PEDAGOGIKA OPIEKUŃCZA - jest nauką młodą, rozwijającą się, nie ma odpowiednika w innych krajach, jej rozwój przypada na lata 60-te i 70-te; jej rozwój trwa nadal

• Wyrosła z pedagogiki społecznej i socjologii

• Powiązana z pedagogiką specjalną

• Główni przedstawiciele : Dąbrowski, Kelm, Jundziłł, Kozak, Maciaszkowa

• P.O - jest nauką o : funkcjach, zadaniach, zasadach, formach, metodach - opieki

• Przedmiotem P.O jest (wg Jakubowskiego) wszystko to, co znajduje się poza nauczaniem wychowującym (sytuacje wychowawcze - wychowania opiekuńczego)

• Cel P.O - stworzenie warunków do zaspokajania potrzeb dzieci i młodzieży związanych z rozwojem różnych sfer osobowości, oraz sytuacji życiowych niosących ze sobą cierpienie

• 3 elementy P.O :

1. teoria opieki międzyludzkiej (teoria potrzeb ludzkich - koncentracja na praktyce - diagnoza, zaspokajanie, regulowanie lub samodzielne zaspokajanie potrzeb)

2. teoria wychowania przez opiekę (odpowiada wg jakich form, zasad, technik należy sprawować opiekę, żeby mogła ona równolegle zaspokajać potrzeby podopiecznych i kształtować ich osobowość zgodnie z zasadami i celami wychowania)

3. teoria wychowania opiekuńczego (to wszystkie formy wychowania, w których uświadamiamy potrzeby wychowawcze i zaspokajamy je; nasycenie działań opiekuńczych, łączenie ich z wychowaniem

DEFINICJE :

Wg Wroczyńskiego :

P.O - jako wyodrębniająca się część pedagogiki społecznej, uważał, że P.O jest nauką pograniczną między polityką społeczną, działalnością opiekuna a pedagogiką(pojęcie pomocy społecznej). Jest nauką, gdy jest to gałąź nauk pedagogicznych, zajmuje się wychowaniem, świadomą pomocą społeczną. Jest nauką o ujemnych czynnikach środowiskowego rozwoju dzieci i młodzieży

Wg Jakubowskiego :

P.O - zajmuje się ogółem dzieci i młodzieży w sytuacjach wychowania opiekuńczego. Przedmiotem P.O jest wszystko to, co znajduje się poza tzw. nauczaniem wychowującym.

Wg Dąbrowskiego :

P.O - jest samodzielną dyscypliną, która posiada swoją praktykę (samodzielną i swoistą), opiekę międzyludzką, wychowanie przez opiekę i wychowanie opiekuńcze

OPIEKA

Pomoc : doraźna, okresowa, zwrotna

Pomoc polega na zasileniu podmiotu znajdującego się w trudnej sytuacji niezbędnymi zasileniu do jej przezwyciężenia elementami, które pozwolą jej wrócić do „normalnego funkcjonowania”

CECHY OPIEKI :

• Pełna odpowiedzialność opiekuna za los podopiecznego (bezinteresowność)

• Opiekun wprowadza wychowanka na drogę samodzielności

• Nie powinna być neutralna i bezwarunkowa

• Nie powinna być utrzymywana jedynie w granicach prawno-administracyjnych, lecz w praktyce wymaga przekroczenia pewnych norm prawnych.

CECHY OPIEKUNA :

• Musi mieć predyspozycje osobowościowe

• Nauczyciel-wychowawca lub rodzina zastępcza, rodzic, wychowawca

• Musi mieć wiedzę i wykształcenie

• Powinien być : dojrzały, autonomiczny, decydować za podopiecznego, chronić jego interes życiowy, ponosi skutki egzystencjalne podopiecznego

DEFINICJE :

Wg Dąbrowskiego :

Opieka - to beziteresowne zaspokajanie przez opiekuna potrzeb ponadpodmiotowych wychowanka. Oparta jest na odpowiedzialności kompensacyjnej w ciągłym i bezinteresownym zaspokajaniem przez opiekuna ponadpodmiotowych potrzeb podopiecznego w ramach stosunku opiekuńczego.

Wg Kelm'a :

Opieka - to działanie podejmowane wobec osób lub rzeczy ze względu na faktyczne czy potencjalne zagrożenie ich istnienia przy braku lub ograniczonych możliwościach przezwyciężenia własnymi siłami tych osób lub rzeczy.

Opieka nad dzieckiem - działania podejmowane przez osoby lub instytucje wobec dzieci w związku z faktyczną lub potencjalną sytuacją zagrożenia przy braku lub ograniczonych możliwościach przezwyciężenia tej sytuacji przez dziecko samo w celu zapewnienia prawidłowych warunków rozwoju i wychowania młodego pokolenia.

Wg Jundziłł :

Opieka - to stworzenie warunków wszechstronnego rozwoju dziecka (zdrowotne, bytowe, psychiczne)

KATEGORIE OPIEKI :

Ze względu na pracę, opieka jest to działalność kompensacyjno-rewalidacyjna (działalność terapeutyczna), rodzinna, społeczna wobec jednostek niezdolnych do samodzielnej egzystencji charakteryzujących się wzięciem odpowiedzialności za nie i ich losy, usamodzielnienie się danych jednostek.

Opieka społeczna - to działalność polegająca na zaspokajaniu ze środków publicznych niezbędnych potrzeb życiowych tych osób, które trwale lub przejściowo nie mogą spełnić ich własnymi środkami

Opieka rodzinna - podstawowa funkcja : sprawowanie opieki nad potomstwem, pobudzanie rozwoju i doprowadzenie młodego pokolenia do samodzielności życiowej, zaspokajanie potrzeb ponadpodmiotowych u swoich podopiecznych bądź sprawowanie opieki przez pokolenie dojrzałe nad pokoleniem schodzącym (osoby stare lub niedołężne)

Opieka wychowawcza - urzeczywistnia się poprzez wychowanie; realizując właściwe zadania i cele doprowadza do pożądanych, korzystnych następstw, czyli spełnia funkcje opiekuńcze. Gdy w przebiegu wychowania towarzyszą pozytywne postawy opiekuńcze wychowawców wobec wychowanków, zaspokojenie ich ponadpodmiotowych potrzeb i dodatnia atmosfera opiekuńcza, nasycenie go wartościami opieki, to nabiera on równocześnie charakteru opiekuńczego.

STRUKTURA PROCESU OPIEKI :

Atmosfera opieki - układ stosunków panujących w placówkach opiekuńczo-wychowawczych, najczęściej między opiekunem a podopiecznym; jest dobra, gdy poglądy np. polityczne opiekuna i podopiecznego wzajemnie się uzupełniają są aprobowane, występuje zaangażowanie stron, zrozumienie, życzliwość

Sytuacja opiekuńcza - stan deprywacji potrzeb podopiecznych, jego aktywności oraz czynności opiekuna zmierzające do pożądanej zmiany tego stanu w czasowym układzie warunków i zależności.

Czynności opiekuńcze - działalność opiekuna i czynności w stosunku do podopiecznego poprzez zasady, metody, środki, formy.

Opiekun - każdy, kto posiada zadanie zadbania o kogoś i pilnowania jego dobra; osoba lub instytucja, która z tytułu przyjmowania odpowiedzialności zaspokaja w sposób ciągły i bezinteresowny ponadpodmiotowe potrzeby jednostki lub grupy w ramach tzw. stosunku opiekuńczego; osoba lub instytucja ustalona przez sąd opiekuńczy nad sprawowaniem opieki nad osobami nieletnimi w momencie, gdy oboje z rodziców nie posiadają władzy rodzicielskiej lub są nieznani.

Rodzaje opiekunów wg Dąbrowskiego :

1. Pełny - osoba, która bezpośrednio i pośrednio zaspokaja potrzeby ponadpodmiotowe np. rodzice

2. Niepełny - osoba, która spełnia tylko niektóre funkcje opiekuńcze w ograniczonym czasie i ponosi ograniczoną odpowiedzialność, np. wychowawca w szkole

3. Specjalista - osoba, która spełnia jakąś jedną funkcję opiekuńczą i załatwia jedną potrzebę, np. psycholog

4. Formalny - osoba, która spełnia funkcje w kwestii zawodowej lub prawnej, np. wychowawca czy prokurator

5. Nieformalny - osoba, która spełnia jakieś funkcje w kwestii naturalnej i zastępczej

Podopieczny :

1. rzeczywisty - ten, który posiada potrzeby ponadpodmiotowe oraz opiekuna, który je zaspokaja w tzw. stosunku opiekuńczym

2. wyczekujący - posiada jedynie potrzeby ponadpodmiotowe, a opiekun jest na razie powinnością oraz możliwością urzeczywistnienia się

3. sobie - nieświadomy swoich potrzeb ponadpodmiotowych

4. dla siebie - jest świadomy swoich potrzeb oraz dobrze pojętego interesu społecznego i pełnonej roli

Związek Pedagogiki opiekuńczej z innymi naukami :

P.O to nauka o funkcjach, zadaniach, zasadach, formach i metodach opieki ( przede wszystkim nad dziećmi i młodzieżą), wychowaniu przez opiekę i wychowaniu opiekuńczym. P.O tylko w części mieści się w zakresie nauk ściśle pedagogicznych w granicach wiedzy o wychowaniu przez opiekę, będących tylko specyficznym rodzajem szeroko pojętego wychowania. Wykracza zaś poza ich granice swą teorią opieki międzyludzkiej, a więc teorią działalności autonomicznej, zasadniczo różnej od wychowania.

Podstawowe pytanie : w jakich relacjach pozostaje P.O z pedagogiką ogólną, społeczną i specjalną?

Pozycję fundamentalną P.O zajmuje teoria opieki międzyludzkiej, a w tym szczególnie opieki nad dziećmi i młodzieżą, wskazuje wyraźnie na jej częściową podrzędność w stosunku do P. Ogólnej jako teorii szeroko pojętego wychowania. Tę częściową podrzędność określają jej pozostałe składniki to jest teoria wychowania przez opiekę i teoria wychowania opiekuńczego. Natomiast zdecydowanie wykracza ona poza zakres pedagogiki ogólnej swą teorią opieki, tak więc nie jest ona „subdyscypliną”, lecz niewątpliwie osobną dyscypliną naukową. Wykracza także poza przedmiot zainteresowań pedagogiki społecznej, w obrębie której mieścić się może tylko szczególny fragment P.O. Można tu tylko mówić o wspólnym terenie zainteresowań (społeczny, interwencyjno - kompensacyjny zakres opieki ). Natomiast jeżeli chodzi o związek z P. Specjalną łączy je ten sam przedmiot - opieka nad dziećmi i młodzieżą z określonymi odchyleniami od normy, aczkolwiek każda z nich rozpatruje ten problem ze swoistej, właściwej sobie pozycji.

OPIEKA ZE WZGLĘDU NA PRZEDMIOT :

Opieka nad :

1. Dewiacje:

1. ujemne

• sierotami

• upośledzonymi społecznie

• niepełnosprawnymi

• uzależnionymi

• w trudnej syt. Życiowej

• ofiarami złych wypadków

2. dodatnie:

• wysoki intelekt (geniusze)

2. Wiek :

• Niemowlęcy

• Żłobkowy

• Szkolny

• Student

• Stażysta

• Praktykant

• Młody pracownik

3. Szczególne role :

• Macieżyństwo

• Rodzina

• Uczeń szkolny

• Praktyka

• Stażysta

• Młody pracownik

OPIEKA ZE WZGŁĘDU NA PODMIOT I CHARAKTER :

Opieka międzyludzka :

1. rodzinna

2. spontaniczna /nieciągła, jednorazowa/

3. społeczna:

1. normalna - powszechna - zakładowa - instytucji społecznych

2. interwencyjno - kompensacyjna - kompensacja niedostatków opieki rodzinnej - komp. niedostatków rozwojowych - kompensacja szkód losowych

OPIEKA WG JEJ PRZEJAWÓW W CIĄGU ŻYCIA JEDNOSTKI :

WOS - współrzędne zakresu opieki i samodzielności

WOZ - współrzędne zakresu życia jednostki

KG - krzywa graniczna opieki a samodzielności

P - prenatalny okres życia

O - pierwsze dni życia po urodzeniu

X - początek względnie pełnej samodzielności życiowej

Y - zanik zdolności kontynuacji pracy zawodowej; wejście w etap starości

Z - starcza niedołężność, schyłek życia

Q - quasi - opieka po śmierci

X - Y : opieka np. państwa

OPIEKA OGÓLNIE PRZYJĘTA :

1. transcendentalna / związek z wiarą, opatrzność boska /

2. zwierzęca / poprzez instynkty /

3. ludzka :

1. międzyludzka

2. człowieka nad elementami przyrody

3. nad człowiekiem i jego wytworami

Opieka - to zachowanie się jej podmiotu ze względu na określoną niezdolność przedmiotu (niezdolność samorealizacji, samodzielności, stopnia zaspokajania potrzeb)

---