Zadania katechety w religijnym wychowaniu dzieci i młodzieży

I. Wstęp

Pojęcie wychowania i jego podstawowe cechy

II. Rozwinięcie

1. Potrzeba wychowania religijnego.

2. Rodzice jako pierwsi i najważniejsi wychowawcy swoich dzieci.

3. Szkoła i katecheza - czynniki wspierające wychowanie religijne dzieci i młodzieży.

4. Zadania katechety wynikające z nauki chrześcijańskiej.

a) wychowanie do życia we wierze i modlitwie

r

b) wychowania do uczestnictwa we Mszy Sw. i do życia sakramentalnego

c) wychowanie do szacunku dla wartości i kształtowanie sumienia

III. Zakończenie.

Skuteczność działania katechety w realizacji zadań religijnego wychowania dzieci i młodzieży.

1. WSTĘP

Pojęcie wychowania i jego podstawowe cechy.

Wychowanie dzieci i młodzieży jest jednym z najtrudniejszych zadań w życiu człowieka. Żyjemy w świecie szybko zmieniających się wartości. Na przestrzeni ostatnich dziesiątków lat formy życia społecznego uległy gwałtownym przemianom, a z nimi zasady oparte na stosowaniu siły, groźby, pozbawianiu uprawnień, na karach i rozkazach.

Obserwujemy większe zrównanie ludzi, demokratyzacja życia, kruszy się tradycyjna zwierzchność jednych nad drugimi. Tej demokratyzacji życia powinna towarzyszyć demokratyzacja w procesie wychowania. Jednak w wielu przypadkach stwierdza się nerwowość kontaktowania z dziećmi i młodzieżą na partnerskiej płaszczyźnie, co doprowadza do tego, że cele wychowawcze nie zawsze są realizowane.

Proces wychowawczy powinien cechować;

1. Uznanie samodzielności i indywidualnej wolności wychowanka.

2. Poszanowanie godności innych ludzi i swojej własne. Nie można uwłaczać czci wychowanka upokarzając go i zawstydzając. Przeciwnie, trzeba darzyć szacunkiem wszystkich ludzi, niezależnie od wieku, pozycji społecznej, rasy.

3)Przejrzystość decyzji tyczących się wychowanka. Są takie sytuacje, gdy nie można pozostawić samodzielności wychowankowi, bo decyzje muszą podjąć dorośli. Powinni wtedy otwarcie przedłożyć wychowankowi i umotywować wybór takiego a nie innego rozstrzygnięcia.

3. Niestosowanie przymusu. Nie można zmuszać wychowanka do osiągnięć nie licząc się przy tym z jego wolą i możliwościami.

4. Uczulenie na prawa innych ludzi.)

Jeżeli wychowawca obdarza wychowanka szacunkiem, ciepłem emocjonalnym, sympatią - to tym samym zwiększa się jego poczucie bezpieczeństwa, poczucie bycia szanowanym, poczucie własnej godności, wzmacnia pozytywne elementu obrazu siebie. Przy dłuższym nasileniu sterowania, drygowania wychowankowi pozostaje niewielki margines na osobistą wolność, samodzielność, spontaniczność. Biorąc pod uwagę relacje pomiędzy wolnością, prawdą i dobrem można wyciągnąć wniosek, że wychowanie ma doprowadzić do wyboru a nie do jego narzucenia.

R. Guardini- włoski pedagog - personalista, mówiąc czym jest wychowanie, napisał, że :

-wychowanie - to ukazanie wychowankowi jego własnej drogi, to pomoc w odkrywaniu tej drogi;

- wychowanie jest służbą, pierwszą pomocą, leczeniem ran doznanych w procesie rozwojowym; to wiara, że człowiek może wyjść cało z tej przygody zwanej życiem;

- wychowywać samego siebie - to znaczy odkrywać niebezpieczeństwo w sile, którą posiadam i nałożyć jej wędzidło, zaś w tym, co złe odnaleźć dźwignię, która pozwoli wyzwolić zło z posad. A kto może wychowywać ? - tylko ten co wychowuje samego siebie.

II. ROZWINIĘCIE

1. Potrzeba wychowania religijnego.

R.Guardini - włoski pedagog - twierdzi, że „potrzeba wynika z faktu, iż człowiek w sposób konieczny zwrócony jest ku Bogu. Owa konieczność jest potrzebą wyjaśnienia człowiekowi jego sensu życia, sensu cierpienia, śmierci. Wyjaśnia też, że odniesienie się do Boga, jako Swoistej Konieczności nie daje się zaspokoić jedynie za pomocą działań człowieka. Wychowanie nie może dokonywać się przy odrzucaniu Boga, bo nie mamy możliwości odpowiedzenia na wszystkie pytania egzystencjalne człowieka.

Proces kształtowania się w kierunku podobieństwa do Boga dokonuje się nie przez zewnętrzne wyliczenie określonych sposobów zachowania się człowieka, lecz formowanie człowieka mocą nowego życia. O dokonującym się formowaniu postawy religijnej człowieka możemy mówić tylko wtedy, gdy wychowanie sięga najgłębszych tajników osobowości i aktywizuje je. Najszybciej i najsilniej dokonuje się to przez proces osobowy , ja - ty" człowieka dorosłego do dziecka czy młodzieży.

2. Rodzice jako pierwsi i najważniejsi wychowawcy swoich dzieci.

Kościół za pierwszych i głównych wychowawców uważa rodziców. Przypomina o tym nienaruszalnym ich prawie i obowiązku, każdego razu, gdy zabiera głos w sprawie wychowania dzieci i młodzieży. Podstawowymi dokumentami Kościoła w sprawie wychowania są:

- encyklika Piusa IX - Divini illius Magistori z 1929 r.

- deklaracje soboru Watykańskiego II „Gravissimum educatiarus" z 1965 r.

To właśnie rodzice są tymi, z którymi dziecko jako pierwszymi styka się na swej drodze do Boga. To właśnie z nimi dziecko się identyfikuje i ich naśladuje. Nie jest to czysto zewnętrzne naśladownictwo ani odbywanie przez dziecko jakiejś roli, lecz wewnętrzne utożsamianie się z rodzicami. Aby to pedagogiczne oddziaływanie było owocne i znaczące, miłość rodziców do dziecka musi być prawdziwa.

3. Szkoła i katecheza - czynniki wspierające wychowanie religijne dzieci i młodzieży.Akcentując rolę rodziców w wychowaniu, Kościół jednocześnie stwierdza, że wśród środków wspierających ich w realizacji tego prawa i obowiązku naczelne miejsce zajmuje szkoła. Uważa, że szkoła najlepiej przyczynia się do duchowego i religijnego wychowania swoich uczniów, gdy stawia sobie za cel integralny rozwój ucznia odpowiadający godności osoby ludzkiej. Kościół w procesie wychowania dostrzega dwie płaszczyzny, które się wzajemnie dopełniają, tj. ogólnoludzką i religijną. Obydwie te płaszczyzny nie wykluczają się; są komplementarne. Kościół od szkół publicznych i państwowych nie oczekuje wprost wychowania religijnego. Liczy jedynie na wychowanie ku wartościom i demaskowanie antywartości. Uważa ponadto, że rodzice jako obywatele Państwa maja prawo do obecności w szkole publicznej nauki jaką wyznają .

I to właśnie katecheza jest jedną z wielu form wychowania religijnego, która pomaga człowiekowi otwierać się na drugiego człowieka, przygotowuje go do aktywnej obecności we współczesnym świecie. Katecheta poprzez katechezę powinien stawiać sobie trzy podstawowe zadania:

1) nauczać - przekazywać - podstawowe prawdy nauki chrześcijańskiej zwanej doktryną chrześcijańską lub Orędziem chrześcijańskim.

2) wypracowywać u uczniów szlachetne i dobre zachowanie, czyli postawy ludzkie i chrześcijańskie (nie można być prawdziwym chrześcijaninem nie będąc prawdziwym człowiekiem), doprowadzić do interioryzacji ,czyli zastosowania nauczanej prawdy do konkretnych sytuacji z życia ucznia.

3) pomóc uczniowi w osobistym spotkaniu z Bogiem jako Osobą żywą, bliską, kochającą i oczekującą na bliskie przyjacielskie spotkanie. Ten cel, jako doprowadzenie ucznia nie tylko do poznania całej prawdy, ale jako do osobistego spotkania z Bogiem, powinien być celem najważniejszym.

Dwa poprzednie zadania są temu ostatniemu podporządkowane i skuteczność ich uzależniona jest od jego realizacji.

To, jak te zadania w religijnym wychowaniu dzieci i młodzieży katecheta będzie realizował, w dużym stopniu zależy od tego, w jakiej grupie wiekowej dane jest mu pracować. Inaczej te zadania będą się kształtowały podczas katechezy dzieci przedszkolnych, inaczej młodszych dzieci szkolnych, inaczej wieku dorastania a jeszcze inaczej podczas pracy z młodzieżą.

Katecheta nie oddziaływuje na dzieci i młodzież jak każdy inny uczący dorosły człowiek, lecz jego funkcja pedagogiczna w procesie wychowania religijnego jest bardzo specyficzna. Katecheta jest jedyną osobą dorosłą, poza rodzicami, której leży na sercu pokierowanie wychowaniem religijnym dziecka. I to on właśnie czuje się wewnętrznie poruszony Słowami Ewangelii:

„ A widząc tłumy ludzi litował się nad nimi, bo byli znękani i porzuceni, jak owce nie mające pasterza.

4. Zadania katechety wynikające z nauki chrześcijańskie.

a) Wychowanie do życia w wierze i w modlitwie.

Katecheta z racji swego powołania jest zobowiązany do głoszenia Objawienia Bożego, do zaszczepiania i kształtowania wiary chrześcijańskiej. Wiary, która niejednokrotnie traktowana jest jako kolejny przedmiot, do zdobycia oceny na świadectwie. Dla wielu dorosłych to kolejny zbiór nakazów i zakazów moralnych. Dla innych wiara to zespół praw religijnych a dla jeszcze innych zabezpieczeniem na przyszłość.

Początkiem życia wiary każdego człowieka jest chrzest św. na którym Chrystus obdarował nas nadprzyrodzoną cnotą wiary, czyli specjalnym uzdolnieniem dzięki któremu możemy wierzyć i uczestniczyć w życiu Bożym. Otrzymanie tej cnoty to dopiero początek drogi wiary. Małe dzieci nie są zdolne do świadomego wyznawania wiary. To dzięki rodzicom możliwe jest dalsze spotkanie dziecka z Bogiem i możliwy jest dalszy rozwój wiary. Dopiero w wieku szkolnym w tym spotkaniu z Bogiem może pomagać katecheta; ma pomagać uczniom by świadomie z wiarą stawali wobec Boga, a przede wszystkim kształtują umiejętność wsłuchania się w głos Boga i gotowość spełniania z całym zaufaniem i odwagą Jego woli. Uczy młodzież, że nasze istnienie, praca, trudy, dzięki wierze nabierają wyższych wartości. Wiara również rozświetla najtrudniejsze chwile w życiu człowieka, bo tylko dzięki niej może je przetrwać.

Katecheta powinien jednak uzmysłowić uczniom, że ciężkie chwile można przetrwać gdy połączymy je z cierpieniem, śmiercią i zmartwychwstaniem Chrystusa

Z wiarą nieodłącznie związana jest modlitwa, która konieczna jest do osiągnięcia zbawienia i jest niezbędnym warunkiem do tego by móc stać się chrześcijaninem i być za niego uznanym.

Niestety, obserwujemy zanik życia modlitwą w naszym pokoleniu, który wynika w dużym stopniu z zaniedbań w domu rodzinnym. Natomiast oddziaływanie otoczenia jest jednocześnie negatywne. Jest, więc oczywiste, że w formacji powiązanej z modlitwą, jedyną osobą dorosłą, która rozumie znaczenie i piękno modlenia się i mogłaby tego nauczyć jest katecheta.

W nauczaniu modlitwy popełnia się bardzo często podstawowe błędy, ze względu na formę modlenia się, dzieci znają często tylko niezrozumiałe teksty, wyuczone na pamięć. Takie tylko modlenie się jest nie tylko bezmyślne, ale również nudne.

Celem wychowania do modlitwy to nie tylko podanie informacji o modlitwie, ale przede wszystkim wychowanie uczniów do samodzielnej i autentycznej modlitwy.

Kształtowanie postaw modlitewnych dzieci i młodzieży należy, więc do najważniejszych zadań katechety. Zadanie to wymaga od niego intensywnego życia duchowego oraz praktyki modlitwy.Ma on być świadkiem Chrystusa, który modlił się w różnej formie i w różnym czasie, zawsze jednak zjednoczonego za swoim Ojcem.

b) Wychowanie do uczestnictwa we Mszy Świętej i życia sakramentalnego.

Upodobnienie się do Chrystusa, do którego ma prowadzić modlitwa najpełniej dokonuje się w pełnym uczestnictwie we Mszy św. Wychowanie do pełnego uczestnictwa we Mszy św. rozpoczyna się już w wieku szkolnym, a w zasadzie w jego pierwszej fazie, kiedy to dzieci wprowadzane są w życie chrześcijańskie, zbliżenie do Chrystusa żyjącego w Kościele. Jest to etap przygotowania dzieci do pełnego uczestnictwa we Mszy św., czyli przygotowania do I-szej Komunii św.

Przygotowując dzieci do sakramentów pokuty i Eucharystii, katecheta musi pamiętać, że rodzice powinni być jeszcze - przynajmniej częściowo -katechetami własnych dzieci. Dlatego ważne jest zorganizowanie i przeprowadzenie takiej współpracy katechety z rodzicami. W dalszym wychowaniu religijnym dzieci, wraz z ich rozwojem, katecheta wprowadza je stopniowo w szczegółową strukturę Mszy św., angażując dzieci nie tylko do pełnego, ale i czynnego w niej uczestnictwa. Ma to doprowadzić dzieci i młodzież do kolejnego, ale już w pełni świadomego sakramentu -sakramentu bierzmowania.

W tym wychowaniu do pełnego i świadomego uczestnictwa we Mszy św. wyjątkowe znaczenie ma świadectwo wiary katechety, który wspólnie z katechizowanymi ją przeżywa.

Wychowanie do uczestnictwa w Eucharystii należy do głównych zadań katechety co potwierdza Ogólna Instrukcja Katechetyczna: „Katecheza wina stać się pomocą do czynnego i świadomego i dostojnego uczestnictwa w liturgii Kościoła, nie ograniczając się wyłącznie do wyjaśniania obrzędów, lecz także wychowując wewnętrznie do modlitwy, do dziękczynienia, czynienia pokuty, ducha wspólnoty i właściwego zrozumienia symboliki".

c) Kształtowanie sumienia i wychowanie do szacunku dla wartości.

Sumienie nie jest wrodzoną i gotową od początku strukturą, ale rozwija się wżyciu każdego człowieka w zależności od genetycznej predyspozycji. Dziecko rodzi się jedynie z predyspozycją do rozwoju sumienia, które może rozwijać się prawidłowo, może w sytuacjach patologicznych nie rozwijać się zupełnie; może też ulegać pewnym deformacjom. Z tego względu podjęcie własnej odpowiedzialności za rozwój dojrzałego sumienia jest zadaniem każdego człowieka, katechety tym bardziej.

Na kształtowanie sumienia ducha ma wpływ przede wszystkim całokształt funkcjonowania rodzin, a nie tylko przekazywanie wskazówek co jest dobre, a co złe. Wraz z rozwojem dziecka, stopniowo na wychowanie moralne mają również wpływ rówieśnicy i instytucje wychowawcze (żłobek, przedszkole, szkoła). Dużą rolę w kształtowaniu norm postępowania pełni katecheza przeka­zująca i kształtująca religijną motywację pozytywnych zachowań i uczy podejmowania własnych decyzji moralnych. Wartości moralne związane są wyłącznie z człowiekiem; jego czynami, postępowaniem, pragnieniami, dążeniami i postawami.

Dzieci swój system wartości dopiero kształtują i do istotnych zadań katechety należy im w tym pomagać. Katecheta musi uwzględnić, że system wartości dzieci i młodzieży różni się od systemu wartości ludzi dorosłych. Narzucanie młodemu człowiekowi czegokolwiek siłą, nie przyniesie zamierzonego efektu. Szczególnie delikatną sprawą są wartości religijne. Zmuszanie do czegokolwiek nie gwarantuje wcale głębszego zaangażowania religijnego, natomiast może wywołać uraz zarówno do religii, jak i do katechety.Dlatego w wychowaniu religijnym dzieci i młodzieży chodzi o propagowanie postaw niezależnych, opartych na własnej refleksji; owe uzdolnią młodego człowieka do samodzielnych, życiowych wyborów dokonywanych jego sumieniem.

III ZAKOŃCZENIE

Skuteczność katechety w realizacji zadań religijnego wychowania dzieci i młodzieży.

Dla współczesnego katechety sprawą niezwykle ważną jest, aby dogłębnie zrozumiał swoje powołanie. Dla katechety niezbędną rzeczą jest, aby umiał Chrystusową naukę wyrazić w sformułowaniach przemawiających do mentalności współczesnego, młodego człowieka.

Katecheta winien być człowiekiem żywej i mocnej wiary, która ma budzić i rozwijać wiarę swoich uczniów. Musi mu też towarzyszyć poczucie wielkiej odpowiedzialności za nawiązanie i umocnienie więzi ucznia z Bogiem. Efektywność jego pracy w dużym też stopniu uzależniona jest od autorytetu, jaki posiada lub może zdobywać. Chodzi tu przede wszystkim o autorytet wynikający z miłości i z szacunku do ucznia. Katecheta nie musi i nie powinien być autorytetem w każdej dziedzinie nauki, ale powinien posiadać wysokie kompetencje w zakresie kultury bycia, wiary i moralności. Być autorytetem nie jest sprawą prostą. Wymaga to ciągłej pracy nad sobą, wierności prawdzie, swoim przekonaniom i wyznawanym wartościom, a to wymaga niejednokrotnie ogromnych wyrzeczeń. Niejednokrotnie przeszkadza w karierze zawodowej, finansowej, zmusza do dotrzymywania słowa, uczciwości. Ojciec święty w swojej homilii pielgrzymkowej tak mówił do młodzieży: „Człowiek nie może stać się niewolnikiem swoich różnych skłonności i namiętności, niekiedy celowo podsycanych (......). Trzeba używać swojej wolności, wybierając to, co jest prawdziwym dobrem (......). Nie dajcie się

zniewolić! Nie dajcie się skusić pseudowartościami, półprawdami, urokiem miraży (.....).

W wychowaniu chodzi głównie o to, ażeby człowiek stawał się bardziej człowiekiem - o to, ażeby bardziej „był", a nie tylko więcej „miał" (...). (....)Samowychowanie zmierza właśnie do tego, aby bardziej „być" człowiekiem i chrześcijaninem, aby odkrywać w sobie talenty otrzymane od Stwórcy i realizować właściwe każdemu powołanie do świętości (....)"

I właśnie w tym dążeniu katecheta ma pomóc młodemu człowiekowi.

) por. ST. Kruczkowski, „ Przyjacielskie spotkania wychowawcze” Kraków 1985r.

) por. Teresa Celińska- Mysłow, „ Wychowywać, ale jak?” Wychowawca Nr 5 Kraków 1999r.

) Teresa Celińska-Mysłow, „ Wychowywać, ale jak? Wychowawca Nr 3 Kraków 1999r.

por. ks. A. Jagiełło, „Pogłębianie wiedzy religijnej" w Kształtowanie postaw religijnych. Wrocław 1998r. str. 31-34.

por. ks. R. Niparko, „Rola szkoły \v duchowym i religijnym wychowaniu' w Wychowując mówimy jednym głosem. Poznań 1998

por. Wychowawcze aspekty katechezy. Ks. Józef Kraszewski. Wychowawca
Nr 7-8 1995r. str. 33.

por. Pismo Święte. Nowy testament. Ewangelia wg św. Mateusza, Rozdz. 9, wers 36.

Czesława Margareta Sondej „Katecheta \v szkole " Kraków 1995 r.

Ogólna Instrukcja katechetyczna (DCG) NR 5

Zdzisław Chlewiński „Dojrzałość, Osobowość, Sumienie, Religijność"

Poznań 1991 r.

---