Podstawowe pojęcia związane postępowaniem bezbakteryjnym.

Zakład Medycyny Ratunkowej i Medycyny Katastrof

Dekontaminacja - proces usuwania lub zabicia drobnoustrojów -oczyszczanie, dezynfekcja, sterylizacja).

Sterylizacja (wyjaławianie) - to proces prowadzący do zabicia wszystkich drobnoustrojów, łącznie ze sporami.

Czynniki wykorzystywane w sterylizacji

- Gorące suche powietrze

- Para wodna w nadciśnieniu

- Formaldehyd

- Tlenek etylenu

- Ozon

- Promieniowanie gamma

- Nadtlenek wodoru

- Kwas nadoctowy

Skuteczność sterylizacji

Działanie bakteriobójcze będzie spełnione, gdy uwzględni się odpowiednie parametry sterylizacji (temperatura, czas, wilgotność, natężenie promieniowania, stężenie gazu, formaldehydu, kwasu nadoctowego, nadtlenku wodoru).

Dezynfekcja to selektywne eliminowanie niektórych, niepożądanych drobnoustrojów (ograniczone działanie na niektóre drobnoustroje i ich formy przetrwalnikowe).

Dezynfekcję stosujemy w przypadku braku możliwości sterylizacji przedmiotu lub gdy sterylizacja jest niepotrzebna.

Cel dezynfekcji: przerwanie dróg rozprzestrzeniania się drobnoustrojów i likwidowanie źródeł zakażenia poprzez możliwość stosowania różnych metod i technik dezynfekcji

Skuteczność dezynfekcji

Prawdopodobieństwo skuteczności dezynfekcji zależy od:

- stopnia zanieczyszczenia drobnoustrojami

- obecności zanieczyszczeń organicznych

- rodzaju powierzchni dezynfekowanej

- współczynnika inaktywacji danej metody.

Metody dezynfekcji:

Metody fizyczne to: promieniowanie nadfioletowe, ultradźwięki i filtracja do odkażania powietrza i roztworów.

Metody termiczne to stosowanie wysokich temperatur zarówno ciepła suchego jak i wilgotnego.

Metody termiczno - chemiczne stosowanie preparatów chemicznych w podwyższonych temperaturach wody - do 60oC.

Metody chemiczne - stosowanie aktywnych środków chemicznych w postaci roztworów, proszków, granulatów, par i aerozoli, które inaktywują drobnoustroje.

Preparaty stosowane do dezynfekcji są najczęściej złożone z kilku substancji bio- bójczych. Dodatkowo mogą posiadać inhibitory antykorozyjne, antyutleniacze, związki obniżające napięcie powierzchniowe i olejki eteryczne.

Dezynfekcja sporobójcza działanie roztworów substancji chemicznych w celu zniszczenia wszystkich form drobnoustrojów łącznie z ich sporami. Metoda ta nie spełniając wymogu monitorowania procesu wskaźnikami chemicznymi i biologicznymi dlatego nie może być określana jako sterylizacja. Ponadto spłukiwanie środka chemicznego daje prawdopodobieństwo wtórnego skażenia.

Mechanizm działania środków dezynfekcyjnych na drobnoustroje polega na niszczeniu funkcji i struktury ich białek - rzadziej kwasów nukleinowych, zmieniają pH -doprowadzając do uszkodzenia błony komórkowej.

Alkohole, fenole i krezole powodują ścinanie białka bakterii, sole metali ciężkich uszkadzają drobnoustroje w wyniku zmian struktury białka.

Substancje powierzchniowo czynne działają bakteriostatycznie, hamują przyswajanie pożywienia przez drobnoustroje, zmniejszając napięcie powierzchniowe umożliwiają także lepsze mechaniczne usuwanie drobnoustrojów

Aseptyka

czyli postępowanie bezbakteryjne, to posługiwanie się sprzętem, materiałem opatrunkowym i lekami wyjałowionymi, czyli pozbawionymi wszystkich drobnoustrojów i ich form przetrwalnikowych.

Antyseptyka

to działanie przeciwbakteryjne (przeciw drobnoustrojowe), polegające na wstrzymaniu rozwoju drobnoustrojów, unieczynnieniu ich lub niszczeniu, przez zastosowanie chemicznych środków antyseptycznych.

W działaniach antyseptycznych wyróżniamy dwa kierunki:

odkażanie (selektywne działanie środkami chemicznymi na tkanki żywe np. skóra, błona śluzowa, w celu przygotowania pola zabiegu),

dezynfekcja (selektywne eliminowanie niektórych, niepożądanych drobnoustrojów na przedmiotach i sprzęcie).

Drogi podawania leków

przewód pokarmowy (doustnie -per os, doodbytniczo -per rectum);

układ oddechowy (inhalacje wziewne, rurka dotchawicza);

drogą zewnętrzną (przez skórę i błony śluzowe np. do worka spojówkowego lub do nosa);

do jam ciała (np. dootrzewnowo, do j.opłucnowej);

drogą dotkankową (śródskórnie, podskórnie, domięśniowo, donaczyniowo, dosercowo, dostawowo, doszpikowo, dokanałowo,)

Leki drogą dotkankową podawane są gdy:

- chcemy osiągnąć szybkie działanie leku;

- lek ulega przemianie chemicznej, znoszącej jego działanie w zetknięciu się z fermentami trawiennymi lub po metabolizmie wątrobowym (efekt pierwszego przejścia);

- podany doustnie drażni błonę śluzową przewodu pokarmowego;

- chory nie może przyjąć leku drogą doustną np. nieprzytomny.

Zlecenie powinno zawierać:

- nazwę leku, ew. stężenie, dawkę leku

- drogę podania

- czas i częstość podania

- ew. czynności kontrolne (pomiar ciśnienia tętniczego)

- podpis zlecającego

Zawsze dokładnie sprawdź

- nazwę leku

- ilość - dawkę leku

- stężenie

- drogę podania leku

- przechowywanie

- termin ważności

- oznaki rozkładu (zmiany optyczne)

- właściwe przygotowanie (wstrząśnięcie, rozpuszczenie, zmieszanie)

- nie mieszać nigdy różnych leków w jednej strzykawce jeśli nie ma bezwzględnej potrzeby

- do rozpuszczania leków używać załączonych lub wskazanych rozpuszczalników

Wyliczanie ilości leku w miligramach w zależności od procentowości roztworu

• % roztworu x 10 = ilość miligramów leku w 1ml tego roztworu

np. 0,1% adrenalina

0,1% x 10 = 1mg w 1ml

Wstrzyknięcia śródskórne

Najczęściej mają one charakter zabiegu rozpoznawczego. Podajemy 0,1ml płynu

- wewnętrzna część przedramienia,

- okolica międzyłopatkowa,

UWAGA!! Przed wykonaniem próby uczuleniowej nie odkażamy skóry

środkiem antyseptycznym. Możemy ją jedynie przetrzeć 0,9% roztworem NaCl.

Wstrzyknięcia podskórne

Ze względu na dość duże unerwienie tkanki podskórnej, ilość płynu do jednorazowego wstrzyknięcia nie powinna przekraczać 2ml, a lek powinien mieć stężenie izotoniczne. Podskórnie podajemy leki w roztworach wodnych lub słabo oleistych. Wchłanianie leku ok. 20-30min.

Miejsca wstrzyknięć podskórnych

- środkowa zewnętrzna część ramienia

- środkowa przednia i środkowa zewnętrzna powierzchnia uda

- ok. grzebienia kości biodrowej

- okolica dolnego kąta łopatki

- skóra brzucha po obu stronach kresy białej

- każde miejsce obfitujące w luźną tkankę podskórną

Uwaga!

- unikać miejsc gdzie są widoczne zarysy naczyń krwionośnych,

- nie wstrzykiwać leku w miejscu zmian patologicznych na skórze lub nacieków po poprzednich wstrzyknięciach

- systematycznie zmieniać miejsce wkłucia.

Wstrzyknięcia domięśniowe

Domięśniowo podaje się leki: w roztworach wodnych, oleiste oraz zawiesiny do 10ml. Czas wchłaniania 10-20min.

UWAGA!! Ze względu na specyfikę leków podawanych domięśniowo zawsze należy zaaspirować tzn. sprawdzić czy igła nie tkwi w świetle naczynia krwionośnego

Miejsca wkłuć domięśniowych

1. mięśnie pośladka

- metoda brzuszo-pośladkowa wg Hochstettera

- metoda wg Sachtlebena

- metoda kwadratów

2. wstrzyknięcia w mięśnie udo

3. wstrzyknięcia w mięsień naramienny

Punkcja naczyniowa

cel:

- leczniczy (podanie leków, krwi i preparatów krwiopochodnych, nawodnienie i odżywienie, znieczulenie, pobranie krwi od dawcy

- diagnostyczny (pobranie krwi, podanie środka cieniującego)

- szybki i sprawny dostęp do żyły jest szczególnie ważny w sytuacjach nagłego zagrożenia życia.

Miejsca nakłuć żył

- zawsze wybieramy żyłę widoczną lub wyczuwalną palpacyjnie:

- w obrębie kończyny górnej (przedramię, strona grzbietowa ręki i zgięcie łokciowe- należy zwrócić uwagę na możliwość nietypowego przebiegu tętnic)

- na kończynie dolnej;

- żyła szyjna zewnętrzna

- żyły centralne (szyjna wewnętrzna, podobojczykowa).

- u niemowląt przy trudnościach z wkłuciem dożylnym leki można podawać doszpikowo.

- podczas resuscytacji nie należy podawać leków do żył w obrębie nadgarstka i dłoni gdyż utrudnione jest przenikanie leków do krążenia centralnego. Lek zawsze przepchnąć podaniem 0,9%NaCl.

Podczas dożylnego podawania leków

- należy zwrócić uwagę na niezgodności płynów i leków

- np. sól fizjologiczna jest niezgodna z aminofiliną, noradrenaliną i labetalolem;

- glukoza z adrenaliną i chlorkiem wapnia;

- płyn Ringera z: adrenaliną, dwuwęglanem sodu, labetalolem, nitroprusydkiem sodu, nitrogliceryną, noradrenaliną, prokainamidem, propranololem i solu-medrolem.

UWAGA!!!

- dożylnie leki podajemy na przepływie krwi, powoli obserwując reakcję pacjenta na podawany lek.

- z chwilą zauważenia objawów ubocznych przerwać podawanie leku, jednak nie usuwać igły ze światła naczynia.

Czynniki utrudniające punkcję żył:

- obfita tkanka tłuszczowa

-- zwłóknienie tkanek, tzw. zrosty powstałe w następstwie wielokrotnych nakłuć tego samego miejsca

- zmiany zarostowe światła naczyń - po podaniu leków drażniących, jako wynik odczynu zapalnego

- ruchomość naczyń (odpowiednio uchwycić nakłuwaną kończynę, napiąć skórę, unieruchomić żyłę)

- odruchowe obkurczenie naczynia na skutek bodźców emocjonalnych.

- powstanie skrzepu w igle jako następstwo przedłużającego się zabiegu

- zablokowanie wylotu igły - oparcie ścięcia igły o ścianę naczynia lub zastawkę żylną

- pobudliwość ruchowa chorego (szczególnie dzieci )

Szybkość przetaczania płynów

Szybkość przetaczania - ilość kropli na minutę zależy od:

- rodzaju płynu

- rodzaju schorzenia

- stopnia odwodnienia organizmu

- wieku chorego

- zbyt szybkie podawanie płynu powoduje przeciążenie krążenia i wystąpienie obrzęku płuc

1kropla wlewu = 0,05 ml; 1ml = 20 kropli.

Szybkość przetaczania płynów

Objętość infuzji w ml x 20

czas infuzji w min = Liczba kropli /min.

Liczba kropli na min x czas infuzji w min =objętość infuzji

Niebezpieczeństwa wstrzyknięć

- wprowadzenie infekcji - przestrzegać zasad aseptyki i antyseptyki

- podanie leku domięśniowego do naczynia - dokładnie aspirować

- podanie w nieodpowiednie miejsce

- wprowadzenie powietrza

- uszkodzenie dużych pni nerwowych

- pomyłka leku

- pomyłka pacjenta

- złamanie igły

- zrosty i zaniki tkankowe

- zasłabnięcie pacjenta

Droga dotchawicza

- przy trudnościach w dostępie do żył, gdy chory jest zaintubowany, leki można podać przez rurkę intubacyjną.

- dotchawiczo można podać takie leki jak: adrenalina, atropina, bretylium, lidokaina, nalokson.

- leki podaje się w dawkach 2 -3 krotnie większych niż przy podaniu dożylnym

- lek należy rozpuścić w 10 ml soli fizjologicznej lub wody do wstrzyknięć.

- po podaniu dotchawiczym zawsze wykonać 5 sztucznych oddechów.

Droga doszpikowa

- Śródkostne podawanie leków jest drogą bezpieczną i efektywną.

- Dobrze sprawdza się u dorosłych i dzieci - nie istnieją ograniczenia wiekowe

- Drogą tą można podawać wszystkie leki i preparaty stosowane w płynoterapii oraz produkty krwiopochodne

- Wkłucie do jamy szpikowej może służyć jako miejsce do pobrania krwi do badań laboratoryjnych (np. próby krzyżowej, badań biochemicznych, gazometrii)

- szczególnie wykorzystywana u małych dzieci (do 6 roku życia) przy braku dostępu do żył, ale także u dorosłych

Miejsce wkłucia:

- przednio-przyśrodkowa część piszczeli 2 cm poniżej wyniosłości piszczelowej

- kość udowa (3-5 cm powyżej rzepki)

U dorosłych najlepszym miejscem wkłucia śródkostnego jest:

- bliższy koniec piszczeli 2-5 cm poniżej guzowatości piszczeli na powierzchni przednio-przyśrodkowej, gdzie kość znajduje się bezpośredno pod skórą i jest płaska.

Rzadziej

- Obwodowy koniec kości udowej -1/3 dolna kości udowej

- Przedni kolec talerza kości biodrowej

Wskazania :

- Konieczność uzyskania szybkiego działania leków przy trudnościach w założeniu wkłucia dożylnego

- Zatrzymanie krążenia, wstrząs, urazy, ciężkie odwodnienie, rozległe oparzenia, stan epileptyczny, inne stany ostre wymagające natychmiastowego dostępu naczyniowego

Przeciwwskazania

- Choroby tkanki kostnej np. osteoporoza,

- Zmiany zapalne tkanek miękkich nad miejscem wkłucia np. oparzenia, ropień

- Uszkodzenie urazowe kończyny np. złamanie

---