EDUKACJA JĘZYKOWA
wykład 29.01.2011
GRAMATYKA
zdanie - dla pedagoga wypowiedzenia
Klasyfikacja wypowiedzeń ze względu na:
cel wypowiedzi
oznajmujące
celem jest neutralne przekazanie informacji , a cechą intonacja opadajaca
np wczoraj padał śnieg
(funkcja informacyjna)
pytające
pytający oczekuje od odbiorcy odpowiedzi, która będzie wypowiedzeniem oznajmującym, cechą jest intonacja wznosząca, na początku zaimek pytający lub partykuła „czy”
- pytanie o rozstrzygniecie np. czy na dworze pada deszcz ?
- pytanie o uzupełnienie np. ile jest dwa dodać dwa ?
rozkazujące
nadawca oczekuje od odbiorcy określonego działania , zmiany działania, zmiany postaw lub poglądów , cechy charakterystyczne to forma trybu rozkazującego
np. idź do domu, lub w bezokoliczniku - odmaszerować
stosowanie róznych części mowy np. start !, precz !
wypowiedzeniem rozkazującym mogą być zdania pozornie pytające np czy przestanie rozmawiać ? zdania pytające np. nauczycie się tego na jutro ?
pytania retoryczne np. czy zechce Pan spocząć ?
wykrzyknikowe
wyrażanie emocji mówiącego, jego stosunku do treści wypowiedzenia lub odbiorcy
wypowiedzenia takieformalnie są oznajmujące, pytające , rozkazujące
np. psia krew! weź się do roboty ! co ja nieszczęsny uczynił !
( funkcja ekspresywna)
Zadania - czasowniki w formie osobowej
np. pociąg odjeżdża o 7
Równoważniki zdań - czasowniki w formie nieosobowej ( bezokolicznik, strona bierna)
np. odjazd pociągu o 7.
Podział rzeczowników ze względu na znaczenie :
KRYTERIUM |
KATEGORIA |
OBJAŚNIENIA |
PRZYKŁADY |
Jakość desygnatów
|
Kompletne
Abstrakcyjne |
Przedmioty i zjawiska postrzegane za pomocą zmysłów
Nazwy czynności, cech, uczuć, zjawiska psychiczne |
Kamień, głaz, ogień
Strzelanie, zieleń, gniew, Polska |
Żywotność |
Żywotne
Nieżywotne |
Nazwy ludzi , zwierząt, narodów ras, gatunków zwierząt
Nazwy przedmiotów i roślin, pojęcia abstrakcyjne |
Polka, jamnik
róża |
Osobowość |
Osobowe
Nieosobowe
|
Osobowe nazwy ludzi
Nazwy zwierząt i ich rodzaje i wszystkie rzeczowniki nieżywotne |
żona, babcia,
reksio, kamień, głaz, historia, nienawiść |
Indywidualność
|
Własne
Pospolite |
Indywidualne jednostkowe nazwy osób, zwierząt, przedmiotów, pojęć
Nazwy gatunkowe istot żywych, nazwy klas przedmiotów
|
Wielka literą ! Magda, Polska, Ogniem i Mieczem
człowiek, książka, samotność, ciężarówka |
Liczebność desygnatów |
Jednostkowe
Zbiorowe |
Oznaczają obiekty pojedyncze
Oznaczają obiekty będące zbiorami przedmiotów jednego rodzaju |
Magda Dominiak, kot
Profesorstwo, |
Policzalność
|
Policzalne
Niepoliczalne |
Obiekty, których liczbę egzemplarzy można wskazać liczebnie
Obiekty, których liczbę egzemplarzy określone liczebnikiem tracą lub zmieniają sens np. zaczynają oznaczać typu lub aspekty danego obiektu |
dom, człowiek, pies
metal ( dwa metale to dwa rodzaje metalu). złość, bieganie, życie, upał |
Inne |
Materialne |
Nazwy substancji (jeżeli od rzeczowników tych utworzymy przymiotniki, nie stopniujemy go) |
woda, żelazo, drzewno |
Liczby |
|
Rzeczowniki, które maja tylko liczbę mnogą
Rzeczowniki, które maja tylko liczbę pojedynczą |
sanie, nożyczki, spodnie, drzwi, mdłości, pomyje, Katowice, Tatry, Sudety
zło, gniew, broń, pierze, sitowie, młodzież, Monako, Tybet, Ren, kakao |
|
|
Rzeczowniki odmienne tylko w liczbie mnogiej ( rzeczowniki kończące się na „-um” odmieniają się tylko w liczbie mnogiej
Rzeczowniki rodzaju męskiego zakończone na „-um” są odmienne w liczbie pojedynczej i mnogiej |
muzeum, gimnazjum, Monachium
album, kostium |
a) Kiedy w skrótach stawiamy kropkę?
gdy skróty powstają przez pozostawienie początkowej części wyrazu, a odrzucenie końcowej np. doc.(-ent), hab.(-ilitowany), prof.(-esor), lek.(-arz) med.(-ycyny),dyr.(-ektor), red.(-aktor), dot.(-yczy), zob.(-acz).
ww. zasada dotyczy także skrótów tytułów czasopism i wydawnictw np. Biul.(-etyn), Dz.(-ien-nik), Inf.(-ormator), Tyg.(-odnik), Mon.(-itor).
b) Kiedy w skrótach nie stawiamy kropki?
jeśli skróty powstają przez pozostawienie pierwszej i ostatniej litery lub pierwszej, ostatniej i jednej ze środkowych np. dr, nr, wg, mjr, mgr, mln, płk, pkt,. Jeśli jednak wyrazy skrócone znajdują się w przypadkach zależnych wtedy po skrótach stawiamy kropkę np. od dr. Nowaka ... płk. Kowalskiemu... nie mam jego nr. telefonu...
c) Osobną grupę stanowią skróty stosowane w fizyce i matematyce będące w większości międzynarodowymi znakami miar (dot. to także rodzimych miar i jednostek monetarnych). Piszemy je zawsze bez kropki np. m (-etr), ha (hektar), godz (-ina), sin (-us), C (-elsjusza), g (-ram), zł (-oty). Wyjątkiem są skróty nazw walut obcych np. dol.(-ar), kor.(-ona).
W skrótach nie powinno używać się znaków nieliterowych. Zamiast Świecie n/Wisłą piszmy Świecie n. Wisłą, zamiast w/w sprawa piszmy ww. sprawa.
d) Nieco inaczej wygląda sytuacja w skrótowcach, które zespalają wyrazy wchodzące w skład nazwy dwu - lub wielo wyrazowej.
jeśli wyrazy zaczynają się od spółgłosek kropkę stawiamy tylko na końcu np. cdn., tzn., tj., np., ds., bm., jw., lp., nb. (notabene), pt, ww.,
jeśli zaś w skład skrótowca wchodzi wyraz zaczynający się samogłoską wtedy po każdej literze stawiamy kropkę np. m.in., p.o., p.n.e., sp. z o.o.
5