ASPEKTY PISANIA:1)techniczny-dziecko potrafi napisać literę, umieścić w liniaturze, czy myli litery, czy pismo jest czytelne , czy nie;2)formalny-pod względem poprawności ortograficznej, przestrzeganie pewnych reguł zapisu; 3)pragmatyczno-twórczy-pisanie jako umiejętności zredagowania pewnej wypowiedzi( ćw. Kompozycyjne, stylistyczne), dziecko samodzielnie redaguje wypowiedzi
ASPEKTY CZYTANIA:1)techiczny-kojarzenie znaków graficznych z fonicznymi, poziom podstawowy;2)semantyczny-rozumienie znaczeń poszczególnych fragmentów tekstu( czytanie ze zrozumieniem);3)krytyczno-twórczy-refleksyjny, krytyczny stosunek do odczytywanych treści i ich znaczeń, umiejętności korzystania z nich i ich przetwarzania ( nie wystarczy że umiem odczytać ale też rozumiem treść czytanego tekstu i potrafię sie do niego ustosunkować i wykorzystać); 4)funkcjonalne-po to aby sie czegoś nauczyæ;5)emocjonalne-dla przyjemności.
ĆWICZENIA PRZYGOT. DO CZYTANIA ZE ZROZUMIENIEM:1)dobieranie parami zdań z rozsypanki zdaniowej ( pytanie + odpowiedzi),2)dobieranie odpowiednich podpisów do obrazków;3)układanie opowiadania z rozsypanki zdaniowej;4)szukanie odpowiedzi ( podczas cichego czytania) na pytanie naucz.; 5)samodzielny wybór fragm. Tekstu który zostanie zilustrowany i podpisany wybranymi zdaniami tego tekstu.
ĆWICZENIA USPRAWNIAJ･CE CZYTANIE ZE ZROZUMIENIEM:1)wyszukiwanie w tekście postaci o podobnym wyglądzie , zachowaniu, oraz niektórych cechach charakteru, 2)wyróżnianie opowiadań, oposów , dialogów;3)wyszukiwanie najładniejszych, najciekawszych fragm. Prozy; 4)ćw. Których celem jest wdrażanie uczniów do umiejętności zdawania sprawy z treści czytanki po cichym przeczytaniu;5)po cichym przeczytaniu tekstu ćw. W mówieniu , które przygotowuje uczniów do wydzielania obrazów i nadawania im tytułów jako przygotowanie do planu
ĆWICZENIA WZROKOWE ORAZ ORINTACJI PRZESTRZENNEJ: cel-ćwiczenia wykonujemy po to aby dzieci: zapamiętały kształt liter, rozmieszczenie w liniaturze litery, różnicowały litery, orientacja w kierunku, odróżnienie litery drukowanej od pisanej; ćwiczenia: dopasuj cień do obrazka, domino, wyszukiwanie różnic na dwóch obrazkach, dopasowywanie kształtów do otworów, obserwacja, zapamiętywanie co przybyło, co ubyło.
ĆWICZENIA GRAFOMOTORYCZNE: cel :Wdrażanie dokładności, staranności,utrwalenie kierunku pisania, pisanie odpowiednich kształtów, dziecko ma jak najmniej odrywało rękę; ćwiczenia; rysowanie szlaczków, linii, obrysowywanie kształtów, pisanie na piasku, pisanie po śladzie, wypracowanie odpowiedniej siły nacisku narzędzia pisarskiego.
ĆWICZENIA MANUALNE:cel-zwolnienia napięcia stawowo- mięśniowego,ćwiczenie precyzji ruchów; ćwiczenia: wycinanie, gniecenie, kolorowanie wg wzoru, nawlekanie koralików w odp. Sekwencji, przewlekanki, sklejanie modeli samolotów.
ĆWICZENIA SŁUCHOWE:różnicowanie dźwięków wydawanych przez różne zwierzęta, różnicowanie dźwięków ulicy, wyklaskiwanie rytmów, różnicowanie dźwięków instrumentów, identyfikacja różnych melodii.
ĆWICZENIA SłUCHU FONEMOWEGO:cel- nauczenia dziecka różnicowania poszczególnych głosek, różnicowanie dźwięków mowy poprzez wypracowanie cech dystynktywnych głoski; ćwiczenia:dzielenie wyrazu na sylaby z klaskaniem, gromadzenie wyrazów zaczynających się na odpowiednia głoskę, szukanie rymów do wyrazów, rozpoczynamy wyraz od głoski ostatniej z wyrazu poprzedniego, szukanie wyrazów o tej samej liczbie głosek.
ĆWICZENIA SŁOWNIKOWO-FRAZEOLOGICZNE: cel- wzbogacanie i uściślanie różnorodnego słownictwa poprzez wprowadzanie nowych wyrazów i związków frazeolog.; wdrażanie do świadomego stosowania określeń i związków, wprowadzanie do czynnego słownika uczniów terminów gramatycznych z zakresu nauki o języku, precyzowanie słownictwa, aktywizacja słownictwa, bogacenie słownictwa, uwrażliwienie uczniów na estetykę wypowiedzi poprzez zapoznanie uczniów wraz z nowym wyrazem, z jego związkami frazelog. I jego idiomami, jak najpełniejsze opanowanie słownictwa ogólnonarodowego. ćwiczenia:- układanie zdań z zastosowaniem nowo wprowadzonego wyrazu, stawianie przez nauczyciela pytań wymagających zastosowania określonych związków frazeolog. W odpowiedzi, tworzenie słowników frazeologicznych, wypisywanie przez uczniów związków frazeolog. Z opracowywanego tekstu literackiego, zastępowanie wyrazów o znaczeniu szczegółowym wyrazami o znaczeniu ogólnym.
ĆWICZENIA SYNTAKTYCZNE; cel: kształtowanie umiejętności zamykania myśli w granicach zdania, nauczenia dzieci, że zdanie symbolizuje jakiś proces ujęty w ramy czasu i przestrzeni, rozwijanie zdań pojedynczych w zdania złożone, określenie związków miedzy wyrazami, kształcenie komunikatywnego posługiwania się językiem ojczystym; ćwiczenia : wyróżnianie zdań w tekście, rozkład zdania złożonego na zdania pojedyncze, układanie zdań z rozsypanki wyrazowej, uzupełnianie zdań złożonych odpowiednio dobranym spójnikiem, zamiana zdania na równoważnik, konstruowanie zdania pojedynczego, rozwiniętego, ubogiego itp.
ĆWICZENIA STYLISTYCZNE: styl-określony pewien sposób mówienia, pisania, mianem stylu określamy sposób wyboru ?środków językowych, ćwiczenia: uzupełnianie tekstu lukami z prawem wyboru słów, ćwiczenia w budowaniu zdań na określony temat nie z rozsypanki wyrazowej, budowa wstępu, rozwinięcia zakończenia, ułóż zdania z wyrazami (ó, ż- trudność ortograficzna)ĆWICZENIA STYLISTYCZNE NIE WYSTĘPUJĄ SAMODZIELNIE!
ĆWICZENIA KOMPOZYCYJNE;cel: nauczenie dziecka budowania wypowiedzi, które dawałyby całość przemyślaną , logiczną, składającą się z logicznie powiązanych części, ćwiczenia:układanie historyjek obrazkowych, ( można nazywać podpisać każdą część historii, robienie planu), działania na gotowych tekstach tj. Wyodrębnienie poszczególnych części ( wstęp, rozwinięcie, zakończenia), redagowanie planów do tych tekstów, pisanie bajki, dziecko ma już część napisaną , ma podane pytania i musi na nie odpowiedzieć , na koniec dziecko może sobie wybrać zakończenie, w opowiadaniu może być opuszczona jedna część (np. Wstęp) dziecko musi ja dopisać, uzupełnić
ĆWICZENIA ROZWIJAJĄCE JĘZYK MÓWIONY UCZNIA: wdrażanie do kulturalnego , komunikatywnego prowadzenia rozmowy na różne tematy, słuchanie opowiadań nauczyciela, utworów poetyckich, zbiorowe układanie dialogów do sytuacji na obrazku, zbiorowe i indywidualne przekształcanie zdań, rozpoznawanie przedmiotów na podstawie ich opisów, wypowiedzi wielozdaniowe na jeden temat podany przez nauczyciela
METODA ANALITYCZNO-SYNTETYCZNA O PODŁOŻU FONETYCZNYM I FUNKCJONALNYM:fonetycznym- dziecko nie widzi wyrazu tylko go słyszy, dokonuje analizy głoskowej wyrazu, buduje model głoskowy wyrazu( tyle kartoników ile głosek), różnicuje samogłoski i spółgłoski ( czerwony i niebieski kartonik), w zamian głoski wprowadzana jest litera. Model wyrazowy uzupełniany jest sukcesywnie, tak jak dziecko poznaje litery. kolejność wprowadzanych liter może być różna. Funkcjonalna-w tej metodzie pracuje równocześnie zmysł wzroku i słuchu, dziecko słyszy i widzi wyraz w którym pojawia się nowa litera, wyodrębnia ja zarówno dokonując analizy słuchowej jak i wzrokowej , a potem nast. Synteza wzrokowa i słuchowa
CHARAKTERYSTYKA ODIMIENNEJ METODY NAUKI CZYTANIA IRENY MAJCHRZAK :1) w obecności dziecka nauczyciel pisze jego imię, mówi po kolei jaką pisze literę , dziecko przykleja kartonik ze swoim imieniem w dowolnym miejscu na ścianie, umie je odnaleźć wśród innych imion, 2) wypisanie na ścianie wszystkich liter w kolejności alfabetycznej , po kolei wprowadza się nowe litery, szuka się ich w imionach, 3)targ liter- dziecko otrzymuje kopertę z literami ze swojego imienia, może wymieniać sie z innymi na litery, próbuje układać ciągi wyrazów z liter z koperty, 4)kartoniki z sylabami 5)nazywanie świata ( 80-100 wyrazów- rzeczowniki które nazywają wszystko to co wokół dziecka sie znajduje) każdy otrzymuje kartonik z wyrazem , ma go odczytać i przyporządkować do odp. Rzeczy; 6) bank ilustracji-ok 80 czynności, rośliny, zwierzęta, które wcześniej dziecko nie mogło podpisać, po tych etapach można przejść do czytania łatwych książeczek dla dzieci.
TRUDNOŚCI ORTOGRAFICZNE PRZEZNACZONE DO OPANOWANIA W RAMACH EDUK. POLONIST.Z jakimi trudnościami ortograficznymi powinno zetknąć się dziecko w kl. 1-3.
Pisownia, „Ó” „U”
wymiana „ó” na o
zakończenia „-ówka” „-ówna”
może być, ale nie musi
wymiana „ó” na „a” „e”
„u” w końcówkach wyrazowych
Pisownia „RZ”
wymiana na „u”
pisownia „rz” po wybranych spółgłoskach
zasady pisowni po niektórych zakończeniach wyrazowych
dzieci z reguły nie poznają pisowni „Ż”, tylko zaznajamiają się w wybranych wyrazach
„Ż” na „g” wprowadzają niektóre podręczniki
nie ma reguły wprowadzania „ch”, „h” tylko wyrazy z tymi literami, na tyle by mogły pisać
oznaczenie miękkości
pisanie samogłosek nosowych „ę” „ą”
wypowiadamy zawsze `ą” na końcu wyrazu, ale nie
przed spółgłoskami szczelinowymi w, f, s, z, sz
pisownia wyrazów, w których zachodzi zjawisko utraty dźwięczności w wygłosie i upodobnienia między wyrazowe
wielka litera
ZASADY NAUCZANIA ORTOGRAFII:1. Systematyczności- należy za każdym razem uczulać dzieci na prawidłowy zapis od najprostszych wyrazów do poważniejszych
2. Profilaktyki- błędom ortograficznym należy zapobiegać. Nauczyciel powinien przewidzieć z jakimi wyrazami uczniowie będą mieć problemy
3. Stopniowania- trudności ortograficzne należy w sposób stopniowy przekazywać podopiecznym od wyrazów prostych najtrudniejszych ( by zapobiec sytuacji że dzieci umieją napisać gżegżółka a nie umieją napisać poprawnie góra)4. Integracji- zasada łączenia ortografii z innymi przedmiotami np. jest biologia i nauczyciel nie zwraca uwagi jak uczniowie piszą słowo grzyb, ponieważ uważa że ortografią należy zajmować się na lekcjach polskiego.5. Aktywności- zasada ta mówi o tym że większe prawdopodobieństwo że uczeń zapamięta pisownie jest wtedy jak sprawdzi pisownie danego słowa w słowniku.6. Poglądowości- właściwy dobór i celowe wykorzystanie różnych środków dydaktycznych. 7. Kontroli i oceny- kolorowa ortografia
RODZAJE ĆWICZEŃ ORTOGRAFICZNYCH 1)Ćw. WPROWADZAJĄCE- takie ćw. Których celem jest zapoznanie z nową trudnością ortograficzną, z nową grupa wyrazów.
2)Ćw. UTRWALAJĄCE- ich zadaniem jest utrwalenie poznanej już trudności ortograficznej.
3)Ćw. SPRAWDZAJĄCE- służą sprawdzeniu stopnia przyswojenia pisowni określonej grupy wyrazów, umiejętności zastosowania poznanej reguły ortograficznej.
W ćw. sprawdzających mogą się pojawić tylko takie wyrazy, z którymi dziecko się zetknęło.
Ćw. Sprawdzające ma dla nauczyciela wartość nie tylko oceny wiadomości dziecka, ale również diagnostyczną ( jak dzieci pojęły reguły ortograficzne), jeżeli wypadnie źle, oznacza to, że źle zrozumiały lub za mało zostało to utrwalone jest to sygnał dla nauczyciela.
Ćwiczenia ortograficzne musza być integrowane z innymi metodami ćwiczeń, z innymi rodzajami ćwiczeń językowych.
Inny podział ćwiczeń ortograficznych 1)przepisywanie-wyćwiczenie połączenia czynności ruchowej z pamięcią wzrokową, uczeń zapamiętuje obraz graficzny wyrazu jako całość, a nast. Reprodukuje go w poprawnej postaci( u dzieci młodszych); 2)pisanie z pamięci- pośrednia forma pomiędzy przepisywaniem a pisaniem ze słuchu, polega na zapamiętaniu obrazu graficznego pojedynczego wyrazu , który nast. Zapisuje z pamięci. Wyobrażenia jakie powst. W trakcie pisania z pamięci rozwijają spostrzegawczość, uwagę oraz świadomość ortograficzną. Dwa etapy czynności:przygotowanie problemu ortograf. Przez nauczyciela i uczniów; zapisanie tekstu przez uczniów, nast. Sprawdzenie go ewentualna korekta, należy uprzedzić uczniów aby zwracali uwagę na trudności ortograf.3)pisanie ze słuchu-dyktando, ćw. Które ma na celu usłyszenie słowa mówionego przez nauczyciela, nast. Rozłożenie go na dźwięki i przyporządkowanie odp. Znaków graficznych, a nast. Zapisanie go. Rodzaje dyktand: wprowadzające, utrwalające, sprawdzające.4) pisanie z komentowaniem- dyktowanie tekstu przez nauczyciela z jednoczesną analizą ortograficzną dokonywaną głośno przez poszczególnych uczniów. Rodzaje komentowania: pełne(wyjaśniany cały zapis tekstu oraz wyst. Reguły ortogr. I zjawiska gramatyczne), pewnych grup wyrazów, pojedynczych wyrazów oraz tłumaczenie ich pisowni. 5)autodyktanda- połaczenie elem. Nauczania ortogr. Z ćwiczeniami stylistycznymi, przydatne w pisaniu samodzielnych prac, uczeń ma podane wyrazy które mogą być wykorzystane w trakcie pisania przez niego pracy na podany temat, wcześniej wyjaśnione sa trudności, bardzo lubiana forma ćwiczeń to zadania o charakterze gier dydaktycznych, zagadek , krzyżówek
ETAPY PRACY PRZY OPRACOWYWANIU ZAGADNIEŃ ORTOGRAFICZNYCH
1)Zgromadzenie materiału językowego zawierającego dana trudność ortograficzną2)Analiza wyodrębnionego zjawiska ortograficznego3)Sformułowanie wniosku wypływającego z analizy4)Utrwalenie trudności ortograficznej 5)Sprawdzenie stopnia trudności przyswojenia
„ Metoda sukcesywnego dostarczania informacji odnośnie danego pojęcia, spiralny układ treści”
WPROWADZANIE NOWEJ LITERY
1.Stworzenie syt do ćw w mówieniu- rozm na temat ilustracji przedstawiającej przedm, osoby, elementy, w nazwach których jest wprowadzana litera.
2.Wyeksponowanie przez nauczyciela wyrazu podst oraz ilustracji lub przedm.
3.Analiza i synteza słuchowo-wzrokowa wyr podst
Wybrzmiewanie sylab,głosek, wypowiadanie całego wyrazu
Wypowiadania kolejnych sylab połączone z klaskaniem- liczenie sylab
Wypowiadanie kolejnych głosek (spółgłoska-klaśnięcie, samogłoska-rozłożenie rąk)
Liczenie głosek w wyr podst
Budowanie struktury dźwiękowej wyr z wykorzystaniem kartoników- prostokątów czerwonych i niebieskich
Liczenie samogłosek i spółgłosek
Zastępowanie kartoników znanymi, wcześniej wprowadzonymi literami
Wyodrębnienie nowej głoski w wyrazie, podpisie do ilustracji- określenie, czy jest to samogłoska czy spółgłoska
4.Ćwiczenia w analizie słuchowej różnych wyr z wprowadzaną literą (głoską) w nagłosie, śródgłosie i wygłosie
5.Demonstracja nowej litery drukowanej- wielkiej i małej
6.zastąpienie nową literą (drukowaną) odpowiedniego kartonika w wyr podst
7.Demonstracja nowej litery pisanej - wielkiej i małej - porównanie jej z drukowaną
8.Pokaz pisania litery -na tablicy, bez liniatury i w liniaturze, zwrócenie uwagi na kierunek pisania.
9.Nauka pisania litery
Analiza kształtu litery
Ćw w pisaniu bezśladowym- palcem w powietrzu, na blacie ławki
Ćw w pisaniu flamastrem po śladzie (na kartce z wzorem litery włożonej do torebki foliowej formatu A4) :
pisanie bez liniatury litery dużego formatu
pisanie w liniaturze powiększonej
pisanie w liniaturze znormalizowanej
ćw w pisaniu flamastrem na folii bez wzoru:
pisanie bez liniatury
pisanie w liniaturze (na kartce z liniaturą włożonej do torebki foliowej)
pisanie litery w liniaturze w zeszycie ćw- po śladzie i bez śladu
uwaga: w miarę nabywania przez dzieci coraz większej sprawności grafomotorycznej nauczyciel może przejść od pisania bezśladowego do pisania w zeszycie ćw.
10.pisanie nowej litery wielkiej i małej w połączeniu z innymi literami (pisanie sylab)
11.Pisanie wyrazów z nową literą -przepisywanie wyrazów wzorów
12.Pisanie zdań z wyrazami zawierającymi nową literę
13.Czytanie tekstu z podręcznika, rozmowa na temat przeczytanego tekstu. Wyszukiwanie w tekście wyrazów z nową literą
14.ćwiczenia analizy i syntezy wyrazów z wykorzystaniem nowej litery -układanie wyrazów z liter i sylab, przekształcanie wyrazów, rozwiązywanie rebusów, krzyżówek.
15.Aby dziecko zapamiętało literę wykorzystujemy tekst z gazety i wyszukuje ono w niej określonej litery
OPIS I OPOWIADANIE JAKO DŁUŻSZE FORMY WYPOWIEDZI PISEMNEJ: opowiadanie- przedst. Przyczynowo- skutkowego ciągu zdarzeń podporządkowanych określonej problematyce osadzonych w danym czasie i przestrzeni oraz biorących w nich udział postaci( rozwój wydarzeń- fabuła, jeden wątek, czas przeszły chronologia- pokazywanie rozwoju wydarzeń we właściwym następstwie; narrator-najczęściej 1-os.; temat opowiadania-wydarzenia w których dziecko uczestniczyło; trójdzielność kompozycji; zastosowanie środków językowych-duża ilość czasowników i rzeczowników); opowiadanie można wzbogacić wprowadzając elementy dialogu lub opisu; wyróżniamy opowiadania twórcze-dziecko samo wymyśla fabułę, zdarzenia czasami tworzy cały nowy świat; op. Odtwórcze-dotyczy problematyki która dziecko poznaje w książce, odtwarzanie tego co dziecko zobaczyło, przeczytało ĆWICZENIA : układanie historyjki obrazkowej, ćw. Słownikowo- frazeolog, syntaktyczne, podpisywanie zdaniami historyjki obrazkowej, na podstawie tekstu opowiadania rozpoznania jego części, układanie całości z części, dokomponowywanie brakujących części, pisanie opow. Częściowo zredagowanego, budowanie opow. Wg planu, samodzielne pisanie opow. Opis- statyczny, polega na przedst. Przestrzennego i statycznego układu elementów treściowych( przedmiotów, osób), wyróżnia się 3 rodz. Opisu ze wzgl. Na treść i sposób jego budowy: *przedmiotów, osób, krajobrazów, *sytuacji, wyst. Też elem. Dynamiczne, *przeżyć wewn. opis ma trójdzielna kompozycję, ważna kolejność opisywania: od ogółu do szczegółu, najważniejsza część mowy to przymiotnik, opis uczy dzieci spostrzegawczości, obserwacji, wyodrębniania cech charakter. ĆWICZENIA :językowe, słownikowo-frazeolog, syntaktyczne, ćw. Kształtujące zmysł obserwacji, ćw. W rozpoznawaniu i określaniu stosunków przestrzennych, ćw. Dotyczące gromadzenia słownictwa związanego z wyrażaniem uczuć, dobieranie określeń do poznanych wyrazów, tworzenie planu opisu do opisów juz zredagowanych, opis jako tekst z lukami, tworzenie planu do tekstów własnych, na podstawie opisu tworzenie ilustracji, samodzielne redagowanie opisu
LEKTURA ŹRÓDŁEM KREATYWNEJ DZIAŁALNOŚCI UCZNIA
Prawidłowa praca z książką ma duży wpływ na twórcze uaktywnianie uczniów. uczniów tym celu stosuje się rozmaite metody twórczej działalności:
opracowywanie czytanego tekstu przy pomocy prac plastycznych (np. rysunki postaci i zdarzeń, figurki postaci bohaterów książkowych itp.);
swobodne improwizowanie tekstu lektury;
próby tworzenia scenariuszy na podstawie lektury, obmyślanie rekwizytów rekwizytów dekoracji jako środek rozbudzający twórcza wyobraźnie oraz potrzebę ekspresji;
zabawa twórcza inspirowana lekturą, urozmaicona przez uczniów nowymi pomysłami i zwrotami;
opowiadania twórcze oparte na konkretnych treściach lecz wzbogacone przez dzieci własnymi wyobrażeniami;
zastosowanie techniki swobodnych tekstów (uczniowie sami wybierają teksty, jakie chcą tworzyć i prezentują w różnej formie i dla wybranych adresatów;
prowadzenie dzienniczków lektur, pomagających utrwalenie wiadomości o przeczytanych książkach;
prezentowanie książek przez dzieci (np. „godziny z ciekawa książką”, wieczorki z poezją”);
gry dydaktyczne;
urządzanie klasowego kącika ciekawej książki.
Odpowiedni proces wykorzystania lektury dla twórczej działalności dzieci ułatwi im wkroczenie w przyszłości w świat wielkiej literatury.
PRZYGOTOWANIE DZIECKA DO ODBIORU TEKSTU LITER. I WDRAŻANIE DO CZYTELNICTWA; Ważne aby dziecko od najmłodszych lat obcowało z książką( oglądanie ilustracji, słuchanie tekstów czytanych przez dorosłego, chęć do podejmowania twórczej aktywności plast.), czytanie książek w przedszkolu o stałej porze , codziennie, zapraszanie rodziców do wspólnego czytania, konkurs na książeczkę wykonaną wspólnie z rodzicami, wieczorki literackie, wyjście do księgarni, zwiedzanie sklepu, współpraca z biblioteką. Ważne aby podczas czytania stwarzać odpowiednią atmosferę, bliski kontakt dzieci z lekturą, dostosowywać modulację głosu, mimikę do tematyki, i nastroju utworu, właściwy dobór pisarzy i ich utworów. Utwory powinny być przekazywane w różnych formach (opowiadanie z użyciem rekwizytów, teatrzyk, opowiadanie z wykorzystaniem historyjki obrazkowej). Dzieci powinny mieć możliwość zadawania pytań nauczycielce dot. Utworu.
KONCEPCJE METODYCZNE PRACY Z LEKTURAMI *słowno - oglądowe formy przekazywania tekstu lektury: opowiadanie i głośne czytanie przez nauczyciela. Nauczyciel czytając głośno, z właściwym tempem , akcentem, intonacją, robiąc pauzy, daje uczniom przykład właściwej interpretacji tekstu lektury, dziecko to bardziej przeżywa niż gdyby czytałoby samo. Przy opowiadaniu nauczyciel wybiera takie fragmenty książki, które da się opowiedzieć własnymi słowami, wyraźna akcja, jasne wątki, konkretne wydarzenia. W tych metodach można skorzystać ze środków audiowizualnych, albo płyt przy omawianiu wierszy. Więź emocjonalną z utworem pomoże wytworzyć przybliżenie sylwetki autora ( można napisać do niego list, kącik książki).; *twórcze działania podczas pracy z lekturą-improwizowanie-polega na samodzielnym lub z pomocą nauczyciela przedstawieniu przez uczniów wybranych fragmentów , uczniowie przedstawiają własnymi słowami, zgodnie ze swoimi odczuciami. Pozwala na twórcze wyrażanie myśli i własnych doświadczeń, grę wyobraźni, kształcenie precyzji słowa, płynności mówienia, reagowanie przez dzieci na różnorodne i zmienne sytuacje.; inscenizacja-ćw. O charakterze twórczym i ekspresyjnym, próba stworzenia scenariusza na podst. Tekstu, obmyślenia rekwizytów. Ważne pobudzenie wyobraźni dziecka , przygotowuje dzieci do lepszego odbioru treści książki; zabawy twórcze na podst lektury-lektura jest tylko pretekstem, tłem rozwijającej się twórczo akcji, z niej czerpiemy temat zabawy. Może posłużyć jako inspiracja do wymyślania dalszych losów bohaterów. Opowiadania twórcze dotyczące lektury-opierając sie na strukturze opowiadania , daje uczniom całkowita swobodę w komponowaniu fabuły, rozwijaniu akcji, ustalaniu ciągłości wydarzeń. fantazja miesza się z rzeczywistością. Swobodne teksty na podstawie lektury- dziecko nie musi kierować sie z góry ułożonym planem wypowiedzi. Prowadzenie dzienniczków lektur-to pewna forma kontroli czytelnictwa uczniów, znajdują sie w nich podstawowe informacje dotyczące lektury. prezentowanie przez dzieci książek z lektury-dzieci zgłaszają się same, zbierają inf., pięknie czytają wybrany fragm. Lektury. Gry dydaktyczne związane z lekturą- rebusy literackie, domino, konkursy, wykreślanki, dla utrwalenia wiadomości. urządzenie kącika książki lekturowej.
OPRACOWYWANIE TEKSTÓW POETYCKICH
Opracowaniu utworów poetyckich w klasach niższych towarzyszy duże zainteresowanie uczniów nie tylko formą wiersza, ale i światem poetyckim, przedstawionym często z pozycji dziecka. Przyciąga uwagę uczniów łatwo wpadający w ucho rym oraz rytmicznie powtarzające się elementy językowe, które wywołują przyjemne wrażenia związane z odbiorem treści. Utwory poetyckie możemy z dużym powodzeniem wykorzystać w realizacji celów kształcenia i wychowania.
Dzięki plastycznemu, obrazowemu operowaniu słowem, wywołaniu wrażeń dźwiękowo-słuchowych, działając poprzez nastrój, wiersz przybliża dziecku rzeczywistość, przedstawia myśl, uczucia i refleksje innych ludzi. Poznawanie, recytowanie i inscenizowanie wierszy uświadamia uczniom wielorakie możliwości wykorzystania języka w opisywaniu świata, w intencjonalnym przekazaniu bogatych doznań i przeżyć człowieka.
Wychowawcze oddziaływanie poezji wyraża się w kształtowaniu wyobraźni i uczuć dziecka, w inspirowaniu aktywności twórczej, w rozszerzaniu zakresu doświadczeń indywidualnych ucznia. Przeżycia estetyczne, towarzyszące poznawaniu utworów poetyckich, czynią dzieci wrażliwymi na piękno języka, na złożoność formy, wyrabiają smak literacki. Wywołana fascynacja utworem literackim pozwala odczuć jego humanistyczny sens, zawartą w nim myśl przewodnią. Wygłaszanie i inscenizowanie wierszy ośmiela dzieci w kontaktach społecznych, uczy odpowiedzialności i współdziałania, wpływa na kształtowanie poprawnego wypowiadania się pod względem artykulacji, intonacji, modulacji i siły głosu.
Realizacja celów kształcenia i wychowania wymaga starannego doboru utworów poetyckich. Przede wszystkim utwór musi mieć wysoką wartość artystyczną. Malowanie w wierszu obrazów za pomocą słowa, działanie poprzez nastrój i bogate środki stylistyczne wywołuje natężenie doznań estetycznych, kształci wyobraźnię dziecka, budzi wrażliwość na piękno słowa.
Utwór poetycki poza walorami artystycznymi powinien dostarczać treści dydaktycznych i wychowawczych. Chodzi o to, aby uczniowie nie tylko odczuli piękno utworu, pogłębili swoją wiedzę o życiu, ale również przeżyli zawarte w nim wartości sprzyjające dojrzewaniu postaw społeczno-moralnych. Większą siłę oddziaływania będzie miał wiersz, którego treść odpowiada zainteresowaniom uczniów, przedstawia świat rzeczywisty z pozycji dziecka i w dostępnej mu formie. Uczniowie młodsi z przyjemnością odbierają wiersze, w których świat przedstawiony jest w sposób barwny, pogodny, czasami humorystyczny i zabawowy, wywołujący uśmiech i radość. Przy opracowaniu utworów poetyckich wybieramy inne sposoby postępowania dydaktycznego niż przy opracowaniu tekstów pisanych prozą. Przede wszystkim unikamy drobiazgowej analizy treści, gdyż nużące i szczegółowe rozważania mogą osłabić przeżycia dziecka, intuicyjne doznanie piękna. Ten sam utwór jest różnie odbierany przez uczniów, jego treść znaczy dla każdego dziecka coś innego, wywołuje różne natężenie doznań emocjonalnych.
Zadania nauczyciela polegają z jednej strony na celowym i trafnym doborze utworów, które pozwalają uczniom najlepiej przeżyć „przygodę z poezją”, a z drugiej strony na umiejętnym i dyskretnym podtrzymywaniu u nich emocjonalnego i intelektualnego napięcia. Poznanie i przeżycie utworów poetyckich wzbogacamy działalnością plastyczną dziecka. Szczególnie nadają się do tego wiersze przedstawiające przyrodę w różnych porach roku. Piękne obrazy poetyckie dziecko może wyrazić za pomocą kształtu i koloru. Po opracowaniu wiersza od strony treści i języka możemy przystąpić do przygotowania recytacji Uczymy na pamięć wiersza o dużych wartościach pod względem formy i treści, który podoba się uczniom lub jest przydatny w organizowanej uroczystości klasowej czy szkolnej.
Czytanie poezji jest ważnym czynnikiem rozwoju osobowości dziecka. Poezja oddziałuje poprzez treść na myśli, uczucia i postępowanie ucznia, rozwija jego wrażliwość na piękno języka. Dostarcza dziecku nowych doświadczeń, rozszerza jego horyzonty, rozwija zainteresowania, daje możliwość zrozumienia innych ludzi i otaczającego świata. Jeżeli uczeń od samego początku nabierze pewności, że czytanie poezji jest czynnością przyjemną, to jego chęć do sięgania po nowe poetyckie utwory będzie stale wzrastać.
Doświadczenia zdobyte w obcowaniu z dziecięcą poezją przygotowują ucznia do odbioru literatury w ogóle, a także innych form sztuki, tworząc podstawy do kształtowania umiejętności czerpania z jej zasobów.
PODSTAWY POZNAWANIA I ANALIZY TEKSTÓW LITERACKICH
Zgodnie z programem nauczania proponuje się trzy zasadnicze sposoby zapoznawania dzieci w młodszym wieku szkolnym z treścią lektury:
- głośne czytanie utworów przez n - la w klasie;
- czytanie utworów przez uczniów pod kierunkiem n - la;
- samodzielne czytanie utworów przez uczniów w domu;
Ogromne znaczenie w procesie zapoznawania dzieci w młodszym wieku szkolnym z treścią lektury ma głośne czytanie nauczyciela! Otóż większe utwory narracyjne - powieść, opowiadania, stanowią dla wielu dzieci trudność, która osłabia, a nawet niweczy przyjemność lektury, tym mniej można oczekiwać, że słabo czytający uczeń, zrozumie, zapamięta, ogarnie myślą utwór objętościowo dlań zbyt obszerny.
Sądzi się, że dla utworów o wybitnych walorach wychowawczych i kształtujących nie należy żałować czasu na głośne czytanie w klasie. Nauczyciel czytający ekspresyjnie jest w stanie przez dłuższy czas skupić uwagę i zainteresowanie dzieci i nie czują one zmęczenia, jeśli utwór jest prawdziwie zajmujący. Czytanie utworów trudniejszych przez uczniów szybko zniechęca i prowadzi do odrzucenia wszystkiego, co nie jest czytelne i zrozumiałe. Wzmacnia to i utrwala reakcje negatywne. Dziecko nie orzeka, że utwór jest trudny, ponieważ nie tak go odbiera, ale ocenia prosto i zwyczajnie, że jest nieciekawy.
Sposobem bardziej angażującym dzieci jest czytanie utworów przez uczniów pod kierunkiem nauczyciela. Wymaga ono opowiadania chociaż w dostatecznym stopniu techniki czytania, ale umożliwia też jej doskonalenie. Czytanie pod kierunkiem nauczyciela może być realizowane w różnych formach, a więc może to być czytanie zbiorowe lub jednostkowe, a także czytanie z podziałem na role. Czytanie pod kierunkiem jest najczęściej stosowane w przypadku, gdy zamierzeniem nauczyciela jest doskonalenie techniki czytania uczniów, jeśli ma zamiar przeprowadzać czytanie z podziałem na role lub zorganizować inscenizację przy użyciu tekstu utworu, gdy pragnie przeprowadzić ćwiczenia na podstawie tekstu.
Czytanie pod kierunkiem zazwyczaj bezpośrednio łączy się z głównym czytaniem nauczyciela. Dopóki bowiem nie opanują w pełni techniki czytania, nauczyciel czyta im głośno niektóre fragmenty utworu, aby przyspieszyć tempo poznawania tekstu lub zaspokoić narastające zainteresowanie uczniów. Tak więc głośne czytanie nauczyciela nie tylko poprzedza czytania i wspiera je, stanowi też wprowadzenie do czytania samodzielnego.
Czytanie samodzielne jest dla dzieci w młodszym wieku szkolnym bardzo trudnym sposobem zapoznawania się treścią lektury. Ze względu na słaby jeszcze poziom opanowania techniki czytania dzieci w tym wieku wykazują często większe zainteresowanie techniką czytania niż treścią czytanego tekstu. Dlatego też ważne jest stopniowe wdrażanie do czytania ze zrozumieniem, nawet kosztem wolniejszego tempa czytania.
Opanowanie umiejętności czytania nie jest bowiem celem samym w sobie, lecz środkiem zdobywania nowej formy komunikacji językowej, stanowi podstawę w zdobywaniu informacji o świecie. Dlatego równolegle powinny być realizowane ćwiczenia usprawniające technikę czytania oraz ćwiczenia w opracowywaniu czytanego tekstu. Toteż konieczne jest ukierunkowanie uwagi i myślenia dziecka na treść tekstu, a nie tylko na sam sposób jego przeczytania. Zrozumienie przez dzieci czytanego tekstu jest podstawą ustosunkowania się do poznanych treści, do tworzenia własnych spostrzeżeń, wydawania sądów i ocen treści. Zamiłowanie zaś do czytania książek jest uwarunkowane w dużym stopniu poziomem biegłości czytania, czytania świadomego.
Stwierdzenie J. Papuzińskiej, iż […] wraz z obowiązkiem szkolnym pojawia się nie tylko przymus lektury, ale także przymus mówienia o lekturze w określony, ukierunkowany sposób inspiruje je do zastanowienia się nad takimi sposobami opracowywania lektury, które stano-wiłyby podstawę do rozwijania i kształcenia zainteresowań czytelniczych dzieci, a nie spro-wadzały się tylko do formalności omawiania kolejnej pozycji przewidzianej programem.
Według M. Petzerowej opracowanie lektury powinno być realizowane w następujących etapach:
Etap I. Swobodna rozmowa z uczniami na temat przeczytanej lektury z uwzględnieniem ogólnych wrażeń, jakie wywołuje książka oraz określenie cech utworu.
Etap II. Omówienie treści utworu poprzez:
- zweryfikowanie stopnia zrozumienia treści;
- ustalenie faktów, ich kolejności i powiązania w logiczną całość;
- opowiadanie lub przygotowanie samodzielnego opowiadania w formie odpowiedzi na pytania, które powinny pomóc wyłonić przyczyny i skutki;
- przygotowanie do konstruowania planu przez wspólne wyodrębnienie scen, ilustrowa-nie ich i następnie układanie do nich podpisów w formie zadań;
- uporządkowanie przez dzieci ilustracji zgodnie z tekstem utworu;
- quizy na temat utworów;
- uplastycznienie treści przez inscenizacje;
- komponowanie, w powiązaniu z tekstem, scen zawierających dalszy ciąg fabuły;
Etap III. Wysunięcie i omówienie zagadnień zawartych w utworze:
- omówienie postaci utworu;
- omówienie zagadnień wychowawczych poruszanych przez autora;
- uchwycenie myśli przewodniej utworu;
- omówienie tła historycznego lub geograficznego;
- ocena wartości książki;
Wyróżnione etapy wskazują, iż opracowanie lektury w klasach niższych winno być realizowane począwszy od swobodnej rozmowy na temat utworu, poprzez jego analizowanie, aż do uchwycenia kwestii zasadniczych, tzn. określonych wartości poznawczych, wychowawczych i estetycznych omawianego tekstu. Idzie tu o stopniowanie trudności, a więc o przechodzenie od intuicyjnego podejścia do utworu, do analizowania na podstawie przesłanki o charakterze naukowym, co z kolei prowadzi do kształtowania umiejętności wyprowadzania wniosków z treści utworu.
Ponadto M. Petzerowa podkreśla, że przy omawianiu poezji należy zwracać większą uwagę na formę i język utworu. Mówi też o roli ilustracji w procesie opracowywania lektury. W zależności od celu ilustrację można zastosować:
- przed omówieniem lektury (dla zainteresowanych daną pozycją);
- w trakcie omawiania lektury (dla pogłębiania przeżyć emocjonalnych);
- po opracowaniu lektury (w celu sprawdzenia stopnia opanowania utworu);
Uzupełnieniem przedstawionych etapów opracowywania lektury mogą być zaproponowa-ne przez J. Papuzińską następujące formy pracy z książką:
formy audytoryjne:
- opowiadanie i głośne czytanie;
- gawęda;
- pogadanka;
- spotkanie z autorem, aktorem lub grafikiem;
- kontakt z literaturą poprzez mechaniczne środki przekazu: płyty, taśmy, radio i telewi-zję;
formy aktywizujące:
- wszelkie imprezy o charakterze widowiskowym, przygotowane przez dzieci, tj. przed-stawienia lalkowe oraz z udziałem żywych aktorów, korowody i bale postaci literac-kich, pantomimiczne i słowne odtworzenie fragmentów książki połączone z konkur-sami wiedzy literackiej, turnieje recytacji lub pięknego czytania;> - „zabawy z książką” i zajęcia twórcze takie jak: rysowane, wycinanie, lepienie z plaste-liny, budowanie z klocków, domino literackie, „bigos literacki” (odnajdywanie tytu-łów książek na podstawie różnych fragmentów utworów), „literackie kino” (zapamię-tywanie, która z zestawu książek leżących na stole została usunięta);
formy informacyjno - usługowe:
- udostępnienie księgozbioru;
- plakaty;
- wystawki;
- przeglądy nowości wydawniczych;
Powinno istnieć stopniowe przejście w stosowaniu poszczególnych form. Przy czym formy audytoryjne są najbardziej uniwersalne, bowiem nadają się do stosowania w każdych warunkach oraz na różnych poziomach edukacji. Formy aktywizujące są oparte przede wszystkim na działaniu dzieci. Toteż powinny być stosowane zwłaszcza na poziomie nauczania początkowego, kiedy to rozwój myślenia dziecka jest ściśle związany z działaniem. Nauczyciel wybierając określoną formę powinien kierować się przede wszystkim możliwościami rozwojowymi dzieci określonej klasy, a także dostosować ją do omawianej pozycji książkowej.
W procesie opracowywania lektury J. Długosz i E. Orzech przewidują stosowanie rozma-itych ćwiczeń w mówieniu i pisaniu:
· Ćwiczenia na podstawie ilustracji:
- podpisywanie obrazków i chronologiczne ich porządkowanie;
- opisy ilustracji;
- wiązanie treści ilustracji z odpowiednim fragmentem tekstu;
- komponowanie opowiadania do treści obrazka;
Ćwiczenia te pomagają w ustalaniu kolejności wydarzeń i przygotowują do układania planu.
· Inscenizacja:
- w formie sądów nad postacią lub w formie „narad pogotowia ratunkowego z baśniowej krainy”;
- teatrzyk wycinanek;
- zabawy w tzw. audycje radiowe;
Gry i zabawy powiązane z czytelnictwem;
- rozwiązywanie rebusów;
- odgadywanie postaci z lektur na podstawie zgromadzonych cech;
- porządkowanie zdarzeń i postaci z poszczególnych lektur (np.: na podstawie opowiadania nauczyciela pt. Co mi się pomyliło?);
- opowiadanie zawiera różne wydarzenia związane z postaciami ze znanych lektur, z przypisem ich jednak do niewłaściwych postaci;
Zadaniem uczniów jest uporządkowanie wydarzeń i usytuowanie postaci we właściwych lekturach oraz skojarzenie faktów z właściwymi postaciami.
- zabawa w cenzurowanie (dotyczy oceny postępowania postaci);
Na poziomie nauczania początkowego opracowania lektury powinno być wzbogacone elementami: rysunkami, ruchowymi, pantomimicznymi oraz inscenizacyjnymi czy nagraniami. Prowokują dzieci do intuicyjnej ekspresji doznań czytelniczych, wyzwalają emocje, otwierają na lekturę.
A tę z kolei przygotowują nie tylko gry dramatyczne (różne scenki „na niby” z życia, potem na kanwie przeczytanego tekstu). W przygotowaniu inscenizacji jest miejsce na rozważania analityczne: opis i charakterystykę bohaterów, tła, omówienie rekwizytów i scenografii. Podstawą tych zajęć są psychiczne reakcje dzieci na tekst: zjawisko utożsamiania się małych czytelników z bohaterem i chęć wypełnienia roli ulubionej postacie.