1. DEFINICJA KULTURY(łac. uprawa roli)[patrz: pkt. 4]

1. Wg Cycerona - uprawa umysłu, aktywność duchowa, wewnętrzna

2. J. W. Goethe i W. Humboldt - nacisk na swoistość i autentyczność przeżywania i tworzenia kultury w narodach i jednostkach

3. J. Lelewel - doskonalenie moralne i umysłowe człowieka, rozwój sztuki, wiedzy, idei i religii

2. RELACJA NATURA - KULTURA

1. W SENSIE ORTOGENETYCZNYM natura zostaje przeciwstawiona kulturze

• Samuel Pufendorf przeciwstawia kulturę naturze, traktuje ją jako zanik niewiedzy, jako twórczość. Naturę odnosi do tego co wrodzone i spontaniczne; kulturę zaś do tego co wyuczone i dyktowane przez normę.

• Heinrich Rickert - kultura to rzeczywistość konstytuująca się przez sferę wartości, które nie są znane przyrodzie. Zadawał pytania dotyczące autonomiczności wartości(czy mogą one istnieć niezależnie od przyrody)

2. W SENSIE FILOGENETYCZNYM kultura wynika z natury, kultura jest rezultatem rozwoju natury, potrzeba do niego ludzi przekazujących swoje doświadczenia z pokolenia na pokolenie

• Bogdan Suchodolski - natura i kultura nie stanowią dwóch odrębnych światów, są powiązane. Kształtowanie osobowości człowieka odbywa się również przez kontakt z przyrodą.

3. TEORIE ZWIĄZANE Z RELACJĄ NATURA-KULTURA

• FUNKCJONALIZM BRONISŁAWA MALINOWSKIEGO

Kultura to forma zaspakajania ludzkich potrzeb, środek do osiągnięcia celu.

• PSYCHOANALIZA ZYGMUNTA FREUDA

Kultura to odpowiedź człowieka na jego potrzeby, tamuje popędy, zapobiega wywoływaniu agresji, chroni od neuroz, ale stanowi źródło cierpień.

OBECNIE relacja KULTURA - NATURA zaciera się(udowodniono, że człowiek ma wrodzoną zdolność do nabywania kultury).

3. RELACJA KULTURA - CYWILIZACJA

Kształtują ludzki byt. Kultura i cywilizacja mają charakter MELIORYSTYCZNY - obrazują doskonalenie się człowieka i środowiska, w którym przebywa. Mają one także charakter KUMULATYWNY - każda następna generacja korzysta z dorobku poprzedniej generacji.

W całym dorobku literatury można wyróżnić trzy postawy relacji pojęć kultura-cywilizacja:

1. Utożsamianie ich

2. Traktowanie ich jako dwa bieguny na wspólnej skali

3. Pojmowanie ich jako odrębne byty i całkowicie różna pojęcia.

4. CYWILIZACJA

To całokształt społeczno-kulturowego rozwoju danego społeczeństwa wysoko rozwiniętego, posiadającego organizację państwową lub grupy takich społeczeństw w określonym czasie historycznym.

KULTURA

To ogół duchowego i materialnego dorobku wytworzonego w całym procesie rozwoju historycznego danego społeczeństwa wzbogacany i przekazywany z pokolenia na pokolenie.

SZTUKA

Twórczość artystyczna, której wytworami są dzieła o wartościach estetycznych właściwych danej kulturze.

DZIEŁO SZTUKI

To całościowy i syntetyczny wytwór artystyczny o określonym sensie, charakteryzujący się wysokimi walorami estetycznymi, pełniący też funkcję poznawczą, wychowawczą, użytkową bądź religijną.

5. 
   TRZY EPOKI W DZIEJACH KULTURY I LUDZKOŚCI

1. 
   
   DZIKOŚĆ(ludy zbieracko-łowieckie)

2. BARBAŻYŃSTWO (ludy pasterskie)

3. CYWILIZACJA

1. Rolnicza(do poł XVIII w.)

2. Przemysłowa(od poł. XVIII do poł. XX w.)

3. Postindustrialna(od poł. XX w.)

4. KULTURA PONOWOCZESNA(POSTMODERNISTYCZNA). (Cechy: pluralizm, relatywizm kulturowy[negacja podziału na kultury wyższe i niższe] otwartość epistemologiczna, nowa wrażliwość estetyczna, powszechność).

6. ZRÓŻNICOWANIE KULTURY

TYPOLOGIA KULTUR:

1. MONOLITYCZNE

Działania ludzi nie są autonomiczne i wewnętrznie rozróżnialne, lecz realizowane w ramach jednorodnych systemów znaczeniowych, podporządkowane jednemu systemowi wartości. Życie religijne, polityczne, artystyczne, moralne potocznie stanowi jedność.

2. PLURALISTYCZNE

Działania ludzi są nastawione na różne warości i w ramach wyznaczonych dziedzin realizują się autonomicznie, często pozostawiając względem siebie w konflikcie. Wewnętrzna różnorodność systemów znaczeniowych jest źródłem dynamiki.

3. LOGICZNE

Obejmują racjonalny rodzaj aktywności człowieka, ujmujący rzeczywistość przedmiotową w sposób teoretyczny.

4. EMPATYCZNE

Realizowane w znaczeniach emotywnych, nastawione głównie na rozwój wartości duchowych, czyli sferę emocjonalno-życiową, realizowaną przez mediatyzacje(uwewnętrznienie przeżyć) bądź ich ekspresję(uzewnętrznienie). Mają na celu wewnętrzne doskonalenie się człowieka

5. REPRODUKCYJNE(ODTWÓRCZE)

Mają charakter zamknięty, ubogi. Posiadają stabilną strukturę wewnętrzną. Dysponują wiedzą o rzeczywistości, umożliwiają poruszanie się w istniejącym świecie. Działania nie są nastawione na tworzenie nowych form technicznych, lecz na bezpośrednim pozyskiwaniu dóbr materialnych, koniecznych do przetrwania.

6. PRODUKCYJNE

U ich podstaw pozostają działania mające na celu wytworzenie środków koniecznych do przetrwania, czyli produkowania warunków własnej egzystencji. Kultury te kumulują rezultaty działań człowieka, stwarzając możliwość ich rozwoju w perspektywie horyzontalnej, wykształcające podstawę dominowania człowieka wobec otaczającej rzeczywistości.

TYPY LUKTUR W OPARCIU O RODZAJE WIĘZI I KRYTERIUM GRUPY LUDZKIEJ

1. zw. na przynależność do określonej grupy społecznej

• Rycerska

• Szlachecka

• Mieszczańska

• Chłopska(ludowa)

• Robotnicza

• Inteligencka(elit kulturalnych)

2. zw. na typ gospodarowania

• pasterskie

• kultury myśliwskie

3. zw. na przynależność religijną

• laicka(świecka)

• religijna(chrześcijańska, buddyjska itd.)

4. zw. na zakres występowania

• globalna

• kontynentalna

• narodowa

• regionalna

• lokalna

5. zw. na stosunek do obowiązuj cek polityki państwa

• oficjalna

• alternatywna

• kontrkultura

6. zw. na przynależność do grupy wiekowej

• młodzieżowa

• różne subkultury

7. zw. na podział kultury

• elitarna

• masowa

• idei, komercji, rzeczywistości

8. zw. na charakter działalności ludzkiej

• intelektualna

• artystyczna

• zawodu

• kultura zdrowotna, seksualna

9. zw. na przekaz tradycji

1. kultura postfiguratywna

młode pokolenie przejmuje wzorce od starszych; społeczeństwo tradycyjne

2. kultura prefiguratywna

młodzi przekazują wiedzę starszym, starsi nie nadążają za zmianami; społeczeństwo nowoczesne

3. kultura ko figuratywna; współistnienie generacji

7. ELEMENTY KULTURY

1. WARTOŚCI KULTUROWE

To wartości dominujące w danym społeczeństwie, wpływające na większość jego członków. Podstawę stanowią wartości witalne(bytowe), ale o istocie człowieczeństwa decydują wartości duchowe: poznawcze, etyczne(moralne), estetyczne, erotyczne(hedonistyczne).

2. WZORY

To normy wyrastające z systemów wartości. Świat kultury ludzkiej może się jawić jako zbiór wzorów. Za wzór kultury uznać można każdą prawidłowość, normę, powtarzającą się formę w jakiej pojawiają się i funkcjonują rzeczy, znaki i zachowania oraz dobra kompleksowe.

Wyróżniamy:

• Podstawowe wzory kultury(tzw. wzory systemowe)

• Wzory stylu

• Wzory całościowo-kulturowe(np. kultura odrodzenia)

3. KANON

To zestaw tekstów prawomocnych i uznanych za obowiązujące w oparciu o kryteria dokonane przez instytucje i osoby obdarzone szczególnym autorytetem.

Funkcja restrykcyjna kanonu polega na ograniczeniu swobody w wyborze.

4. OBYCZAJ

To powszechnie przyjęte sposoby postępowania, najczęściej utwierdzone tradycją, mające miejsce na określonym terenie o dotyczące pewnej grupy ludzi. Ich przestrzeganie jest obarczone sankcjami.

5. ZWYCZAJE

To sposoby postępowania wynikające z nabytej dyspozycji przyzwyczajania i jako takie mogące się z czasem przekształcać w obyczaje. Ich przestrzeganie nie jest obarczone sankcjami. Powstają z nawyków i przyzwyczajeń.

6. OBRZĘDY

Uświęcone tradycją zespoły czynności i praktyk towarzyszące uroczystościom rodzinnym, społecznym i religijnym. Dzieli się je na religijne i świeckie.

Wyróżniamy obrzędy: inicjacyjne, afirmacyjne, współżycia i izolacji.

7. RYTUAŁY

To zespoły czynności stanowiące formę zewnętrzną obrzędu religijnego. Wiążą się z mniej lub bardziej uświadomionym przymusem ich realizacji i świadczą o doniosłości wykonywanej czynności.

8. MIT

W węższym znaczeniu to opowieść sakralna o wierzeniach religijnych; w szerszym to wszelkie konstrukcje światopoglądowe i artystyczne zbliżone do mitów w tradycyjnym znaczeniu.

Wyróżniamy mity: teologiczne, kosmogoniczne, antropogeniczne, soteriologiczne, eschatologiczne, genealogiczne.

9. SYMBOL

Występuje zawsze w formie wizualnej i funkcjonuje w określonej konwencji zawartej między używającymi go. Potrafi wyrazić to co niematerialne(idee, wartości, nastroje) należąc do sfery materialnej. Istotą symbolu jest jego nieprzetłumaczalność i niejednoznaczność, w przeciwieństwie do alegorii.

8. SZEROKIE ROZUMIENIE KULTURY obejmuje:

ogół trwałych, materialnych i niematerialnych wartości uznawanych za szczególnie cenne,

będące wytworem ludzkiej działalności

ogół wyuczonych zachowań(umiejętności, sposobów postępowania), odpowiednio ukształtowanych historycznie wzorów uznawanych i przyswojonych społecznie w procesie wzajemnych oddziaływań jednostki i grup społecznych, przekazywanych z pokolenia na pokolenie.

WĄSKIE ROZUMIENIE KULTURY

koresponduje z potocznym rozumieniem kultury, zasadza się na odróżnieniu kultury duchowej i materialnej. Odnosi się do zespołu wartości duchowych realizowanych w osobistych przeżyciach jednostek.

Obejmuje: działalność artystyczną, religię i idee.

9. SYSTEMY KULTURY SYMBOLICZNEJ

1. NAUKA

Obejmuje wiedzę i badania naukowe, które pełnią punkcje diagnostyczną, prognostyczną, instrumentalno-techniczną i inne.

2. RELIGIA

To stosunek człowieka do sacrum. Zw. na przedmiot kultu wyróżnia się religie: monoteistyczne, politeistyczne i ateistyczne. Zw. na zasięg oddziaływania: plemienne, narodowe, światowe. Zw. na sposób powstania: złożone i spontaniczne(bez odwołania się do objawienia).

3. SZTUKA

[wikipedia] dziedzina działalności ludzkiej. Nie istnieje jedna spójna, ogólnie przyjęta definicja sztuki, gdyż jej granice są redefiniowane w sposób ciągły, w każdej chwili może pojawić się dzieło, które w arbitralnie przyjętej, domkniętej definicji się nie mieści. Sztuka spełnia rozmaite funkcje, m.in. estetyczne, społeczne, dydaktyczne, terapeutyczne itd.

4. JĘZYK

Uznać można za symboliczny przewodnik po kulturze. Kształtuje rzeczywistość człowieka i determinuje rezultaty poznania. Aspekt komunikacyjny - możliwość porozumiewania się; Aspekt identyfikacyjny

10. TRADYCJA

to wszelka spuścizna przekazywana przez ustępującą generacje nowemu, następnemu pokoleniu

ŚRODKI TRANSMISJI SPOŁECZNEJ SPUŚCIZNY KULTUROWEJ

• w toku bezpośrednich styczności międzyludzkich(mowa, przekazywanie czynności i przedmiotów)

• Poprzez typ styczności pośredniej(mechanicznej np. pismo)

TRZY UKŁADY KULTURY

1. UKŁAD KULTURY

Oparty na bezpośrednich kontaktach twarzą w twarz. Przekaz zakłada wymienność ról między odbiorcą a nadawcą komunikatu. Więzi mają charakter nieformalny, intymny.

2. UKŁAD KULTURY

Oparty na styczności bezpośredniej, lecz różni się formalnym charakterem kontaktu, tworzonego przez instytucje. Potrzeby nadawcy są zaspokajane przez nadawcę instytucjonalnego.

3. UKŁAD KULTURY

W przeciwieństwie do poprzednich opiera się na pośrednim typie kontaktu. Tworzą go głównie środki masowego przekazu. Nadawca w mniejszym stopniu musi liczyć się z odbiorcą, który ma mniejsze możliwości reakcji zwrotnej. Przekaz działa automatycznie i jest przeznaczony dla masowego odbiorcy.

11. KULTURA LUDOWA

Stanowi ją suma wytworów i znaczeń ukształtowanych w ramach tradycyjnej społeczności. Jest komunikatywna i łatwa w odbiorze.

Jej wyznacznikami są:

• Izolacjonizm

• Tradycjonalizm

• Przekaz tradycji w drodze ustnej

• Rytualizm

• Sensualizm

• Religijność

• Niezawodowa twórczość

• Anonimowa twórczość

• Silna więź, poczucie wspólnoty

• Panpsychizm(animistyczne traktowanie świata, przypisywanie naturze życia psychicznego i świadomości)

Obejmuje:

• FOLKLOR

tradycyjny folklor wiejski,

spontaniczny folklor współczesny (środowiskowy i interspołeczny),

folkloryzm(folklor stylizowany) czyli np. rekonstruowanie obrzędów,

pseudoludowe stroje, masowe przedmioty plastyki obrzędowej).

Dziś rozciąga się od w sposób alogiczny i synkretyczny na zjawiska będące dewiacją czy zwulgaryzowaną formą nurtów kultury(np. folklor polityczny)

• FUNKCJE FOLKLORU:

• Polityczno-społeczne

• Psychologiczne

• Liczne funkcje humanistyczne(informacyjna, dydaktyczna, wychowawcza, rozrywkowa, buduje wrażliwość artystyczną, f. estetyczna, etyczna)

• Obrzędowość

• Sztukę ludową

• Całą sferę materialną

FOLKLORYZM

Treści które zostały wyselekcjonowane z tradycyjnej kultury ludowej, a następnie przetworzone, opracowane i zaprezentowane w odmiennym od naturalnego środowiska. W zakresie tego pojęcia mieszczą się: amatorki ruch sceniczny, rekonstruowane obrzędy, pieczołowite odtwarzanie elementów stroju ludowego, seryjne wytwarzanie przedmiotów plastyki ludowej na potrzeby masowego odbiorcy. Prezentowana tematyka nie odpowiada jednak rzeczywistemu obrazowi wsi, gdyż podane w wybiórczy sposób treści nie są uwarunkowane dawnymi funkcjami.

Jest więc to pojęcie ambiwalentne(służy do prezentacji kultury ludowej, z drugiej jednak strony rozwija się w oparciu o wymogi rozrywkowe i kształtuje u odbiorcy złe wyobrażenie o folklorze.

12. KULTURA MASOWA

Obejmuje seryjną produkcję tanich dóbr dla potrzeb anonimowego odbiorcy. Charakteryzuje się:

• pośrednim typem kontaktu między nadawcą a odbiorcą

• powoduje osłabienie więzi społecznych

• jest łatwo przyswajalna

• ma charakter komercyjny

13. KULTURA ELITARNA(WYSOKA)

Jest najważniejszym element symbolicznej kultury społeczeństwa, czerpie z kultury narodowej.

Kiedyś za elitę uchodziła arystokracja, obecnie decyduje przede wszystkim wykształcenie.

• dzięki niej są przekazywane tradycje

• tworzona jest przez szczególny krąg osób - wykształconą elitę intelektualną

• nie każdy jest w stanie ją zrozumieć, ponieważ wymaga posiadania odpowiedniego zakresu wiedzy

• jej zdobycie jest procesem długotrwałym i wymagającym zaangażowania

14. CYWILIZACJA TRZECIEJ FALI

To taki typ stosunków społecznych , w którym zjawisko kultury masowej ustąpi miejsca odmasowionym i zróżnicowanym środkom wymiany informacji, standardowa produkcja identycznych towarów zostanie zastąpiona przez krótkie serie produkcyjne,

dzięki powszechnej komputeryzacji praca zamiast w fabryce będzie wykonywana w domu, większość potrzeb człowiek będzie zaspokajał sam, nastąpi zacieśnienie więzów rodzinnych.

15. KICZ wg A. Molesa

• niedostosowanie (przekroczenie funkcjonalności)

• kumulacja (gromadzenie w jednym przedmiocie kilku różnych funkcji)

• synestezja (jednoczesne oddziaływanie na wiele umysłów)

• przeciętność (między tym co akceptowane, a nowością)

• komfort (dobre samopoczucie, unikanie wszystkiego co trudne i niewygodne)

16. DOBRA KULTURY

Należą do kategorii sacrum i profanum.

RZECZY

ZNAKI

ZACHOWANIA KULTUROWE

DOBRA KULTURY

DOBRA KULTURY

ZABYTKI

DZIEŁA SZTUKI NIE BĘDĄCE ZABYTKAMI

ZABYTKOWE DZIEŁA SZTUKI

ZABYTKI NIE BĘDĄCE DZIEŁAMI SZTUKI

DOBRA KULTURY NIE BĘDĄCE ANI DZIEŁAMI SZTUKI ANI ZABYTKAMI

DZIEŁA SZTUKI

ZABYTEK

To dobro kultury posiadające nie tylko wartość artystyczną, ale też duchową.

17. KULTUROWA KATEGORIA SWÓJ OBCY

Obyczaje zazwyczaj nakazywały umacnianie więzi łączących wspólnotę i stawiania dobra wspólnego ponad dobro jednostki. Wobec obcego, a więc nie należącego do wspólnoty trzeba było zachować więc dystans, mógł bowiem stwarzać zagrożenie.

Obcy mogli być utożsamiani z postaciami pozaziemskimi(pełnili funkcje mediacyjne między światem doczesnym a nadprzyrodzonym, ułatwiali bezpieczne przechodzenie z sacrum do profanum, neutralizowali działanie nieczystych mocy).

Obcy mogli mieć też cechy zwierzęce lub demoniczne.

Legendarne cechy to:

czarność, odmienność urodzenia, ludożerstwo, niskie pochodzenie, czarnoksięstwo.

Śladów obcości możemy doszukiwać się do dziś w uprzedzeniach etnicznych.

18. KULTURA SZLACHECKA, MIESZCZAŃSKA I CHŁOPSKA

SZLACHECKA	MIESZCZAŃSKA	CHŁOPSKA
Charakter rustykalny(pochwała życia wiejskiego) Apologia umiaru Odrębna etykieta, skomplikowany savoir vivre Konsumpcyjny styl życia Pojęcie honoru związane z herbem Niechęć do miast Galanteria wobec kobiet z silnie zaznaczonym wpływem antyfeminizmu Odrębny strój, typ architektury Pogarda dla handlu , rzemiosła i wysiłku intelektualnego	Rzetelność i etyka w biznesie, w wypełnianiu zobowiązań płatniczych Pozycja społeczna mierzona osobistą zasługą(cnota mierzona użytecznością) Pracowitość i oszczędność Krytyka ascezy i praktyk religijnych Trzeźwość i doczesność aspiracji	Utrzymywały się wytwory praktyczne, przydatne, Potęga autorytetu Uniformizm kulturowy (wspólny zasób kulturowy) Dialektyczna współzależność Anonimowa twórczość Tradycjonalizm Sensualizm Religijność




PREHISTORIA

1. PALEOLIT

2. NEOLIT

3. EPOKA BRĄZU

4. EPOKA ŻELAZA

SACRUM

PROFANUM

---