EGZAMIN Z METODOLOGII BADAŃ SPOŁECZNYCH

1. Etapy procesu badawczego a teoria

Proces badawczy - to całościowy schemat działania, które naukowcy podejmują w celu wytworzenia wiedzy

Etapy:

1. problem badawczy

2. hipotezy

3. plan badawczy

4. pomiar

5. zbieranie danych

6. analiza danych

7. uogólnianie (generalizacja)

Etapy te następują kolejno po sobie i każdy z tych etapów wpływa na teorię a teoria wpływa na te etapy.

Teoria E. Babbie:

Systematyczne wyjaśnianie obserwacji wiążących się z jakimś konkretnym zjawiskiem społecznym np. przestępczością nieletnich

Najbardziej istotną cechą procesu badawczego jest jego cykliczny charakter. Zwykle rozpoczyna się problemem a kończy uogólnieniem. W wyniku generalizacji powstałe wnioski mogą stać się początkiem cyklu następnego. Proces badawczy jest też samokorygujący. Badacze testują w sposób logiczny i empiryczny wstępne wnioski czy hipotezy dotyczące procesu badawczego. Jeżeli wnioski zostaną odrzucone to na ich miejsce formułuje się nowe.

2. Czym jest problem badawczy i skąd go wziąć?

Problem badawczy - to bodziec intelektualny wywołujący relacje w postaci badań naukowych. np. dlaczego studenci podejmują prace zarobkową.

Nie wszystkie bodźce intelektualne mogą być badane, nie każde zachowanie jest sterowane wiedza naukową. Podstawowych założeń w nauce nie da się dowieść.

np. Czy błękit nieba jest ładniejszy od zieleni lasu.

Problemy, których nie można empirycznie uzasadnić ( tzn. nie można zweryfikować z obserwowanymi zachowaniami) lub te, które dotyczą subiektywnych preferencji, wierzeń, wartości czy upodobań, nie poddaje się badaniom empirycznym.

Aby problem badawczy był empirycznie uzasadniony musi zostać w sposób jasny i precyzyjny sformułowany. Czyli trzeba dokładnie wskazać, co chcemy zbadać. Problem nie może być wieloznaczny i niejasny.

Formułując problem badawczy społeczny musimy rozważyć jednostkę analizy tzn. określić, jakie są podstawowe elementy badanego zjawiska. Od jednostki analizy zależy wybór planu badawczego, sposób zbierania danych oraz metody ich opracowywania. Określenie jednostki analizy jest konieczne z powodów metodologicznych

3. Co to jest jednostka analizy w badaniach społecznych?

W badaniach społecznych nie istnieją żadne bariery dotyczące jednostek analizy, czyli tego, kto lub, co ma być poddane badaniu.

Jednostka analizy wg. Babbiego - to, co lub, kto będzie badane. W naukach społecznych najbardziej typową jednostką analizy są pojedynczy ludzie. Badacze analizując pojedyncze jednostki mogą łączyć opisy, aby przedstawić złożony obraz grupy, którą jednostki reprezentują. Mimo że ostateczny opis dotyczy grupy to nadal oparty jest na opisach poszczególnych jednostek

Typowe jednostki analizy w badaniach społecznych:

- jednostki indywidualne

- grupy społeczne

- organizacje

- wytwory społeczne, czyli wszelkie wytwory istot społecznych lub ich zachowań

Pierwszą klasę takich wytworów tworzą konkretne przedmioty np. książki

druga klasę tworzą interakcje społeczne np. małżeństwa, przyjaźnie itd.

Formułując problem badawczy społeczny musimy rozważyć jednostkę analizy tzn. określić, jakie są podstawowe elementy badanego zjawiska. Od jednostki analizy zależy wybór plany badawczego, sposób zbierania danych oraz metody ich opracowywania. Określenie jednostki analizy jest konieczne z powodów metodologicznych

4. Dwa rodzaje błędu: ekologizmu i redukcjonizm (błąd indywidualizmu)

Błąd ekologiczny - polega na przenoszeniu wniosków analizy na prostszą jednostkę analizy z wyższego na niższy poziom. Wówczas dochodzi do wyprowadzania wniosków o jednostkach bezpośrednio z wyników otrzymanych dla grup, społeczeństw, narodów.

Błąd ten jest założeniem, że to, czego dowiadujemy się o jednostce zbiorowej mówi nam coś także o pojedynczych elementach, których się ona składa. (od ogółu do szczegółu)

Błąd redukcjonizmu - drugim typem możliwego błędnego rozumowania związanego z jednostkami analizy jest redukcjonizm, który polega na postrzeganiu i wyjaśnianiu złożonych zjawisk w kategoriach jednego wąskiego pojęcia lub zbioru pojęć. A więc redukujemy to, co jest w rzeczywistości złożone do prostego wyjaśniania. Wyprowadzamy wnioski o grupach społeczeństwach czy narodach bezpośrednio z danych dotyczących jednostek. (od szczegółu do ogółu)

5. Rodzaje zmiennych: zależne, niezależne, skokowe, kontrolne, ciągłe, dychotomiczne

Zmienna - to właściwość empiryczna posiadająca dwie lub więcej wartości.

Rodzaje zmiennych:

1. zależna - zmienna którą badacz stara się wyjaśnić

2. niezależna - zmienna wyjaśniająca powodująca zmiany wartości zmiennej zależnej

3. kontrolna - używana przez badaczy do sprawdzania możliwości że związek pomiędzy zmienną zależną i niezależną jest związkiem pozornym (czyli może być wyjaśniony jedynie przy obecności innej zmiennej)

4. ciągła - zmienna która nie ma swojej minimalnej jednostki, jej wartość jest określona w postaci ułamka ale zawsze będzie to wartość przybliżona

5. skokowa (dyskretna) - zmienna która ma swoją minimalną jednostkę to taka zmienna której wartości są od siebie oddzielone wyraźnie np. kobieta, mężczyzna, liczba dzieci. W badaniach statystycznych może dojść do podziału tej zmiennej np. na 1 Polaka przypada 1,8 samochodu

Zmienna ciągła i skokowa (dyskretna) mają istotne znaczenie przy procedurach pomiarowych lub przy wnioskowaniu statystycznym.

6. dychotomiczna - zmienna która ma tylko dwie wartości

6. Kowariancja (współzależność), kierunek, siła związków: pozytywny i negatywny

Kowariancja to współzmienność w badaniach empirycznych

Związki w badaniach naukowych to zawsze powiązanie dwóch zjawisk np. związek pomiędzy wykształceniem a dochodami. Jeżeli mówimy, że wykształcenie i dochody są ze sobą powiązane to zakładamy, że zmiana wartości jednej zmiennej powoduje zmianę wartości drugiej zmiennej.

Rodzaje związków określane są według dwóch właściwości:

kierunku i siły

Kierunek - kiedy mówimy o kierunku związków, mamy na myśli to, czy jest on dodatni (pozytywny), czy ujemny (negatywny)

Związek dodatni (pozytywny)- wraz ze wzrostem wartości jednej zmiennej rosną wartości drugiej zmiennej

Związek ujemny - wraz ze wzrostem wartości jednej zmiennej wartość drugiej maleje.

Siła - zakres, w jakim zmienne współzmieniają się dodatnio lub ujemnie nazywamy związkiem doskonałym (idealnym). Wówczas wartość jednej lub więcej zmiennych niezależnych dokładnie wyznacza wartość zmiennej zależnej.

Najmniejszą siłę związku określamy związkiem zerowym. Wtedy w ogóle nie ma współzależności pomiędzy wartościami zmiennej zależnej i niezależnej. Oznacza to, że zmienne nie są ze sobą powiązane. Zmiany wartości jednej nie wpływają na zmiany wartości drugiej zmiennej.

7. Hipoteza i cechy hipotez

Hipoteza jest to proponowana przez nas odpowiedź, jakiej można udzielić na pytanie badawcze. Jest ona wyrażana w postaci jasno określonego związku pomiędzy zmienną zależną i niezależną. Hipotezy to odpowiedzi, które zostaną zweryfikowane dopiero po przeprowadzeniu badań empirycznych.

Sposoby formułowania hipotez:

1. dedukcyjny - wywodzimy hipotezę z wiedzy naukowej

2. indukcyjna - sformułowana na podstawie własnej wiedzy, obserwacji i intuicji.

3. Indukcyjno - dedukcyjna

Cechy hipotez badawczych:

1. Hipoteza musi być jasno sformułowana, aby mogła być empirycznie sprawdzona muszą być zdefiniowane wszystkie jej zmienne np. przy pomocy ekspertów lub literatury

2. Hipotezy muszą być konkretne, czyli musi być określony oczekiwany związek, jaki zachodzi między zmiennymi z zachowaniem kierunków. Należy określić czy związek między zmiennymi jest dodatni czy ujemny. Hipoteza nie powinna być lakoniczna lub zbyt prosta.

3. Hipoteza powinna być sprawdzalna za pomocą dostępnych metod, aby była możliwość przetestowania danej hipotezy.

4. Hipotezy nie powinny być wartościujące, wartości wyznawane przez badacza jego stronniczość czy indywidualne preferencje nie powinny mieć wpływu na proces badawczy

8. Czym jest plan badawczy i czym się charakteryzuje manipulowanie, porównywanie i kontrolowanie?

Plan badawczy jest programem, zgodnie, z którym badacz zbiera, analizuje oraz interpretuje wyniki.

Cechy planu badawczego:

1. Możliwość porównywania - jest to operacja wymagana wówczas, kiedy chcemy wykazać że, dwie zmienne ze sobą korelują (współzmieniają się), czyli zmiana wartości jednej zmiennej powoduje zmianę drugiej.

2. Manipulowanie - jest operacją, której celem jest kontrolowane przyporządkowanie do grupy badawczej po to, aby badacz mógł określić i mieć pewność, że zmiany wartości zmiennej niezależnej poprzedzają zmiany wartości zmiennej zależnej. Ponieważ zmienna niezależna jest określana jako przyczyna zmian zmiennej zależnej.

3. Kontrolowanie - operacja, która umożliwia badaczowi wyeliminowanie konkurencyjnych czynników, które dostarczałyby konkurencyjnych wyjaśnień dotyczących stwierdzonego związku pomiędzy zmiennymi. Badacze muszą w tym celu kontrolować zarówno czynniki zewnętrzne w stosunku do planu badawczego, czyli czynniki selekcji, oraz czynniki wewnętrzne, czyli takie jak historia i dojrzewanie. Kontrolowanie określa się także jako trafność wewnętrzną

4. Uogólnianie - określane jest jako trafność zewnętrzna. Celem uogólniania jest udzielenie odpowiedzi, w jakim stopniu wyniki otrzymane z badań można uogólnić na większej zbiorowości osób i przenosić na inne warunki społeczne czy polityczne

Cztery rodzaje podstawowych planów badawczych:

1. Plan eksperymentalny

• pozwala na dokonanie wyrokowania o charakterze przyczynowo - skutkowym,

• na przeprowadzenie pomiaru początkowego, końcowego

• na porównanie grupy kontrolnej z eksperymentalną.

• umożliwia manipulowanie zmienną niezależną a w konsekwencji określenie następstwa czasowego.

• dzięki losowemu doborowi próby plan ten umożliwia kontrolowanie większości źródeł trafności wewnętrznej.

• trafność zewnętrzna tego planu jest mała, co nie pozwala na uogólnienie zebranych wyników na inne niż badana populacja.

Plan eksperymentalny posiada 2 elementy Czterogrupowy plan Solomona Plan z grupą kontrolną i tylko z pomiarem końcowym

1. Plan quasi - eksperymentalny - ten plan jest słabszy od eksperymentalnego głównie pod względem jego trwałości wewnętrznej. W badaniach prowadzonych w ramach nauk społecznych często zdarza się, że w wielu wypadkach badacz nie może losowo przyporządkować osób badanych czy innych analizowanych obiektów do porównywanych grup.

Do planów quasi - eksperymentalnych zaliczamy:

• W planie z grupami kontrastowymi badane osoby są zaliczane do określonych kategorii. Osoby odpowiadające jednej kategorii mają te same cechy, które pozwalają przyporządkować dane osoby do zdefiniowanych kategorii. Pomiar zmiennej zależnej odbywa się w stosunku do wszystkich osób w ramach danej klasy.

• W planie z zaplanowanym zróżnicowaniem badacze wprowadzają systematycznie do badanej grupy zróżnicowane bodźce, po to, aby sprawdzić, w jakim stopniu wpływają one na badane grupy, to znaczy pozwalają określić ich efekt przyczynowy.

• W badaniach panelowych ta sama grupa badana jest w dwóch lub więcej odstępach czasowych. Ta metoda niesie za sobą ryzyko, iż respondenci mogą nie wyrazić zgody na ponowne badanie w dłuższym okresie czasu, mogą również z jakichś powodów wypaść z badania. Jeżeli badanie prowadzone jest w zbyt małych odstępach czasowych istnieje prawdopodobieństwo, że respondenci pamiętając swoje poprzednie odpowiedzi będą odpowiadać w identyczny sposób.

2. Plan przekrojowy - W badaniach prowadzonych wśród nauk społecznych jest on bardzo rozpowszechniony i utożsamiany z badaniami sondażowymi. W tego rodzaju badaniach osoby badane dobierane są w sposób bardzo losowy i odpowiadają na pytania o swoje pochodzenie, doświadczenia czy postawy. W większości przypadków badania sondażowe dostarczają danych będących podstawą określenia związku pomiędzy właściwościami a dyspozycjami. Najczęstszym celem takich badań jest opisanie zależności pomiędzy zmiennymi. Aby zbadać czy np. postawy i płeć badanych osób są ze sobą powiązane badacz musi zastosować metody statystyczne. Jednak nie może w ten sposób określić porządku czasowego zmiennych. Na podstawie uzyskanych wyników dotyczących zależności zmiennych nie jesteśmy także w stanie określić, jaka jest przyczyna tej zależności.

3. Plan preeksperymentalny- w planach tych nie można stosować manipulacji eksperymentalnej i nie można losowo przyporządkować badanych osób do grup eksperymentalnych i grupy kontrolnej.

Respondenci nie są losowo wybierani z wybranej populacji, nie stosuje się również metod statystyki wielozmiennowej. Plan preeksperymentalny jest najsłabszym planem badawczym, ponieważ nie kontroluje się większości źródeł trafności zewnętrznej i wewnętrznej planu. Plany preeksperymentalne najczęściej stosuje się przy wstępnym testowaniu niektórych hipotez badawczych. Na przykład przy jednorazowej analizie przypadku, która polega na dokonaniu pomiaru jednej grupy lub jednego zdarzenia w jednym czasie, czyli w określonym momencie, zazwyczaj po wystąpieniu tego zjawiska, które zdaniem badacza jest przyczyną obserwowanych zmian. Badanie takie może dotyczyć określonej społeczności

9. Co to jest próba reprezentatywna i jak ją pobrać?

Reprezentatywność próby jest jednym z podstawowych problemów związanych z trafnością zewnętrzną, czyli uogólnianiem. Aby zapewnić trafność zewnętrzną badania należy zadbać o to by cechy charakteryzujące osoby badane, odzwierciedlały cechy charakteryzujące daną populację.

Próba reprezentatywna - to taka próba na postawie, której można wnioskować o całej populacji. Dana próba jest reprezentatywna wtedy, gdy wyprowadzone przez badacza wnioski na podstawie badania próby są podobne do wniosków, które badacz otrzymałby gdyby przebadał całą populację.

Aby pobrać próbę reprezentatywną badacz musi posłużyć się wyłącznie doborem losowym. Tylko ten typ doboru pozwala na oszacowanie parametrów populacyjnych na podstawie statystyk obliczanych z próby. Istotą doboru losowego jest to, że dla każdej jednostki doboru próby wchodzącej w skład populacji możemy określić prawdopodobieństwo znalezienia się próbie i wszystkie elementy mają jednakowe prawdopodobieństwo wystąpienia elementów w próbie.

10. Czym jest pomiar w metodologii badań społecznych? Jakie mogą być poziomy pomiaru?

Pomiar to procedura, w której przyporządkowuje się zgodnie z określonymi zasadami wartości liczbowe lub cyfry, albo inne symbole właściwościom empirycznym, poszczególnym zmiennym.

Poziomy pomiaru

1. Poziom nominalny - to najniższy poziom pomiaru. Na tym poziomie wykorzystuje się cyfry lub symbole do klasyfikowania obiektów czy obserwacji. Cyfry lub symbole umożliwiają przypisanie obiektów do określonej kategorii. Poziom nominalny pomiaru zostaje osiągnięty wówczas, kiedy zbiór obiektów zostanie poklasyfikowany na kategorie, które będą wyczerpujące tzn. będą zawierać wszystkie obiekty określonego rodzaju wzajemnie rozłączne, co oznacza, że żaden obiekt nie zostanie jednocześnie zaliczony do więcej niż jednej kategorii. Do zmiennych skali nominalnej można zaliczyć np.: płeć, narodowość, stan cywilny

2. Poziom porządkowy - w ramach społecznych analizuje się wiele zmiennych, które nie tylko można klasyfikować, ale też porządkować ze względu na określone relacje. Typowymi relacjami są: wyższy, większy, trudniejszy itd., Jeżeli określone zjawisko można opisać na skali od najmniejszego do największego to mamy do czynienia z pomiarem porządkowym. Liczby wykorzystywane do porządkowania obiektów nazywamy wartościami rangowymi. Do zmiennych porządkowych możemy zaliczyć: postawy, klasy społeczne, stopnie szkolne itd.

3. Poziom interwałowy - jeżeli obok możliwości porządkowania zbioru obserwacji w terminach relacji „większy niż” czy „mniejszy niż” można również określić dokładną odległość między obserwacjami jeżeli ta odległość jest stała to mamy do czynienia z pomiarem interwałowym. Aby dokonać ilościowego porównania musimy dysponować dokładną jednostką pomiaru. Przykładem zmiennych mierzonych na poziomie interwałowym są: dochody, głosy wyborców, odsetek przestępstw itd.

4. Poziom stosunkowy - zmienne, które mają naturalny punkt zerowy można mierzyć na poziomie stosunkowym. Na poziomie stosunkowym liczby porządkujemy począwszy od zera absolutnego. Przykładami zmiennych mierzonych na poziomie stosunkowym to: waga, czas, długość, powierzchnia itd.

Generalnie obowiązuje zasada: wielkości, które można zmierzyć na poziomie wyższym mogą być również zmierzone na niższym, ale nigdy odwrotnie

11. Ankieta i jej rodzaje. Co to za narzędzie, skąd się wzięło i jak się je buduje?

Ankieta jest najbardziej powszechną i najczęściej stosowaną metodą gromadzenia informacji w badaniach. Ankieta to zbiór standaryzowanych technik badawczych, za pomocą, których badacz otrzymuje informacje w procesie wzajemnego komunikowania się z innymi osobami odpowiadającymi pisemnie na jego pytania. Pomocny w badaniu za pomocą ankiety jest kwestionariusz. Jest to zbiór pytań o określonej treści, na które respondent udziela odpowiedzi.

Techniki ankietowe:

1. Ankieta ogólnodostępna - najczęściej stosowana w badaniach konsumpcji kulturalnej, używana do badań publiczności. Jest wyłożona w konkretnym miejscu, w którym musi być uzupełniona, musi być krótka, dotyczyć spraw ważnych i interesujących, oraz zawierać bardzo jasno sformułowane pytania. Zwykle są to pytania zamknięte. Ankieta ta jest w pełni anonimowa powinna również zawierać jasną informację o sposobie jej zwrotu. Zbiorowość do badania dobiera się sama, a wnioski z tej ankiety są wnioskami sprawozdawczymi

2. Ankieta prasowa - stosowana najczęściej do oceny pism. Nie jest długa zawiera najwyżej 30 pytań najczęściej wydrukowana jest w formie karty pocztowej lub oddzielnych wkładek. Za udział w takiej ankiecie zwykle proponuje się nagrody, dlatego respondenci powinni podać swój adres. Zawiera w większości pytania zamknięte a tylko dwa lub trzy otwarte. Zbiorowość do badania dobiera się sama. Ankiety mogą wykraczać poza zawartość i ocenę pism.

3. Ankieta pocztowa - Ankieta kierowana do grupy reprezentatywnej np. do wylosowanego gospodarstwa domowego lub indywidualnych konkretnych osób. Kwestionariusz ankiety musi być przygotowany niezwykle starannie, tak by jej odbiór był ułatwiony, forma graficzna powinna być zachętą dla respondenta. Kwestionariuszowi musi towarzyszyć list badacza, który powinien zawierać dokładne informacje o badaniu, sposobie kontaktu z badaczem, osobie badacza, temacie badania, jak również o tym, dlaczego zwracamy się do tego nie innego respondenta. Do tej ankiety zwykle dołącza się koperty, w których respondent otrzymuje informacje, co do oczekiwanego terminu zwrotu ankiety oraz przesyła wypełnioną ankietę na wskazany adres. Badacz musi dokonywać szczegółowych notatek dotyczących spływania ankiet gdyż ankiety zwykle spływają falami. W momencie, gdy zakończy się pierwsza fala badacz powinien rozpocząć wysyłanie monitów do respondentów. Całą procedurę powtarza się zwykle trzykrotnie. Po zakończeniu trzeciej obserwacji spływu ankiet dokonuje się analizy danych. Jeżeli do badacza nie spłyną ankiety z jednej grupy badawczej cała próba traci swoją reprezentatywność i ankieta jest obarczona błędem

4. Ankieta audytoryjna - Technika ta jest użyteczna do badania grup, które istnieją niezależnie od woli badacza np. uczestnicy jakiegoś kursu. Są to zwykle badania prowadzone w instytucjach, dlatego na ich wykonanie potrzebna jest zgoda kierownictwa, a nie tylko samych respondentów. Trzeba mieć informacje dotyczące tego, czy istnieje odpowiednie pomieszczenie do przeprowadzenia badania. W przypadku wykorzystania kilku pomieszczeń potrzebnych jest kilku badaczy, których działania muszą być ujednolicone a badanie musi być prowadzone jednocześnie. Grupie badanej należy podać wszelkie informacje dotyczące badania. Po przeprowadzeniu badania należy napisać sprawozdanie z jego przebiegu zawierające datę, numer sali, nazwisko osoby przeprowadzającej badanie, liczbę obecnych osób informuje na temat atmosfery panującej w sali wraz z wyrażanymi przez respondentów komentarzami oraz uwagi ankietera. Ankieta pozwala zebrać szybko informacje od dużej liczy osób i zapewnia kontrolę

12. Rodzaje pytań kwestionariuszowych

1. Pytania alternatywne - to specjalny rodzaj pytań zamkniętych dotyczących tylko wybranych respondentów, którzy wcześniej odpowiedzieli na pytanie filtrujące twierdząco.

2. Pytania filtrujące - umieszczane (w kwestionariuszu) jako poprzedzające w stosunku do następnego (następnych). Najczęściej nazwę tę stosuje się wobec pytań stawianych na samym początku wywiadu i mających ustalić, czy respondent spełnia wymogi określone przez twórcę badania. Zazwyczaj jest to przynależność do populacji podlegającej badaniu (ewentualnie jednej z wielu, jeśli poszczególnym grupom przyznane zostały parytety). Wśród najczęstszych pytań tego typu są pytania o wiek, płeć, przedział dochodu, profile zachowań itp. Bardzo częste jest pytanie o badania ankietowe, w których respondent brał udział - badacze wolą unikać "zawodowych respondentów" jako mniej wiarygodnych.

3. Pytania metryczkowe- pytania używane min. w ankietach i wywiadach, mające na celu uzyskanie odpowiedzi dotyczących cech społeczno-demograficznych respondenta, np. wiek, miejsce zamieszkania, płeć, wykształcenie, wykonywany zawód, stan cywilny, itp. Zwykle znajdują się one na końcu kwestionariusza, zwane często metryczką. Mają za zadanie m.in. ustalić pewne dane niezależne, mające później wpływ na inne dane, np. wykształcenie może mieć wpływ na opinię o systemie podatkowym. Są to wartości zmiennych niezależnych w badaniu. Badacz decyduje o wykorzystaniu tych zmiennych ze względu na rodzaj próby i jej problematykę.

4. Pytania otwarte - to rodzaj pytania , na które respondent może udzielić swobodnej odpowiedzi (przeciwieństwo: pytanie zamknięte).

5. Pytania rozstrzygnięcia rodzaj pytania kwestionariuszowego zaczynającego się od partykuły "czy", po której następuje pewne zdanie oznajmujące. Pytania te przewidują możliwość tylko dwóch odpowiedzi właściwych: "tak" lub "nie", zawsze są pytaniami zamkniętymi.

6. Pytania zamknięte - to takie, w których pytający stara się ograniczyć liczbę możliwych odpowiedzi. Respondentowi dajemy możliwość wyboru odpowiedzi spośród prezentowanej kafeterii.

13. Typy wywiadu kwestionariuszowego

Wywiad według ustrukturalizowanego planu (standaryzowany)

Jest to najmniej elastyczna forma wywiadu osobistego. W tym wywiadzie liczba zadanych pytań i ich formułowanie są identyczne dla wszystkich respondentów. Osoba prowadząca badanie nie może przeformułować pytań, nie może wyjaśnić respondentowi, czego dotyczą te pytania, nie może udzielić wskazówek dotyczących odpowiedzi. Każdego ankietera w przypadku tego wywiadu obowiązuje zadawanie pytań w identycznej kolejności dla wszystkich respondentów. Aby przeprowadzić taki wywiad respondenci muszą spełniać określone kryteria:

- respondenci posługują się wystarczająco podobnym słownictwem

- wszystkie pytania są tak formułowane, że ich odbiór jest taki sam dla wszystkich respondentów

- należy zachować taki sam kontekst zadawania pytań, aby respondenci w jednakowy sposób zrozumieli ich treść.

Nie wolno pod żadnym pozorem zmieniać nawet kolejności zadawania pytań.

Wywiad zogniskowany

Jest to wywiad prowadzony według planu. Posiada 4 cechy charakterystyczne:

1. prowadzony jest wśród tych respondentów o których wiemy że mają pewne określone doświadczenia

2. w tym wywiadzie badacz odwołuje się do sytuacji, które były analizowane przed rozpoczęciem wywiadu

3. wywiad przeprowadzony jest zgonie z planem, który określa tematy istotne z punktu widzenia postawionej hipotezy badawczej

4. skupia się na tych doświadczeniach które dotyczą badanej sytuacji

W tego rodzaju wywiadzie respondent może prosić o udzielenie wskazówek, zostają omówione podstawowe cele badania. Chociaż wywiad ma charakter strukturalizowany to respondentowi pozostawia się większą swobodę w określaniu definicji sytuacji.

Wywiad swobodny

Jest to najbardziej swobodna forma wywiadu osobistego. To, co go odróżnia od pozostałych rodzajów wywiadu to to, że badacz nie kieruje się wcześniej przygotowanym planem, nie zadaje pytań w określonej kolejności. Nie ma katalogu pytań, które chce zadać. Badacz zachęca osobę badaną do swobodnego opisywania swoich doświadczeń, ważnych dla respondenta zdarzeń. Badacz czasem kierunkuje respondenta by ujawnił swoje postawy. Badacz ma bardzo dużą swobodę w wybieraniu tematów do rozmowy oraz w zadawaniu szczegółowych pytań w trakcie wywiadu.

14. Obserwacja i jej rodzaje

Obserwacja - to celowe, ukierunkowane i zamierzone oraz systematyczne postrzeganie badanego przedmiotu procesu lub zjawiska. Obserwacja zawsze dotyczy konkretnego zachowania, działania interakcji w prostych lub złożonych sytuacjach bez względu na to czy sytuacje te zostaną umyślnie stworzone tylko do celów eksperymentalnych czy powstaną spontanicznie w warunkach naturalnych.

Rodzaje obserwacji:

1. Kontrolowana - prowadzona jest w oparciu o określone narzędzia np. kwestionariusz. Charakteryzuje się tym, że badacz jasno i wyrażnie określa decyzję dotyczącą tego co, gdzie i kiedy będzie obserwowane.

2. Niekontrolowana - Prowadzona jest bez narzędzi systematyzujących. Jest obserwacją planowaną, ale przeprowadzoną swobodnie w sposób, jaki prowadzący uzna za właściwy w konkretnym przypadku.

3. Jawna - badani wiedzą, że są przedmiotem obserwacji, nie są jednak dokładanie informowani o celach badań lub ich przedmiocie. Jeżeli ludzie są świadomi tego, że są przedmiotem badań wtedy badania stają się nieautentyczne, co może przyczynić się do uzyskania fałszywych danych.

4. Niejawna - Obserwator jest w pełni uczestniczący, czyli nieujawniony i całkowicie ukryty. Osoby badane nie znają celu badań a obserwator jest członkiem badanej grupy. Wchodzi w interakcje z innymi członkami badanej społeczności w sposób jak najbardziej naturalny i uczestniczy w naturalnych sytuacjach życiowych. Obserwacja niejawna poprzez pełne uczestnictwo jest wykorzystywana w przypadku, gdy dostęp do danej grupy jest utrudniony lub szczególnie chroniony przez jej członków. W związku z tym, iż jest to obserwacja niejawna od badacza wymagana jest szczególna ostrożność w zachowaniach i zadawaniu pytań, aby nie został zdemaskowany. Badacz nie może również rejestrować na miejscu efektów swoich badań nie może sporządzać notatek w związku, z czym czas pomiędzy obserwacją a notatkami może powodować zakłamania w wynikach badań.

5. Uczestnicząca polegająca na tym, że badacz na czas badań stara się wejść do danej zbiorowości by obserwować ją od wewnątrz, jako jedna z osób tworzących badaną społeczność. Obserwator w tego rodzaju badaniach sam prowadzi obserwację, słucha rozmów i sam je przeprowadza, obserwuje czynności i sam pisze sprawozdania.

6. Nieuczestnicząca - badacz pozostaje na zewnątrz funkcjonowania badanej grupy, lecz ma swobodę poruszania się w badanym środowisku.

15. Czym jest sondaż telefoniczny i jak go przeprowadzić?

Sondaż telefoniczny - jest metodą paraosobistą zbierania danych. Do niedawna sondaż telefoniczny nie cieszył się zbyt dużym poparciem gdyż za operat przyjęto książkę telefoniczną. Dzisiaj powody ekonomiczne zadecydowały o tym że sondaż telefoniczny jest bardzo atrakcyjną metodą zbierania danych. Jest to metoda w miarę tania i łatwa. Wybieranie numerów telefonicznych respondentów odbywa się przy pomocy programów komputerowych lub tabel liczb losowych, Osoba prowadząca sondaż telefoniczny siedzi przy komputerze i zadaje pytania przez telefon.. Wywiad telefoniczny pozwala na dotarcie do dużej liczby respondentów w bardzo krótkim czasie. Umieszczenie osób przeprowadzających wywiad telefoniczny w jednym pomieszczeniu pozwala na pełną kontrolę poprawności zadawania pytań poprawności rejestrowania danych. Zasadniczą wadą jest to, że bardzo często dochodzi do przerwania wywiadu przez respondenta poprzez przerwanie połączenia.

16. Zasada układania i formułowania pytań w wywiadzie

Wywiad kwestionariuszowy jest swoistą rozmową przeprowadzaną w sposób wysoce sformalizowany. Technika ta charakteryzuje się kilkoma podstawowymi dyrektywami, których spełnienie jest warunkiem koniecznym Badanie powinno być przeprowadzone w sposób bezpośredni, czyli wymaga ono interakcji badacz - respondent. Obie strony muszą być fizycznie obecne w fazie jego realizacji. Kwestionariusz ankiety z wydrukowanymi pytaniami jest podstawą przeprowadzenia rozmowy. Ankieter jest zobowiązany ściśle przestrzegać formuły pytań oraz ich kolejności. Formularz kwestionariusza jest identyczny dla wszystkich respondentów. Prawidłowo skonstruowany kwestionariusz powinien zawierać odpowiednią liczbę pytań taką, która wyczerpuje wszystkie zagadnienia związane z badanym problemem.

Pytania zawarte w kwestionariuszu powinny być:

• trafne - powinny mierzyć te zmienne, które badacz zamierza uwzględnić w badaniu

• dostosowane do stopnia poinformowania respondentów oraz poziomu ich wiedzy

• nie powinny dotyczyć zdarzeń zbyt odległych w czasie

• treść pytań powinna być społecznie akceptowana

Formy pytań:

• słownictwo oraz zwroty zastosowane w kwestionariuszu powinny zapewniać dokładne porozumiewanie się badacza z respondentem w tym celu należy w kwestionariuszu użyć języka jakim posługuje się respondent

• Pytania powinny być jasne i niedwuznaczne

• Nie powinny być pytaniami, które sugerują respondentowi odpowiedź

Pytania należy tak ułożyć by stanowiły dla badanego jedną całość, każde z nich powinno dotyczyć jednego zagadnienia.

Bardzo ważne jest zastosowanie zasady tzw. lejka, czyli przechodzenie od pytań ogólnych do pytań szczegółowych, czyli coraz bardziej zwężających zakres problemu. Czasami stosuje się technikę odwróconego lejka, która również przynosi dobre efekty gdyż dzięki niej możemy zainteresować respondenta szczegółami badania.

Kwestionariusz wywiadu może zawierać pytania: otwarte, zamknięte jak również półotwarte. Zasadą naczelną jest, aby ankieter dokładnie i wiernie odczytał dla wszystkich badanych treść pytań zawartych w kwestionariuszu wraz z zawartą w nich kafeterią odpowiedzi. W przypadku pytań otwartych odpowiedzi respondenta powinny być zapisane przez ankietera dokładnie tak jak odpowiedział badany w miarę możliwości bez skracania.

17. Populacja skończona i nieskończona

Populacja może być skończona lub nieskończona w zależności od tego czy jednostka doboru próby jest skończona czy nieskończona

Populacja skończona - składa się z przeliczalnej liczby jednostek np. wszyscy zarejestrowani wyborcy w danym mieście i w danym roku

Populacja nieskończona - składa się z nieskończenie wielu jednostek np. nieograniczona liczba rzutów monetą.

18. Schematy doboru próby

Wyróżniamy dwa typy doboru próby

1. Dobór losowy - istotą tego doboru jest to, że dla każdej jednostki doboru próby wchodzącej w skład populacji możemy określić prawdopodobieństwo znalezienia się w próbie i wszystkie elementy mają jednakowe prawdopodobieństwo wystąpienia elementów w próbie.

2. Dobór nielosowy - nie ma możliwości określenia prawdopodobieństwa włączenia elementu do próby i nie ma badacz gwarancji, że każdy element populacji może zostać włączony do próby z równym prawdopodobieństwem

Nielosowe schematy doboru próby:

1. Próba okolicznościowa - jest to próba, którą tworzą najczęściej osoby łatwo dostępne np. badacz wybiera spośród przechodniów 50 osób do próby. W takiej próbie nie ma żadnych możliwości określenia reprezentatywności grupy. Na postawie tej próby nie da się wnioskować o populacji

2. Próba celowa/ ekspercka - badacze w sposób subiektywny dobierają osoby badane, czyli według własnego uznania, ale starają się otrzymać próbę, która wydaje się reprezentować populację. Szanse zakwalifikowania się określonej osoby do próby zależą od subiektywnej oceny badacza. Próba celowa bywa często wykorzystywana w naukach społecznych w badaniach gdzie celem jest prognozowanie wyników wyborów.

3. Próba kwotowa - podstawowym celem budowania grupy kwotowej jest uzyskanie próby maksymalnie podobnej do populacji, którą chcemy zbadać. Jeżeli badacz wie, że populacja składa się z równej części dorosłych kobiet i dorosłych mężczyzn to zgodnie z tym schematem powinien wybrać do próby taką samą ich liczbę. W doborze kwotowym osoby dobiera się na podstawie takich parametrów jak:

- płeć

- wiek

- miejsce zamieszkania

- pochodzenie etniczne

- narodowość

- wykształcenie

Dysproporcje w próbie kwotowej pomiędzy próbą i populacją mogą się pojawić w przypadku tych zmiennych, które nie zostały zdefiniowane przez badacza. Na podstawie próby kwotowej nie jest możliwe szacowanie parametrów populacyjnych.

Losowe schematy doboru próby:

1. Losowanie indywidualne nieograniczone: jest to podstawowy schemat doboru losowego. Jest to schemat będący również elementem wszystkich bardziej złożonych losowych schematów doboru próby. Każdy z elementów składających się na całą populację ma takie samo, niezerowe prawdopodobieństwo dostania się do próby. Aby skonstruować próbę losową naukowcy najczęściej posługują się programami komputerowymi albo tablicami liczb losowych. Najpierw numerujemy wszystkie elementy populacji od 1 do N elementów. Następnie zaczynamy czytanie liczb z tablic liczb losowych rozpoczynając od dowolnie wybranego punktu. Należy jednak pamiętać, że jeżeli rozpoczynamy czytanie cyfr w pionie to losowanie powinno przebiegać w ten sam sposób aż do wylosowania wszystkich elementów do próby. Każda wylosowana liczba odpowiada numerowi na naszej liście. Np. jeżeli wśród odczytanych liczb będą 12, 36, 1 itd. to elementy o tych numerach wchodzą do próby.

2. Losowanie systematyczne - polega na wybieraniu każdego, k- tego elementu z populacji począwszy od pierwszego elementu, który zostaje wybrany w sposób losowy. Jeżeli chcemy pobrać próbę składającą się ze 100 osób z populacji składającej się z 5000 elementów to będziemy wybierać, co 50 osobę. Gdyż k= N/n = 5000/100=50

Pierwszy element wybieramy w sposób losowy za pomocą programu komputerowego lub tablic liczb losowych np. wylosowano osobę nr 5 wtedy wybieramy kolejno: osobę 5 potem 55 potem 105 itd. Losowanie systematyczne jest wygodniejsze niż losowanie indywidualne nieograniczone. Próby systematyczne pobiera się wtedy, gdy badana populacja jest bardzo duża lub, gdy pobierana próba ma być liczna.

3. Losowanie warstwowe - badacze posługują się próbą warstwową po to żeby mieć pewność, że różne grupy składające się na populację są właściwie reprezentowane w próbie. Losowanie warstwowe jest bardzo korzystne ze względów ekonomicznych. Jego istotą jest podzielenie populacji na grupy (warstwy) ze względu na cechę odróżniającą elementy warstwy od elementów całej populacji. Np. Z populacji ludzi o różnych kolorach skóry losujemy jedną jednolitą warstwę ludzi rasy białej a drugą jednolitą warstwę utworzona z ludzi o czarnym kolorze skóry. Badacz powinien utworzyć zbiór homogenicznych (jednolitych) grup wyodrębniony ze względu na badane zmienne. Dokonując losowania z każdej grupy oddzielnie otrzymujemy zbiór homogenicznych prób, które połączone razem utworzoną heterogeniczną próbę populacji. Proces warstwowania nie łamie i nie stoi w sprzeczności do losowości doboru, ponieważ wewnątrz każdej warstwy próba jest pobierana właśnie w sposób losowy. Warunkiem koniecznym przy dzieleniu populacji na homogeniczne warstwy jest to, że kryterium podziału musi pozostawać w związku z badanymi zmiennymi. Całkowita wielkość próby otrzymanej poprzez losowanie warstwowe nie powinna przewyższać próby, którą byśmy otrzymali stosując losowanie indywidualne nieograniczone. Losowanie warstwowe może być dokonywane w sposób proporcjonalny albo nieproporcjonalny. Jeżeli z każdej warstwy wylosują jednakową liczbę elementów to taka próba nazywa się proporcjonalną próbą warstwową. Wielkość próby pobranej z każdej warstwy jest, bowiem proporcjonalna do wielkości warstwy w populacji. Jeżeli całkowite liczebności warstw nie są sobie równe to wówczas otrzymamy nieproporcjonalną grupę warstwową.

4. Losowanie grupowe - zazwyczaj jest stosowane w badaniach prowadzonych na bardzo dużą skalę. Jest to najmniej kosztowny schemat doboru. Losowanie grupowe polega na wcześniejszym określeniu dużych zbiorowości zwanych grupami i następnie losowaniu określonej liczby grup za pomocą losowania indywidualnego nieograniczonego lub losowania warstwowego. Do próby można włączyć wszystkie elementy z danej grupy lub wybrać ich określoną liczbę losując. Wybór grupy do losowania zależy od celu badania i obserwowanych informacji. Grupami do losowania mogą być: gospodarstwa domowe, powiaty, miasta itd.

19. Wtórna analiza danych

Analiza wtórna to taka forma badań, w której dane zebrane i przetworzone przez jednego badacza są ponownie analizowane - często w odmiennym celu - przez innego badacza.

Zalety wtórnej analizy:

- jest tańsza i szybsza do przeprowadzenia oryginalnych badań

- w zależności od tego, kto przeprowadził źródłowy sondaż, można korzystać z pracy najlepszych profesjonalistów

Wady:

- podstawowym problemem jest kwestia trafności. Nie ma gwarancji, że dane zbierane na podobny temat przez innych badaczy będą przydatne w twoich badaniach.

20. Zasady prowadzenia wywiadu

1. Nawiązanie dobrego kontaktu z respondentem, czyli stworzenie klimatu bezpieczeństwa i zaufania, pozyskanie przyjaznego ustosunkowania się do wywiadu i rozmówcy oraz gotowości do udzielania odpowiedzi wyczerpujących, zgodnych ze stanem faktycznym.

2. Powstanie i podtrzymywanie więzi intelektualnej i emocjonalnej pomiędzy rozmówcami.

3. Jeśli powyższe warunki zostaną spełnione, respondent powinien uznać cele wywiadu za osobiście dla niego ważne. Takie przekonanie sprzyja akceptacji pytań i sytuacji, które mogą być krępujące lub kłopotliwe. Nie da się ich, bowiem wykluczyć, gdyż niekiedy bywają niezbędne dla uzyskania określonych informacji

4. Prowadzący wywiad powinien okazywać zainteresowanie tym, co mówi respondent, nie powinien natomiast uwidaczniać swoich poglądów i reakcji na to, co słyszy. Reguły prowadzenia wywiadu przestrzegają przed zbytnim angażowaniem się w rozmowę. Prowadzący nie może zdradzać swoich poglądów w tych kwestiach, które są przedmiotem wywiadu. Od kontroli reakcji słownych trudniejsze być może samokontrola ekspresji emocjonalnej, czyli tego, w jaki sposób uzewnętrzniamy swoje emocje i uczucia.

5. Kolejnym zadaniem badacza jest panowanie nad czasem przebiegu wywiadu. O to, by wywiad nie zawierała zbyt dużo pytań i problemów, zadbać należy w trakcie prac przygotowawczych. Musi on czuwać nad przebiegiem rozmowy i być wrażliwy na jej dynamikę. Kierując rozmową trzeba umiejętnie unikać dwu skrajności. Z jednej strony, respondent powinien mieć sporą swobodę zastanowienie się nad odpowiedzią i nie czuć presji czasowej ani pośpiechu. Wywiad nie powinien się jednak zbytnio przedłużać, ponieważ prowadzi to do znużenia, zmęczenia i chęci jak najszybszego skończenia rozmowy, a więc udzielania odpowiedzi zdawkowych, pospiesznych, bez zastanowienia. Prowadzący powinien, zatem śledząc reakcje respondenta w trakcie rozmowy, utrzymywać takie tempo wywiadu, by uniknąć tych niebezpieczeństw.

6. Przyjmuje się, że respondent powinien mieć odpowiednią, tzn. wysoką motywację do rozmowy z prowadzącym i odpowiadania na zadawane mu pytania.

7. Wywiad wymaga intensywnego skupienia na rozmówcy, rozpoznawania jego aktualnego stanu psychicznego; nastrojów, emocji, oporów i zahamowań przed ujawnianiem pewnych informacji, oznak nieszczerości czy wręcz oszukiwania.  

---