Maruszewski, T., Doliński, D., Łukaszewski. W., Marszał- Wiśniewska. M. (2008). Emocje i motywacja. W; J. Strelau, D. Doliński, (red.) Psychologia. Podręcznik akademicki. Tom I. 7.6 Podstawowe mechanizmy motywacyjne. Gdańsk: GWP.

Podstawowe mechanizmy motywacyjne.

7.6.1. Afektywne podstawy motywacji

Emocje jako determinanta sprawności działania.

Pobudzenie emocjonalne człowieka - chwilowy stan organizmu, charakteryzujący się energią somatyczną i zmianami świadomości, polegającymi na zwężeniu jej pola.

• Poziom pobudzenia jest regulowany poprzez siatkowaty układ aktywizujący i autonomiczny układ nerwowy.

• Pobudzenie ułatwia przejawianie zachowań adaptacyjnych w warunkach zwiększonych wymagań.

• serce bije gwałtowniej, krew jest kierowana do mięśni i mózgu (wzrasta w nim akt. bioelektryczna).

• optymalne funkcjonowanie organizmu - przy średnim pobudzeniu (Hebb) - krzywoliniowa zależność pomiędzy poziomem pobudzenia a efektywnością funkcjonowania (istnieją badania i za i przeciw)

• Próba wyjaśnienia - teoria psychologicznej zmiany ukierunkowania (Apter) - istnieje nie 1 ale 2 poziomy pobudzenia, optymalne z perspektywny efektywności funkcjonowania. To, który będzie w danej sytuacji korzystny, zależy od orientacji przyjętej przez jednostkę wobec zewnętrznej rzeczywistości. 2 takie orientacje:

• stan teliczny - gdy człowiek jest ukierunkowany na realizację określonego celu (odczuwa sie zobowiązanie do podejmowania i kontynuowania działań, uwaga skupiona na celu; uczucie satysfakcji - zbliżanie sie lub osiągnięcie celu); podmiot funkcjonuje lepiej, jesli poziom pobudz. nie jest zbyt wysoki; niski poziom pobudz. korzystny zwłaszcza, gdy zadanie jest złożone lub trudne; silne pobudzenie = ograniczenie możliwości przetwarzania informacji - negatywna emocja (gniew, lęk itp) - UNIKANIE POBUDZENIA

• stan parateliczny - nastawienie na samą aktywność, a nie na jej cel; działanie pochłania uwagę, bo samo w sobie jest angażujące i satysfakcjonujące. Podmiot funkcjonuje tym lepiej, im wyższy jest jego poziom pobudz. Niskie pobudz - znudzenie. POSZUKIWANIE POBUDZENIA

• Wg Aptera zmiana warunków zewnętrznych powoduje często zmianę w metamotywacyjnym nastawieniu człowieka. Subiektywne doświadczenie wynikające z danego poziomu pobudzenia także sie wówczas zmienia.

• ludzie różnią się trwałym nastawieniem na funkcjonowanie w trybie telicznym lub paratelicznym.

• zdaniem teoretyków (Lacey, Pribram, Mc Guinness), organizm jest wyposażony w coś w rodzaju bezpieczników elektrycznych

Informacyjny i programujący aspekt oddziaływania emocji

• Poszczególne emocje uruchamiają odpowiadające im programy działania (np. wstręt - dystansowanie się do obiektu emocji) (Frijda)

• Rola motywacyjna emocji (Tomkins) - które cele aktualnie są priorytetowe

• Motyw - uświadomienie celu i programu, umożliwiające danej osobie podjęcie określonej czynności (Obuchowski)

• Tomkins - motyw to sygnał określonej potrzeby, ale bez wystąpienia emocji sygnał ten byłby zbyt słaby, by uruchomić program działania.

• emocje - filtr informacyjny; wypełniają też luki informacyjne

• emocje i nastroje negatywne informują, że należy podjąć działania o charakterze interwencyjnym czy korekcyjnym

• przeżywanie negatywnego nastroju motywuje człowieka do systematycznego przetwarzania informacji

• przeżywanie pozytywnego nastroju - ludzie nie angażują wysiłku poznawczego i posługują się raczej heurystykami

7.6.2. Poznawcze warunki pojawienia się motywacji - różne formy rozbieżności.

Najważniejsze poznawcze mechanizmy motywacyjne wiążą się z takimi zjawiskami jak:

- ciekawość poznawcza

- oczekiwania

- aspiracje

- fantazje i marzenia

- różne formy niezgodności poznawczej

CIEKAWOŚĆ

• spojrzenie sytuacyjne - ciekawość jako reakcja na zmianę

• spojrzenie dyspozycyjne - pewna właściwość osoby = niski próg gotowości reagowania na wszelkie zmiany i innowacje

• wspólną miarą ciekawości jest PREFERENCJA NOWOŚCI (Pisula, Osinski)

• silny związek pomiędzy preferencją nowości a osiągnięciami poznawczymi

• sukcesy intelektualne wiążą się z uruchamianym motywem ciekawości i dążeniem do jej zaspokojenia

OCZEKIWANIA

• w sytuacjach, które mają charakter sprawnościowy - efekty zależą od mojego działania - tu ma sens mówienie o oczekiwaniach

• sądy nt wyniku jaki zostanie osiągnięty

• stopniuje się je jako wysokie, niskie, wyższe, niższe

• im wyższe oczekiwania - tym wyższa motywacja i lepsze osiągnięte wyniki oraz większa satysfakcja z uzyskanego rezultatu

• oczekiwania muszą się mieścić w granicach maksymalnej wykonalności zadań

• jeśli oczekiwania przekraczają możliwości realizacji - potwierdzenie oczekiwań może przybrać formę symboliczną - np interpretację sytuacji nadającą jej nowy sens, pozwalającą uznać, ze wynik został osiągnięty - np. unikanie informacji diagnostycznych, obronne atrybucje osiągniętych wyników itp

ASPIRACJE

• sądy nt wyniku upragnionego lub pożądanego

• oparte na własnych działaniach

MARZENIA I FANTAZJE

• rodzaje wyobrażeń stanów pożądanych

• gdy fantazje mają charakter negatywny, skuteczniej uruchamiają motywację , stają się antyaspiracjami

• nie muszą zakładać żadnych działań własnych

Aspiracje, marzenia i fantazje uruchamiają motywację wtedy, gdy:

• dotyczy to sytuacji sprawnościowych, w których wynik zależy od wykonania określonych działań przez podmiot

• wyobrażenia zostaną przekształcone w cele działania, np. poprzez przypisanie im intencji osiągnięcia

W przeciwnym wypadku marzenia zamieniają się w przejawy nierealistycznego optymizmu.

Defensywny pesymizm - polega na nierealistycznie niskiej ocenie szans na osiągnięcie sukcesu, na straszeniu siebie samego i - w konsekwencji - inwestowaniu w zadania większego wysiłku. Strategiczni pesymiści są dzięki temu bardziej efektywni niż optymiści.

Najbardziej znanym poznawczym mechanizmem motywacyjnym jest niezgodność poznawcza.

Niezgodność poznawcza - rodzaje:

• niezgodność pomiędzy dwiema sytuacjami napływającymi

• niezgodność pomiędzy informacjami stanowiącymi element struktury poznawczej (np. przekonaniami) a informacjami napływającymi z otoczenia

• niezgodność między dwiema różnymi informacjami stanowiącymi składniki struktury poznawczej, np. dwiema myślami

Sporo danych wskazuje na to, że sam dysonans uruchamia działania.

Niezgodność spełnia funkcję motywacyjną nawet wtedy, gdy jest składnikiem całej kompozycji motywów zachowania.

Badania nad orientacją defensywną - w sytuacji niespodziewanego osiągnięcia wyniku lepszego niż oczekiwany często pojawia się tendencja do podejmowania zachowań samoutrudniających, co wskazywać może na trafność predykcji klasycznych ujęć teorii niezgodności.

Inne hipotezy:

• zaangażowanie interesu osobistego jako konieczny warunek uruchomienia motywacji dysonansowej - dysonans jako mechanizm działający w służbie ego

• być może w mechanizmie dysonansowym chodzi o osiągnięcie i udokumentowanie słuszności a nie o usunięcie niezgodności

Prawdopodobnie w pewnych warunkach motywacja może być uruchamiana przez samą niezgodność, natomiast w innych potrzebne jest zaangażowanie Ja, aby niezgodność danych poznawczych uruchomiła zachowanie.

Łukaszewski - wielkość motywacji zależy od wielkości niezgodności , natomiast wielkość niezgodności jest funkcją wielkości różnicy między danymi poznawczymi (od zgodności aż do sprzeczności), stopnia ważności niezgodnych danych oraz stopnia usuwalności niezgodności (od łatwo usuwalnej do nieusuwalnej).

Wielkość niezgodności determinuje także sposób, w jaki niezgodność zostaje usunięta.

Mała niezgodność - aktywność orientacyjna, eksploracyjna, tolerowanie niezgodności

Średnia niezgodność - aktywne formy jej usuwania; obrona własnych przekonań i sądów, modyfikowanie otoczenia.\

Wysoka niezgodność - niezbędna akomodacja własnych struktur, ich zmiana i uległość wobec napływających informacji.

Powodzenie lub niepowodzenie wcześniej podjętych działań również decyduje o formie usuwania przykrych następstw niezgodności.

Motywacja Aktywności Twórczej

Twórczość - działalność człowieka przynosząca rezultaty obiektywnie lub/i subiektywnie nowe i wartościowe we wszystkich dziedzinach życia.

Koncepcja motywacji aktywności twórczej i działalności twórczej opiera się na dychotomicznym podziale motywacji na zewnętrzną (instrumentalną) i wewnętrzną (autonomiczną).

Motywacja autonomiczna:

• organizowanie czynności rozwojowych, czyli eksploracji zabawy oraz nabywanie umiejętności i zdolności

• podtrzymuje rozwój ku twórczości i aktywność twórczą

• czynniki, które ją stymulują - nowe obiekty, doznania, informacji wywołujące emocję ciekawości i tworzące wyzwania oraz zadania stawiane samemu sobie.

• organizuje aktywność podmiotu ze względu na dany cel lub zachowanie

Warunkiem twórczości jest bardzo silna motywacja.

Intensywna, autonomiczna motywacja poznawcza (epistemiczna) jest niezbędnym warunkiem rozwojowym kształtowania się zdolności twórczych oraz towarzyszących im adekwatnych motywacji.

Mechanizmy motywacyjne aktywności twórczej

Ukierunkowanie wiązki motywów	Motywacja pierwotnie autonomiczna	Motywacja pierwotnie instrumentalna
Orientacja na Ja	Hubrystyczna	Obronna lub zachowawcza
Orientacja na odbiór	Sprawcza Narcystyczna	Aprobaty społecznej
Orientacja na PROBLEM/DZIEŁO	Poznawcza/epistemiczna Kreacyjna	Zadaniowa
Orientacja na DZIAŁANIE	Powinności Kreacyjna	Obowiązku Społecznej kontroli Korzyści społecznej
Motywy towarzyszące	Urozmaicające Hedonistyczne Estetyczne Ludyczne etc	Finansowe

7.6.3 Specyficzne ludzkie mechanizmy motywacyjne

Motywacja wewnętrzna - tendencja podmiotu do podejmowania i kontynuowania działania ze względu na samą treść tej aktywności

Hunt - organizmy mogą być motywowane nie tylko wewnętrznie

Motywacja zewnętrzna - działanie realizowane jest ze względu na zewnętrzne wobec niego czynniki, mające być konsekwencją jego wykonywania lub efektywnego zakończenia.

Wpływ nagród zewnętrznych na motywację wewnętrzną

• Kelley - im więcej potencjalnych czynników może być przyczyną określonego działania, tym mniejsze znaczenie jednostka przypisuje każdemu z nich

• wyraziste nagrody ograniczają motywację wewnętrzną

• pozytywna informacja o poziomie wykonania nie obniża motyw. wewnętrznej (Deci)

• jeśli dominuje aspekt sterujący nagrody - redukcja motywacji wewnętrznej

• Kruglanski - wszelkie nagrody mogą mieć charakter:

• egzogenny (są czynnikiem zewnętrznym wobec zadania) - obniżają motywację wewnętrzną

• endogenny (wewnętrznym) - podwyższają motyw. wewn.

Stosunek przełożonego do podwładnego:

- szanuje autonomię podwładnych - wyższy poziom motyw. wewn. pracownika

- zachowanie kontrolujące - niski poziom motyw wewn.

Ściśle określony termin, a jakim należy zakończyć daną aktywność obniża poziom motyw. wew. (podobnie jak kontrolowanie ludzi i rywalizacja).

Motywacja osiągnięć - tendencja do osiągania i przekraczania standardów doskonałości, związana z odczuwaniem pozytywnych emocji w sytuacjach zadaniowych podlegających zewnętrznym ocenom i spostrzeganych jako wyzwanie.

Model motywacji osiągnięć Atkinsona

Ts - tendencja do osiągania sukcesu

Ps -subiektywne prawdopodobieństwo osiągnięcia sukcesu

Ws - jego wartość gratyfikacyjna

Ws=(1-Ps)

Ts = Ps x (1-Ps)

Tp - tendencja do unikania porażki

Tp = Pp x (-Wp)

Pp - subiektywne prawdopodobieństwo porażki

Wp - wartość niepowodzenia

Im bardziej prawdopodobny jest sukces, tym bardziej dotkliwa subiektywnie jest porażka.

Wp = -Ps

Ps - 1-Pp

Tendencja do unikania porażki (podobnie jak tendencja do osiągania sukcesu) jest najsilniejsza wtedy, gdy wykonawca spostrzega zdanie jako średnio trudne.

Atrybucyjny model motywacji osiągnięć

Ludzie czerpią więcej satysfakcji z sukcesu zawdzięczanego własnym możliwościom i umiejętnościom niż z sukcesu będącego wynikiem szczęśliwego zbiegu okoliczności lub działania innych ludzi (Weiner).

Ludzie o silnej motywacji mają potrzebę zdobywania wiedzy o własnych umiejętnościach i możliwościach - źródło takich informacji - zadania średnio trudne.

Alternatywne ujęcia motywacji osiągnięć

Podmiot może przyjąć 1 z orientacji:

• orientację na poziom wykonania - zademonstrowanie w określonej sytuacji kompetencji wyższych niż inni jej uczestnicy - sprzyja wystąpieniu efektów negatywnych - wycofywaniu wysiłku w sytuacji niepowodzenia, preferowaniu zadań wyraźnie łatwych, rezygnacji w wypadku trudności

• orientację na osiągnięcie mistrzostwa - na rozwój własnych kompetencji i umiejętności i osiągnięci dzięki temu jeszcze wyższego poziomu wykonania w przyszłości - sprzyja uporczywości w działaniu, preferencji zadań o średnim poziomie trudności i zaangażowaniu w podejmowanie działania

Osiągnięciom sprzyja wysoka samoocena.

Motywacje związane z obrazem własnej osoby

Ludzie motywowani są do poszukiwania danych o jak największej diagnostyczności.

Ludzie dążą do autoweryfikacji - poszukują informacji zapewniających im możliwie obiektywny sąd na własny temat.

Inne teorie

- człowiek szuka informacji, które mogłyby mu dostarczyć przesłanek pozytywnego myślenia o sobie.

- człowiek jest zorientowany na zdobywanie informacji ugruntowujących dotychczasową wiedzę, niż danych , które mogłyby ją zweryfikować

Motywacja zmian rozwojowych

Rogers - doświadczanie w dzieciństwie bezwarunkowej miłości jest podstawowym warunkiem rozwoju i nieskrępowanej realizacji motywu wzrostu.

Przejawy funkcjonowania człowieka nastawionego na samorealizację:

1. Otwartość na nowe doświadczenia

2. Koncentracja na teraźniejszości

3. Zaufanie do siebie samego

4. Poczucie wolności

5. Kreatywność

Klinger - gdy jednostka formułuje cel, który jest dla niej atrakcyjny, to wzbudza w sobie zobowiązanie do jego realizacji. Cel staje się obiektem jej uwagi nawet, gdy jest bardzo odległy.

Maslow - podobnie jak Rogers, nie zgadzał się tylko, że motyw wzrostu jest ostatecznym celem jednostki.

1

---