1. System międzynarodowy po rozpadzie układu dwubiegunowego

Po rozpadzie układu dwubiegunowego:

• zwiększa się oddziaływanie państw na scenie międzynar.,

• USA musi walczyć o uzyskania poparcia, nie pełni już roli hegemona,

• nawiązują się nowe współprace pomiędzy krajami,

• dochodzi do wielu konfliktów głównie na Bliskim Wschodzie (walka o złoża ropy),

• kreują się nowe supermocarstwa (Chiny, Japonia, Indie, Brazylia).

Amerykańskie władanie nie jest tożsame ze światową pozycją USA. Musi ono zabiegać, zdobywać poparcie sojuszników i szukać nowej legitymizacji. Obecnie o takie poparcie jest bardzo trudno ponieważ duża część mocarstw regionalnym jest nastawiona anty- USA - przeciw ich hegemonii na scenie międzynarodowej. Utrzymywanie pozycji globalnego hegemona wiąże się z coraz wyższymi kosztami (utrzymywanie potężnej armii, angażowanie się w rozwiązywanie konfliktów na całym świecie np. w Iraku, utrzymywanie baz wojskowych itp.). W USA powstają obecnie wielkie dysproporcje majątkowe, następuje kumulacja bogactwa, powstają obszary biedy. Polityka zakłada też obserwację innych ważnych obszarów jak Chiny, Rosja i zakłada promowanie pozytywnych przemian w tych krajach.

Początek XXI wieku pokazał, że porządek i bezpieczeństwo międzynarodowe nie ma i nie może mieć w obecnej sytuacji wymiaru jednobiegunowego. Państwa muszą ze sobą współpracować, muszą wspólnymi siłami walczyć o bezpieczeństwo, stabilność i pokój na świecie; pokój, który należy się każdemu człowiekowi. Nic nie zdołałyby osiągnąć Stany Zjednoczone, gdyby nie takie organizacje, jak Unia Europejska, Organizacja Narodów Zjednoczonych, Organizacja Bezpieczeństwa w Europie czy Pakt Północnoatlantycki.

2. Czynniki określające pozycję USA jako mocarstwa globalnego

Mocarstwo globalne − czyli światowe mocarstwo posiadające znaczne wpływy globalne i przewagę nad innymi wielkimi mocarstwami. Od 1945 r. określano ten typ mocarstw pojęciem "supermocarstw" którym określano 3 państwa: USA, ZSRR i Wielką Brytanię, po 1945 r. już tylko 2: USA i ZSRR. Stany Zjednoczone jako mocarstwo globalne są zarówno mocarstwem azjatyckim i europejskim. Poprzez swą polityczną, militarną i wojskową obecność w Azji - podobnie jak w Europie - są gwarantem bezpieczeństwa i stabilności na kontynencie. USA są jednym z największych obecnie istniejących państw, dysponującym gigantycznym potencjałem gospodarczym oraz najpotężniejszymi siłami zbrojnymi. Mocarstwowa pozycja USA budzi wiele kontrowersji i konfliktów. Będąc mocarstwem USA realizuje wiele programów naukowych z różnych dziedzin, przyczyniając się do ogólnoświatowego postępu. Nie do pominięcia jest wpływ USA na gospodarkę świata - produkcja i export produktów zbożowych zapewnia pożywienie dla wielu państw świata, gigantyczne zasoby złota zapewniają stabilność wymian płatniczych, a udział w większości układów handlowych powoduje wzrost wymiany handlowej na rynkach międzynarodowych.

3. Mocarstwa regionalne - ich rola we współczesnych stosunkach międzynarodowe

Mocarstwa cechują się:

-potęgą, ogromnym potencjałem ekonomicznym, gospodarczym, militarnym

-dużym zasięgiem oddziaływania

-znaczną siłą wpływów (mogą sobie podporządkować inne państwa)

Mocarstwa regionalne − mające znaczenie dominujące w regionie, lecz nie wykraczające poza region. Na tej zasadzie klasyfikuje się do tej grupy państwa takie jak: Indie, Brazylia, Włochy, Wielka Brytania, RPA, Izrael, Indonezja, Francja, Niemcy, Japonia.

Miedzy potęgami regionalnymi istnieją sprzeczności, walka konkurencyjna. Powstaje system, który nie jest dwubiegunowy. USA jest największą potęgą, ale nie jest w stanie wywierać wpływu na wszystkie kraje. Rola innych państw jest wyraźnie rosnąca. Dzisiaj podstawowym czynnikiem niemożności absolutyzacji jednego bieguna jest tendencja do regionalizacji, tworzenia ośrodków regionalnych. Regiony a nie same mocarstwa staja się ośrodkami. Zwiększa się rola małych i średnich państw. W okresie Zimnej Wojny nie było miejsca dla autentycznej demokracji. Dzisiaj do tych stosunków wkroczył człowiek, prawa człowieka, poszanowanie jego godności - człowiek staje się jednym z kryteriów wartościowania.

4. Dominujące centra świata (TRIADA) - motoryczne siły globalizacji

Najbardziej globalizacja dotyczy krajów tzw. Triady. Tworzą ją trzy obszary : Europa Zachodnia, Ameryka Północna i część Azji Południowo-Wschodniej. Obejmuje to obszar 23% powierzchni świata i tylko 16% jej ludności. Globalizacja w pełni funkcjonuje tylko na tym obszarze, w pozostałych regionach jedynie w ograniczonym zakresie bądź w ogóle. Stanowią one najistotniejszy majątkowo, produkcyjnie, inwestycyjnie i decyzyjnie segment gospodarki światowej, są więc uważane za jego centrum majątkowe i decyzyjne. Poza faktem wyprzedzenia koncepcyjno-organizacyjnego reszty świata zapewnia im to niezakłóconą dyfuzję i konwergencję technologii, odcinając możliwość dostępu do wysokiej techniki potencjalnym krajom-konkurentom. Ostatecznym efektem zbiorczym tych zjawisk jest nieporównywalna konkurencyjność zewnętrzna mimo oczywistych różnic wewnątrz ugrupowania.

5. Stratyfikacja gospodarek świata pod względem poziomu rozwoju

Stratyfikacja oznacza, że każde społeczeństwo ma pewien system rang: pewne warstwy stoją wyżej, inne zaś niżej. Systemy stratyfikacji: niewolnictwo - przedmiotem własności byli ludzi.
System kastowy- zupełne zamknięcie kast w swoich granicach (pochodzi z Indii).
System stanowy - kiedy różne stany mają różne obowiązki i prawa (np. feudalizm- szlachta, duchowieństwo, mieszczaństwo).
System klasowy - nie jest ustanowiony formalnie, jest oddolny, pozycja nie jest dana na stałe, pozycja jest osiągana; główną role pełnią nierówności ekonomiczne; bezosobowe relacje. Miernikami poziomu gospodarczego świata są:
- wielkości dochodu narodowego na jednego mieszkańca,
- struktura zawodowa ludności,
- ilość wyprodukowanej lub zużytej energii elektrycznej,
- poziom rozwoju poszczególnych gałęzi przemysłu,
- udział danego kraju w międzynarodowej wymianie handlowej,
- poziom wykształcenia społeczeństwa.
Według tych kryteriów wyróżnia się:
- kraje wysoko rozwinięte gospodarczo (zachodnia Europa, USA, Kanada, Japonia, Australia, Nowa Zelandia)
- kraje o średnim poziomie rozwoju - cechą tych krajów jest niski poziom wytwórczości, niska stopa życiowa, słaba urbanizacja, słabo rozwinięte usługi łączności, transport, zagraniczne długi
- kraje rozwijające się (jest ich najwięcej ok 130) - cechuje je niski poziom dochodu narodowego na 1 mieszkańca, słaby przemysł, eksport surowców, niski poziom wykształcenia.

6. Siły sprawcze wzrostu gospodarczego i nierówności we współczesnym świecie.

Przyczyny wzrostu gospodarczego:

-wzrost nakładów pracy

-wzrost produktywności pracy

-wzrost nakładów kapitału

-wzrost wiedzy i doświadczenia pracowników

-postęp techniczny i organizacyjny

-korzyści skali

-zmiany alokacji zasobów w gospodarce

-zmiany prawne, kulturowe, społeczne i inne

Przyczyny istniejących nierówności w świecie

-ideologiczno-polityczne

-dysproporcje ekonomiczno-społeczne

-gwałtowny przyrost demograficzny, ruchy migracyjne

-zacofanie cywilizacyjne

-następstwa kulturowo-cywilizacyjne.

Są to problemy na skalę ogólnoświatową, wymagają współpracy całej społeczności międzynarodowej. Szans dla ludzkości należy upatrywać w możliwościach rozwoju społecznego, stwarzany przez postęp naukowo-techniczny, przenikanie kultur, ruchy społeczne oraz procesy integracyjne.

7. Wzajemne relacje i uwarunkowania polityki
i ekonomii w procesie globalizacji

Globalizacja w wymiarze gospodarczym polega w głównej mierze na ujednoliceniu rynków i obracanych na nich różnorodnych towarów. Powoduje to zniesienie większość barier występujących w handlu międzynarodowym, przez co w założeniu firmy z Azji czy Ameryki Południowej mogą konkurować swoimi towarami na rynkach europejskich, czy amerykańskich. W centrum globalizacji gospodarki nie znajdują się jednak lokalne firmy, a ponadnarodowe korporacje, które swoje siedziby mają w zamożnych państwach północnej części świata. Pod względem gospodarczym korporacje są silniejsze od większości państw. Poza tym w sferze gospodarki kryzysy finansowe w jednej części świata powodują, że są one odczuwane globalnie. W sferze ekonomii przejawem globalizacji jest przyspieszony proces fuzji wielkich koncernów oraz koncentracja kapitału na niespotykaną skalę.

W sferze polityki dostrzegalny jest proces malejącej roli organizmów państwowych. W życiu społecznym nasila się zjawisko migracji ludności. W sferze kultury natomiast następuje uniformizacja wzorców postępowania, marginalizacja kultur narodowych oraz rozprzestrzenianie się kultury jednolitej dla wszystkich ludzi. W wyniku procesu globalizacji politycznej powstały takie organizacje międzynarodowe jak: Bank Światowy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy czy Światowa Organizacja Handlu. Organizacje te wpływają na gospodarkę światową, a przez to ograniczają niezależność państw narodowych. W tym kontekście często wymienia się również Unię Europejską. Powstały także inne unie kontynentalne: Unia Afrykańska (UA), Unia Narodów Południowo-amerykańskich (UNASUR). Duże ubogie niegdyś państwa stają się podmiotami znaczącymi coraz więcej na arenie międzynarodowej - głównie Chiny, Indie, Brazylia. Istotnym wymiarem globalizacji jest system organizacji pozarządowych wypełniający funkcje uzupełniające i wyręczające instytucje państwa opiekuńczego.

8. Korporacje transnarodowe - ich miejsce i rola w procesach globalizacji

Ważne znaczenie korporacji transnarodowych jest związane z ich potęgą ekonomiczną. Realizując swą politykę ekspansji (inwestycyjną, kooperacyjną, handlową) korporacje dokonują przemieszczania zasobów i zdolności wytwórczych, pobudzają wzrost i efektywność gospodarczą. Ponadto przyczyniają się do restrukturalizacji sektorów i przedsiębiorstw, aktywizują konkurencję i lokalną przedsiębiorczość, transmitują nowe metody i wzorce gospodarowania oraz umacniają międzynarodowe powiązania i współzależności. Korporacje transnarodowe poprzez rozmieszczenie przedsiębiorstw w krajach goszczących, wpływają w znacznej mierze na zatrudnienie w tych krajach. Siła robocza jest postrzegana praktycznie poprzez pryzmat kosztów, a ograniczenie zatrudnienia stałego jest kluczowym determinantem osiągania i utrzymywania konkurencyjności na rynku. W przypadku korporacji wzrasta zapotrzebowanie na pracowników o wysokich kwalifikacjach, spada natomiast na pracowników o niskich kwalifikacjach i wąskich specjalnościach. Działalność korporacji transnarodowych może mieć również niekorzystne oddziaływanie na gospodarki krajów goszczących. Działalność korporacji może, bowiem doprowadzić do np. praktyk restrykcyjnych, „podcinania” krajowych przedsiębiorstw, drenażu rynków i zaawansowanych zasobów wytwórczych. Działalność największych, globalnie ze sobą konkurujących korporacji przyczyniła się do zmian w funkcjonowaniu gospodarki światowej, przede wszystkim w zakresie umiędzynarodowienia działalności gospodarczej, rozszerzenia rynku i jego liberalizacji jak również regionalizacji i instytucjonalizacji.

9. Wpływ rozpadu systemu dwubiegunowego na przemiany w gospodarce światowej

Państwa zachodnie straciły przeciwnika, który był powodem konsolidacji politycznej, militarnej i gospodarczej na ich obszarze. Rozpad ZSRR spowodował, że USA stało się jedynym światowym supermocarstwem. Niektóre państwa są mocarstwami: Japonia, Niemcy - pod względem gospodarczym, Chiny, Rosja - potęgi militarne posiadające arsenał nuklearny, to jednak żadne z nich nie jest w stanie przeciwstawić się potędze jaką jest obecnie USA pod względem gospodarczym, politycznym, militarnym. USA wypracowuje ok. 20% światowego produktu brutto, technologie amerykańskie dominują na świecie, największe światowe przedsiębiorstwa mają swoje siedziby w tym kraju. USA posiada arsenał nuklearny, ma rozmieszczone wojsko na obszarze niemal całego świata, pełnią dominującą rolę w organizacjach międzynarodowych - ONZ, Bank Światowy, NATO.
Natomiast po rozpadzie systemu dwubiegunowego możliwe było zjednoczenie Niemiec. Państwo to stało się jedną z największych potęg gospodarczych świata i największą Europy, gdzie pełni rolę wiodącą. Dla Rosji rozpad ZSRR oznaczał przede wszystkim powrót do stanu granic z XIX w., utratę strefy wpływów oraz pozycji supermocarstwa w stosunkach międzynarodowych.

10. Źródła dominacji ekonomicznej we współczesnej gospodarce światowej i sposoby jej ograniczania

Dominacja ujawnia się w tzw. gospodarce realnej, to znaczy w sferze produkcji, transportu i handlu, lub na rynku finansowym. W drugim przypadku istotne są rozmiary podejmowanych transakcji (walutowych, papierami wartościowymi, depozytowych, kredytowych) oraz to kto prowadzi politykę pieniężną, będąc najsilniejszym graczem. Pozostali partnerzy na światowym rynku muszą dostosować się do jego posunięć, a przynajmniej uwzględnić je, podejmując decyzje dotyczące gospodarki lokalnej. Dominacja w gospodarce światowej oznacza także określanie obowiązujących w niej reguł, to znaczy zasad skodyfikowanych i nieformalnych. Polega na zdolności oddziaływania na ewolucję rozwiązań gospodarczych i społecznych przyjętych w różnych częściach globu.

Dzisiaj Chiny są ważnym podmiotem gospodarki światowej. Współpraca ekonomiczna z nimi dobrze służy wielu krajom i stała się im niezbędna, podobnie Chiny pozostają w pewnym sensie zależne od swojego międzynarodowego otoczenia. Największym domina torem na arenie światowej nadal pozostaje USA.

11. Czynniki warunkujące zewnętrzne powiązania gospodarki narodowej

Gospodarka narodowa stanowi pewnego rodzaju strukturę, w której sumuje się jak gdyby działalność gospodarcza przedsiębiorstw krajowych, a także tych korporacji transnarodowych, które włączyły daną gospodarkę narodową bądź jej określone działy (np. przemysł lub jego konkretne gałęzie, rolnictwo, usługi, system bankowy) w sferę swego działania. Gospodarki narodowe są natomiast włączane do gospodarki światowej przede wszystkim poprzez działalność gospodarczą przedsiębiorstw krajowych ewentualnie także transnarodowych oraz nawiązywane przez nie międzynarodowe stosunki ekonomiczne.

Niezmiernie ważną rolę w systemie powiązań gospodarki narodowej z gospodarką światową odgrywa instytucja państwa. Istota państwa polega generalnie m.in. na tym, iż spełnia ono określone funkcje organizacyjne i regulacyjne - np. w sferze polityki, bezpieczeństwa, w sferze społecznej, gospodarczej - oddziałując w większym lub mniejszym stopniu na każdą z tych sfer oraz kształtując zasady ich funkcjonowania, ich strukturę, charakter itp. Odnosi się to naturalnie także do gospodarki narodowej i tworzących ją elementów (tzn. np. gałęzi gospodarki, różnego rodzaju przedsiębiorstw). Każde państwo prowadzi w tym celu określoną politykę gospodarczą (niezależnie od prowadzonej niekiedy również przez państwo bezpośredniej działalności gospodarczej). Polityka ta natomiast w zróżnicowanym stopniu - co zależy m.in. od zakresu i intensywności ingerencji państwa w gospodarkę (a to z kolei związane jest np. z ogólnym stanem tej gospodarki, aktualnym stanem koniunktury, stanem bilansu płatniczego i wieloma innymi czynnikami) - oddziałuje na gospodarkę narodową lub na wybrane działy tejże gospodarki, wpływając na ich strukturę, sposób funkcjonowania i kierunki rozwoju. Chodzi tu np. o prowadzoną przez każde w zasadzie państwo - choć w różnym zakresie i formach - określoną politykę strukturalną, koniunkturalną, przemysłową, rolną, handlową, podatkową oraz finansową.

W sumie więc państwo oddziałując w tak szeroki i zróżnicowany sposób na gospodarkę narodową i jej działy oraz na nawiązywane przez poszczególne elementy tej gospodarki międzynarodowe stosunki ekonomiczne - może jednocześnie wpływać w pewnej mierze na miejsce i rolę danej gospodarki narodowej w gospodarce światowej. Wskazuje to m.in. na szczególne znaczenie gospodarek narodowych - wraz z instytucją państwa - jako podmiotów gospodarki światowej. Stąd też gospodarki narodowe są często nadal traktowane (mimo rosnącej roli np. korporacji transnarodowych) jako podstawowy podmiot gospodarki światowej.

12. Definicja globalizacji

Globalizacja - ogół procesów prowadzących do coraz większej współzależności i integracji państw, społeczeństw, gospodarek i kultur, czego efektem jest tworzenie się "jednego świata", światowego społeczeństwa. Można wyróżnić cztery główne wymiary globalizacji: techniczny, gospodarczy, społeczno-kulturowy i polityczny.

Wymiar techniczny: rozwój poszczególnych technologii.

Wymiar gospodarczy: polega w głównej mierze na ujednolicaniu rynków i obracanych na nich różnych towarów

Wymiar społeczno-kulturowy: jest rezultatem rozwoju masowej turystyki, komercjalizacji produktów kulturowych

Wymiar polityczny: powstały takie organizacje jak: Bank Światowy, Międzynar. Fundusz Walutowy, Światowa Organizacja Handlu. Organizacje te wpływają na gospodarkę światową, a przez to ograniczają niezależność państw narodowych.

Globalizacja jest również postrzegana jako zjawisko powodujące wzrost nowych, nieprzewidywalnych form ryzyka oraz wzrost nierówności społecznych w skali globu czy też w skali poszczególnych społeczeństw. Skutki tych procesów nie są do końca rozpoznane, mogą prowadzić zarówno do większej homogenizacji kultury, jak i do zwiększenia różnorodności kulturowej.

13. Jakie wyzwania, szanse i zagrożenia niesie globalizacja?

Szanse niesione przez globalizację, czyli przyczyny postępu globalizacji:
- przemiany polityczne (upadek komunizmu sowieckiego). System z czasów zimnej wojny- pierwszy i drugi świat, przestaje istnieć.
- rozwój organizacji międzynarodowych, takich jak ONZ, NATO, UE
- rozwój działalność i instytucji pozarządowych i międzynarodowych np. Międzynarodowy Związek Telegraficzny, Greenpeace, Czerwony Krzyż
- przepływ informacji- światowe środki przekazu- dzięki temu człowiek uświadamia sobie zależność między innymi ludźmi i ich tragediami. Społeczność międzynarodowa podejmuje kroki w celu ochrony praw życia i człowieka w innych państwach
- korporacje ponadnarodowe
są to firmy wytwarzające dobra i usługi w więcej niż jednym kraju (Coca-Cola, GM, Kodak, Mitsubishi)
- gospodarka elektroniczna - banki, korporacje, fundusze inwestycyjne, które mogą kliknięciem przekazywać ogromne środki między różnymi narodami.

Wpływ globalizacji na nasze życie: indywidualizm - zanikają tradycyjne ramy tożsamości, a w ich miejsce wchodzą nowe. Praca zawodowa - mobilność, nowe kwalifikacje i umiejętności; na rynek pracy wkroczyły kobiety. Rozwój kultury i sztuki. Globalizacja to rodzaj imperializmu kulturowego, za sprawą którego wartości, styl i zapatrywania świata zachodu są rozpowszechniane tak agresywnie, że tłumią kultury narodowe.

Jednym z największych problemów/wyzwań globalizacji, jest wzrost nierówności społecznych, zarówno w obrębie społeczeństw, jak i między nimi. Globalizacja zaostrza tendencje podziału, gdyż sprzyja kumulacji zysku, majątku i środków w obrębie małej grupy najbogatszych krajów.
Globalizacja a ryzyko/zagrożenia:
Ryzyko globalizacji - wynika z jej przebiegu, który jest procesem otwartym i nie jesteśmy w stanie kontrolować całkowicie jej przebiegu, a także posiada w sobie wiele sprzeczności.
Do ryzyka stworzonego przez człowieka zaliczamy:
ryzyko związane ze środowiskiem - ingerencja człowieka w świat naturalny. Ryzyko zdrowotne - stosowanie w rolnictwie pestycydów i herbicydów, czy karmienie zwierząt hormonami i antybiotykami. Dużym problemem jest żywność genetycznie modyfikowana a także choroba wściekłych krów.
Wszystkie te rodzaje ryzyka, wytwarzają globalne „społeczeństwo ryzyka”. Oczywiście ryzyko nie ogranicza się do środowiska, czy zdrowia, ale również porusza wiele aspektów społecznych, jak utrata pracy, struktura zatrudnienia, malejące znaczenie tradycji i obyczaju.

Globalizacja powoduje nasilenie konfliktów na tle rasowym, religijnym i ideologicznym, czego następstwem jest np. wzrost zagrożenia terrorystycznego. Jeśli zaś chodzi o kwestie ekonomiczne to należy zauważyć, iż globalizacja czyni gospodarki narodowe bardziej wrażliwymi na załamania na rynkach światowych, takie jak krach finansowy, recesja czy kryzysy strukturalne. Globalizacja wymusza na krajach ubogich Trzeciego Świata tanią sprzedaż ich surowców naturalnych oraz powstrzymuje ich technologiczny rozwój, a co za tym idzie przyczynia się do pogarszania się ich sytuacji ekonomicznej. Chociaż rosną zyski międzynarodowych koncernów, to poszczególne państwa toną w długach, a płace ulegają stagnacji. Globalizacja powoduje walkę o jak najtańsze koszty i miejsca produkcji, zmusza do dłuższej i bardziej wyczerpującej pracy, a także pogłębia przepaść miedzy biednymi i bogatymi oraz prowadzi do wzrostu częstotliwości chorób cywilizacyjnych. Powoduje także spadek przyrostu naturalnego w krajach wysokorozwiniętych. Ponadto przyczynia się do wzrostu zużycia energii i zanieczyszczenia środowiska poprzez przeniesienie produkcji do regionów o niższych standardach ekologicznych. Niekorzystna jest również koncentracja produkcji wielu regionalnych producentów na rzecz jednego - globalnego. Wśród innych negatywnych cech globalizacji należy wymienić upadek drobnych przedsiębiorstw, które są mało konkurencyjne oraz gospodarstw rolnych, małych firm usługowych i placówek naukowo-badawczych, a także obniżenie prestiżu wielu instytucji. Podsumowując, globalizacja ma swoje zalety i wady. Jest ona następstwem rozwoju cywilizacyjnego. Jedno jest pewne - jest to proces nieodwracalny i nieunikniony, wpływający na całe społeczeństwa i na każdego z nas z osobna.

14. Siły sprawcze i zakres przedmiotowy globalizacji

Główne siły sprawcze globalizacji:

• Techniczne (industrializacja, rewolucja transportowa, rozwój technologii informatycznych i telekomunikacyjnych).

• Ekonomiczne (wzrost dochodów indywidualnych, handel światowy, światowe wyniki finansowe, konkurencja międzynarodowa).

• Społeczne (konsumpcja, ujednolicenie upodobań konsumentów, edukacja i umiejętności).

• Polityczne (redukcja barier handlowych, prawa własności intelektualnej, prywatyzacja, tworzenie się bloków handlowych, standardy techniczne).

15. Globalizacja a integracja

Istnieje określona cecha wspólna obu procesów globalizacji i integracji. Jest to generowanie współzależności miedzy krajami i rynkami. Podstawowa różnica między nimi polega na tym, że integracja dzięki koordynacji, czyli świadomej współpracy między niezależnymi politycznie państwami, wzmacnia te współzależności dla realizacji określonych celów całego ugrupowania. Te cele i warunki ich osiągania są przy tym określone w porozumieniach będących umowami prawa międzynarodowego publicznego, przekształcającego się niekiedy nawet w prawo transnarodowe. Natomiast w globalizacji współzależności są niezmierzonym efektem, a zatem mogą być zarówno korzystne dla wszystkich, jak i odwrotnie - mogą narazić wszystkich na straty. Można z tego wywnioskować ze globalizacja stwarza potrzebę integracji.

16. Dyskusje i kontrowersje wokół globalizacji - argumenty zwolenników i alterglobalistów

Pozytywne efekty globalizacji:

- lepsze warunki dla rozwoju techniki i nauki, oraz możliwości jej wykorzystania.

- nowe możliwości rozwiązywania problemów egzystencjalnych

- powstawanie szans rozwoju gospodarczego

- osłabianie roli państw w skutek prywatyzacji.

Negatywne efekty globalizacji:

- wolny handel tylko z nazwy, bo jest kontrolowany przez wielkie korporacje

- udostępnianie rynków korporacjom

- materialistyczny tryb życia

- dostosowywanie narodowych praw do interesów korporacji.

Antyglobaliści twierdzą, że, w miarę postępu procesów globalizacyjnych, pogłębiać się będą dysproporcje na świecie. Godzi ona również w zasady demokracji, ponieważ opiera się na uznaniu dominacji silniejszych w stosunkach międzynarodowych, prowadzi do marginalizacji państw, grup społecznych. Przeciwnicy globalizacji pokazują, że niesie ona ze sobą także rozwarstwienie, pogarsza warunki pracy i płacy, likwiduje osłony socjalne. Globaliści uważają, że globalizacja stwarza nowe możliwości dla wzrostu produktywności i poprawy warunków życia na świecie, umożliwia powstanie większego rynku zbytu dla towarów i usług, zapewnia poszerzony dostęp do kapitału, informacji, nowych technologii.

17. Mechanizmy przemian gospodarki światowej pod wpływem globalizacji

Zasadnicze czynniki wpływające na postęp procesów globalizacyjnych:

- powszechne otwieranie się krajów na wymianę handlową (zmiany poziomu wolności gospodarczej w skali międzynarodowej)

- wzrost znaczenia i ilości dóbr będących przedmiotem wymiany międzynarodowej, natomiast coraz mniej jest dóbr dostarczanych tylko na rynki krajowe

- liberalizacja obrotów kapitałowych (otwarcie dla kapitału zagranicznego) i wzrost migracji kapitału

- rozwój wielkich korporacji międzynarodowych = korporacje globalne - organizacje, które posiadają wielonarodowych właścicieli i wielonarodowych szefów oraz prowadzą produkcję i marketing w wielu krajach świata.

- ekspansywny postęp technologiczny - rozwój techniki komputerowej, informatyki, telekomunikacji itp.

- olbrzymi wzrost znaczenia środków komunikacji społecznej, pełniących rolę przekaźnika nowych idei i wzorców w skali całego świata - szybki kontakt między ludźmi rozrzuconym po całym świecie - odległość przestaje być barierą w rozwoju stosunków międzyludzkich, w tym gospodarczych

- przemiany organizacyjno-technologiczne przedsiębiorstw:

technologie zintegrowane (produkcja w jednym czasie i miejscu) ustępują miejsca technologiom sfragmenta-ryzowanym (proces produkcji podzielony na fazy wg różnic w proporcjach użytych czynników wytwórczych; większość z tych faz może zostać przeniesiona do krajów, w których proporcje czynników wytwórczych są dla przedsiębiorstwa - z punktu widzenia kosztów - korzystniejsze).

18. Bezpieczeństwo narodowe i międzynarodowe a globalizacja

Pogłębianie współzależności międzynarodowych, zwiększona przenikalność granic, wzajemne przenikanie się i warunkowanie wnętrza państwa i środowiska międzynarodowego w sytuacji stosowania coraz to nowszych technologii przyczyniają się do ewolucji zagrożeń bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego. Eksponowane są zwłaszcza zagrożenia niewojskowe, które stają się coraz trudniejsze do identyfikacji, lokalizacji i monitorowania. Cechą zagrożeń bezpieczeństwa w warunkach procesów globalizacji jest ich dynamika i zmienność. Wyrazem tego procesu jest pojawianie się specyficznych, do niedawna jeszcze nieznanych, zagrożeń kreowanych przez swoistą infrastrukturę procesów globalizacji jak Internet czy obieg kapitału, związanych ze zwiększoną przepuszczalnością granic czy też z pogłębianiem dysproporcji rozwojowych. Tracą na znaczeniu tradycyjne zagrożenia w postaci wojen między państwami. W ich miejsce pojawiają się konflikty niskiej intensywności, głównie o charakterze wewnątrz-państwowym. Istotną cechą zagrożeń bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego w warunkach procesów globalizacji jest ich różnorodność i wielopostaciowość. Obejmują bowiem takie m.in. zjawiska jak: wzrost dostępu do technologii produkcji broni masowego rażenia, zwłaszcza broni jądrowej; większe możliwości działania trans-narodowych grup przestępczych, karteli narkotykowych czy grup terrorystycznych; groźba załamania się cyberprzestrzeni światowych finansów, które tworzą swoisty „krwioobieg” globalnej gospodarki światowej, poszerzania sfery ubóstwa; zmiany w środowisku naturalnym, których efektem są globalne problemy ekologiczne w postaci „efektu cieplarnianego” i zaniku warstwy ozonowej.

19. Globalizacja a polityka międzynarodowa

Ważnym elementem analizy procesów globalizacji jest określenie zmian przez nie powodowanych w środowisku międzynarodowym, zwłaszcza że tworzą one nową jego jakość. Bezprecedensowy rozwój współzależności międzynarodowych; proces nakładania się i przenikania wnętrza państwa i środowiska międzynarodowego; decentralizacja życia społecznego, rozwój reakcji obronnych, przeciwstawnych procesom globalizacji, na poziomie lokalnym; zmiany strukturalne środowiska międzynarodowego polegające na ilościowym rozwoju i poszerzeniu zakresu działań organizacji pozarządowych; zmiana zagrożeń bezpieczeństwa międzynarodowego. Procesy globalizacji wnoszą nową jakość do „starych” współzależności międzynarodowych, rozumianych jako wzrost więzi między suwerennymi państwami, które prowadzą do wzajemnego warunkowania swego funkcjonowania. Ta nowa jakość polega na, po pierwsze, intensyfikacji współzależności ponad granicami państw, co prowadzi do rozwoju i istnienia transnarodowych współzależności. Po drugie, o istocie współzależności w warunkach globalizacji stanowią nie więzi między państwami, lecz procesy wzajemnej interpenetracji państw, społeczeństw oraz różnych zjawisk i obszarów życia społecznego. Dokonują się one za pośrednictwem mechanizmów rynkowych, przepływów kapitałowych, ale także cyberprzestrzeni oraz cyrkulacji idei, wartości, wzorców zachowań konsumpcyjnych. Po trzecie, pojawia się zjawisko kompleksowych współzależności i wzajemnego przenikania się tego co lokalne, narodowe i globalne.

20. Nowy regionalizm, cechy i zadania

To forma współpracy państw w regionie. Organizacje regionalne mają za zadanie zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa, a także rozwój współpracy gospodarczej i kulturalnej w regionie. Nowy regionalizm charakteryzuje się sprzężonymi cechami wykraczając poza ramy państwa narodowego i powoduje rywalizację regionów w miejsce dotychczasowego uzupełniania się w ogólnokrajowym podziale kompetencji. We współczesnym świecie region musi stawiać czoła nowym wyzwaniom - musi zmierzyć się z problemami związanymi z takimi kwestiami, jak globalizacja gospodarki, rozwój demograficzny, zmiany klimatu, dostawy energii czy też niespotykane dotychczas zagrożenia dla bezpieczeństwa. Pojedyncze regiony nie są w stanie samodzielnie im sprostać. Jedynym „lekarstwem” na tego rodzaju problemy i niepewność obywateli, co do przyszłości może być podjęcie wspólnych wysiłków w skali europejskiej, czego zalążkiem jest UE.

21. Kluczowe regiony we współczesnym systemie międzynarodowym

Mocarstwa regionalne - dawniej były też silne, ale teraz zmienia się ich rola. Są to: Chiny, Indie, Brazylia, Rosja, Japonia, UE.

Uznając za kryterium zakres członkowstwa można wyodrębnić takie organizacje jak:

1. organizacje powszechne - tj. stojące otworem dla każdego państwa; zostanie członkiem takiej organizacji jest dość proste i powszechne: Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ), Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), Organizacja do spraw Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO), Bank Światowy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW), Międzynarodowa Organizacja Pracy(MOP), Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny (ITU), Powszechny Związek Pocztowy (UPU), Światowa Organizacja Meteorologiczna (WMO) Organizacja do Spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO);

2. organizacje regionalne - tj. te, które udostępnione są dla państwom z konkretnego rejonu; przykładem mogą być: Rada Europy, Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego (NATO), Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (EFTA), Unii Zachodnioeuropejskiej (UZE), Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE), Organizacja Państw Amerykańskich (OPA), Organizacje Jedności Afrykańskiej (OJA), Liga Państw Arabskich (LPA), Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej (ASEAN);

3. organizacje niezwiązane z żadnym rejonem - tj. te, które rekrutują niewielką grupę państw, które pochodzić mogą z różnych kontynentów, na podstawie uzgodnionych zasad przyjmowania; m.in. Organizacja Państw Eksportujących Ropę Naftową (OPEC) i Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD).

22. Udział i rola Polski w integracji europejskiej oraz w globalizacji

Miejsce oraz rolę Polski we współczesnej Europie wyznaczają, poza położeniem geograficznym i uwarunkowaniem historycznym, pozycja ekonomiczna oraz polityczna sytuacja państwa. Polska obecnie osiąga około 40% średniego PKB i należy do najbiedniejszych spośród 10 nowych krajów UE. Polska aktywnie uczestniczy w pracach organizacji europejskich. Do najważniejszych z nich należą Rada Europy oraz Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. Ogromne znaczenie ma również działalność Polski w organizacjach o charakterze globalnym, takich jak Organizacja Narodów Zjednoczonych i NATO.

Dla pozycji Polski na arenie międzynarodowej ważna jest również działalność organizacji pozarządowych. Ministerstwo Spraw Zagranicznych dostrzega potrzebę współpracy z polskimi organizacjami pozarządowymi, takimi jak Polska Akcja Humanitarna, Caritas, Polska Misja Medyczna, których wysoka aktywność wspiera polską politykę zagraniczna i podnosi pozycję Polski na arenie międzynarodowej. Ogromny wkład wniósł Jan Paweł II w budowaniu wizerunku Polski nie tylko na kontynencie, ale i na całym świecie. Nie można zapomnieć również o wkładzie Polaków w obalenie komunizmu w Europie (Lech Wałęsa). Pozytywny wizerunek Polski w Europie i na świecie kształtują również wybitne postacie kultury i nauki. Doskonałymi ambasadorami naszego kraju są m.in. laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie literatury: Czesław Miłosz i Wisława Szymborska, kompozytor Krzysztof Penderecki oraz rzeźbiarka Magdalena Abakanowicz.

Współpraca transgraniczna z udziałem strony polskiej rozwija się głównie w takich dziedzinach, jak: • wspólne przedsięwzięcia dotyczące ochrony środowiska naturalnego

• współpraca gospodarcza

• turystyka i kultura

• współpraca młodzieży szkolnej

• działania na rzecz rozwoju demokracji lokalnej (głównie na wschodniej granicy).

23. Problemy globalne współczesnego świata i sposoby ich rozwiązywania

Wybrane problemy globalne współczesnego świata:

- dyspozycja w rozwoju ekonomicznym świata

- przyczyny i następstwa ubóstwa, głodu i niedożywienia

- zagrożenia zdrowotne i choroby cywilizacyjne oraz społeczne w równym stopniu dotyczące zarówno krajów Trzeciego Świata jak i krajów wysoko rozwiniętych

- degradacja środowiska naturalnego

- problemy energetyczne współczesnego świata

- upadek małych firm na rzecz dużych korporacji..

- rozwój masowej turystyki, wzmożonych migracji,

- komercjalizacja produktów kulturowych

- rozprzestrzenianie się ideologii konsumeryzmu

- amerykanizacja życia

- konsumpcjonizm

- pogłębianie różnic pomiędzy krajami wysoko, a słabo rozwiniętymi gospodarczo.

Przeciwwagą dla takich zachowań jest spowodowany globalizacją powrót do korzeni kultury.

1

---