Ekologia i Ochrona Przyrody II rok OŚ
Zagadnienia -ćwiczenie 1 :
Ekologia Roślin Falińska K. (formy życiowe strony 141-145), Kornaś J. i Medwecka- Kornaś A. „Geografia roślin” (Antropogeniczne przemiany flor strony 520-544)
Zadania
Wybrać reprezentatywne porównywalne ze sobą dwie powierzchnie w terenie, zidentyfikować za pomocą atlasów roślinnych gatunki występujące na danym terenie
Wykonać charakterystykę ekologiczną: ocenić liczebność populacji, stopień zagrożenia, inne walory (wykorzystanie w ziołolecznictwie, rolnictwie itp.), wymagania klimatyczne, wykonać charakterystykę wymagań edaficznych (glebowych, pokarmowych), określić formę życiową każdej rośliny i pochodzenie. Charakterystykę wykonać za pomocą atlasu roślin autorstwa Marka Snowarskiego dostępnego w Internecie oraz na płytach cd (w Zakładzie Biologii i Ekologii PWr.) link http://www.atlas-roslin.pl/gatunki/Plantago_media.htm
http://www.atlas-roslin.pl/skorowidz-B.htm#B
Na podstawie zebranych danych wykreślić diagramy kołowe/wykresy porównawcze (procentowy udział poszczególnych form życiowych, gatunków różnego pochodzenia na obu badanych powierzchniach, liczebność gatunków (%), procent gatunków zagrożonych, cennych, procentowy udział (na danej powierzchni) gatunków o różnych wymaganiach klimatycznych (świetlnych, wsk. termiczny, kontynentalizmu, wilgotności, trofizmu (wymagania pokarmowe), granulometryczny)
Sformułować wnioski porównać i ocenić stopień antropogenicznych przemian roślinności obu badanych terenów, wskazać zagrożenia
WSKAŹNIKI
Liczebność stanowisk
1 - bardzo mała liczba stanowisk (do kilkunastu),
2 - mała liczba stanowski (do stu),
3 - duża liczba stanowisk, ale głównie zgrupowanych w jednym regionie,
4 - duża liczba stanowisk w wielu regionach kraju,
5 - gatunek pospolity na terenie całej Polski
Stopień zagrożenia
EW - gatunek wymarły w naturalnym środowisku,
E - gatunek szczególnie zagrożony wymarciem,
[E] - gatunek z izolowanymi populacjami szczególnie zagrożonymi wymarciem,
V - gatunek narażony na wyginięcie,
[V] - gatunek z izolowanymi populacjami narażonymi na wyginięcie,
R - gatunek rzadki
Charakterystyka wymagań klimatycznych
Wskaźnik świetlny (wymagania świetlne)
1 - głęboki cień
2 - umiarkowany cień,
3 - półcień,
4 - umiarkowane światło
5 - pełne światło
Wskaźnik termiczny (wymagania cieplne)
1 - najzimniejsze obszary kraju, głównie piętra alpejskie i subniwalne
2 - obszary umiarkowanie zimne, głównie piętra subalpejskie i regla górnego
3 - umiarkowanie chłodne warunki klimatyczne, piętro regla dolnego, dział północny na niżu i specjalne mikrosiedliska np. torfowiska wysokie
4 - umiarkowanie ciepłe warunki klimatyczne, przeważająca część niżu i pogórze
5 - najcieplejsze regiony i mikrosiedliska, obszary uprzywilejowane termicznie
Wskaźnik kontynentalizmu
1 - gatunki atlantyckie, występujące jedynie w zachodniej części Polski
2 - gatunki subatlantyckie, występujące głównie w zachodniej części Polski
3 - gatunki neutralne wobec kontynentalizmu
4 - gatunki subkontynentalne, występujące głównie we wschodniej części Polski
5 - gatunki kontynentalne - dolina Bugu
Charakterystyka wymagań edaficznych (glebowych, pokarmowych)
Wskaźnik wilgotności gleby
1 - bardzo sucha
2 - sucha 3 - świeża 4 - wilgotna
5 - mokra
6 - woda
Wskaźnik trofizmu (wymagania pokarmowe)
1 - gleba/woda skrajnie uboga (skrajnie oligotroficzna) - np. torfowiska wysokie, piaski luźne, bór suchy
2 - gleba/woda uboga (oligotroficzna) -
3 - gleba/woda umiarkowanie uboga (mezotroficzna) - np. las mieszany, grądy wysokie, acydofilne dąbrowy i buczyny,
4 - gleba/woda zasobna (eutroficzna) - np. grądy niskie, żyzne buczyny
5 - gleba/woda bardzo zasobna (skrajnie żyzna, przenawożona)
Wskaźnik kwasowości gleby (lub wody)
1 - gleba silnie kwaśna, pH < 4
2 - gleba kwaśna, 4 <= pH < 5
3 - gleba umiarkowanie kwaśna, 5 <= pH < 6
4 - gleba obojętna, 6 <= pH < 7
5 - gleba zasadowa, pH > 7
Wskaźnik granulometryczny gleby (udział w glebi frakcji o różnej wielkości ziaren)
1 - skały i szczeliny skalne
2 - rumosz skalny, piarg, żwir
3 - piasek
4 - gliny piaszczyste i utwory pylaste
5 - gliny ciężkie i iły
Formy życiowe
Raunkier wyróżnił 6 podstawowych typów form zależności od długości życia pędów oraz od położenia pączków odnawiających i sposobu ich ochrony w czasie niekorzystnych pór roku rośliny wyższe.
1. Fanerofity (jawnopączkowe) -rośliny, których pączki odnawiające znajdują się na pędach naziemnych, co najmniej 25cm nad ziemią, dlatego w zimnie nie korzystają z osłony śniegu;
a) megafanerofity - wysokie rośliny naziemnopączkowe, drzewa powyżej 30m
wysokości,
b) mezofanerofity - drzewa od 8-30m wysokości,
c) mikrofanerofity - drzewa i krzewy 2-8 m wysokości,
d) nanofanerofity - niskie rośliny naziemnopączkowe, krzewy poniżej 2m wysokości.
2. Chamefity - rośliny niskopączkowe, w których pączki odnawiające znajdują się nad ziemią w dolnych częściach pędów, nie wyżej niż 50cm na powierzchni gleby.
3. Hemikryptofity - rośliny naziemnopączkowe u których pączki odnawiające umieszczone są zarówno z powierzchnią gruntu i chronione przez żywe lub obumarłe liście odziomkowe (np. w kępach traw), ściółkę.
4. Kryptofity - rośliny skrytopączkowe, pączki odnawiające są w ziemi albo zanurzone w wodzie, w zależności od środowiska, w którym znajdują się organy odnawiające
wyróżniamy:
a) geofity - rośliny ziemnopączkowe - rośliny posiadające pączki ukryte w ziemi,
b) helofity - rośliny błotnopączkowe - rośliny, których pączki odnawiające znajdują
się na pędach zanurzonych w błocie,
c) hydrofity - rośliny wodnopączkowe wodne, których pączki zimują w wodzie,
5. Terofity - rośliny jednoroczne, które przeżywają krytyczną porę roku w postaci
nasion w glebie,
6. Epifity - rośliny nie korzeniące się w ziemi [4].
Klasyfikacja geograficzno-historyczna
Klasyfikacja roślin synantropijnych to sposób podziału roślin synantropijnych ze względu na ich różnorodne pochodzenie, intencjonalność wprowadzenia, sposób i historię rozprzestrzeniania się (wędrówki), stopień zadomowienia się, a także rodzaje zajmowanych siedlisk [a]. Najpowszechniej używany system klasyfikacji został zaproponowany przez A. Thellunga w 1915 r. i rozwijany m.in. przez J. Kornasia. Kornaś wyróżnił trzy klasy roślin synantropijnych
rodzime rośliny synantropijne (apofity),
dawni przybysze synantropijni (archeofity)
nowi przybysze synantropijni ( kenofity) .
Za rośliny rodzime uznał te, które są normalnymi składnikami przynajmniej jednego z naszych naturalnych zbiorowisk, a za obce te, które trwale zadomowione są tylko na przekształconych przez człowieka siedliskach polnych i ruderalnych .
Apofitami nazywamy rośliny rodzime , które pod wpływem gospodarczej działalności człowieka rozprzestrzeniły się także na siedliska antropogeniczne np. przydroża, pola orne. Apofity mają zdolności do zajmowania zupełnie nowych, niespotykanych w przyrodzie siedlisk. Charakteryzują się wielką żywotnością w panujących trudnych warunkach. Dlatego wśród apofitów wyróżnia się rośliny, które utrzymują się w miejscach bardzo zanieczyszczonych oraz na nieprzychylnych podłożach tj. wyrobiska czy zwały górnicze. Należą do nich m.in. Calamagrostis epigeios, Tussilago farfara, Elymus repens .
Gatunki roślin obcego pochodzenia zawleczone przez człowieka w czasach przed- lub wczesnohistorycznych to archeofity. Do archeofitów należą np. liczne gatunki chwastów, których nasiona znaleziono w wykopaliskach archeologicznych. Zostały one przypadkowo przez ludzi zawleczone, albo też rozprzestrzeniły się samorzutnie za pomocą wiatru (anemochoria), czy zwierząt (zoochoria). Archeofitami są m.in. Anthemis cotula, Lamium album,.
Ostatnią klasę roślin synantropijnych stanowią kenofity (od greckiego kainos czyli świeży, niedawny), nowi przybysze zadomowieni na siedliskach antropogenicznych i półnaturalnych. Kenofity przebyły na dany teren na przełomie XV i XVI w. wraz z rozpoczęciem masowej inwazji gatunków amerykańskich do Europy, a europejskich do Ameryki.. Przykładem kenofitów są Acer negundo, Chamomilla suaveolens, Mentha spicata.