Zagadnienia psychologiczne w praktyce i teorii pediatrii, Agnieszka Kulik

Wstęp

W starożytności filozofowie pełnili funkcję: nauczycieli, pedagogów i lekarzy, co pozwalało im całościowo spojrzeć na pacjenta

Podejście holistyczne - podejście uwzględniające wielorakie aspekty funkcjonowania człowieka

Pediatria - dziedzina medycyny zajmująca się opieką nad dziećmi i młodzieżą w aspekcie ich zdrowia, prawidłowego wzrastania, i rozwoju oraz nieprawidłowości tego procesu

I. Zagadnienia psychologiczne w praktyce pediatrii

Starożytność:

• w Sparcie dzieci podejrzane o upośledzenie były uśmiercane

• w Atenach o losie dziecka decydował ojciec

• w Rzymie istniało prawo opieki państwa nad „wolnymi dziećmi”

• II. w. - Hadrian odrzuca prawo porzucania dzieci niechcianych

Czasy nowsze (duży wpływ chrześcijaństwa na pomoc dzieciom) :

• Konstantyn (IV w.) nakazuje prawną opiekę nad biednymi dziećmi - powstanie pierwszych fundacji i schronisk dla dzieci opuszczonych

• od XII w. schroniska dla dzieci były w większości miast Polski

• II. połowa XVIII w. - pierwsza poradnia dla dzieci w Londynie; następnie w Wiedniu

• koniec XVIII w. - pierwsze szpitale dziecięce

• I połowa XIX w. - dynamiczny rozwój placówek dla dzieci (poradni, szpitali, oddziałów klinicznych)

• przełom XIX i XX wiek - formowanie się organizacji opiekuńczych (m.in. Instytut Higieny dziecięcej w Warszawie, Koło Pań Opiekunek)

XX wiek:

• uświadomienie sobie szkodliwego wpływu hospitalizacji na psychikę dziecka

• II. poł. XX wieku - uświadomienie, że ważne jest środowisko narodzin dziecka i otaczanie noworodka opieką; akcja „Szpital przyjazny dziecku” - matki mogą być z dziećmi już od pierwszych chwil po narodzeniu, dążenie do poprawy zdrowia noworodków i matek

• zmiany w postępowaniu wobec sierot (nowe zasady adopcji, odchodzenie od dużych domów dziecka) i dzieci niepełnosprawnych (umożliwienie dziecku osiąganie max. swoich możliwości)

• prof. M. Michałowicz - twórca koncepcji stałej opieki nad dzieckiem zdrowym

• aktualnie WHO podkreśla konieczność tworzenia zintegrowanego systemu wysokiej jakości usług medycznych, profilaktyki oraz promocji zdrowia

II. Zagadnienia psychologiczne w teorii pediatrii

Filozofowie:

• Galen - dziecku należy zapewnić odpowiednie warunki rozwoju fizycznego i wychowania; podkreślał wpływ emocji na powstanie choroby

• Platon - należy leczyć holistycznie, uwzględniając połączenie psychofizyczne; zalecał niestraszenie dzieci, kołysanie, ochronę przed hałasem i słuchanie muzyki

• Awicenna - związek między wychowaniem kształtującym charakter a zdrowiem moralnym i fizycznym dziecka; podkreślał zalety karmienia piersią

• Arystoteles - trójczynnikowe rozumienie uwarunkowań rozwojowych i zaburzeń: natura, przyzwyczajenie (wychowanie) i rozum

Czasy nowsze:

• II. poł. XVIII w. - czynniki zdrowia dziecka: przebywanie na powietrzu, właściwe odżywianie, ruch, sen, odpoczynek, wydalanie, stan umysłu

• koniec XX w. - wzrost zainteresowania uwarunkowaniami pedagogiczno - psychologicznymi i społecznymi w nieprawidłowym rozwoju dziecka

• włączanie w obszar badań i terapii nowe obszary: samobójstwa, przestępczość, młodociane matki, depresje, ubóstwo, choroby psychosomatyczne

Hospitalizacja i choroba rodzą wiele problemów u dzieci:

• stres w wyniku rozdzielenia, obniżenie jakości relacji i zaburzenie roli społecznej

• osłabienie organizmu chorobą utrudnia osiąganie dobrych wyników w edukacji

• niekorzystne objawy wywołuje: silny ból, farmakoterapia, zabiegi lecznicze i diagnostyczne

Biopsychospołeczny model choroby - wskazuje na organizm i osobowość dziecka oraz jego otoczenie jako przyczyny zaburzeń i obszary, które trzeba poddać terapii. Wymaga interdyscyplinarnego ujęcia zjawiska

III. Psychologia i pediatria - rozwój przez dyferencję i integrację

dyferencja - rozdrobnienie holistycznego ujęcia z powodu wyodrębniania się różnych specjalizacji

Publikacje dotyczące terapii i pomocy dzieciom:

• Krakowska szkoła lekarska (XVI w.) - wydawała publikacje zawierające informacje o terapii dzieci: Jako dziecię nowo narodzone chować, żywić a lekować Floriana Ungela; O leczeniu dziatek Mikołaja Szarfenbergera i Jędrzeja Glabera z Kobylina.

• pierwsza praca z pediatrii - dzieło Hieronima Maurycego z Forli

• publikacje pediatryczne z II. poł. XVII w.: podręcznik medyczny Jana Jonstona z Szamotuł

• monografie z końca XVIII w. dotyczące konkretnych zaburzeń rozwoju, chorób dzieci, tematyki wychowania: praca Nilsa Rosena von Rosensteina, rozprawa Jędrzeja Śniadeckiego O fizycznym wychowaniu dzieci, dzieło Domestic Medicine Wiliama Buchana

• początek XIX w. - wydanie pierwszych podręczników pediatrii: Nauka o chorobach dzieci Jakuba Szymkiewicza

• pionierska praca z zakresu morfo- i fizjologii dziecka: O właściwościach fizjologicznych ustroju dziecięcego Stanisława Kamieńskiego

Rozwój medycyny:

• XVI w. - poświęcenie więcej uwagi chorobom dzieci jako innym niż u dorosłych

• XIX w. poszerzenie wiadomości o odrębności organizmu dziecięcego; wprowadzenie badań fizycznych a także fizykochemicznych i biochemicznych; rozwój bakteriologii, serologii, radiologii, wprowadzenie aseptyki i antyseptyki

• połowa XX w. - wprowadzenie chemioterapeutyków (zwłaszcza antybiotyków); zainteresowanie specjalistycznymi zagadnieniami: potencjalne czynniki powodujące śmierć lub kalectwo, choroby terminalne, choroby noworodków, niedorozwój umysłowy, wady genetyczne, choroby reumatyczne; ustalanie procedur diagnozy i terapii nowych chorób

• podział na 2 kierunki: problemy grup wiekowych vs funkcjonowanie poszczególnych układów narządów dzieci

• II. połowa XX w. - odrodzenie medycyny alternatywnej w skutek niezadowolenia z procedur medycznych, niewłaściwego postępowania lekarzy, alienacji pacjenta

• powstanie kierunków badawczych z pogranicza dziedzin: medycyna behawioralna (behawioralne podejście w leczeniu chorób), medycyna psychosomatyczna (udział czynników psychicznych w chorobie), psychologia medyczna (badanie powiązania czynników psychologicznych z różnymi aspektami zdrowia na poziomie osoby, grupy społ. i systemu), psychologia zdrowia (propaguje zdrowy tryb życia, koncentracja na modelu zdrowia), somatoterapia (poprawa funkcjonowania psychicznego przez pracę z ciałem wg reguł fizjologii); ważne miejsce psychoterapii i psychoedukacji w leczeniu dzieci

Od 1969 roku prof. Antoni Gębala oraz dr Leszek Szewczyk prowadzili w Lublinie roczny cykl szkoleń z zakresu psychologii dla pediatrów.

Dzięki prof. Gębale powołano przy przychodniach rejonowych poradnie psychologiczne współpracujące z lekarzami.

Instytut Pediatrii powołuje zespół psychologiczny.

1970 - powstaje w Lublinie pierwsza w Polsce poradnia psychosomatyczna dla dzieci i młodzieży, dr L. Szewczyka

Zakończenie

Wyzwania współczesnej medycyny:

• opieka nad matką w okresie ciąży oraz noworodkiem

• analiza rozwoju dzieci urodzonych przedwcześnie i ich problemów

• problemy rozwojowe dzieci z różnymi chorobami

• nieznane choroby wymagające poszukiwania nowych metod diagnozy i leczenia

• wzrost liczby różnego typu urazów

• eliminacja nędzy i głodu, konfliktów zbrojnych i przemocy w rodzinie

• zanieczyszczenie środowiska naturalnego

• wprowadzenie powszechnej edukacji prozdrowotnej i popularyzowanie zdrowego stylu życia

• koordynacja działań różnych specjalistów

---