Królestwo: Zoa
Podkrólestwo: Metazoa
Divisio: Eumetazoa
Triblastica
Protostomia
Coelomata
Typ: Annelida
Gromada: Polychaeta
Podgromada: Errantia
Nereis diversicolor
Aphrodite aculeata
Eunice viridis
Podgromada: Sedentaria
Arenicola marina
Gromada: Oligochaeta
Tubifex tubifex
Lumbricus terrestris
Gromada: Hirudinea
Rząd: Rhynchobdellida
Glossiphonia complanata
Piscicola geometra
Rząd: Gnathobdellida
Haemopis sanguisuga
Hirudo medicinalis
COELOMATA
Silnie rozbudowana mezoderma, w obrębie której powstaje celoma. Jest to układ złożony z mezodermalnego nabłonka (nabłonek celomatyczny, celotel) opartego na błonie podstawnej, wypełniony płynem. Celoma może być metameryczna lub jednolita. Ta pierwsza zawiera parzyste woreczki celomatyczne po bokach prajelita. U wieloszczetów występuje pełna metameryzacja, rozróżniamy stronę lewą i prawą celomy, a nabłonek zróżnicowany jest na otrzewną ścienną (somatopleura) i otrzewną trzewną (splanchnopleura). Stykające się górne i dolne części otrzewnej trzewnej tworzą krezki, na których zawieszony jest układ pokarmowy. Celoma jest też podzielona wieloma przegrodami poprzecznymi (septami), taką właściwość wieloszczetów nazywamy polimerią. Jeśli celoma podzielona jest tylko na dwie części, mówimy o oligomerii, o amerii natomiast kiedy brak jest sept.
Celoma może być ograniczona do jam gonad (gonocel) albo do jam gonad oraz jamy osierdziowej. Jeśli woreczki celomatyczne otwierają się w czasie rozwoju zarodkowego do blastocelu, mówimy o miksocelu. U stawonogów do miksocelu wylewa się krew z otwartego układu krwionośnego, przez co ich miksocel nazywamy hemocelem.
Występują metanefrydia (orzęsiony lejek otwarty do celomy i orzęsiony kanalik na zewnątrz ciała). Celoma oprócz funkcji osmoregulacyjnej może pełnić funkcje hydroszkieletu.
TYP: ANNELIDA
Pierścienice cechuje segmentacja. Posiadają układ oddechowy oraz typowe odnóża. Wiele gatunków odznacza się bioluminescencją własną lub zapożyczoną. Formy najprymitywniejsze odznaczają się najdalej posuniętą segmentacją. Rozróżniamy segmentacje homonomiczną (kiedy segmenty są identyczne) i heteronomiczną (kiedy segmenty różnią się od siebie). U wszystkich odróżniamy jednak płat przedni (prostomium, akron) oraz ostatni (pygidium).Pełna metameryzacja przez całe życie jest rzadka, zazwyczaj następują modyfikacje (zewnętrznie: najczęściej zlewanie się segmentów w odcinek głowowy, wewnętrznie: celoma z metamerycznej zmienia się w jednolitą).
Odcinek głowowy składa się z prostomium i metastomium (otwór gębowy). Do nich mogą dołączyć się do dwóch segmentów tułowiowych w procesie nazywanym cefalizacją. Metastomium z dołączonymi segmentami nazywamy wtedy peristomem (peristomium). Na prostomium często występują narządy zmysłów (oczy, czułki - tentakule i głaszczki - palpy). Metastomium i peristomium mogą być wyposażone w cirrusy i czułki pochodzące z przekształconych pranóży. Jeśli część przednia jest wyciągnięta nazywamy ją ryjkiem.
Wzdłuż tułowia występują pranóża (parapodia), do których wnika celoma. Zbudowane są one z protopoditu oraz gałęzi grzbietowej (notopodium) i brzusznej (neuropodium). Wewnątrz mogą występować struktury wzmacniające nazywane acikulami. Z języczków na końcach gałęzi wystają chitynowe szczeci (chety, sety).U form wodnych na gałęziach wyrastają skrzela.
Wór powłokowy. Pokryte cienkim oskórkiem (skleroproteidy, mukopolisacharydy). Niżej jednowarstwowy naskórek z licznymi gruczołami. Z naskórkiem zrośnięte są mięśnie (okrężne, podłużne, zazwyczaj gładkie), przez jamę ciała przechodzą mięśnie różnokątowe. Skurcz mięśni wora powłokowego pozwala na utrzymanie hydroszkieletu i umożliwia perystaltyczne ruchy ciała.
Para zwojów mózgowych, obrączka okołoprzełykowa łączy się z drugą parą zwojów - podprzełykową. Od niej odchodzą pnie nerwowe, które w każdym segmencie połączone są komisurami. Odcinki łączące pnie w kolejnych segmentach nazywamy konektywami. W zwojach mózgowych rozróżniamy płat przedni (protocerebrum) i tylny (dentocerebrum), czasem także drugi tylny (tritocerebrum). U gatunków wolno żyjących w zwojach mózgowych występują ciałka grzybkowate (corpora pedunculata). Celoma może kontaktować się ze środowiskiem zewnętrznym za pomocą celomoduktów.
W jelicie środkowym może występować tyflosolis, czyli fałd zwiększający powierzchnię trawienną. Zamknięty układ krwionośny. Występuje naczynie grzbietowe (kurczliwe) oraz brzuszne, w segmentach łączące się disseptimentami. Barwnikami są hemoglobina, hemoerytryna, chlorokruoryna. U larw układ wydalniczy protonefrydialny. U osobników dorosłych solenocyty, protonefromiksje, metanefromiksje i metanefrydia. Metanefrydium otwiera się orzęsionym lejkiem (nefrostomem) do celomy i przez orzęsiony kanalik (nefrydioduktem) uchodzi na zewnątrz w następnym segmencie.
Gonady powstają z nabłonka celomatycznego. Segmenty z obecnymi gonadami nazywamy segmentami epitokicznymi, bez gonad segmentami jałowymi lub atokicznymi. Gamety dojrzewają w celomie, na zewnątrz wydostają się najczęściej przez metanefrydia. U wieloszczetów występuje larwa trochofora. Wyróżniamy u niej episferę i hiposferę, obie w kształcie zaokrąglonego stożka. Na szczycie episfery występuje płytka apikalna z pęczkiem witek, jest ona centrum nerwowym (od niej odchodzą pnie nerwowe). Na równiku występują dwa rzędy rzęsek (górny protroch i dolny cingulum), pomiędzy nimi otwór gębowy. Otwór odbytowy na dolnym biegunie hiposfery i otoczony jest rzęskami - paratrochem (telotrochem). Po bokach jelita tylnego występują mezoblasty (zawiązki mezodermy), z których po bokach jelita powstaje lita wstęga, z której formują się woreczki celomatyczne następnie rozrastające się w celomę. Przeobrażeniu ulega epi i hiposfera.
GROMADA: POLYCHAETA
Wyraźna segmentacja. U gatunków żyjących w piachu dna morskiego słabo zaznaczona głowa, segmenty homonomiczne, często brak parapodiów (zamiast tego guzki z pękami szczeci). Wolno żyjące mają zaznaczoną głowę. U podstawy parapodiów mogą występować cirrusy różnie przekształcone, np. w elytry (pokrywy grzbietowe), mogą być w różnym stopniu zredukowane, często osadzone są na nich skrzela. Gatunki osiadłe często mają silnie rozwinięte głaszczki i wąsy, metameria heteronomiczna. Występują oczka, w segmentach tułowiowych przyjmujące formę kubkowatą, te na prostomium dobrze rozwinięte. Wrażenia chemiczne odbierają narządy nuchalne. Statocysty rzadkie.
Pierwotnie w każdym segmencie występowała para celomoduktów oraz nefrydioduktów (z solenocytami, czyli protonefrydiami z jedną wicią). Celo i nefrydiodukty mogą też być połączone, tworzą wtedy protonefromiksja. U większości występują jednak metanefrydia, które jeśli połączone są z celomoduktami nazywamy metanefromiksjami. Miksonefrydiami nazywamy metanefrydia, które tworzą z celomoduktami strukturę nierozróżnialną, jednolitą i jeśli w jakimś okresie pojawiają się niezależne celomodukty, to tworzą gonodukty służące do wydalania gamet. W celomie znajdują się komórki chloragogenowe (magazynują metabolity) oraz komórki magazynujące.
Zapłodnienie zewnętrzne. Larwa trochofora. Rozmnażanie bezpłciowe, płciowe lub epitokiczne. To ostatnie dzielimy na epigamiczne oraz schizogeniczne. W epigamii organizm przekształca się z atokicznego w epitokiczny i produkuje gamety, w schozogamii tylne segmenty z atokicznych przekształcają się w epitokiczne i odrywają się od organizmu, wydalając gamety. Części epitokiczne mogą też powstawać przez pączkowanie.
Eunice viridis roi się dwa razy w roku wraz z fazami księżyca. Pojawiające się na powierzchni morza epitokia są jadalne i łowione przez tubylców.
GROMADA: OLIGOCHAETA
Metameria homonomiczna, brak przydatków gębowych, brak parapodiów (szczeci zazwyczaj występują). Głowa słabo wyodrębniona, prostomium małe. Występuje siodełko (klitellum). Pokrycie ciała jak u wieloszczetów, liczne gruczoły śluzowe. Disseptimenty obecne są tylko w niektórych segmentach, z regulowanymi otworami. Komórki w płynie celomatycznym są tego samego rodzaju co u wieloszczetów, ale są liczniejsze (mogą tworzyć tzw. nerki magazynujące). Układ nerwowy drabinkowy, pnie brzuszne mogą się zlewać, tworząc łańcuszek. Narządy zmysłów słabo rozwinięte. Otwór gębowy osadzony prawie szczytowo, gardziel produkuje śluz i enzymy, występuje wole i żołądek(dki) mięsisty(e). Gruczoły wapienne u glebożerców. Metanefrydia.
Hermafrodyty. Jądra i jajniki parzyste. Gamety dojrzewają w uwypukleniach disseptimentów segmentów płciowych (zazwyczaj dwa w przednim tułowiu), wytdalane są przez metanefrydia. Zaplemnione jaja dojrzewają w kokonie produkowanym przez klitellum.
GROMADA: HIRUDINEA
Pasożyty zewnętrzne. Opuszczają żywiciela w czasie rozrodu, przyczepiają się do niego tylko w celu pobrania pokarmu. Brak wyrostków głowowych, parapodiów i szczeci. Segmenty homonomiczne. Odcinek głowowy słabo zaznaczony, występują dwie przyssawki: przednia i tylna.
Cienki oskórek, okresowo zrzucany, naskórek jednowarstwowy. Pod naskórkiem silnie rozwinięta tkanka łączna (dermis) z chromatoforami. Silnie rozwinięty wór powłokowy, mięśnie okrężne, podłużne, skośne i grzbieto-brzuszne, w przyssawkach okrężne. Naskórek ma luźną strukturę (dzięki temu pijawki są rozciągliwe). Pod dermis może występować tkanka botrioidalna, funkcją podobna do komórek chloragogenowych. Występują fotoreceptory, liczne chemoreceptory oraz wolne zakończenia nerwowe. Celoma silnie zredukowana, brak disseptimentów. Gardziel wyposażona w szczęki i ślinianki wydzielające hirudinę. Gatunki gromadzące pokarm mają wole. Lejki metanefrydiów otwarte są do kanałów i zatok celomy, prowadzą do kapsułki wypełnionej płynem. Do kapsułki przylegają duże komórki, przez które przechodzi kanalik odprowadzający mocz.
Hermafrodyty. Parzyste jajniki uchodzą jajowodami do pochwy, jądra są liczne, nasieniowody na końcowych odcinkach rozszerzone, tworzą pęcherzyki nasienne. Larwy brak.
RZĄD: PHYNCHOBDELLIDA
Gardziel wyposażona w ryjek. 34 segmenty. Układ krwionośny występuje. Glossiphonia complanata pasożytuje na ślimakach. Piscicola geometra pasożytuje na rybach. Segmenty podzielone na 3 podpierścienie.
RZĄD: GNATHOBDELLIDA
Szczęki, uzbrojone w zęby. 34 segmenty, brak układu krwionośnego. Haemopis sanguisuga jest drapieżna, żyje w wodzie. Pięc par oczu, w segmencie 5 podpierścieni. Hirudo medicinalis wyposażona jest w 10 uchyłków jelita, w których magazynuje krew. Wydziela histaminę rozszerzającą naczynia krwionośne oraz hirudinę.