wykorzystywanie funduszy strukturalnych Unii Europejskiej, Unia Europejska


Wykorzystanie funduszy strukturalnych Unii Europejskiej w Polsce

Powstanie Unii Europejskiej jest rezultatem 50 lat zacieśniania integracji między państwami europejskimi -- procesu, który rozpoczął się w 1951r. między 6 państwami: Niemcami, Francją, Holandią, Belgią, Luksemburgiem i Włochami. Wtedy to powstała Europejska Wspólnota Węgla i Stali (tzw. traktat paryski) -- pierwszy krok na drodze zjednoczenia, a w 6 lat później utworzono Europejska Wspólnotę Gospodarczą i Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (tzw. traktaty rzymskie). Pogłębiający się przez lata proces (Jednolity Akt Europejski 1986) zjednoczeniowy został uwieńczony w 1992r. podpisaniem Traktatu Maastricht -- dokumentu tworzącego nową formę organizacyjną dla integracji europejskiej -- Unię Europejską, którą tworzy dziś 15 państw: 6 założycieli (Francja, Niemcy, Włochy, Luksemburg, Belgia i Holandia) oraz Dania, Irlandia i Wlk. Brytania (1973), Grecja (1981), Hiszpania i Portugalia (1986), Austria, Finlandia i Szwecja (1995). 

Proces rozszerzenia Unii Europejskiej został rozpoczęty 30 marca 1998r. Negocjacje są obecnie prowadzone z aż 12 kandydatami: Bułgarią, Cyprem, Czechami, Estonią, Litwą, Łotwą, Maltą, Polską, Rumunią, Słowacją, Słowenią i Węgrami.

W skład Unii Europejskiej wchodzą zarówno regiony wysoko rozwinięte, jak również takie, które mają szereg problemów. Dlatego też w ramach polityki strukturalnej prowadzi się działania mające służyć wyrównaniu poziomu życia w całej Unii. Nakłady na działania podejmowane w tym zakresie stanowią dzisiaj 35% budżetu UE. Głównym źródłem finansowania polityki strukturalnej są Fundusze Strukturalne. Z dniem wejścia Polski do Unii Europejskiej będziemy mieli możliwość pełnego korzystania z funduszy strukturalnych UE, które zaczną przejmować funkcje jakie pełniły dotychczas fundusze przedakcesyjne.

Fundusze Przedakcesyjne są to środki bezzwrotnej pomocy finansowej udzielanej Polsce przez Unię Europejską. Ich najważniejszym zadaniem jest przygotowanie Polski do członkostwa w UE oraz pomoc w wyrównaniu różnic gospodarczych. W Polsce funkcjonują trzy Fundusze Przedakcesyjne:

Program PHARE jest największym z funduszy przedakcesyjnych, z których korzystają państwa Europy Środkowej i Wschodniej. Rozpoczął działanie na mocy Rozporządzenia Rady Unii Europejskiej z 1989r., gdzie określone zostały podstawy prawne funkcjonowania, formy pomocy oraz zasięg terytorialny. Początkowo program PHARE wspierał przemiany gospodarcze i społeczne w Polsce i na Węgrzech. Szczególny nacisk kładziono na rozwój sektora prywatnego. W miarę upływu lat PHARE rozrastał się, zwiększając obszar swojego działania zarówno kompetencyjnie jak i terytorialnie. Obecnie z pomocy tego Funduszu korzysta 10 państw kandydujących (Polska, Węgry, Republika Czeska, Słowacja, Litwa, Łotwa, Estonia, Rumunia, Bułgaria, Słowenia) oraz trzy państwa nie kandydujące (Albania, Macedonia, Bośnia i Hercegowina).

W budżecie Unii na lata 2000-2006 wysokość funduszy została ustalona na sumę 1,56 mld euro rocznie dla wszystkich krajów. Największym beneficjentem programu pozostaje Polska - roczna alokacja 398 mln euro; końcowa wysokość środków przypadających na nasz kraj jest corocznie ustalana w drodze uzgodnień z Komisją Europejską (Phare 2000 - ponad 490 mln euro, Phare 2001 - ponad 470 mln euro). Obecnie można w nim wyróżnić następujące trzy główne komponenty:

·        Budowa instytucji - 30% środków

·        Wsparcie inwestycji

·        Spójność gospodarczo-społeczna

Program „budowania instytucji” jest specjalną inicjatywą, która ma wzmocnić polskie struktury administracyjne przed przystąpieniem do UE. Część zadań związanych z przyszłym funkcjonowaniem w UE leży w kompetencjach samorządów (np. planowanie rozwoju regionalnego). Co za tym idzie również i one otrzymują takie wsparcie. W ramach tej części Phare finansowane są projekty twinningowe, co oznacza, że UE finansuje pobyt specjalisty, najczęściej wysokiego urzędnika z jednego z krajów UE. Specjalista ten pomaga wskazanej instytucji administracyjnej przygotować zaplecze, koncepcję działań, poprzez przekazywanie swojej wiedzy i doświadczeń w danej dziedzinie. Pomoc może być interesująca dla samorządów powiatowych i lokalnych, ponieważ bardzo często przedmiotem pomocy technicznej dla województwa są liczne szkolenia, warsztaty, publikacje, które są finansowane w ramach programu. W inicjowaniu projektów twinningowych Phare Budowa Instytucji biorą udział jedynie resorty i władze regionalne. To one mogą zainicjować taką pomoc i później stać się jej beneficjentem.

Spójność Gospodarczo-Społeczna wręcz opiera się na projektach składanych przez samorządy. O ogólnym kształcie pomocy decyduje polski rząd. Jego zadaniem jest wyznaczenie regionów, gdzie będą realizowane projekty, wielkość środków przekazanych na region oraz określenia jakiego typu działania służące spójności gospodarczo-społecznej mogą być realizowane przez samorządy. Wszystkie te zagadnienia są sprecyzowane w rządowym dokumencie -Wstępny Narodowy Plan Rozwoju - WNPR Chodzi tu m.in. o takie działania, które wzmocnią konkurencyjną pozycję regionu: modernizacja i rozbudowa dróg krajowych i wojewódzkich, w tym zwłaszcza poprawiających dostęp do transeuropejskich korytarzy transportowych, tworzenie i rozbudowa infrastruktury (w tym ochrony środowiska) polepszającej klimat inwestycyjny na danym obszarze, wsparcie budowy infrastruktury służącej rozwojowi innowacji i technologii dla przedsiębiorczości, Ważnym zagadnieniem jest tu także dokształcanie i proces kształcenia, które nazywa się coraz częściej rozwojem zasobów ludzkich.

Najważniejszymi dziedzinami, w których wykorzystano środki programu Phare w Polsce są:

Infrastruktura (29%) w tym: projekty budowy i modernizacji dróg, oczyszczalni ścieków, wodociągów, kanalizacji sanitarnej, deszczowej oraz rekultywacji składowisk odpadów.

Rozwój sektora prywatnego i wsparcie dla przedsiębiorstw (16%),

Ochrona środowiska (8%),

Reforma administracji publicznej i instytucji państwowych (6%),

Rozwój ochrony socjalnej i zatrudnienia (3%),

Opieka zdrowotna (2%)

Program SAPARD został uruchomiony ze względu na duże braki w rozwoju gospodarczym na obszarach wiejskich na terenie wszystkich państw kandydujących. Ze środków SAPARD finansowane są ponadto inwestycje w rolnictwie i przemyśle spożywczym. Z programu SAPARD mogą korzystać gminy (drogi, oczyszczalnie ścieków), rolnicy (modernizacja gospodarstw rolnych), przedsiębiorstwa (dostosowanie produkcji żywności do norm UE, tworzenie nowych miejsc pracy).

Najważniejszym dokumentem z punktu widzenia funkcjonowania funduszu jest "Program Operacyjny SAPARD".

To on określa sposób realizacji programu w Polsce, wskazuje kto może być beneficjentem oraz na co można przeznaczać środki. Każde z państw korzystających z programu opracowuje swój plan i określa w nim, jakie działania będą z niego finansowane spośród zaproponowanych przez Komisję Europejską. Dokument powstał w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi w oparciu o konsultacje z regionami. Jego ostateczna wersja została przyjęta w marcu 2002 roku.

Budżet SAPARD przewiduje uruchomienie około 170 mln euro na pomoc przedakcesyjną rocznie. Polsce przysługują pieniądze za rok 2000 i 2001, w związku z tym wysokość środków przypadających na 2002r. wynosi ponad 300 mln euro.

Zbieraniem projektów do SAPARD oraz ich rozliczaniem zajmuje się Agencja Modernizacji i Restrukturyzacji Rolnictwa, która obecnie tworzy oddziały w każdym województwie (Regionalne oddziały ARiMR). Projekty podlegają merytorycznej ocenie

w Regionalnych Komitetach Sterujących. Nad całością ma czuwać Krajowy Komitet Sterujący, kierowany przez ministra rolnictwa.

Program ISPA został stworzony na podobieństwo Funduszu Spójności. W ramach programu wspiera się inwestycje w zakresie ochrony środowiska oraz transportu.

Składany projekt powinien być na tyle duży, by jego realizacja wywarła znaczący wpływ na rozwój gospodarczy. Dlatego przyjęto, że koszt jednego przedsięwzięcia nie może być niższy niż 5 mln euro. W praktyce państwa zgłaszają projekty o wartości 20-40 mln euro. Szczegóły finansowania poszczególnych inwestycji muszą być zgodne z rządowymi strategiami wykorzystania programu (w Polsce "Strategia wykorzystania funduszu ISPA jako uzupełniającego instrumentu realizacji polityki ekologicznej państwa" oraz "Narodowa Strategia Transportu"). Budżet ISPA określa się na poziomie 1,04 mld euro rocznie w okresie od roku 2000 do 2006. Według wytycznych Komisji Europejskiej wielkość wsparcia dla Polski z tego funduszu jest określona w przedziale 30-37% (312 - 384,8 mln euro rocznie) z przeznaczeniem na sektor ochrony środowiska i transport w równej wysokości.

Propozycje finansowania przedsięwzięć transportowych z ISPA składa: w sektorze drogowym - Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, a w sektorze kolejowym PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. W dziedzinie ochrony środowiska projekty będą przedstawiane przez samorządy lub związki samorządowe.

Po przystąpieniu do Unii Europejskiej Polska straci prawo do korzystania z funduszy przedakcesyjnych. Zyska jednak dostęp do środków strukturalnych, działających na terenie państw członkowskich.

Fundusze Strukturalne są instrumentami Polityki Strukturalnej Unii Europejskiej. Ich zadaniem jest wspieranie restrukturyzacji i modernizacji gospodarek krajów UE. W ten sposób wpływa się na zwiększenie spójności ekonomicznej i społecznej Unii. Fundusze kierowane są do tych sektorów gospodarki i regionów, które bez pomocy finansowej nie są w stanie dorównać do średniego poziomu ekonomicznego w UE. W skład Unii wchodzą regiony dobrze rozwinięte, takie jak południowa Anglia, okolice Paryża, czy Holandia oraz te, których poziom rozwoju znacznie odbiega od "średniej europejskiej". Są nimi Grecja, Irlandia, Portugalia, Północna Skandynawia i Południowe Włochy. Polityka Strukturalna i Fundusze mają pomóc władzom centralnym i regionalnym słabiej rozwiniętych regionów w rozwiązaniu ich najważniejszych problemów gospodarczych.

Istnieją cztery Fundusze Strukturalne:

> Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej

> Europejski Fundusz Socjalny (Społeczny)
> Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego
> Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa

Trzy cele na funkcjonowania funduszy strukturalnych są następujące:

Oprócz wyżej wymienionych celów środki mogą być także wydatkowane w ramach 4 inicjatyw wspólnotowych, czyli programów przeznaczonych dla określonych środowisk i grup społecznych. Są to:

W Polsce realizowane będą dwie Inicjatywy Wspólnoty: programy INTERREG III oraz EQUAL.

Funkcjonowanie funduszy strukturalnych oparte jest na 5 głównych zasadach:

Zasada pomocniczości (subsydiarności) - środki z funduszy strukturalnych mogą być jedynie uzupełnieniem dla projektów regionalnych lub krajowym, nie mogą ich całkowicie zastępować.

Zasada koncentracji - wydatkowanie środków jest skoncentrowane na ściśle określonych celach oraz regionach kwalifikujących się do uzyskania wsparcia w ramach tych celów.

Zasada partnerstwa - zarządzanie funduszami strukturalnymi opiera się na współpracy pomiędzy Komisją Europejską i odpowiednimi władzami krajowymi, regionalnymi i lokalnymi. Taki system zarządzania umożliwia dostosowanie pomocy strukturalnej regionalnych potrzeb.

Zasada programowania - środki z funduszy strukturalnych wydatkowane są na podstawie programów opracowanych z myślą o rozwiązywaniu problemów regionalnych, strukturalnych lub krajowych.

Zasada współfinansowania - pomoc pochodząca z funduszy strukturalnych ma charakter jedynie dodatkowy w stosunku do środków krajowych.

Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej składa się z dwóch sekcji: z sekcji Orientacji i z sekcji Gwarancji. W ramach polityki strukturalnej UE Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej wspiera trwały rozwój obszarów wiejskich oraz dostosowywanie struktury rolnej regionów opóźnionych w rozwoju. Odpowiednikiem tego funduszu wśród środków przedakcesyjnych jest fundusz SAPARD, jednak środki, które uzyskałaby Polska z EAGGF, wraz z uzyskaniem członkostwa powinny być znacznie większe. W ramach funduszu współfinansowane są:

Europejski Fundusz Społeczny wspiera przedsięwzięcia przeciwdziałające bezrobociu oraz rozwija zasoby ludzkie, zmierzając do zwiększenia poziomu zatrudnienia, równości kobiet i mężczyzn na rynku pracy, trwałego rozwoju oraz spójności gospodarczej i społecznej. Jest instrumentem wspierającym działania podejmowane w ramach Europejskiej Strategii Zatrudnienia oraz rocznych Wytycznych w sprawie zatrudnienia. Priorytety ESF realizowane są w ramach pięciu obszarów wsparcia, które określają zakres działań mogących otrzymać wsparcie ze strony ESF. Obejmują one:

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego: Podstawą prawną funkcjonowania tego funduszu jest rozporządzenie z 12 czerwca 1999 r. Zadaniem ERDF jest zwiększanie spójności ekonomicznej i społecznej poprzez wyrównywanie różnic w rozwoju regionalnym oraz uczestnictwo w modernizacji i rozwoju regionów. Środki z funduszu rozwoju regionalnego mogą być przeznaczone na inwestycje w regionach objętych celem 1 i 2.

Zasoby Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego służą głównie współfinansowaniu :

Finansowy Instrument Sterowania Rybołówstwem ma za zadanie przyczyniać się do zachowania równowagi zasobów morza i nakładu floty rybackiej. Ma również na celu wzmocnienie konkurencyjności tego sektora oraz rozwój uzależnionych od niego obszarów. Zasoby tego funduszu służą głównie współfinansowaniu działań na rzecz:

W Polsce trwają obecnie prace nad najważniejszymi dokumentami, ściśle określającymi zasady wykorzystania środków z funduszy strukturalnych. Określają one szczegółowo na co można będzie przeznaczyć środki oraz kto może się o nie starać. Na lata 2004-2006 zostało opracowanych 6 programów operacyjnych, 5 z nich to programy sektorowe, określające cele i działania w wybranych sektorach gospodarki, jeden to zintegrowany program dla wszystkich województw określający działania związane z rozwojem regionalnym. Poniżej zostały przedstawione główne priorytety i działania na które mogą być przeznaczone środki w ramach poszczególnych programów operacyjnych.

1. Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego:

Priorytet 1: Rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej wzmacnianiu konkurencyjności regionów

Priorytet 2. Wzmocnienie regionalnej bazy ekonomicznej i zasobów ludzkich

Priorytet 3. Rozwój lokalny

2. Sektorowe Programy Operacyjne

Rybołówstwo i przetwórstwo:

Priorytet 1: Dostosowanie nakładu połowowego do zasobów

Priorytet 2: Odnowa i modernizacja floty rybackiej

Priorytet 3: Ochrona i rozwój zasobów wodnych, chów i hodowla ryb, rybackie urządzenia portowe, przetwórstwo i rynek rybny, rybołówstwo śródlądowe

Priorytet 4: Inne działania

Rozwój Zasobów Ludzkich

Priorytet 1: Aktywna polityka rynku pracy i integracji zawodowej i społecznej

Priorytet 2: Rozwój społeczeństwa opartego na wiedzy

Wzrost konkurencyjności gospodarki

Priorytet 1: Rozwój przedsiębiorczości i wzrost innowacyjności z wykorzystaniem instytucji otoczenia biznesu

Priorytet 2: Wzmocnienie pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstw działających na jednolitym rynku europejskim

Transport - Gospodarka Morska

Priorytet 1: Zrównoważony gałęziowo rozwój systemu transportowego

Priorytet 2: Bezpieczniejsza infrastruktura drogowa

Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego i rozwój obszarów wiejskich

Priorytet 1: Wspieranie zmian i dostosowań w rolnictwie

Priorytet 2: Zrównoważony rozwój obszarów wiejskich

Priorytet 3: Rozwój i dostosowanie do norm WE przetwórstwa artykułów rolnych

Za przygotowanie projektu Narodowego Planu Rozwoju oraz koordynację prac nad programami operacyjnymi odpowiada Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej - Departament Programowania Rozwoju Regionalnego.

Za zarządzanie sektorowymi programami operacyjnymi, służącymi realizacji Narodowego Planu Rozwoju odpowiadać będą poszczególne ministerstwa:

Tabela: Instytucje odpowiedzialne za programowanie i zarządzanie programami operacyjnymi.

Nazwa Programu

Instytucja przygotowująca i zarządzająca programem

SPO Wzrost konkurencyjności gospodarki

Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej

SPO Rozwój zasobów ludzkich

Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej

SPO Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego i rozwój obszarów wiejskich

Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi

SPO Rybołówstwo i przetwórstwo ryb

Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi

SPO Transport - Gospodarka morska

Ministerstwo Infrastruktury

Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (ZPORR)

Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej (we współpracy z samorządami województw)

Program Operacyjny - Pomoc techniczna

Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej

Obok wyżej opisanych funduszy działa Fundusz Spójności, inaczej nazywany Funduszem Kohezji lub Europejskim Funduszem Kohezji, jest to czasowe wsparcie finansowe dla krajów Unii Europejskiej, których Produkt Krajowy Brutto nie przekracza 90% średniej dla wszystkich krajów członkowskich (Grecja, Portugalia, Hiszpania i Irlandia). Fundusz ten nie należy do grupy Funduszy Strukturalnych, ze względu na określony czas w którym działa. Poprzez swój charakter i cel, Fundusz Spójności jest instrumentem polityki strukturalnej. Realizację Funduszu Spójności zaplanowano na lata 1993-99. Na szczycie UE w Berlinie postanowiono przedłużyć jego działanie do 2006 r.

Podstawowym obszarem interwencji funduszu są duże projekty w zakresie ochrony środowiska oraz infrastruktury transportowej (ze szczególnym uwzględnieniem sieci o charakterze transeuropejskim). Tak określony zakres przedmiotowy funduszu prowadzić ma do stworzenia dogodnych warunków dla rozwoju peryferyjnych obszarów wspólnoty poprzez powiązanie ich rozbudowaną siecią komunikacyjną, ułatwiającą wymianę handlową i przepływ ludności, z regionami o wyższym poziomie rozwoju. W zakresie projektów środowiskowych, niezbędnych dla zapewnienia zrównoważonego rozwoju, fundusz wspierać ma działania związane z gospodarką wodną, ochroną powietrza, gospodarką odpadami oraz produkcją i dostawą energii (w tym energii ze źródeł odnawialnych). Chodzi tu o projekty polegające m.in. na rozbudowie infrastruktury wodno-kanalizacyjnej, budowie oczyszczalni ścieków, wysypisk komunalnych, spalarni odpadów. Ponadto środki funduszu mogą być przeznaczone na pomoc techniczną związaną z przygotowaniem projektów (badania porównawcze), ich wdrażanie, monitoring i ewaluację.

Interwencja Funduszu Spójności w Polsce, będzie koncentrować się na dwóch kierunkach:

Instytucją Zarządzającą i koordynującą całością wsparcia w ramach Funduszu Spójności jest Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej. Przekazuje ono wnioski o udzielenie pomocy Komisji Europejskiej oraz powołuje Komitet Monitorujący Fundusz Spójności. Funkcje zarządzania poszczególnymi projektami Ministerstwo oddelegowuje do Ministerstwa Infrastruktury (projekty dotyczące transportu) oraz Ministerstwa Środowiska (projekty dotyczące ochrony środowiska).


Wyszukiwarka