Beata Niedzielska

METODA PROJEKTU

Do nowych metod nauczania należą metody aktywizujące, które zakładają aktywność ucznia w procesie dydaktycznym. W literaturze fachowej spotkać się można z kilkoma rodzajami takich metod, które dobrze sprawdzają się na godzinach wychowawczych czy przedmiotach humanistycznych. Są to metody typu: burza mózgów, metaplan, metoda przypadków, grupy zadaniowe. Jednak metody te nie są najlepsze do zastosowania na lekcjach matematyki.

Interdyscyplinarną metodą polecaną do stosowania na lekcjach matematyki jest metoda projektu. Istota tej metody polega na tym, że uczniowie realizują określone zadanie (przedsięwzięcie) w oparciu o przyjęte wcześniej założenia (zadanie to jest znacznie obszerniejsze niż tradycyjna praca domowa). Przy tym bardzo ważnymi założeniami tej metody jest aby:

• projekty miały charakter interdyscyplinarny, a więc integrujący wiedzę przekazywaną w ramach różnych przedmiotów nauczania,

• większość decyzji z realizacją projektu (łącznie z propozycją tematu) uczniowie powinni podejmować samodzielnie. Powoduje to, że uczniowie są bardziej niż w wielu innych sytuacjach szkolnych, odpowiedzialni za skutki tych decyzji i ich wpływ na realizowane zadanie. Często oznacza to zwiększenie zaangażowania uczniów w pracę i kształtowanie pozytywnego stosunku do niej. Jest to istotne również dlatego, że tak naprawdę niewiele jest w sytuacjach szkolnych obszarów, na których uczniowie czuliby się naprawdę niezależni. W konsekwencji niewiele jest też okazji do tego , aby kształtować ich poczucie odpowiedzialności.

• zerwanie z zasadą dominacji nauczyciela,

• samodzielne planowanie i przeprowadzanie pracy przez uczniów,

• uczenie się poprzez rozwiązywanie problemów,

• zdobywanie wiedzy z jednoczesnym jej wykorzystaniem w praktyce,

• korzystanie z różnych źródeł informacji.

Samodzielność uczniów zaczyna się już od wyboru tematu. Jest to jedno z najważniejszych założeń metody projektów, które w decydujący sposób wpływa na poziom motywacji ucznia i poczucie odpowiedzialności. Właściwy stopień motywacji i odpowiedzialności zaś jest gwarantem powodzenia realizacji projektu i wysokiego poziomu efektów. Samodzielność ucznia dominuje także w pozostałych etapach projektu: zbieranie, selekcja i poszukiwanie informacji, generowanie i wybór pomysłów rozwiązań, pisemne opracowanie (sprawozdanie), wykonanie wyrobu (jeśli projekt to przewiduje), wdrożenie i prezentacja. Samodzielność jest wręcz warunkiem skuteczności uczenia się ucznia. W myśl motta:

• to co usłyszę - zapomnę

• to co zobaczę - zapamiętam

• to co zrobię - będę umieć.

Metoda projektów pozwala na kształtowanie u uczniów wielu umiejętności związanych z podejmowaniem konkretnych działań: od fazy ich planowania i poszukiwania wsparcia, aż po ich realizację i ocenę, a szczególnie takich umiejętności jak:

• umiejętność pracy w grupie,

• formułowanie problemów,

• formułowanie celów,

• planowanie i organizacja własnej pracy,

• zapisywanie i prezentowanie zebranych materiałów (w różnych formach),

• krytyczne analizowanie informacji (ocena ich wiarygodności),

• przygotowywanie i praktykowanie wystąpień publicznych,

• formułowanie i wyrażanie swoich opinii,

• słuchanie opinii wyrażanych przez innych członków grupy,

• podejmowanie decyzji grupowych,

• rozwiązywanie konfliktów,

• samoocena własnej pracy.

Metoda projektów ma następujące zalety:

• rozwija samodzielność, samorządność i umiejętność współpracy i życia w grupie rówieśniczej, integruje ją,

• stymuluje rozwój poznawczy i emocjonalny,

• uwzględnia indywidualne potrzeby, zainteresowania i uzdolnienia,

• rozwija myślenie twórcze,

• wzmacnia motywację poznawczą,

• integruje wiedzę szkolną i pozaszkolną,

• łączy w spójne całości treści rozbite w szkole na różne przedmioty nauczania.

Kolejne fazy w metodzie projektów

1. Zainicjowanie projektu

Na wstępie nauczyciel powinien powiedzieć uczniom, co to jest projekt, na czym polega nauczanie poprzez projekty, opowiedzieć o jakimś ciekawym projekcie wykonanym przez uczniów - zachęcić do pracy tą metodą. Dopiero po tym powinien przystąpić do zainicjowania projektów. Praktykowanych jest wiele sposobów zainicjowania tematów projektów. Mogą być one z powodzeniem stosowane w przypadku grupowego, klasowego jak i indywidualnego. Najbardziej typowe przykłady to:

• Nauczyciel określa w sposób ogólny merytoryczne ramy projektu (np. określając jakiś obszar tematyczny- może to być dział programowy lub charakter planowanego przedsięwzięcia), a uczniowie sami w obrębie tych ram wybierają szczegółowe tematy.

• Nauczyciel sam określa pewną pulę tematów, natomiast uczniowie podzieleni na grupy wybierają sobie jeden spośród nich. Zaletą tego szczegółowego określenia tematów przez nauczyciela jest to, iż zachowuje on ściślejszą kontrolę nad ich związkiem z programem, który realizuje. Wadą jest to, że swoboda działania uczniów jest na tym etapie znacznie ograniczona.

• Wszystkie grupy realizują ten sam temat określony przez nauczyciela. Oznacza to, że uczniowie w ogóle nie uczestniczą w jego formułowaniu- od nich natomiast zależy forma realizacji.

Po określeniu obszarów tematycznych, konieczne jest podanie ramowego harmonogramu projektu, w którym powinny być określone następujące terminy:

• rozpoczęcia projektów: dobór grup, deklaracja do wykonania określonego tematu,

• wykonania opisu projektu i planu pracy grupy,

• spisania kontraktu,

• wykonania projektu,

• prezentacji projektu.

2. Podział na grupy

Po zapoznaniu się uczniów z propozycjami dotyczącymi projektów i ich wstępnych decyzjach co do sprecyzowania tematu, uczniowie powinni utworzyć grupy, w których będą realizowali projekty (o ile jest to projekt grupowy). Skład grupy można ustalić w sposób bardzo różny. Można zaproponować uczniom, aby w ramach zaproponowanych obszarów tematycznych, na zasadzie „burzy mózgów” zgłosili tematy projektów, a następnie dobrali się w grupy realizujące określony temat- zgodnie ze swoimi zainteresowaniami i chęciami.

3. Rozważenie propozycji tematów

Uczniowie po wstępnym rozeznaniu dotyczącym problematyki związanej z wybranym przez siebie projektem, dokonują opisu projektu- w ramach pracy domowej. Opis taki powinien zawierać:

• szczegółowy temat projektu,

• cele projektu,

• przewidywana forma realizacji i prezentacji (model, odczyt, film, audycja, inscenizacja),

• plan pracy grupy.

Opis uczniowie przedstawiają nauczycielowi. Nauczyciel razem z uczniami analizuje opis i dokonuje akceptacji zaproponowanych przez uczniów tematów. Może zasugerować pewne zmiany.

4. Przydział tematów projektu- spisanie kontraktu

Przydział tematu projektu, w celu nadania mu odpowiedniej rangi, powinien być przydzielony na piśmie w formie tzw. kontraktu. Kontrakt stanowi bowiem zobowiązanie grupy uczniów do wykonania projektu zgodnie z opisem projektu w określonym terminie, a nauczyciela do konsultacji i oceny projektu zgodnie z zawartymi w kontrakcie kryteriami oceny. Przygotowanie kontraktu jest bardzo ważnym zadaniem, którego realizacja należy do nauczyciela. Kontrakt powinien zawierać wszystkie informacje, które są niezbędne uczniom, aby mogli wykonać swoją pracę, czyli przygotować i zaprezentować projekt.

Każdy kontrakt powinien zawierać następujące elementy:

• temat projektu i jego cele,

• forma wykonania projektu,

• zadania dla poszczególnych członków grupy,

• źródła, które powinni wykorzystać,

• termin prezentacji oraz terminy konsultacji z nauczycielem,

• co powinien zawierać raport,

• możliwe sposoby prezentacji projektu i jej czas,

• kryteria oceny projektu.

5. Realizacja projektu

Projekt powinien być wykonywany samodzielnie, nie powinna być hamowana inwencja i inicjatywa uczniów. Powinniśmy stworzyć takie warunki, aby częściowo uczniowie wykonali go w ramach godzin lekcyjnych (zainicjowanie projektu, wybór tematu, konsultacje), a w znacznym stopniu poza lekcjami w ramach pracy domowej.

Końcowym efektem projektu powinien być:

• raport- sprawozdanie z wykonania projektu,

• konkretny wytwór- wystawa, plakat, komplet fotografii, model,

• prezentacja projektu- na forum klasy, szkoły itp.,

• dyskusja- w czasie której uczniowie nie wykonujący projektu mogą zadawać pytania w celu wyjaśnienia wątpliwości.

Rola nauczyciela sprowadza się do wspierania uczniów i konsultacji. W kolejnych fazach projektu udział nauczyciela przedstawia poniższa tabela:

wybór tematu projektu	na ogół ogranicza się do wskazania uczniom zakresu zagadnień, spośród których uczniowie wybierają szczegółowy temat precyzując go w miarę dokładnie
przygotowanie kontraktu	jest to zadanie realizowane zwykle wyłącznie przez nauczyciela
zbieranie i opracowanie materiałów, wykonywanie projektu	na tym etapie nauczyciel może służyć uczniom jako konsultant, częściej odpowiadając na ewentualne pytania i prośby niż z własnej inicjatywy ingerując w ich pracę; konsultacje mogą odbywać się regularnie, a ich czas i miejsce powinny być określone w kontrakcie
prezentacja	rola nauczyciela powinna ograniczyć się do podania czasu i ewentualnie formy prezentacji
ocena	od decyzji nauczyciela zależy czy zarezerwuje on ocenę do własnych kompetencji, czy też włączy do tej czynności uczniów

6. Prezentacja projektu

Prezentacja jest finalnym etapem pracy uczniów, podczas którego muszą oni zaprezentować innym własną interpretację swojego tematu. Formę prezentacji powinni wybrać wykonawcy projektu, ale podstawowe jej ramy należy określić w kontrakcie. Możliwości prezentacji projektów:

• odczyt, wykład- w czasie lekcji,

• wystawa prac wykonanych przez uczniów z ich komentarzem,

• prezentacja problemu w formie inscenizacji,

• pokaz filmu video,

• prezentacja modelu,

• opracowanie broszury, itp.

7. Ocena projektów

Ocenie powinno podlegać szereg elementów projektu:

• ocena projektu ( wybór tematu i jego ujęcie, realizacja zamierzonych celów, dobór dodatkowych źródeł informacji, pomysłowość, przedsiębiorczość, dodatkowe badania),

• ocena prezentacji (struktura prezentacji, komunikatywność, wizualizacja, pomysłowość),

• ocena raportu (układ opracowania, wykorzystanie komputera, ilustracje),

• ocena przebiegu pracy grupy (terminowość, podział prac w grupie, zaangażowanie).

ARKUSZ OCENY PROJEKTU

GRUPA .........................................................

TEMAT PROJEKTU ..............................................

TERMIN PREZENTACJI ........................................

ETAP REALIZACJI PROJEKTU	UMIEJĘTNOŚCI	OCENA
formułowanie tematu	precyzyjne sformułowanie tematu, jasne określenie celów projektu, innowacyjność projektu, pomysł rozwiązania problemu określonego w temacie,
zbieranie i opracowywanie materiałów	dobór źródeł informacji, selekcja informacji, „przetwarzanie” informacji -nadawanie im nowej formy, przestrzeganie harmonogramu,
prezentacja	stopień realizacji zamierzonych celów, wykorzystanie czasu prezentacji - plan prezentacji, zainteresowanie innych uczniów, właściwa terminologia, wizualizacja (wsparcie graficzne)
praca w grupie	udzielanie sobie informacji,, podejmowanie decyzji, słuchanie się nawzajem, rozwiązywanie konfliktów, zaangażowanie innych w pracę, samoocena postępów w pracy

Trudności występujące w trakcie realizacji projektu

Uczeń nie potrafi określić tematu

Uczeń, który nie miał okazji do dostosowania i formułowania problemów, będzie miał spore trudności z wyborem, a częściej z określeniem swojego tematu.

Uczeń nie umie rozwiązywać problemów

Jeśli uczeń do tej pory rzadko spotykał się z sytuacjami problemowymi, to nie zna ani etapów rozwiązywania problemów ani technik. Przede wszystkim jednak nie czuje procesu rozwiązywania problemów, ma intelekt nie wprawiony w myśleniu logicznym.

Uczeń nie potrafi posługiwać się informacją

Uczeń nie wie, jakich informacji mu potrzeba do realizacji projektu, ani nie potrafi ich zdobywać. Najwięcej kłopotów może mieć wówczas, gdy trzeba zdobywać informacje przez ankiety, wywiady, wejście do banku czy fabryk po uzyskanie danych oraz na drodze badań np. laboratoryjnych.

Uczeń czuje się przytłoczony zadaniem

Stan ten występuje najczęściej wtedy, gdy uczeń zda sobie sprawę z ogromu stojących przed nim zadań związanych z realizacją projektu, a nie rozplanował jeszcze pracy. Może też wystąpić w przypadku, gdy uczeń nie docenia swoich możliwości.

Uczeń nie potrafi pracować w zespole

Projekt grupowy (realizowany przez więcej niż jedną osobę) wymaga umiejętności organizacji pracy, podziału zadań, sprawnego porozumiewania się, współpracy rozumienia procesów grupowych. Brak tych umiejętności powoduje nieporozumienia między członkami zespołu, brak rytmiczności pracy, nierównomierne obciążenie pracą wszystkich realizujących projekt czy niewłaściwy podział ról (dwóch liderów).

Trudności materiałowe i techniczne

Jeśli można je przewidzieć, są do uniknięcia. Dużo zależy tu od umiejętności analizy zadania pod kątem możliwości technicznych i materiałowych. Najniebezpieczniejsze jednak dla realizacji projektu są te, których przewidzieć się nie uda.

Kompetencje nauczyciela podejmującego pracę metodą projektów

Trudnościom występującym w pracy metodą projektów powinien zapobiec nauczyciel, między innymi poprzez odpowiednie przygotowanie ucznia. Do tego jednak powinien posiadać określone kompetencje. Są to:

• dobra znajomość procedury projektu

• rozumienie swojej roli w projekcie i dostosowanie stylu pracy do wymogu samodzielności ucznia

• umiejętności psychologiczne - pozytywny stosunek do siebie i ucznia, umiejętność budowania zespołów z przypadkowej grupy uczniów, umiejętność motywowania, komunikacji, empatia, asertywność

• znajomość zagrożeń w pracy nad projektem

Metoda projektów powoduje zatem konieczność zmiany tradycyjnej roli nauczyciela. Nauczyciel w ujęciu tradycyjnym jest w procesie nauczania - uczenia się osobą dominującą, jest głównym źródłem informacji, pracuje najczęściej metodami podającymi, mało zostawiając miejsca na aktywność i samodzielność uczniów. Zmiana roli idzie w kierunku organizatora samodzielnego uczenia się uczniów. Nauczyciel staje się dyskretnym przewodnikiem po drogach zdobywania wiedzy przez jego wychowanków. Integruje tylko w naprawdę wymagających tego momentach. Zdecydowanie większa aktywność przypada teraz na ucznia. Ten styl kierowania pracą ucznia różni się zatem wyraźnie od tradycyjnego. Nie znaczy to, że należy zapomnieć o tradycyjnym uczeniu. Nowe staje się jednak przeważające.

Podsumowanie

Problemem wzbudzającym pewne kontrowersje jest, na ile metoda projektów może spełniać oczekiwania związane z nauczaniem wiedzy (pojęć, faktów) i realizacją obowiązkowego programu nauczania. Można przyjąć, że wiedza uczniów związana z projektem, który bezpośrednio realizowali, będzie szersza i bardziej ugruntowana, niż przy stosowaniu tradycyjnych metod nauczania. Gwarantuje to ilość i różnorodność materiałów, które wykorzystali, ilość czasu, który im poświęcili i konieczność ustrukturyzowania wiedzy w taki sposób, aby spełniała ona wymogi końcowej prezentacji. Często dodatkowym atutem jest fakt, że temat, który realizują uczniowie jest w obszarze ich szczególnych zainteresowań. Wątpliwości budzi także skuteczność uczenia się na podstawie prezentacji projektów wykonanych przez innych.

Opracowano na podstawie:

1. Elżbieta Gożlińska „Metoda projektów”

2. „Metoda projektu cz.1” (w:) Matematyka w Szkole nr 17

3. Katarzyna Gandorska „Metoda projektu na matematyce”

8

---