWIEKA Wiara jest sprawą rozumu, woli, serca-całej osoby ludzkiej, działającej pod wpływem łaski. By mogły powstać więzy osobowe między ludźmi potrzebna jest wiara. Współpraca koleżeństwo, przyjaźń, miłość- niemożliwe są bez wiary, że partner nas nie okłamuje, że nie potraktuje nas nieuczciwie, że jest nam życzliwy, że warto ofiarować mu pomoc i serce. Wiara to pewność rzeczy, które nie podlegają weryfikacji czy to przez doświadczenie czy rozumowanie. Jeśli cos da się sprawdzić to wiara jest zbyteczna. Jeśli coś można sprawdzić, ale prościej jest uwierzyć komuś kto już sprawdził to wiedza w tym zakresie opiera się na zaufaniu do autorytetu. W ten sposób poznajemy bardzo wiele prawd, których nie sprawdzamy, ale wiemy, że to jest możliwe. Wiedza buduje się na podstawach. Wiara zawieszona jest na doznaniach. Owe punkty zaczepienia wiary są często bardzo subiektywne i trudno przekazywalne. Przeciwieństwem wiary jest zwątpienie. Między wiara a zwątpieniem nie ma stanów pośrednich. Wątpliwość względem założeń wiary jest zwątpieniem, gdyż przedmioty wiary nie podlegają weryfikacji