Wykład 1 - 14.10.2010
Główne podejścia do nauczania niepełnosprawnych wg Kowalika:
Behawioralne
Psycho-dydaktyczne
Normalizacyjne
PODEJŚCIE NORMALIZACYJNE.
Akcentuje się konieczność stosowania środków, które stosuje się również wobec osób zdrowych. To takie postępowanie, aby funkcjonowanie niepełnosprawnych przybliżyć do funkcjonowania zdrowych, mające na celu przybliżenie ich do życia społecznego zdrowych osób. Szczególnym punktem w tym podejściu jest podkreślenie, że sukces normalizacyjny zależy od uzyskania zmian w obrębie funkcjonowania osób niepełnosprawnych. Co zrobić, aby zmienić postawy osób zdrowych, żeby sprzyjały osobom niepełnosprawnym? Ważne jest też określenie stopnia gotowości osób zdrowych do kontaktów i współpracy
z niepełnosprawnymi.
Musimy ucznia niepełnosprawnego wyposażyć w takie umiejętności, aby mógł sobie poradzić w różnych sytuacjach życiowych, aby miał możliwość uaktywnić się społecznie.
Stosowanie środków wspólnych dla osób pełnosprawnych jak również niepełnosprawnych to szukanie wspólnej płaszczyzny.
PODEJŚCIE BEHAWIORALNE.
Stymulacja za pomocą bodźców; stosowanie nagród jako następstwa danej czynności. Jesteśmy skłonni do wykonania danej czynności, jeśli wiąże się z przyjemnością - nagrodą. Nagroda jest narzędziem wzmocnień. Stosuje się też system kar za czynności np. niebezpieczne dla dziecka czy niepożądane.
Osoby niepełnosprawne i ich problemy w odniesieniu do tego podejścia:
Zaburzone są procesy kojarzenia (może to stanowić problem przy uczeniu się czynności, jeżeli dziecko skojarzy nie te bodźce co należy;
Zaburzone są procesy zapamiętywania - ślady pamięciowe.
Istotny element to czas, nie powinno się stosować odsunięcia czasowego, czyli należy od razu nagradzać bądź karać. Może tutaj wystąpić pewien paradoks, czyli osoba niepełnosprawna za tą samą czynność jest jednocześnie nagradzana i karana. Takie osoby bardzo często nie są
w stanie uchwycić kontekstu, zrozumieć sposobu myślenia zdrowych ludzi.
Sięgamy tutaj do metod, jak np. precyzyjne nauczanie (opisujemy aktywność, którą chcemy uzyskać w sposób precyzyjny, analiza zachowania, dostosowanie bodźców).
PODEJŚCIE PSYCHO-DYDAKTYCZNE.
Skupiamy się na zdobywaniu wiedzy i umiejętności przez uczniów niepełnosprawnych.
Problemy:
Brak dostępności osób niepełnosprawnych do określonej stymulacji wychowania (np. dzieci wychowywane przez samotne matki, gdzie dużo czasu spędzają poza domem, na zajęciach pozaszkolnych, w jakichś instytucjach…);
Proces uczenia się jest zakłócony, ponieważ osoba niepełnosprawna nie jest
w stanie samodzielnie korzystać ze stymulacji typu: gry, książki, zabawki - sama nie jest w stanie wyodrębnić poszczególnych obiektów. Należy wprowadzić jakąś kolejność, tempo - uporządkować to w jakiś sposób. Nauczyciel ma być tą osobą, która stara się zrozumieć i pomóc.
Brak spontanicznego działania, ciekawości świata, zbierania doświadczeń - nauczyciel musi organizować takie sytuacje aby dziecko miało szansę doświadczać. Upośrednione uczenie się (osoba z zewnątrz jest pośrednikiem pomiędzy obiektem, czynnością którą osoba niepełnosprawna ma sobie przyswoić a tą osobą niepełnosprawną. Stwarza się sytuacje świadomego manipulowania, aby osobę niepełnosprawną doprowadzić do właściwego działania).Można też wprowadzić wielozmysłowe doświadczanie obiektu - wzrok, słuch, węch, smak, dotyk.
28.10.2010
Postępowania nauczyciela, jego aktywności
Nauczanie ma pewne cechy rehabilitacji.
Sfery działania:
I. Planowanie. Sprecyzowanie ogólnej wizji pracy; z kim pracuję? Ukierunkowujemy swoje postępowanie. Bazujemy na dokumentacji ucznia mamy dostęp do jego „teczki” (wszystkich możliwych dokumentów historii chorób, opinie…). W momencie, kiedy rozpoczynamy edukację dziecka niepełnosprawnego, często nie mamy jeszcze ostatecznej kwalifikacji, co do jego niepełnosprawności. Nawet, jeśli rodzice posiadają dokumenty dziecka, nie zawsze zgadzają się na wgląd w nie nauczycielowi. Samo określenie stopnia niepełnosprawności nam nie wystarczy, musimy się jeszcze dowiedzieć, jaki jest profil rozwojowy (które sfery są zaburzone), który może zostać sporządzony na bazie testów inteligencji.
W dokumentacji mamy opisane słabe strony dziecka, konieczne jest też rozpoznanie mocnych punktów rozwojowych dziecka, co nie zawsze jest uwzględniane. Jeżeli chcemy ustalić mocne strony, musimy wziąć pod uwagę jego najbliższe otoczenie (tzw. czynnik ekologiczny) - np. rodzina i dobre warunki domowe, bliski kontakt z rodzeństwem.
Wyspy, obszary normalności - cechy osób niepełnosprawnych, które są na normalnym poziomie.
II. Materialne podstawy nauczania.
Wykład z 9.12.2010 - początek metod behawioralnych
Metody behawioralne = terapia behawioralna = modyfikacja zachowania = funkcjonalna analiza zachowania
W tej metodzie zajmujemy się zachowaniami obserwowalnymi i je zmieniamy.
Zalety: uniwersalne sposoby działania (technika ekwiwalentów), opis behawioralny pomaga w ocenie postępów.
Dwa składniki metody behawioralnej:
składnik diagnostyczny - trzeba określić cele;
Ważny element tutaj to zachowanie, zajmujemy się tym co obserwowalne i to opisujemy. Zwraca się uwagę na obszary zmian w zachowaniu:
obszar fizyczny - obejmuje topografię (określony materiał, jest lokalizacją zachowania), siłę (np. klaps, trwałe uszkodzenie) i kierunek oddziaływania (lewo, prawo);
obszar czasowy - czas trwania zachowania jest istotny z wielu względów; elementem składowym jest również częstotliwość -może rozgraniczać zachowania pomiędzy dobrymi i nieprawidłowymi; ostatnim elementem jest latencja, czyli czas „od-do”.
element interwencji, konkretnego działania.
Precyzyjne nauczanie.
Nauczanie ukierunkowane jest na postęp. Musimy ustalić cel, to jak widzimy osiągane zmiany. Skupiamy się na jednym konkretnym aspekcie zachowania i ten element próbujemy zmieniać.
Sprawdzian obserwowalności zachowania.
Najprostszy sprawdzian polega na tym, że obecnych jest kilku obserwatorów przy danym zachowaniu i powinni oni wszyscy zaobserwować, zauważyć to samo.
Opisanie efektu krytycznego - dąży się do określenia skróconej definicji, opisu zachowania, które chcemy osiągnąć. Skupiamy się na elementach istotnych, obserwowalnych.
Kryterium oceny:
biegłość zachowania
prawidłowość zachowania
Można też mówić o alternatywnych sposobach oceniania. Należy wyznaczyć wielkość kryterium; wyznaczony poziom umożliwia jednostce utrzymanie się w środowisku lub zmianę tego środowiska na lepsze.
Organizacja badań, tworzenie arkuszy.
Technika punktów czasowych - kontrola zachowania np. co ileś sekund;
Technika przedziałów czasowych - kontrola zachowania w przyjętym czasie. Zapisuje się czas trwania danej akcji;
Zapis zdarzeniowy - odnotowuje się czy w ogóle dane zachowanie wystąpiło.
22.02.2011
Metody behawioralne c.d.
Planowanie pracy i tworzenie narzędzi.
Kryteria dotyczące arkuszy np. obserwacyjnych:
- kryterium poprawności zachowania
- kryterium biegłości - odnosi się do jakiejś biegłości w czasie.
Dane z obserwacji (dni, tygodnie) można umieścić na wykresie, w sposób graficzny. Ważna jest dynamika zmiany, wyznaczmy ją linią postępu na wykresie. Przy pomiarze należy wyznaczyć górną i dolną granicę pomiaru.
Brak podstaw teoretycznych i poparcia skuteczności w badaniach empirycznych mają np. metoda Domana oraz integracji sensorycznej, mimo to są wykorzystywane i pomagają dzieciom niepełnosprawnym.
8.03.2011
Stosowana funkcjonalna analiza zachowania. Hipotezy:
odnosząca się do kontekstu zachowania;
odnosząca się do celowości zachowania;
Nie wystarczy dostrzeżenie samej interesującej nas sytuacji, zachowania jakiejś osoby, ponieważ musimy wiedzieć, co działo się wcześniej. Mogło wydarzyć się coś, co wywołało dane zachowanie. Ze względu na cel ta sama sytuacja może mieć różne znaczenia. Musimy znać zarówno kontekst jak i cel zachowania (po co ktoś to robi?).
Należy wspierać rozwój niepełnosprawnych na różnych poziomach, biorąc po uwagę ich ograniczenia ale też ogromną potrzebę rozwoju.
W procesie nauczania nie możemy zmieniać całkowicie danego zachowania od razu, należy pamiętać o zasadzie stopniowania. Możemy np. zmienić kontekst zachowania lub wprowadzić inne zachowanie (zastępcze) prowadzące do tego samego celu. Aby dążyć do zmiany trzeba wprowadzić trening.
Kontekstu dotyczą np. obecność konkretnych osób, korzystanie z danych przedmiotów, miejsce treningu.
Trzeba ustalić cel danego zachowania - ktoś do czegoś dąży czy raczej chce czegoś uniknąć.
5.04.2011
Dobór i stosowanie wzmocnień
Błędy popełniane przez uczniów -> podczas popełniania błędu zwracamy na kontekst zdarzenia, celowość również jest brana pod uwagę. Możemy badać, dlaczego ktoś nie ma postępów w nauce. Określamy kryterium poprawności wykonania danego zadania, dzięki czemu wiemy, czy ktoś sobie poradził lub nie.
Każdy człowiek uczy się dzięki konsekwencjom swoich działań. Taka konsekwencja może być karą lub nagrodą - to bodźce, które można wykorzystać w nauczaniu.
Najważniejsze bodźce:
związane z zaspokajaniem podstawowych potrzeb: sen, pożywienie, bezpieczeństwo;
bodźce o charakterze społecznym: obdarzenie ucznia uwagą, uśmiechem, uścisk ręki „szefa”, słowna pochwała;
bodźce stymulujące: jazda na rowerku treningowym, autostymulacja, wykorzystanie komputera;
stosowanie strategii ekwiwalentów (zastępników);
Hierarchia doboru bodźców, zasady:
- normalizacyjna - bodźce muszą być dopuszczalne w stosowaniu wobec danej osoby (bierze się pod uwagę płeć, wiek …); musi być powszechnie akceptowany, „normalny”.
Strategia ekwiwalentów (zastępników) - w szkołach np. system punktowy zamiast ocen, lub punktu w postaci gromadzenia piłeczek w szklanym słoiku.
W ramach tej strategii musimy stosować zamienniki, które będą zrozumiałe i dostrzegane przez osoby niepełnosprawne intelektualnie. Tutaj karą może być odbieranie punktów wcześniej uzbieranych. /W przypadku nagrody w formie uśmiechu, nie można jej już wycofać czy odebrać./ Osoba niepełnosprawna musi być wyuczona ekwiwalentów. Pierwszym elementem treningu jest prezentacja bodźca pierwotnego i ekwiwalentu. Następnie stopniowo oddalamy bodziec i ekwiwalent. Ustalamy system wymiany - uzbierane punkty można wymienić na coś przyjemnego dla dziecka.
W bardziej zaawansowanych przypadkach można działać we współpracy z rodzicami dzieci, gdzie rodzic dokonuje wymiany.
Dobór bodźca do osoby: zasada Premacka - dajemy dziecku możliwość wolnego wyboru pomiędzy np. grą komputerową a huśtawką; obserwujemy, co dziecko lubi lub robi najchętniej. Na tej podstawie dobieramy bodziec.
Bodźce mają być neutralne, nagradzające lub karzące.
Kary - mogą być odebraniem nagrody, są jej przeciwieństwem. Muszą odnosić się do konkretnej osoby i sytuacji, muszą być dostosowane indywidualnie.
Dzisiaj odchodzi się od stosowania kar oraz bodźców karzących, stosuje się raczej ekwiwalenty. Nigdy nie stosujemy tego typu bodźców bez konsultacji z psychologiem, rodzicami…
Lovaas - technika time out: wyłączenie, przytrzymanie dziecka, kiedy np. kopie, uderza siebie i innych - uniemożliwiamy wykonanie czynności (jest to też rodzaj kary). Służy eliminacji zachowań niepożądanych.
Technika ignorowania zachowania - zachowujemy się tak, jakbyśmy nie zauważali danego zachowania.
Technika wzmacniania zachowań alternatywnych - zachowanie alternatywne ma wytłumić zachowanie niewłaściwe.
19.04.2011
Przykładowe pytania egzaminacyjne:
Jak odróżnić dobrą metodę od złej metody?
Na początek trzeba rozgraniczyć metody terapeutyczne od edukacyjnych
(m. nauczania poprawiają jakość życia). Metody terapeutyczne i nauczanie pozostają ze sobą w jakimś związku, lecz terapia prowadzone jest wcześniej, na późniejszym etapie prowadzone są równocześnie.
Jeżeli mówimy o metodzie, to musi mieć ona podstawy teoretyczne, naukowe, poparta musi być badaniami. Musi mieć fundamenty naukowe, musimy mieć możliwość sięgnięcia do literatury. Metoda naukowa musi mieć określony cel, musi dążyć do określonego efektu. Aby ten efekt osiągnąć działać należy systematycznie, w sposób ciągły i powtarzalny. Osoba pracująca daną metodą ma przyswoić sobie nową wiedzę
i umiejętności. Można w niej ustalić kolejność postępowania, określić poziom, na jakim znajduje się jednostka. Przede wszystkim nie może wyrządzać szkody. To celowe, świadome systematyczne sposoby działania.
Ważnym aspektem są też koszty danej metody.
W każdej metodzie musi być wkomponowany element kontroli, możliwość mierzenia efektów.
Dobra metoda umożliwia indywidualizację i osiąganie efektów, ma mieć wartość edukacyjną (ma coś wnosić w rozwój dziecka), nauczyciel musi ją dobrze znać. Zaletą jest także jej dostępność.
Kim jest dobry nauczyciel, pedagog specjalny?
- kompetentny profesjonalista;
- zaangażowany w swoją pracę;
- pedagog specjalny musi pełnić także funkcje opiekuńcze;
- jest otwarty na sygnały płynące od dziecka, musi umieć rozpoznać te sygnały,
np. o pomoc;
- jest nastawiony na zaspakajanie SPE ucznia;
- musi mieć odpowiednią osobowość i predyspozycje (empatia, normalizacja);
Profesjonalista - wykonuje swoją pracę i otrzymuje za to wynagrodzenie
Osoba niepełnosprawna - to klient, odbiorca usług