Zagadnienia psychologiczne w praktyce i teorii pediatrii, Agnieszka Kulik
Wstęp
W starożytności filozofowie pełnili funkcję: nauczycieli, pedagogów i lekarzy, co pozwalało im całościowo spojrzeć na pacjenta
Podejście holistyczne - podejście uwzględniające wielorakie aspekty funkcjonowania człowieka
Pediatria - dziedzina medycyny zajmująca się opieką nad dziećmi i młodzieżą w aspekcie ich zdrowia, prawidłowego wzrastania, i rozwoju oraz nieprawidłowości tego procesu
I. Zagadnienia psychologiczne w praktyce pediatrii
Starożytność:
w Sparcie dzieci podejrzane o upośledzenie były uśmiercane
w Atenach o losie dziecka decydował ojciec
w Rzymie istniało prawo opieki państwa nad „wolnymi dziećmi”
II. w. - Hadrian odrzuca prawo porzucania dzieci niechcianych
Czasy nowsze (duży wpływ chrześcijaństwa na pomoc dzieciom) :
Konstantyn (IV w.) nakazuje prawną opiekę nad biednymi dziećmi - powstanie pierwszych fundacji i schronisk dla dzieci opuszczonych
od XII w. schroniska dla dzieci były w większości miast Polski
II. połowa XVIII w. - pierwsza poradnia dla dzieci w Londynie; następnie w Wiedniu
koniec XVIII w. - pierwsze szpitale dziecięce
I połowa XIX w. - dynamiczny rozwój placówek dla dzieci (poradni, szpitali, oddziałów klinicznych)
przełom XIX i XX wiek - formowanie się organizacji opiekuńczych (m.in. Instytut Higieny dziecięcej w Warszawie, Koło Pań Opiekunek)
XX wiek:
uświadomienie sobie szkodliwego wpływu hospitalizacji na psychikę dziecka
II. poł. XX wieku - uświadomienie, że ważne jest środowisko narodzin dziecka i otaczanie noworodka opieką; akcja „Szpital przyjazny dziecku” - matki mogą być z dziećmi już od pierwszych chwil po narodzeniu, dążenie do poprawy zdrowia noworodków i matek
zmiany w postępowaniu wobec sierot (nowe zasady adopcji, odchodzenie od dużych domów dziecka) i dzieci niepełnosprawnych (umożliwienie dziecku osiąganie max. swoich możliwości)
prof. M. Michałowicz - twórca koncepcji stałej opieki nad dzieckiem zdrowym
aktualnie WHO podkreśla konieczność tworzenia zintegrowanego systemu wysokiej jakości usług medycznych, profilaktyki oraz promocji zdrowia
II. Zagadnienia psychologiczne w teorii pediatrii
Filozofowie:
Galen - dziecku należy zapewnić odpowiednie warunki rozwoju fizycznego i wychowania; podkreślał wpływ emocji na powstanie choroby
Platon - należy leczyć holistycznie, uwzględniając połączenie psychofizyczne; zalecał niestraszenie dzieci, kołysanie, ochronę przed hałasem i słuchanie muzyki
Awicenna - związek między wychowaniem kształtującym charakter a zdrowiem moralnym i fizycznym dziecka; podkreślał zalety karmienia piersią
Arystoteles - trójczynnikowe rozumienie uwarunkowań rozwojowych i zaburzeń: natura, przyzwyczajenie (wychowanie) i rozum
Czasy nowsze:
II. poł. XVIII w. - czynniki zdrowia dziecka: przebywanie na powietrzu, właściwe odżywianie, ruch, sen, odpoczynek, wydalanie, stan umysłu
koniec XX w. - wzrost zainteresowania uwarunkowaniami pedagogiczno - psychologicznymi i społecznymi w nieprawidłowym rozwoju dziecka
włączanie w obszar badań i terapii nowe obszary: samobójstwa, przestępczość, młodociane matki, depresje, ubóstwo, choroby psychosomatyczne
Hospitalizacja i choroba rodzą wiele problemów u dzieci:
stres w wyniku rozdzielenia, obniżenie jakości relacji i zaburzenie roli społecznej
osłabienie organizmu chorobą utrudnia osiąganie dobrych wyników w edukacji
niekorzystne objawy wywołuje: silny ból, farmakoterapia, zabiegi lecznicze i diagnostyczne
Biopsychospołeczny model choroby - wskazuje na organizm i osobowość dziecka oraz jego otoczenie jako przyczyny zaburzeń i obszary, które trzeba poddać terapii. Wymaga interdyscyplinarnego ujęcia zjawiska
III. Psychologia i pediatria - rozwój przez dyferencję i integrację
dyferencja - rozdrobnienie holistycznego ujęcia z powodu wyodrębniania się różnych specjalizacji
Publikacje dotyczące terapii i pomocy dzieciom:
Krakowska szkoła lekarska (XVI w.) - wydawała publikacje zawierające informacje o terapii dzieci: Jako dziecię nowo narodzone chować, żywić a lekować Floriana Ungela; O leczeniu dziatek Mikołaja Szarfenbergera i Jędrzeja Glabera z Kobylina.
pierwsza praca z pediatrii - dzieło Hieronima Maurycego z Forli
publikacje pediatryczne z II. poł. XVII w.: podręcznik medyczny Jana Jonstona z Szamotuł
monografie z końca XVIII w. dotyczące konkretnych zaburzeń rozwoju, chorób dzieci, tematyki wychowania: praca Nilsa Rosena von Rosensteina, rozprawa Jędrzeja Śniadeckiego O fizycznym wychowaniu dzieci, dzieło Domestic Medicine Wiliama Buchana
początek XIX w. - wydanie pierwszych podręczników pediatrii: Nauka o chorobach dzieci Jakuba Szymkiewicza
pionierska praca z zakresu morfo- i fizjologii dziecka: O właściwościach fizjologicznych ustroju dziecięcego Stanisława Kamieńskiego
Rozwój medycyny:
XVI w. - poświęcenie więcej uwagi chorobom dzieci jako innym niż u dorosłych
XIX w. poszerzenie wiadomości o odrębności organizmu dziecięcego; wprowadzenie badań fizycznych a także fizykochemicznych i biochemicznych; rozwój bakteriologii, serologii, radiologii, wprowadzenie aseptyki i antyseptyki
połowa XX w. - wprowadzenie chemioterapeutyków (zwłaszcza antybiotyków); zainteresowanie specjalistycznymi zagadnieniami: potencjalne czynniki powodujące śmierć lub kalectwo, choroby terminalne, choroby noworodków, niedorozwój umysłowy, wady genetyczne, choroby reumatyczne; ustalanie procedur diagnozy i terapii nowych chorób
podział na 2 kierunki: problemy grup wiekowych vs funkcjonowanie poszczególnych układów narządów dzieci
II. połowa XX w. - odrodzenie medycyny alternatywnej w skutek niezadowolenia z procedur medycznych, niewłaściwego postępowania lekarzy, alienacji pacjenta
powstanie kierunków badawczych z pogranicza dziedzin: medycyna behawioralna (behawioralne podejście w leczeniu chorób), medycyna psychosomatyczna (udział czynników psychicznych w chorobie), psychologia medyczna (badanie powiązania czynników psychologicznych z różnymi aspektami zdrowia na poziomie osoby, grupy społ. i systemu), psychologia zdrowia (propaguje zdrowy tryb życia, koncentracja na modelu zdrowia), somatoterapia (poprawa funkcjonowania psychicznego przez pracę z ciałem wg reguł fizjologii); ważne miejsce psychoterapii i psychoedukacji w leczeniu dzieci
Od 1969 roku prof. Antoni Gębala oraz dr Leszek Szewczyk prowadzili w Lublinie roczny cykl szkoleń z zakresu psychologii dla pediatrów.
Dzięki prof. Gębale powołano przy przychodniach rejonowych poradnie psychologiczne współpracujące z lekarzami.
Instytut Pediatrii powołuje zespół psychologiczny.
1970 - powstaje w Lublinie pierwsza w Polsce poradnia psychosomatyczna dla dzieci i młodzieży, dr L. Szewczyka
Zakończenie
Wyzwania współczesnej medycyny:
opieka nad matką w okresie ciąży oraz noworodkiem
analiza rozwoju dzieci urodzonych przedwcześnie i ich problemów
problemy rozwojowe dzieci z różnymi chorobami
nieznane choroby wymagające poszukiwania nowych metod diagnozy i leczenia
wzrost liczby różnego typu urazów
eliminacja nędzy i głodu, konfliktów zbrojnych i przemocy w rodzinie
zanieczyszczenie środowiska naturalnego
wprowadzenie powszechnej edukacji prozdrowotnej i popularyzowanie zdrowego stylu życia
koordynacja działań różnych specjalistów