ROZDZIAŁ I

Prawo karne i wykroczeń oraz zasady ich stosowania

1. PRAWO KARNE, JEGO FUNKCJE I RODZAJE

a)pojęcie

PK jest zespołem norm określających odp. za przestępstwa tj. czyny społecznie szkodliwe, zabronione przez ustawę pod groźbą kary kryminalnej.

Cechy char. PK:

· wkracza we wszystkie dziedziny życia, gdzie mamy do czynienia z zamachami na prawa człowieka lub dobra społeczne, które wymagają reakcji karnej,

· jest zespołem norm powinnościowych- zakazów i nakazów, których przekroczenie jest zagrożone sankcją karną,pełni w stosunku do różnych dziedzin prawa funkcje subsydiarną- pomocniczą,

· chroni najważniejsze dobra społeczne i jednostkowe niezależnie od tego czy ich ochrona wynika z innych przepisów czy też wprost z pk, zawiera normy sankcjonowane i sankcjonujące.

b)Funkcje pk.

-ochronna- chroni stosunki społ. i dobra podmiotów tych stosunków przed zamachami przestępnymi,

-afirmacyjno-motywacyjna- ustanawiając nakazy i zakazy PK określa podstawowe standardy postępowania w społ.

-gwarancyjna-wyraża się ona w postulatach, aby zakres czynów zabronionych był dla obywatela jasny i aby sądy mogły stosować tylko takie kary, jakie zostały określone w ust.,

-prewencyjno-wychowawcza- prawo nie ogranicza się do represjonowania sprawców czynów zabronionych ale celem kary i innych śr.karnych jest zapobiegawcze i wychowawcze oddziaływanie na sprawcę.

-społ.-sprawiedliwościowa- PK pow-inno zaspokajać społeczne poczucie sprawiedliwości,

-kompensacyjna-prawo to powinno uwzględniać obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej pokrzywdzonemu przestępstwem.

c) Rodzaje pk

PK materialne- zespół norm prawnych które określają czyny społ.szkodliwe, zwane przestępstwami, ustanawiają zasady odp. za nie oraz kary i inne śr. karne, zabezpieczające stosowane wobec ich sprawców.

Procesowe PK- zespół norm pr. regulujących postęp. w sprawach o prz., zmierzające do realizacji norm prawa materialnego. Określa naczelne zasady oraz warunki dopuszczalności postęp. karnego, uprawnienia jego uczestników, stadia procesu, rodzaje rozstrzygnięć (wyroki, postanowienia) oraz środki ich kontroli (apelacja, zażalenie, kasacja)

PK wykonawcze- jest zespołem norm pr. regulujących wykonywanie kar, śr. karnych i zabezpieczających orzekanych w postęp. karnym na podstawie norm PK materialnego. Częścią jego jest prawo penitencjarne które normuje celowe wykonywanie kary pozbawienia wolności, zmierzające do resocjalizacji sprawcy.Kodyfik. karna- 19.04.69, obecnie obowiązująca- 6.06.1997

2. PRAWO WYKROCZEŃ

PK w sensie ścisłym dotyczy prz. i postęp.karnego w sprawach o prz. Jego uzupełnieniem jest prawo wykroczeń unormowane w kodeksie wykroczeń z 1971 r. Kodyfikacja ta obejm-uje odp. za wykroczenia, czyli czyny karalne o mniejszej społecznej szkodliwości, których w prawie polskim nie zalicza się do przestępstw. Obecnie postęp.w sprawach o wykroczenia należą do właściwości sądów rejonowych (grodzkich) i jest regulowane kodeksem z 2001 r. o postęp.w spraw-ach o wykroczenia. Tradycyjny podział na prawo karne sądowe i pozasądowe stracił aktualność a prawo wykroczeń należy uznać za gałąź szeroko pojętego prawa karnego.

3. SZCZEGÓLNE DZIEDZINY PRAWA KARNEGO

PK skarbowe-dotyczy spraw związanych z naruszeniem finansowych interesów Skarbu Państwa lub organ-ów sam. terytorialnego. Normuje odp. za prz.i wykroczenia skarbowe (podatkowe, celne, dewizowe) a także postanowienia w tych sprawach.

Prawo karne wojskowe - jest dziedziną szczególną, ogranicza do żołnierzy krąg osób mogących ponosić odp. na podstawie przepisów tego prawa.

4. ŹRÓDŁA PRAWA KARNEGO.

Akt rangi ustawowej

- ustawa uchwalona przez Sejm.

-Akty prawne niższego rzędu- rozporządzenia, nie są źródłem PK w sensie stanowienia zakazów i kar za ich łamanie.

-W okresie międzywojennym Konstytucja z 1921 upoważniała Prezydenta RP do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy i tak kodeks karny z 1932 i kodeks postępowania karnego z 1928 były wydane w takiej formie.

-Źródłem polskiego PK nie jest orzecznictwo sądowe, które pełni wiodącą role w zakresie wykładni obowiązującego prawa, a nie jego stanowienia.

5. BUDOWA KODEKSU KARNEGO I WYKROCZEŃ

Część ogólna- określa zasady odp.za prz., formy ich popełnienia, system kar i śr. karnych oraz zasady i ich wymierzania, stosowanie śr. probacyjnych, zabezpieczających, wreszcie przedawnienie karalności, zatarcie skazania i zasady odp. za prz. popełnione za granicą. Przepisy części ogólnej zawierają definicje podst. pojęć i instytucji PK, dyrektywy stosowania prawa, jak również określają sytuacje z którymi wiążą się odpowiednie konsekwencje prawne.

Część szczególna-określa typy rodzajowe prz., (a w kodeksie wykroczeń typy wykroczeń) przez podanie zespołu ich ustawowych znamion (dyspozycja) oraz kar grożących za ich popełnienie (sankcja).

Część wojskowa kodeksu zawiera odmienności w zasadach odp. i karach, które dotyczą żołnierzy, jak również typy prz.wojskowych. Przepisy części szczególnej mają budowę dwuczłonową. Składają się dyspozycji, czyli określenia znamion dane-go typu czynu zabronionego oraz sankcji czyli wskazania na karę grożącą w wypadku, gdy czyn wyczerpuje znamiona dyspozycji.

7. CZAS POPEŁNIENIA PRZESTĘPSTWA I

JEGO ZNACZENIE

Ustalenie czasu przest. ma w PK istotne znaczenie. -Chodzi o stwierdzenie czy czyn był zabroniony przez ust. karną obow. w czasie jego popełnienia, a także to jaka ust. karną zastosować jeżeli nastąpiła zmiana ustawodawstwa. Ma to też znaczenie dla rozstrzygnięcia czy sprawca czynu zabronionego osiągnął wiek odp. karnej wynoszący 17 lat i czy był poczytalny w czasie popełnienia czynu zabr.

-Prz uważa się za popełnione w czasie, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany. W praktyce wątpliwości interpretacyjne związane są z nietypowymi formami czynu zabr.. Dotyczy to sytuacji, gdy działanie sprawcy rozciąga się na dłużysz okres. Za czas popeł. prz. uważa się tu ostatni ze składających się na prz. ciągu czynów.

-Również gdy chodzi o prz. z Zaniechania za czas jego popeł. przyjmujemy ostatni moment, w którym sprawca mógł zrealizować ciążący na nim obowiązek.

7. ZAGADNIENIE ZMIANY USTAWODAWSTWA

zasadą jest stosowanie zasady nowej do czynów popełnionych pod rządami starej ustawy. Jeżeli się okaże, że stara ustawa jest względniejsza dla sprawcy to ją się stosuje - wyjątek dla zasady działania prawa wstecz - czyli jest korzystniejsze dla sprawcy.

Generalna zasada - stosujemy nową ustawę, chyba że stara jest względniejsza dla sprawcy.

Względniejsza tzn. ze należy kierować się następującymi regułami:

-istotnie jest która ustawa jest względniejsza w konkretnej sytuacji sprawcy z uwzględnieniem istotnych okoliczności czynu.

-nie można wyłącznie opierać się na kryterium i wysokości sankcji, lecz należy uwzględnić konkretne warunki wymiaru kary, możliwości załagodzenia kary lub warunkowego zawieszenia jej wykonania

-nie jest dopuszczalne częściowe stosowanie przepisów jednej i drugiej ustawy, trzeba wybrać jedną.

Gdy prawomocnie osądzony czyn przestaje być zabroniony pod groźbą kary, to skazanie ulega zatarciu z mocy prawa, niezwłocznie przerywa się wykonanie kary i usuwa karty karne z rejestru karnego.

8. MIEJSCE POPEŁNIENIA PRZESTĘPSTWA (WYKROCZENIA)

ZASADA TERYTORIALNOŚCI

A)Miejsce popełnienia przestępstwa ma istotne znaczenie dla ustalenia , którą ust. karną należy zastosować.

-Chodzi o ustalenie czy prz. zostało popełnione na terytorium państwa polskiego, czy za granicą, czy jego sprawca podlega jurysdykcji polskiej czy nie i przed jakim sądem sprawa powinna być rozpatrywana.

-Miejsce popełnienia prz. uważa się za popełnione w miejscu gdzie sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany, gdzie skutek przestępny nastąpił, gdzie skutek miał nastąpić.

-Przy konkurencji właściwości miejscowej różnych sądów, sprawę w zasadzie rozpoznaje sąd, w którego okręgu rozpoczętą postęp. przygotowawcze.

-Jeżeli chodzi o konkurencje jurysdykcji polskiej i obcej- w razie przyjęcia, że prz. popełnione zostało zarówno w Polsce jak i za granicą (działanie w Polsce a wystąpienie skutku za granicą) to rostrzygają je reguły międzynarodowego pk, a przede wszystkim umowy dwustronne między zainteresowanymi państwami.

B)Zasada terytorialności

W razie popeł. prz. na terytorium RP dominujące znaczenie ma zasada terytorialności, która wynika wprost z suwerennej władzy państwa na jego terytorium. Polskiej jurysdykcji podlega sprawca popeł. prz. na terytorium RP bez względu na to czy jest obyw. polskim czy cudzoziemcem. Wyjątkiem od tej zasady są immunitety dyplomat. i konsularne, które wyłączają możliwość pociągnięcia do odp. karnej osób korzystających z immunitetu, chyba ż państwo wysyłające uchyli immunitet. Najczęściej mamy do czynienia z wydaleniem takiej osoby z terytorium RP z żądaniem pociągnięcia jej do odp. przez państwo wysyłające.

Zasada terytorialności rozciąga się na polskie statki wodne lub powietrzne bez względu na to na jakim obszarze się znajdują z tym, że nie są one częścią terytorium państwa a jedynie jurysdykcja polska rozciąga się na te statki.

10. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA PRZESTĘPSTWO (WYKROCZENIE) POPEŁNIONE ZA GRANICĄ)

Zgodnie z zasadą obywatelstwa obywatel polski powinien stosować się do prawa swego kraju również wtedy gdy przebywa za granicą. W razie popeł. przez niego prz. za granicą stosuje się do niego ust. karną polską, tzn. po powrocie do kraju będzie pociągnięty do odp. przed sądem polskim. Jeżeli został skazany za granicą to sąd polski zaliczy mu na poczet orzeczonej kary okres rzeczywistego pozb. wolności za granicą oraz wykonywaną tam karę, uwzględniając różnice między tymi karami. Kk reguluje przejęcie do wykonania wyroku zapadłego za granicą, a także przejęcie ścigania karnego wszczętego przeciwko obywatelowi polskiemu za granicą. Warunkiem odp. przed sądem polskim jest uznanie czynu za prz. również w miejscu jego popełnienia. Warunek ten nie odnosi się do funkcjonariuszy publicznych, którzy pełniąc tam służbę popełnili prz. w związku z wykonywaniem swych funkcji, ani do osób które popełniły prz. w miejscu nie podlegającym żadnej władzy państwowej.

ROZDZIAŁ II

Pojęcie przestępstwa i wykroczenia. Zasady odpowiedzialności

1. DEFINICJA PRZESTĘPSTWA I JEJ ELEMENTY

Prz. jest czyn człowieka, zabroniony pod groźbą kary przez obowiązującą ust. określającą jego znamiona, zawiniony i społ. szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy. Zabronienie czynu przez ust. następuje przez wskazanie w ust. jego znamion i kary grożącej za jego popeł. Przez zabronienie czynu pod groźbą kary nadana mu zostaje cecha bezprawności karnej, która jest sprzecznością z normami pk, naruszeniem zakazu lub nakazu zawartego w tym prawie, nakazem mówienia prawdy przez świadka składającego zeznanie. Prawo jednak przewiduje, w pewnych sytuacjach wyłączenie bezprawności tzw. Kontratypy (np. obrona konieczna, stan wyższej konieczności). Bezprawność karna wiąże się z karalnością zabr. czynu. W zależności od tego czy zabr. zachowanie jest zbrodnią czy występkiem kk przewiduje odpowiednie sankcje. Przez pojęcie karalności czynu należy rozumieć kary grożące nie zaś to czy zostały one w konkretnym wypadku wymierzone.

-Materialny element definicji przestępstwa- obowiązujący kk oparty jest na założeniu, czy przestępczość czynu realizującego znamiona czynu zabronionego zależy od stopnia jego społecznej szkodliwości. Karygodne są takie czyny, które osiągnęły wyższy niż znikomy stopień społecznej szkodliwości

-określono okoliczności decydujące o stopniu społecznej szkodliwości- bierze się pod uwagę rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, postać zamiaru. Motywacje sprawcy itd.

2. PODZIAŁ NA ZBRODNIE, WYSTĘPKI I WYKROCZENIA

Zbrodnia, występek i wykroczenia. Prz. dzielą się na zbrodnie i występki. Wykroczenia NATO-miast, jako czyny karalne niższego rzędu objęte są odrębną regulacją zawartą w kodeksie wykroczeń. Najbardziej wyrazistym i jednoznacznym kryterium podziału czynów karalnych na prz. oraz wykroczenia jest wysokość zagrożenia sankcja karną.

Zbrodnie - są to czyny zagrożone karą pozb. wolności na czas nie krótszy od 3 lat, albo karą surowszą (zabójstwo, rozbój z użyciem broni palnej, noża lub innego niebezpiecznego przedmiotu, ludobójstwo). Zbrodnię można popełnić tylko umyślnie.

Występki- czyny zagrożone karą przekraczającą miesiąc pozb. Wolności, miesiąc ogran. wolności albo grzywną powyżej 30 stawek dziennych. Występek można popełnić tylko nieumyślnie, jeżeli ustawa tak stanowi.

Wykroczenia - to czyny zagrożone karą aresztu (od 5 do 30 dni), ogran. wolności w wymiarze miesiąca, grzywną do 5.000 zł lub naganą.Podział prz. według ciężaru gatunkowego opiera się na kryterium wysokości grożącej kary a nie na wysokości kary orzeczonej.

4. OGÓLNE CECHY PODMIOTU PRZESTĘPSTWA(WYKR)

Podmiotem prz. (sprawcą) może być tylko człowiek. Ogólne cechy podmiotu dotyczą osiągnięcia określonego etapu rozwoju umysłowego i moralnego (wiek odp. karnej) a także znajdowania się w takim stanie psychicznym, w którym czł. jest zdolny do rozumienia znaczenia przedsiębranego czynu i kierowania swym postęp. (niepoczytalność sprawcy pozbawia czyn cechy prz.). Granica wieku odp. karnej to zasadniczo ukończenie 17 lat przed popeł. czynu zabronionego. Osoby będące poniżej tej granicy wiekowej zwane są nieletnimi, w zasadzie nie ponoszą odp. karnej (można wobec nich stosować środki wychowawcze lub poprawcze). Jednak za zbrodnie przeciwko życiu, zgwałcenie kwalifikowane, rozbój, zbrodnie przeciwko bezp. powszechnemu, zamachy terrorystyczne, umyślne spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu ust. przewiduje odp. nieletniego, który ukończył 15 lat przed popeł. czynu, jeżeli prze-mawiają za tym właściwości i warunki osobiste sprawcy, a zwłaszcza gdy poprzednio stosowane śr. wychowawcze lub poprawcze okazały się bez-skuteczne. Młodocianym jest sprawca, który w chwili popeł. czynu nie ukończył 21 lat a w czasie orzekania w I instancji 24. KK przewiduje w stosunku do młodocianych modyfikacje w zakresie odp kładąc akcent na wychowawcze oddziaływanie kary Ponoszą oni pełną odp. karną.

5. PODMIOT POWSZECHNY I INDYWIDUALNY

ODPOWIEDZIALNOŚĆ FUNKCJINARIUSZY PUBLICZNYCH

Prz. powszechne może popełnić każdy karnie odpowiedzialny człowiek. Podmiot tego prz. jest oznaczony w ust. za pomocą zaimka kto.

Podmiotem prz. indywidualnego może być tylko osoba, która ma określone w ust. właściwości wyróżniające ją z kręgu innych osób, zazwyczaj jest określony za pomocą rzeczownika np. matka, żoł-nierz.

Z uwagi na podmiot dzielimy je na

-właściwe - indywidualne cechy podmiotu są warunkiem przestępności czynu

-i niewłaściwe - indywidualna właściwość podmiotu wpływa na zao-strzenie lub złagodzenie odp., a brak tej cechy kwalifikuje czyn jako prz. w typie podstawowym (powszechne).

Wśród prz. indywidualnych największe znaczenie mają prz. funkcjonariuszy publ. (np. prezydent RP, poseł, senator, sędzia, ławnik, prokurator, notariusz). Korzystają oni ze szczególnej ochrony prawnej, której odpowiadać powinna ich wzmożona odp. za prz., w szczególności za łapówkarstwo, nadużycie władzy.Od prz. indywidualnych z uwagi na podmiot odróżnia się prz. indywidualne co do czynu tzw. własnoręczne np. prz. zez-nania fałszywych zeznań może pop-ełnić tylko osoba prawnie zobowiązana do ich złożenia.

7. USTAWOWE ZNAMIONA CZYNY ZABRONIONEGO

Ustawowe znamiona wyznaczają zespół jego charaktery-tycznych cech tworzących zarys typu prz. W toku postęp. karnego zaistenienie ustawowych znamion określonego typu prz. w czynie zarzucanym oskarżonemu podlega udowodnieniu, a brak choćby jednego z tych znamion nie pozwala na przyjęcie dokonania prz. Ustawowe znamiona prz.dotyczą podmiotu, strony podmiotowej, przedmiotu ochrony przestępnego, strony przedmiotowej, która obejmuje zabronione zachowanie się , jego skutek. Wyróżniamy znamiona opisowe dające opis zabronionego zachowania się, wartościujące- posługują się nazwami, których interpretacja zależy od podmiotu sprawującego prawo, normatywne - posługują się pojęciami języka prawnego.

9.ZNAMIONA STRONY PRZEDMIOWOEJ

Charakteryzują one zew. zachowanie się sprawcy, jego okoliczności, a także skutek tego zachowania się oraz powiązanie miedzy nim a skutkiem. Do szczególnych znamion strony przedmiotowej należą sposób i okoliczności popeł. czynu, ponieważ występują w dyspozycji niektórych tylko prz., czas i miejsce popeł. prz.

10. PRZESTĘPSTWA KWALIFIKOWANE I UPRZYWILEJOWANE

Typy kwalifikowane są tworzone ze względu na szczególne okoliczności popeł. czynu lub jego następstwa. Okolicznościami kwalifikującymi mogą być: sposób popeł. prz., chara-kter przedmiotu wykonawczego, okoliczności czynu, nastawienie psychiczne sprawcy. W ustawodawstwie występuje znaczna różno-rodność okoliczności tworzących kwalifikowane typy prz. Istnieją także typy prz. kwalifikowanych przez następstwa. Podczas gdy okoliczności tworzące typ kalif. objęte muszą być umyślnością to do przestępstw kwalifikowanych przez następstwo odnosi się szczególna forma winy- wina kombinowana. Znamiona tworzące typ podstawowy prz. mogą być objęte winą umyślną lub nieu-myślną, natomiast następstwa muszą być zawinione nieumyślnie.

Typy uprzywilejowane prz. tworzyć mogą szczególne okoliczności czynu i sytuacja psychiczna sprawcy (np. dokonanie przez matkę dzieciobójstwa pod wpływem silnych przeżyć związanych z przebiegiem porodu). Najczęściej typ ten tworzy wypadek mniejszej wagi (przekupstwo, poświadczenie nieprawdy) wg różnych koncepcji jest to ocena społecznej szkodliwości czynu, uwzględnienie okoliczności prz. i osobowości sprawcy

12. ZASADA WINY

Zasada winy-nie popełnia prz. sprawca czynu zabr., jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie. W obecnym kk mówi się o umyślnym albo nieumyślnym czynie zabr. co wiąże się z dążeniem do wyraźnego odróżnienia znamion strony podmiotowej czynu zabr. od przypisania winy. Odróżnienie takie nie oznacza jednak, że umyślność i nieumyślność nie mają wpływu na winę.

13. TEORIE WINY I DEFINICJA

Teoria psychologiczna ujmuje winę jako stosunek psychiczny sprawcy do realizacji czynu zabr. ,polega na złym zamiarze sprawcy tj. na tym, że chce on popełnić czyn zabr. Według teorii wyobrażenia wina polega na tym, iż wyobrażenie sprawcy co do możliwości popełnienia czynu zabr. nie powstrzymuje go przed jego popeł.

Teoria normatywna winy mówi, że istota winy nie polega na określonym przeżyciu psychicznym sprawcy, lecz na możliwości postawienia mu zarzutu z podjęcia wadliwej decyzji woli i niewłaściwego postęp. Podstawą zarzutu winy jest naruszenie przez sprawcę obowiązującej normy postęp.

Teoria kompleksowa nie neguje komponentów psychicznych stosunku sprawcy do czynu. Zarzut dotyczy przy winie umyślnej genezy i treści woli, zaś przy winie nieumyślnej genezy woli, która jest skierowana niewłaściwie. Czysta teoria normatywna - istota winy wyczerpuje się w zarzucalności postęp. z punktu widzenia określonych norm. Umyślność lub nieumyślność nie są składnikiem winy, gdyż integralnie wchodzi w zakres pojęcia czynu zabronionego.

DEFINICJA-Wina jest jednym z elementów przestępstwa , na ogół rozumie się określony psychicznie stosunek sprawcy do popełnionego czynu . Wina wyraża psychiczne zaangażowanie sprawcy w dokonywany czyn . przede wszystkim stopień tego zaangażowania i jego charakter.

14. WINA UMYŚLNA, NIEUMYŚLNA, KOMBINOWANA

A)UMYŚLNA

Psychologiczną przesłanką winy umyślnej jest zamiar popełnienia czynu zabronionego, który może występować w dwóch formach :

1. zamiar bezpośredni - zachodzi wtedy, gdy sprawca chce popełnić czyn zabroniony się świadomym dążeniem do popełnienia przestępstwa 2. zamiar ewentualny - ma miejsce wówczas gdy sprawca przewiduje możliwość popełnienia przestępstwa i godzi się na to. W doktrynie i orzecznictwie rozróżnia się ponadto:1. zamiar przemyślany - podjęty po głębszym namyśle 2. zamiar nagły - podjęty pod wpływem silnego bodźca emocjonalnego.

B)NIEUMYŚLNA

Formy winy nieumyślnej :

1. lekkomyślność - to świadome naruszenie obowiązku ostrożności. Zachodzi wówczas gdy sprawca przewiduje możliwość popełnienia przestępstwa, lecz bezpodstawnie przypuszcza, że zdoła go uniknąć ( kierowca który jedzie z niedozwoloną prędkością i powoduje wypadek); - 2. niedbalstwo - brak świadomości sprawcy, że narusza zasady ostrożności, których miał obowiązek przestrzegać. Ma miejsce , gdy sprawca nie przewiduje możliwości popełnienia czynu zabronionego , choć powinien i może przewidzieć ( działanie człowieka, który bawiąc się bronią palną i nie wiedząc , że jest nabita rani człowieka

C)KOMBINOWANA

Wina kombinowana dotyczy połączenia umyślności z nieumyślnością, w którym znamiona prz. typu podstawowego objęte są winą umyślną, natomiast powodujące wyższą karalność następstwa czynu wina nieumyślną. W kk z 97 r. wina kombinowana rozciąga się również na prz. nieumyślne, w których surowsza odp. dotyczy następstw nieumyślnego czynu zabronionego. Dotyczy kalif. typów prz., w których znamieniem kwalifikującym są następstwa czynu objętego znamionami typu podstawowego np. udział w bójce, której następstwem jest ciężkie uszkodzenie ciała lub śmierć człowieka.

ROZDZIAŁ III

Okoliczności uchylające odpowiedzialność (winę)

1.UWAGI OGÓLNE-Okoliczności wyłączające winę i kontratypy

Kontratypy to okoliczności uchylające bezprawność (sprzeczność z normą PK, która jest zależna od treści obowiązujących przepisów) czynów wypełniających ustawowe znamiona czynu zabr. Do ujętych w kk kontra-typów należą: obrona konieczna, stan wyższej konieczności polegający na poświeceniu dobra dla ratowania innego dobra o wyższej wartości, ryzyko nowatorstwa, dopuszczalna krytyka związana z przestępstwem zniesławienia, działanie w ramach ostatecznej potrzeby wojskowej. Kontratypy pozakodeksowe to: zabiegi lecznicze, przerywanie ciąży w warunkach przewidzianych przez ustawę, karcenie nieletnich, ryzyko sportowe, zgodę pokrzywdzonego.

W wypadku okoliczności uchylających winę nie zostaje zniesiona bezprawność, co w określonych okolicznościach uzasadnia stosowanie śr.zabezpieczających. Do okoliczności tych zalicza się nieusprawiedliwiony błąd co do bezkarności czynu lub oko-liczności uchylających odp., niepoczytalność, nieletniość, a także działa-nie w warunkach rozkazu wojskowego.

2. OBRONA KONIECZNA

Na instytucję obrony koniecznej składają się zamach i jego odparcie (obrona), konieczność obrony, współmierność jej sposobu do niebezpieczeństwa zamachu. Zamachem jest zachowanie człowieka (działanie lub zaniechanie), który stwarza bezpośrednie zagrożenie dla dobra korzystającego z obrony prawnej. Prawo do obrony przysługuje wobec rzeczywistego zamachu, obronę uzasadnia zamach bezpośredni czyli natychmiastowe niebezpieczeństwo grożące dobru prawnemu. Nie jest działaniem w obr. koniecznej podjęcie śr. obronnych przeciwko przyszłym zamachom. Obr. jest prawem samoistnym, jest dopuszczalna również wtedy gdy można było uniknąć zamachu w inny sposób niż czynne jego odparcie np. przez ucieczkę. Obr. musi być konieczna, co oznacza jej niezbędność dla odparcia zamachu. Odpierający zamach musi działać w celu jego odparcia co zakłada świadomość zamachu i wolę obr. zaatakowanego dobra (własnego lub innej osoby). (obrona własna) lub innej osoby (pomoc konieczna).

3. STAN WYŻSZEJ KONIECZNOŚCI

Występuje wówczas, gdy jakiemuś dobru prawnemu grozi niebezp. bezpośrednie , które można odwrócić poprzez poświecenie innego dobra korzystającego również z ochrony prawnej. Działanie w stanie wyższej konieczności polega na poświęceniu dobra korzystającego z ochrony prawnej, aby w ten sposób uchronić przed niebezp. inne dobro korzystające również z ochrony prawnej. Zachowanie się sprawcy jest zdeterminowane celem uchylenia niebezp.. Kto działa w celu uchylenia bezpośredniego niebezp. grożącego jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem, jeżeli dobro poświecone przedstawia wartość niższą od dobra ratowanego nie popełnia prz. Taki stan wyższej konieczności uchyla bezprawność czynu, gdyż jest w interesie prawa ratowanie dóbr cenniejszych. Gdy dobro poświecone ma wartość równą lub większą od dobra ratowanego następuje jedynie uchylenie winy, a to z uwagi na anormalną sytuację motywacyjną w jakiej znalazł się sprawca.

4. USPRAWIEDLIWIONE RYZYKO

Ryzyko nowatorskie- nie popełnia prz. ten, kto działa w celu przeprowadzenia eksperymentu, jeżeli spodziewana korzyść ma istotne znaczenie poznawcze, medyczne, gospodarcze a oczekiwanie jej osiągnięcia, celowość oraz sposób przeprowadzenia eksperymentu są zasadne w świetle aktualnego stanu wiedzy. Przeprowadzenie eksperymentu musi być uzasadnione dążeniem do osiągniecie istotnych korzyści społecznych. Eksperyment musi być przeprowadzony zgodnie z aktualnym stanem wiedzy i zasadami ostrożności. Warunkiem dopuszczalności każdego eksperymentu ma być dobrowolnie wyrażona zgoda jego uczestnika, który musi być należycie poinformowany o grożących mu ujemnych skutkach.

Ryzyko sportowe- Tworzy ono pozakodeksowy kontratyp prz. Liczne bowiem są wypadki w sporcie, w których zarówno uczestnicy zawodów sportowych jak i widzowie doznają obrażeń, a nawet ponoszą śmierć. Ryzyko sportowe stwarza pozakodeksowy kontratyp prz jeżeli spełniono warunki: dopuszczalność danej dyscypliny sportowej, zgodność zawodów z regułami ostrożności określonymi przez przepisy, działanie uczestników w celu sportowym, dobrowolny udział uczestników.

5. REALIZACJA OBOWIĄZKÓW I UPRAWNIEŃ

Kontratyp ten do tyczy przed wszystkim funkcjonariuszy publicznych.

Szczególne uprawnienia i obowiązki wynikają z różnorodnych przepisów prawa, określamy je jako kontratyp pozakodeksowy, gdyż muszą spełniać wspólne dla wszystkich warunki:

-kompetencja rzeczowa i miejscowa podmiotu do dokonania określonej czynności

-istnienie określonej prawem podstawy prawnej i faktyczne dla dokonania danej czynności

-realizacja czynności służbowej następuje w sposób zgodny z warunkami określonymi przez odpowiednie przepisy prawa

Naruszenie warunków legalności czynności opartych na uprawnieniach i obowiązkach powoduje, że czynności te z prawnych przekształcają się w bezprawne, w wypadku gdy czynność jest nadużyciem prawa i stanowi bezpośredni zamach na istotne dobro człowieka, dopuszczalna staje się obrona konieczna.

Nie stanowi przestępstwa naruszenie nietykalności cielesnej, znieważenie czy zmuszanie do znoszenia będące realizacją wychowawczych uprawnień rodziców lub opiekunów. Jednak zachowane muszą być określone warunki, których naruszenie powoduje przestępność czynu. Zalicza się do nich: wychowawczy charakter karcenia, proporcjonalność użytych środków do wagi przewinienia dziecka, umiarkowanie użytych środków, które nie mogą zagrażać fizycznemu lub psychicznemu rozwojowi, ani też wyrządzać szkód fizycznych lub duchowych osobie karconej. Nadużycie prawa karcenia powoduje odp. karną za prz. znęcania się nad osoba zależną.

6. ZGODA POKRZYWDZONEGO

Zgoda pokrzywdzonego pełni różne funkcje. Jest jednym z istotnych elementów niektórych kontratypów takich jak: zabieg leczniczy, aborcja, niektóre postacie dozwolonego ryz-yka. Może stanowić znamię tworzące uprzywil. typ prz. (np. zabójstwo pod wpływem współczucia). Ustawowym znamieniem prz. może być także brak zgody, czyn nie będzie uznany za prz.

Zgoda pokrzywdzonego w odniesieniu do czynu, który wypełnia ustawowe znamiona czynu przestępnego tylko w pewnych warunkach może być uznana za kontratyp. Zależy to od charakteru dobra prawnego chronionego przez przepis PK. Są dobra którymi jednostka może swobodnie dysponować, istnieją także dobra indywidualne, chronione bez względu na wolę pokrzywdzonego - życie, zdrowie. Zgoda pokrzywdzonego aby była skuteczna musi być wyrażona dobrowolnie przez osobę pełnoletnią, poczytalną, określać dobro, i musi być wyrażona przed lub w chwili czynu. Wrażona później nie powoduje wyłączenia bezprawności. Poza tym sprawca musi mieć świadomość że działa za wyrażoną lub dorozumianą zgoda pokrzywdzonego.

7. ZABIEGI LECZNICZE I LEGALNA ABORCJA

A)ZABIEGI LECZNICZE

Czynności lecznicze obejmują wszelką działalność mającą na celu leczenie chorego, diagnostykę, terapię i profilaktykę. Najistotniejsze znaczenie w PK mają zabiegi lecznicze, a zwłaszcza operacyjne, które wiążą się z głęboką ingerencją w organizm ludzki oraz ryzykiem śmierci, uszkodzeń ciała lub innego uszczerbku na zdrowiu. Podst. warunkami legalności zabiegów leczniczych są: zgoda pacjenta poddanego zabiegowi, wykonanie zabiegu w celu leczniczym, wykonanie zabiegu zgodnie ze wskazaniami wiedzy i sztuki lekarskiej i przez osobę uprawnioną. Uchylenie bezprawności zabiegu operacyjnego następuje pod dalszymi warunkami( wymaga pisemnej zgody chorego).Podobnie jak zabiegi lecznicze traktuje się zabiegi kosmet.

B)LEGALNA ABORCJA

Ust. z 1956 r. legalizowała aborcję, gdy przemawiały za tym wskazania lekarskie, ciąża była wynikiem przestępstwa i kiedy za aborcją przemawiała szczególnie trudna sytuacja życiowa kobiety ciężarnej. Ust. z 1993 r. legalizuje aborcje, gdy: utrzymanie ciąży zagraża poważnym niebezp. dla życia lub zdrowia kobiety, stwierdzono trwałe lub nieodwracalne uszkodzenie płodu, ciąża jest wynikiem prz. Ust. wyprowadziła wymaganie stwierdzenia przesłanek aborcji orzeczeniem dwóch lekarzy innych niż lekarz wykonujący zabieg, jak również zezwoliła na dokonywanie takich zabiegów jedynie w publ. ZOZ

8. BŁĄD CO DO ZNAMION CZYNU ZABRONIONEGO LUB OKOLICZNOŚCI UCHYLAJACEJ ODPOW.

a) błąd co do znamion cz.z.

Błąd co do okoliczności należącej do znamion czynu zabronionego powoduje, iż sprawcy nie można przypisać przestępstwa umyślnego objętego tymi znamionami. Oznacza to, ze błąd taki wyłącza winę umyślną np. oddanie na po-lowaniu śmiertelnego strzału do człowieka Jeżeli błąd sprawcy był zawiniony, gdyż był wynikiem lekkomyślności lub zaniedbania to w grę wchodzi odp. za przestępstwo nieumyślne.

b) błąd okoliczności uchylaj. Odp.

Kwestia wykładni błędu co do okoliczności uchylających przestępność czynu była sporna. Wg pierwszego stanowiska błąd co do kontratypu, a ściślej urojenia sobie przez sprawcę działania w warunkach okoliczności uchylającej bezprawność jest odmianą błędu co do prawa. Wg drugiej koncepcji błąd sprawcy dotyczy istnienia bezprawnego zamachu, a więc okoliczności faktycznej, która w rzeczywistości nie ma miejsca. Wg trzeciej błąd co do okoliczności uchylających bezprawność nie jest jednolity, może się wiązać z prawidłowym rozpoznawaniem wszystkich okoliczności faktycznych i wynikać jedynie z błędnego przekonania o przysługującym w danej sytuacji prawie. Taki błąd ma char. błędu prawnego. Kk z 1997 r. stanowi, że nie popełnia prz. ten kto dopuszcza się czynu w usprawied. błędnym przekonaniu że zachodzi okoliczność wyłączająca bezprawność lub winę, jeżeli błąd jest nieusprawiedl. sąd może zastosować nadzwycz. złagodzenie kary.

9. NIEŚWIADOMOŚĆ BEZPRAWNOŚCI CZYNU

Usprawiedliwiona nieświadomość bezprawności czynu uchyla winę, natomiast, gdy błąd sprawcy jest nieusprawiedliwiony (wynika z lekkomyślności lub niedbalstwa) sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

10. NIEPOCZYTALNOŚĆ I POCZYTALNOŚĆ OGRANICZONA

Nie popełnia przestępstwa, kto z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swym postępowaniem”. Taki stan sprawcy w języku prawniczym nosi nazwę niepoczytalności. Niepoczytalność jest okolicznością wyłączającą winę, a jej ustalenie oparte musi być każdorazowo na opiniach biegłych psychiatrów. Przyczyną niepoczytalności może być upośledzenie umysłowe, choroba psychiczna lub inne zakłócenie czynności psychicznych, skutki zaś tego stanu dotykają bądź sfery intelektu (brak elementu świadomości), bądź sfery woli (niemożność pokierowania swym postępowaniem), albo obu tych sfer łącznie, jak to się dzieje najczęściej. Podkreślić należy, że wyłączenie winy i odpowiedzialności wchodzi w grę tylko wtedy, gdy sprawca był niepoczytalny w czasie popełnienia czynu zabronionego. Pomiędzy pełną poczytalnością a niepoczytalnością występują stany pośrednie, w których poczytalność nie jest wyłączona, lecz ograniczona. Podkreślić wyraźnie należy, że ograniczenie poczytalności nie uchyla winy, a jedynie ją umniejsza. Ma jednak ono wpływ na karalność w sensie możliwości nadzwyczajnego złagodzenia kary, jeżeli występuje w stopniu znacznym. Inne, łagodniejsze wypadki rozpatrywane są w ramach sędziowskiego wymiaru kary.

11. DZIAŁANIE W WARUNKACH ROZKAZU

Obowiązek wykonania rozkazu wiąże się z panującą w wojsku zasadą dyscypliny i podporządkowania. Odmowa wykonania rozkazu pociąga za sobą kary dyscyplinarne, a także groźbę sankcji karnej. Związanie żołnierzy rozkazami stwarza sytuację silnego nacisku psychologicznego który należy uwzględniać gdy w wykonaniu rozkazu naruszyli oni PK.

Żołnierz, który dopuszcza się czynu zabr. będącego wykonaniem rozkazu nie popełnia prz., chyba że wykonując rozkaz umyślnie popełnia prz.

ROZDZIAŁ IV

Formy popełnienia przestępstwa (wykroczenia)

1. FORMY POPEŁNIENIA PRZESTĘPSTWA

-Sprawstwo występuje wówczas gdy jedna osoba swym zachowaniem realizuje wszystkie znamiona jakiegoś typu prz. określonego w przepisach części szczególnej pk. Jest to sprawstwo w znaczeniu ścisłym zwane także sprawstwem wykonawczym (zabójstwo, kradzież, oszustwo). Sprawca może podejmować szereg czynności przygotowawczych do popełnienia prz., jego działanie może okazać się nieskuteczne i zakończyć na usiłowaniu.

-Może również wystąpić współsprawstwo w prz., podżeganie i pomocnictwo do prz., kierowanie popeł. prz. przez inna osobę lub osoby. Na formy popeł. prz. składają się zarówno stadia realizacji prz. i formy współdziałania osób w prz.

2. USIŁOWANIE

Odpowiada za usiłowanie, kto w zamiarze (bezpośrednim jak i ewentualnym) popełnienia czynu zabr. swoim zachowaniem (działanie lub zaniechanie) zmierza bezpośr. do jego dokonania, które jednak nie następuje. Bezpośredniość oznacza rozszerzenie pola usiłowania na czyny, które nie są początkiem dokonania, ale do niego bezpośr. prowadzą. Brak dokonania oznacza, że sprawca nie zrealizował wszystkich znamion prz., a w szczególności nie osiągnął zamierzonego skutku.

3. KARALNOŚĆ I JEJ UCHYLENIE

Wymiar kary za usiłowanie następuje w granicach przewidzianych dla dokonania prz. Jednak brak dokonania, a zwłaszcza nie osiągnięcia przez sprawcę zamierzonego skutku powoduje, że wymiar kary za usił. jest z reguły niższy niż za dokonanie prz. Nie podlega karze za usił. kto dobro-wolnie odstąpił od czynu lub zapobiegł skutkowi przestępnemu. Klauzula bezkarności nie usuwa odp.za dokonane prz., jej najistotniejszym elementem jest dobrowolność odstąpienia od czynu lub zapobieżenia skutkowi. Nie uznamy za dobrowolne odstąpienie od czynu lub czynnego żalu jeżeli spowodowane zostało nie-możnością lub wystąpieniem przesz-ody w realizacji czynu. Dobrowolność zachodzi wówczas gdy w ocenie sprawcy mógł on czynu dokonać ale z tego zrezygnował. Bezskuteczny żal z uwagi na naruszenie dobra prawnego, nie stanowi podstawy do uchylenia karalności, jednak ze względu na starania sprawcy o zapobieżenie skutkowi sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

4. PRZYGOTOWANIE

Przygotowanie zachodzi tylko wtedy, gdy sprawca w celu popeł. czynu zabr. podejmuje czynności mające stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośr. do jego dokonania, w szczególności w tymże celu wchodzi w porozumienie z inną osobą, uzyskuje lub przysposabia środki, zbiera informacje lub sporządza plan działania. Przygotowanie jest działaniem pośrednio prowadzącym do dokonania. Przygotowanie w formie rzeczowej polega na : nabyciu lub przysposobieniu środków do popeł. Prz., zbieraniu informacji, sporządzeniu planu działania, innych podobnych czynnościach. Przygotowanie w formie personalnej polega na wejściu w porozumienie z inną osobą lub osobami, którego celem jest wspólne popełnienie prz. Przygotowanie w obu jego formach jest działaniem celowym, zatem nie jest możliwe w formie zaniechania, ani też nie wystarczy zamiar bezpośredni lub ewentualny.

5. PODŻEGANIE I POMOCNICTWO

Podżeganie polega na nakłanianiu w dowolnej formie innej osoby do dokonania czynu zabr. Podżegać można jedynie w zamiarze bezpośrednim w formie działania. Nakłanianie wystąpić może w dowolnej formie( np. polecenie, prośby, obietnicy korzyści), przy czym istotne jest jedynie to, aby zmierzało do wywołania w osobie nakłanianej zamiaru popełnienia czynu zabr. Ponadto nie jest możliwe nakłanianie w formie zaniechania, lecz tylko działania.

Pomocnictwo polega na ułatwieniu innej osobie dokonania czynu zabr. Za pomocnictwo odpowiada ten kto w zamiarze, aby inna osoba dokonała czynu zabr. swym zachowaniem ułatwia jego popeł. w szczególności dostarczając środków, udzielając rady lub informacji. Pomocnictwa można dopuścić się w formie działania jak i zaniechania (dopuszcza się jedynie ten, kto miał szczególny prawny obowiązek niedopuszczenia do czynu zabr).Pomoc udzielona po dokonaniu prz. stanowi delikt poplecznictwa tj. pomocy w uniknięciu przez sprawcę odp. przez jego ukrywanie, zacieranie śladów prz. Każdy ze współdziałających w popełnieniu czynu zabr. odpowiada w granicach swojej winy.

6. FORMY SPRAWSTWA I WSPÓŁSPRAWSTWO

A)FORMY SPRAWSTWA

Odpowiada za sprawstwo nie tylko ten, kto wykonuje czyn zabr. sam lub wspólnie i w porozumieniu z inną osobą, ale także ten, kto kieruje wykonaniem czynu zabr przez inną osobę lub wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, poleca jej jego wykonanie. Sprawstwo indywidualne wykonawcze, polegające na tym, ze jedna osoba własnym zachowaniem wypełnia wszystkie znamiona czynu zabr. Formy sprawstwa: sprawstwo indywidualne wykonawcze, współsprawstwo, sprawstwo kierownicze (rola kierownika akcji przestępnej- sam nie bierze udziału ale kieruje wykonaniem). Sprawstwo przez Polecenie, dodane dopiero kodeksem z 97 roku, uwzględnia rolę szefa grupy przestępczej, który wykorzystując uzależnienie od siebie innych osób wydaje im wiążące polecenia, nie „fatygując się” kierowaniem wykonania poleconego czynu.

Osoba wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie wydając jej polecenie popeł. prz., jednakże nie kierując realizacją polecenia odpowiada jako sprawca.

B)WSPÓŁSPRAWSTWO

Współsprawstwo występuje, gdy dwie lub więcej osób działa w porozumieniu (przed lub w trakcie realizacji czynu), którego treścią jest wspólne popeł. czynu zabr. Współsprawstwo sukcesywne dotyczy osoby włączającej się do porozumienia w trakcie realizacji prz. Poszczególni współsprawcy ponoszą odp. za całość uzgodnionej akcji przestęp-pnej, a nie tylko za te jej części , które własnym działaniem zrealizowali. Współsprawcy nie ponoszą odp. za eksces jednego z uczestników (uzgodniono kradzież a jeden dopuścił się rozboju).

ROZDZIAŁ V

Oceny prawne wielości czynów i zbiegu przepisów

1. PRAWNA JEDNOŚĆ PRZESTĘP. (WYKROCZENIA)

Wielość czynów nie zawsze oznacza wielość przestępstwa. Występują bowiem sytuacje, gdy między poszczególnymi czynami tego samego sprawcy zachodzi tak ścisły związek, iż możemy je potraktować jako jedno przestępstwo. Sytuacje te obejmujemy pojęciem prawnej jedności przestępstw (in. pozorny zbieg przestępstw)

Prawna jedność przestępstwa obejmuje:

1)Przestępstwa o wieloczynowo określonych

znamionach- Szereg typów przestępstwa charakteryzuje wieloczynowe (częstotliwe) określenie znamion. Wówczas wielokrotność czynu (jego odmian) nie powoduje wielości przestępstw, lecz stanowi jedno przestępstwo. Wchodzą tutaj w grę przykładowo: przestępstwo „znęcania się” nad członkiem rodziny lub osobą zależną.

2) Przestępstwa złożone- Przestępstwo złożone polega na tym, iż określający je zespół znamion składa się z dwóch lub więcej czynów, które wypełniają znamiona innych przestępstw, ale w tym połączeniu tworzą całość „wyższego rzędu”, jeden typ przestępstwa. Tak np. kradzież rozbójnicza składa się zaboru rzeczy, a następnie użycia przemocy lub groźby w celu utrzymania się w jej posiadaniu.

3)Konstrukcję przestępstwa ciągłego- chodzi tu o sytuację, gdy ten sam sprawca dokonuje powtarzających się zamachów na to samo dobro, które z uwagi na więź między poszczególnymi zamachami rozpatruje się jako jedno przestępstwo.

4)Współukarane czyny uprzednie i następcze -W zakres prawnej jedności czynów wchodzą również współukarane czyny uprzednie i następcze. Chodzi tutaj o czyny poprzedzające dokonanie przestępstwa lub następujące po nim, które nie podlegają odrębnemu ukaraniu, gdyż uważa się, że przy całościowej ocenie przestępstwa zostaje „wliczone” ich ukaranie. Jeżeli chodzi o współukarane czyny następcze, to dotyczą one postępowania z przedmiotami pochodzącymi z przestępstwa albo zachowań wiążących się sytuacyjnie z dokonanym przestępstwem

2 REALNY ZBIEG ZBIEG PRZESTĘPSTW (WYKROCZEŃ)

polega na rozpoznaniu dwóch lub więcej przestępstw w jednym postępowaniu karnym. Warunkiem przyjęcia realnego zbiegu jest, aby sprawca za żadne z tych przestępstw nie był dotychczas osądzony, chociaż nieprawomocnym wyrokiem. W sytuacji realnego zbiegu przestępstw sąd wymierza najpierw kary za poszczególne przestępstwa, a następnie orzeka karę łącznie.

Realny zbieg przestępstw może być:

- jednorodzajowy -gdy w jednym postępowaniu podlegają osądzeniu dotąd nie ukarane czyny tego samego rodzaju np. kradzieże

- wielorodzajowy -gdy są to przestępstwa różnorodzajowe np. kradzież, udział w bójce.

W takich sytuacjach sąd wymierza najpierw kary za poszczególne zbiegające się

przestępstwa, a następnie orzeka karę łączną.

3 POZORNY (pomijalny) ZBIEG PRZESTEPSTW -

przez ten zbieg rozumie się sytuację, gdy jeden czyn wyczerpuje znamiona określone w dwóch lub więcej przepisach, ale przepisy te pozostają wobec siebie w stosunku nadrzędności, podrzędności. Dzieje się tak na podstawie reguł wyłączania wielości ocen. Jako reguły wyłączania wielości ocen przyjmuje się :

-zasadę specjalności, wyraża się w regule, iż przepis szczególny wypiera zastosowanie

przepisu ogólnego

-zasada pochłaniania, ma zastosowanie, gdy przepisy pozostają wobec siebie w takim

stosunku, że jeden z nich zawiera w sobie treści objęte znamionami drugiego przepisu, a więc

pochłania ten przepis

zasada subsydiarności, wyraża się w regule, iż przepis zasadniczy wyłącza zastosowanie

przepisu pomocniczego.

4 RZECZYWISTY ZBIEG PRZEPISÓW

Zbieg przepisów ustawy polega na tym, że jeden czyn wyczerpuje znamiona określone w

dwóch lub więcej przepisach ustawy karnej, a nie zachodzi wypieranie lub pochłanianie przepisu przez drugi. Jednym rozwiązaniem sytuacji następuje prze skazanie sprawcy za jedno przestępstwo na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów, drugim - na podstawie przepisu najsurowszego i trzecim -przyjęcie idealnego zbiegu przestępstw.

---