Rola żywności
Świat - ok. 350 tys. gatunków roślin,
ok. 80 tys. nadaje się do spożycia.
Okres zbieractwa - mnogość roślin - produkty odżywcze, jak i lecznicze
Obecnie nasze pożywienie staje się coraz bardziej monotonne, co nie sprzyja zdrowiu.
Dawniej spożywano ok. 7 tys. gatunków roślin.
Obecnie jest w uprawie zaledwie 150 gatunków,
lecz 90 proc. pożywienia pochodzi od 30 gatunków roślin,
w tym 75 proc. zaledwie od 12 gatunków !
Spożycie owoców w Polsce
*2008 r. - około 55,0 kg na osobę,
*2009 r. - 55,5 kg na osobę
* 2010 r. około 55,0 kg/osobę
*około 80 proc. krajowych i około 20 % owoców importowanych (cytrusy i banany)
*owoce krajowe: około 30 % jabłka, pozostałe gatunki to gruszki, śliwki i owoce jagodowe
Co to jest porcja?
Porcja to:
•średniej wielkości owoc
•lub ½ szklanki sałatki warzywnej
•lub ¾ szklanki 100% soku (nie napoju) warzywnego lub owocowego
•lub garść suszonych owoców
Sadownictwo to:
*Nauka o hodowli i uprawie roślin sadowniczych, czyli drzew i krzewów owocowych, a także dział produkcji owoców jadalnych
*Biologia stosowana drzew owocowych znajdujących się w określonych warunkach siedliskowych - połączenie działów botaniki, fizjologii, biochemii, klimatologii, agrotechniki itd.
W zakres sadownictwa wchodzą działy:
*Nauka i badania sadownicze
*Organizacja i ekonomika sadownicza
*Odmianoznawstwo
*Szkółkarstwo sadownicze
*Agrotechnika sadownicza
*Hodowla
*Przechowalnictwo
*Obrót owocami
Światowa produkcja owoców w mln ton w 2004r
RAZEM: 586,8
1.Cytrusy 119,7
2.Banany 95,6
3.Jabłka 71,7
4.Winogrona 66,9
5.Orzechy kokosowe 59,9
6.Mango 35,0
7.Gruszki 21,9
8.Brzoskwinie 18,6
9.Ananasy 18,4
10.Oliwki 18,2
11.Śliwki 10,7
12.Papaje 10,2
13.Daktyle 7,2
14.Truskawki 4,1
15.Awokado 3,6
16.Czereśnie - 2,1 i wiśnie 1,4
17.Morele 3,8
18.Migdały 2,3
19.Kiwi 1,3
20.Figi 1,2
21.Porzeczki 0,63
22.Orzechy włoskie 0,77
23.Maliny 0,48
24.Borówki 0,31
25.Agrest 0,19
Owoce cytrusowe
*Gatunki: 16, w uprawie: 8
*Uprawa od 4000 lat, powszechne od ok. 200
*Południowo-wschodnia Azja
*Kwiaty białe silnie i przyjemnie pachnące
*Olejki eteryczne w liściach, kwiatach i owocach
*Owoc jagoda dzielący się na segmenty
*Dojrzewają w każdym miesiącu roku
*Dobrze wytrzymują transport
*Długi okres przechowywania
Pomarańcza słodka (Citrus sinensis)
*Chiny 2200 p.n.e.
*XVw. z Indii do Europy
*Drzewo 4-12m, kuliste, pędy z kolcami
*Kwitnie cały rok
*Pomarańcze zwykłe (białe), pępkowe, malinowe
*Okrywa owocu: zewnętrzna (flavedo), wewnętrzna (albedo)
*Dojrzewają przez cały rok nie opadają
*Brazylia, USA, Hiszpania, Włochy
Mandarynka (Citrus reticulata)
*Pochodzi z Chin
*Drzewo lub krzew 3-4 m
*Kwitnie 3-4 razy w roku
*Dojrzałość zależy od odmiany
*Owoc spłaszczony, okrągły, zawiera sporo pestek (w handlu klementynki, m. satsuma)
*Japonia, Hiszpania, Chiny, Brazylia, Włochy, USA
Cytryna (Citrus limon)
*Tropikalne lasy Azji Pd.-Wsch. (Chiny)
*Azja Mezopotamia Palestyna kraje śródziemn. (XI w).
*Drzewo 3-6 m, korona rozłożysta, pędy z kolcami
*Kwitnie przez cały rok
*Owoce zbiera się co miesiąc, zielone, żółte
*USA, Włochy, Meksyk, Hiszpania
*Citrus lemon ponderosa (skierniewicka)
*desery, kosmetyka, awitaminoza C, szkorbut (30g soku 1795r.), skleroza, naczynia, miażdżyca, alergie białkowe (zakwaszanie mleka), antyoksydant, dawniej odtrutka, na gruźlicę (skorupki jaj)
Grapefruit (Citrus paradisi)
*Pd.-wsch. Azja, Antyle, opisany w 1750r. na wyspie Barbados
*„Owoc zakazany”
*drzewo większe od pomarańczy 6-15m
*kwitnie 1x
*owoce 300-500g, osadzone gronami (grape - fruit)
*dojrzewa po 9-15 miesiącach
*USA, Izrael, Argentyna, Indie, Kuba, Tajlandia
*układ krążenia, cholesterol, tętnice,nowotwory, 2x dziennie-miażdżyca,
Pompela (pomelo, pomarańcza olbrzymia) (Citrus grandi)
*Indie, Chiny, Syjam, Wietnam
*Mało znany w Europie
*Drzewo 6 m
*Owoce do 2 kg
*Skórka żółta, żółtozielona, różowa, gąbczasta do 5cm
*Miąższ słodki, żółty, mało aromatyczny, dość suchy
Cytron (cedrat) (Citrus medica)
*Indie, pd-wsch Azja
*300r p.n.e.
*Krzew lub małe drzewko, kwiaty czerwonawo zabarwione
*Owoce żółte, wydłużone do 25cm, 150-300g (czasami 2,5kg)
*skórka bardzo gruba, chropowata, żółta (70% objętości owocu), przeznaczona do kandyzowania (cykata), niewiele kwaśnego, mało soczystego miąższu,
*Ręka Buddy, jabłko Adama
*Powszechny w Izraelu, Arabii, Indiach
Lima (Citrus arantifolia)
*Płw. Malajski
*Najlepiej przystosowana do gorącego zwrotnikowego klimatu
*Nieduże drzewo 5-6m
*Owoce mniejsze od cytryny o 1/3, pokryte woskowatą zieloną skórką
*Miąższ zielonkawożółty kwaśniejszy od cytryny o silnym zapachu
*Sałatki, napoje
*USA, Meksyk, Ameryka Środk.
Banan uprawny (Musa paradisiaca)
*Najstarsza roślina uprawna, nazwa „banana” z narzecza Kongo
*Achipelag Malajski, Indie
*Bardzo duże wymagania glebowe
*Bylina o trwałych kłączach, 15m wys.,
*Nibyłodygi (ogonki liściowe) z liśćmi 4m/1m
*Kwiatostan 3m wys. (wiązka), kwiaty żeńskie, obupłciowe, męskie, 100-300 owoców partenokarpicznych (jagody) w owocostanie
*Plon 30t/ha, 30 lat
*Deserowe i skrobiowe (plantany)
*Owrzodzenia i uszkodzenia przewodu pokarmowego, cholesterol, miażdżyca, cukrzyca, arterioskleroza, zapalenie nerek, epilepsja, histeria, nerwice, kosmetyka
Palma kokosowa (Cocos nucifera)
*Gospodarczo najważniejszy gatunek, pochodzi z Polinezji, uprawa już od 4000 lat
*w języku sanskryckim: „drzewo które daje wszystko, co w życiu potrzebne”
*Materiał budowlany, włókna do tkanin, lin (liście, kojra), sok z kwiatostanu (arak), mleczko kokosowe, olej, zamiennik mięsa, itp.
*Drzewo 30m, 100 lat, 30-40 liści (4-5m), kwiaty męskie, żeńskie, zakwitające co miesiąc
*Owoc pestkowiec 2-4kg, dojrzewa po roku, okrywa miękka (5-10cm) kojra, skorupa (3 otwory), 1-2cm bielma (kopra), sok kokosowy (mleczko)
*Palma - 50-76 orzechów
*Indonezja, Filipiny, Sri Lanka, Tajlandia
Mango (Mangifera indica)
*Indie 4000 lat
*Drzewo 30m, kwitnie 1x, bardzo obficie (>1mln), obupłciowe i rozdzielnopłciowe
*Owoc pestkowiec 100-1000g
*Żółto-złocisto-czerwona skórka, miąższ żółtopomarańczowy
*Krótki okres przechowywania do 30 dni
*Wrażliwe owoce na niskie temperatury
*Indie, Meksyk, Pakistan, Brazylia
Oliwka (Olea europea)
*Najwcześniej uprawiany - gatunek 4000 lat
*Księga Sędziów:” Zebrały się drzewa, aby obrały króla nad sobą. Rzekły tedy do oliwki: króluj nam”
*Drzewo do 12m, długowieczne,bardzo małe wymagania glebowe
*Owoc pestkowiec wielkości małej śliwki (5-15g) 14-30% tłuszczu, czarnoniebieskawy
*Włochy, Hiszpania, Grecja, Turcja
Ananas (Ananas comosus)
*Pochodzi z Brazylii, Paragwaju, odkrył go Kolumb w 1493r., XVIIIw. Szklarnie w Anglii, a w Polsce warszawskie ogrody Frascati St. Poniatowskiego (5000)
*Roślina kserofityczna (przystosowana do rejonów z długimi okresami suszy)
*Bylina o długich wąskich liściach na krótkiej łodydze
*Łodyga zakończona kwiatostanem ze 150 kwiatami osadzonymi na osi bardzo blisko siebie, owoc złożony 1-5 kg
*Wrażliwe owoce na temp. <4º C
*Tajlandia, Filipiny, Brazylia, Indie
*enzymy rozkładające białko (bromelina), wzdęcia, niestrawności, odtruwająco, nerki, niedokrwistość, afrodyzjak, w homeopatii
Awokado (Persea gratissima)
*Ameryka Pn. i Pd.
*Uprawiane przez Indian
*Drzewo średniej wielkości 20m, obcopylne, przemiennie owocuje
*Owoc pestkowiec okryty twardą zieloną, chropowatą skórką 100-2000g
*Miąższ biały, zielonkawy, zaw. 30% tłuszczu, 4-8% węglowodanów, konsystencji kremowej i mdłym smaku
*Ameryki, Azja, Afryka, Australia
*dla diabetyków, przy miażdżycy, nadciśnieniu, arteriosklerozie, nadkwasocie
Figowiec (Ficus carica)
*Jedna z najdawniej uprawianych roślin
*Azja Mniejsza
*Krzew lub drzewo do 6m o charakterystycznych liściach, kwiaty rozdzielnopłciowe, rośliny jedno- i dwupienne, zapylane przez jeden rodzaj błonkówek
*Owoc złożony (sinconium) składający się z orzeszków
*Skórka jasnożółta lub fioletowa
*Spożywa się surowe, suszone
*Kraje śródziemnomorskie, USA, płd. byłego ZSRR
Pierwsze informacje o uprawie roślin sadowniczych
*Wykopaliska - pestki i nasiona owoców (10000 lat p.n.e. - śliwa lubaszka, malina, 7000 lat p.n.e. - winorośl, orzech włoski)
*Chiny 2000 lat p.n.e. uprawa brzoskwiń i moreli
*Egipt, Asyria, Fenicja, Babilonia, Persja, Grecja, Rzym (jabłoń, śliwa, malina, winorośl)
*Homer („Odyseja”), Teofras (6 odmian jabłoni), Pliniusz („Historia naturalna” 26 odm. jabłoni)
*Średniowiecze- ogrody cesarskie, królewskie, klasztorne
*XVII w. opisano 60 odmian jabłoni
Sadownictwo w Polsce
*Czechy, Włochy, Francja, Niemcy
*zakony (Cystersi i Albertyni), dwory królewskie, książęce
*czereśnie i wiśnie - X, XI, XII w.
*śliwa - XII w.
*brzoskwinia - VIII - XII w.
*Stefan Batory (1576-1586) Wazowie i Jan III Sobieski (1629-1696)
*XIX w. drzewa owocowe trafiają do większości majątków kościelnych, szlacheckich i zagród wiejskich
Czynniki przyrodnicze
1. Opady - woda
*ilość wody, z jakiej mogą korzystać rośliny, zależy od rocznych sum opadów w danym rejonie, pojemności wodnej gleby i intensywności parowania
* średnia roczna suma opadów : 500-800 mm
*ich ilość, jakość i rozkład w ciągu roku.
Rozkład opadów w Polsce
-od 400mm - Kujawy i Wielkopolska do ponad 1600mm - Tatry, większość obszaru - poniżej 600 mm
- najniższe centralny pas nizin
- wzrastają w kierunku północnym i południowym
- rosną wraz ze wzrostem wysokości nad poziom morza
-wahania z roku na rok (do 250% w miesiącach)
2. Pokrywa śnieżna
*średnia wieloletnia grubość pokrywy śnieżnej: od 5 cm na zachodzie do 10 cm w pozostałej części kraju.
*najwyższe opady śniegu - w partiach górskich (od 35 do 40% a niekiedy ok. 60%).
*najmniej śniegu: na zachodzie (od 5 do 6%), a od 18 do 20% na wschodzie
*okres zalegania pokrywy śnieżnej mniej niż 50 dni na terenach zachodnich i nadmorskich,
*w Polsce środkowej od 60 do 70 dni,
*na wschodzie Pojezierza Pomorskiego od 70 do 80 dni
*na wschodzie kraju i w górach leży dłużej niż 80 dni, w wysokich partiach gór wydłuża się do 140 dni,
• na terenach nizinnych śnieg leży najdłużej w północno-wschodniej części Polski i dochodzi nawet do 100 dni
3. Grad
Szlaki gradowe
*138 takich stref, w obrębie których istnieje 21 szlaków głównych.
*Przebiegają one przez Wyżynę Małopolską, Wyżynę Lubelską, Pogórze Karpackie, Przedgórze Sudeckie oraz Pojezierze Kaszubskie.
*Najczęściej grad występuje w maju i w czerwcu (ponad 50% przypadków), poza tym w kwietniu, lipcu, sierpniu i wrześniu.
Brzesko Limanowa Myślenice Nowy Sącz Nowy Targ Olkusz Jasło Gorlice Mielec Kolbuszowa Rybnik dawne woj. Kieleckie Opatów Opoczno Radom częściowo Sandomierz Grójec Rawa Mazowiecka Grodzisk Wrocław Legnica Łuków Kraśnik Krasnystaw Zamość Opole Lub
KONSTRUKCJE OCHRONNE
1.SYSTEMY SZPALEROWE DO SADÓW
•SYSTEM STANDARD
•SYSTEM STANDARD PLUS
•SYSTEM „KROK PO KROKU”
2.SYSTEMY NAKRYCIOWE DO SADÓW I UPRAW
•SYSTEMY PRZECIWDESZCZOWE
•SYSTEMY PRZECIWGRADOWE
•SYSTEMY PRZECIW PTAKOM
3.SYSTEMY PRZECIWDESZCZOWE
A.SYSTEM „PŁASKI”
• OSŁONA DRZEW NAWET DO 4,5M WYSOKOŚCI
• WENTYLACJA W KALENICY
• SZYBKIE OTWIERANIE I ZAMYKANIE
• MOŻLIWOŚĆ POŁĄCZENIA Z SIATKĄ (SYSTEM PRZECIW PTAKOM I GRADOWI)
• FOLIA ZWIJANA NA ZIMĘ MIĘDZY RZĘDAMI
B. SYSTEM „ECO”
•MOŻLIWOŚĆ POŁĄCZENIA Z SIATKĄ (SYSTEM PRZECIW PTAKOM I GRADOWI)
•MOŻLIWY DO ZASTOSOWANIA NA JUŻ ISTNIEJĄCEJ KONSTRUKCJI PRZECIWGRADOWEJ LUB PRZECIW PTAKOM
•ZWIJANA NA ZIMĘ W SZCZYCIE
•ŁATWA W OBSŁUDZE
C. SYSTEM „STANDARD”
•IDEALNY SYSTEM DO UPRAW ROŚLI JAGODOWYCH I WINOGRON
•ZAMKNIĘTA KALENICA
•FOLIA NA ZIMĘ ZWIJANA MIĘDZY RZĘDAMI
•MOŻLIWOŚĆ INSTALACJI SIATKI PO BOKACH PLANTACJI
FOLIA - RODZAJE
NUOVO POLYTEX
1.Folia „POLYTEX”
•najczęściej stosowana folia o dużej wytrzymałości mechanicznej (brzegi 45% mocniejsze od polytex)
•dobry balans między temp. Dnia i Nocy
•światło równomiernie rozproszone
•dostępna w gramaturze 150 g/m2 i 180 g/m3
•żywotność w naszych warunkach 8-10 lat
•przepuszczalność światła - 82%
•rozproszenie światła - 61%
2.TERMOLITE
Folia „TERMOLITE”
●między warstwami folii znajduję się „bąbelki” gazu, dzięki czemu uzyskujemy duże rozproszenie światła słonecznego
●kontrola temp. w nocy (powstrzymuje promieniowanie ciepła z gleby i roślin) i redukcja temp. w dzień
●żywotność w naszych warunkach 4-6 lat
●przepuszczalność światła - 84%
●rozproszenie światła - 59%
3. POLYUVA
Folia „POLYUVA”
•dobry balans pomiędzy temperaturami dnia i nocy
•żywotność w naszych warunkach 4-5 lat
•przepuszczalność światła - 87%
•małe rozproszenie światła - 38%
•różne grubości „filmu” 120-190 mikronów
•PolyUva 190 - małe zmiany temperatury, dobrze zatrzymuje ciepło
•PolyUva 120 - szybkie zmiany temperatury, małe zatrzymywani ciepła
4.POLYNET
DWA RODZAJE FOLII:
•1 - przepuszczalność światła 80%, rozproszenie 27%
•2- przepuszczalność światła 77%, rozproszenie 61%
Bardzo dobry balans pomiędzy światłem a temperaturą
TORRO
FOLIA MOCOWANA DO DRUTÓW ZA POMOCĄ SPECJALNYCH ŁĄCZNIKÓW
• ŁĄCZY DWA PASY FOLII Z MOŻLIWOŚCIĄ PODPIĘCIA OSŁONY ZIMOWEJ (SLIOSTAR)
• NIE POZWALA NA GROMADZENIE GORĄCEGO POWIETRZA W SZCZYCIE
• ZAPEWNIA DOBRĄ CYRKULACJA POWIETRZA
• ŁATWY MONTAŻ
Wilgotność powietrza
+ zapobiega wysuszaniu gleby
+ zmniejsza możliwość wystąpienia przymrozków
+ ogranicza transpirację
- sprzyja infekcjom grzybowym
Pojemność wodna gleby
Woda w glebie:
a. woda grawitacyjna
b. woda kapilarna (<30m)
-Polowa pojemność wodna PPW -zdolność zatrzymywania określonej ilości wody kapilarnej (0,03 Mpa, 0,3 atm, 300 hPa)
-Punkt trwałego więdnięcia PTW1,5 MPa, 15 atm
Woda gruntowa
najgłębiej korzenią się orzech włoski, czereśnia i grusza - poziom wody gruntowej >180-200 cm
jabłonie (na siewkach) > 150 cm
jabłonie i grusze karłowe ok. 100 cm
śliwy ok. 100 cm
malina 50 cm max
porzeczka, agrest 50 cm
żurawina, borówka 40 cm
aronia 40 cm
Płytkie wody gruntowe są dla sadów niebezpieczne!
Przeprowadzanie nawadniania na podstawie kryteriów klimatycznych
Ewapotranspiracja - potencjalna zdolność roślin i gleby do parowania
• wilgotność gleby
• warunków pogodowych
• stopnia pokrycia liśćmi powierzchni na której rosną rośliny
Ewapotranspiracja potencjalna (przy optymalnym zaopatrzeniu roślin w wodę)
• maj i sierpień - ok. 3 mm (3 l/m2)
• czerwiec i lipiec - ok. 3,6 mm
• bardzo upalne i wietrzne dni > 4,5 mm
Potrzeby wodne rośliny w pełni pokrytej liśćmi obliczamy:
Potrzeby wodne = EVP x P EVP - ewapotranspiracja potencjalna P - powierzchnia pionowego rzutu korony rośliny
EVP wyznacza się za pomocą:
• stacji meteorologicznych
• ewaporometrów
• pomiarów max i min temp. powietrza temp. średnia = (Tmax + Tmin+T7.00+T19.00)/4 EVP= temp. średnia x 0,15
Potrzeby wodne rośliny - przykład krzew borówki wysokiej, gleba piaszczysta
• głębokość 70% masy korzeni - 35 cm
• promień krzewu - 1m
• powierzchnia pionowego rzutu: P=3,14m2
EVP (przykładowe) = 3,0 mm/dzień (3,0 l / m2)
10cm gleby piaszczystej - 7mm wody łatwo dostępnej
35 cm = 3,5 x 7mm = 24,5 mm
Zapas wody glebowej = P x ilość wody dostępnej w szacowanej warstwie
Zapas wody glebowej = 3,14 x 24,5mm=79,93 l
Dzienne potrzeby wodne = 3,0 l / m2 x 3,14 m2 = 9,42 l (zapas na ok. 8 dni)
Nawadnianie na podstawie wskazań tensjometru
• mierzy siłę ssącą gleby, tzn. siłę z jaką woda będzie zatrzymana w glebie, a więc też siłę jaką korzenie roślin muszą wnieść, aby pobrać ją z gleby
• 100 mbar (hPa) - nawadnianie na glebach piaszczytych
• 300 mbar - nawadnianie na glebach gliniastych
Zwykłe korzystanie z wody — to zaspokajanie potrzeb własnego gospodarstwa domowego oraz gospodarstwa rolnego z zasobów powierzchniowych wód stojących, a także z wód w rowach znajdujących się w granicach gruntowej nieruchomości właściciela, który zamierza korzystać z tych wód (art. 12 oraz art. 36, ust. 1 i ust. 2 Prawa wodnego). Na zwykłe korzystanie z wód nie jest wymagane pozwolenie wodnoprawne. Prawo to nie upoważnia do wykonywania urządzeń wodnych i deszczownianych bez wymaganego pozwolenia wodnoprawnego.
Korzystanie szczególne - to korzystanie z wód powierzchniowych płynących i stojących, stanowiących własność publiczną oraz z wód podziemnych.. Wymaga ono uzyskania pozwolenia wodnoprawnego, które jest jednocześnie pozwoleniem na wykonanie urządzeń wodnych służących do tego korzystania.
ŹRÓDŁA WODY
Wody powierzchniowe:
a)Woda z rzek i strumieni
* ilość i jakość zależy od ilości i częstotliwości opadów
* zmienny odczyn
* zmienna ilość i jakość rozpuszczonych w wodzie soli
* zanieczyszczenia mechaniczne —piasek (50-2000 mikronów) i muł (2-50 mikronów) oraz materia organiczna żywa (glony, bakterie, larwy i jaja owadów) i martwa (obumarłe cząstki roślin i zwierząt)
* temperatura waha się od 3-4C zimą i 15-20C latem
b)Woda z jezior i stawów.
* w zależności od ich położenia różni się swoim składem
* niektóre z małych zbiorników mogą być znacznie zanieczyszczone
•istotnie uzależniona od ilości opadów
Wody podziemne
1.Wody gruntowe płytkie
* małe głębokości (do 8 m)
* ilość zależy od ilości opadów atmosferycznych
* zmienna w sezonie ilość rozpuszczonych soli mineralnych, duże ilości mikroorganizmów, czasami bakterie chorobotwórcze
2.Wody gruntowe głębokie
* nie zawierają bakterii
* zawierają jony wapnia i magnezu decydujące o twardości wody, jony żelaza i manganu
3.Wody gruntowe sztuczne
* pochodzące z dużych zbiorników wodnych, rzek, stawów lub jezior
* woda pobierana jest z niewielkiej odległości od tych zbiorników spod powierzchni gleby, gdzie dociera na zasadzie filtracji przez grunt
Rolnictwo 70-80% świeżej wody : przemysł: 22% urbanizacja: 8%
Efektywność systemów nawadniających
1.Zalewowe (30-50% wydajność)
2. kroplowe(~90% wydajność)
Studnia — krok po kroku
1. maksymalne godzinowe zaopatrzenie w wodę
* areał upraw,
* ich zapotrzebowanie na wodę w określonej fazie wegetacji
* planowany system nawadniania
* zużycie wody na inne cele (np. socjalno-bytowe, porządkowe, zabiegi ochrony roślin),
* retencjonowanie
2. projekt prac geologicznych na wykonanie ujęcia wód podziemnych
* geolog z uprawnieniami w zakresie hydrogeologii
* zatwierdza geolog powiatowy.
*badania geofizyczne metodą geoelektryczną (badania elektrooporowe).
* strefa ochrony bezpośredniej (8-10 m),
* dostęp do energii elektrycznej,
*usytuowanie innych planowanych urządzeń wodnych (hydroforni, zbiorników retencyjnych)
* odległość od nawadnianych gruntów
* lokalizacja oraz głębokość otworu, jego konstrukcja, sposób filtrowania oraz badania i pomiary przewidywane w trakcie wiercenia.
3. wykonanie otworu
* zakład studniarski zgłasza zamiar przystąpienia do realizacji prac właściwemu terytorialnie organowi nadzoru górniczego — dyrektorowi okręgowego urzędu górniczego i wójtowi pod nadzorem uprawnionego hydrogeologa.
4. dokumentacja hydrogeologiczna ujęcia
* hydrogeolog po próbnym pompowaniu ustala jego zasoby eksploatacyjne.
* dokumentację hydrogeologiczną przedkłada się ponownie w starostwie, gdzie podlega ona przyjęciu i ustalona zostaje wydajność eksploatacyjna studni.
5. uzyskanie pozwolenia wodnoprawnego. [wydawane jest w drodze decyzji starosty (od 5m3/dobę do 50m3/godz) lub wojewody (powyżej 50 m3/godz)]
* operat wodnoprawny;
* decyzję o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu lub "wypis" i "wyrys" z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego
* opis prowadzenia zamierzonej działalności w języku nietechnicznym.
6. Zgłoszenie w wydziale architektury i budownictwa starostwa zamiaru wykonania obudowy studziennej na 30 dni przed przystąpieniem do jej realizacji
7. obowiązki użytkownika ujęcia
* po 14 dniach uprawomocnienie
* rejestr poboru eksploatacji studni
* wykonywanie okresowych (zwykle raz na kwartał) pomiarów jej zwierciadła oraz badanie jakości. przekazywanie informacji o ilości pobranej w półroczu wody do właściwego terytorialnie urzędu marszałkowskiego wraz z przelewem opłaty ekologicznej, jeśli wyliczona kwota przekracza półrocznie 400 zł
Jednostkowa stawka opłaty (2012r.) za pobór 1 m3 :
1) wody podziemnej - wynosi 0,105 zł;
2) wody powierzchniowej śródlądowej - wynosi 0,052 zł.
4. Jednostkowe stawki opłaty, o których mowa w ust. 1-3, mnoży się przez współczynniki różnicujące określone w ust.
5 - dla wody podziemnej oraz określone w ust. 6 i 10 - dla wody powierzchniowej śródlądowej, zależne od:
1) jakości ujmowanej wody określonej sposobem uzdatniania, które wykonuje podmiot korzystający ze środowiska dokonujący poboru wód podziemnych lub powierzchniowych śródlądowych w celu uzyskania jej potrzebnej jakości;
2) części obszaru kraju oraz dostępności zasobów wody.
5. W przypadku wody podziemnej współczynniki różnicujące wynoszą:
1) 2 - jeżeli woda nie podlega żadnym procesom uzdatniania lub woda podlega wyłącznie dezynfekcji lub demineralizacji albo innym procesom uzdatniania niewymienionym w pkt 2-5;
2) 1,25 - jeżeli woda podlega procesom odżelaziania lub utleniania;
3) 1 - jeżeli woda podlega procesom odmanganiania;
4) 0,5 - jeżeli woda podlega procesom usuwania amoniaku, koagulacji lub adsorpcji;
5) 0,3 - jeżeli woda podlega procesom usuwania azotanów lub metali ciężkich.
6. W przypadku wody powierzchniowej śródlądowej współczynniki różnicujące wynoszą:
1) 2,8:
a) jeżeli woda nie podlega żadnym procesom uzdatniania,
b) przy uzdatnianiu wody za pomocą cedzenia na kratach lub sitach oraz usuwania z niej zawiesin bez stosowania chemicznych środków wspomagających,
c) przy stosowaniu innych procesów uzdatniania niewymienionych w lit. b oraz w pkt 2-4;
2) 2 - przy stosowaniu filtracji pośpiesznej lub ujmowaniu wody za pomocą urządzeń infiltracyjnych;
3) 1 - przy stosowaniu koagulacji, flokulacji lub filtracji powolnej albo przy stosowaniu odżelaziania lub odmanganiania wody z ujęć infiltracyjnych;
4) 0,6 - przy stosowaniu procesów membranowych, wymiany jonowej, sorpcji na węglu aktywnym, utleniania ozonem lub innymi utleniaczami.
10. Współczynniki różnicujące dla wód powierzchniowych śródlądowych dla części obszarów kraju, określonych jako obszary działania regionalnych zarządów gospodarki wodnej w:
1) Gdańsku - wynoszą 1;
2) Gliwicach - wynoszą 1,2;
3) Krakowie - wynoszą 1,2;
4) Poznaniu - wynoszą 1,1;
5) Szczecinie - wynoszą 1;
6) Warszawie: a) na terenie województw: łódzkiego, małopolskiego, podkarpackiego, śląskiego i świętokrzyskiego - wynoszą 1,1, b) na pozostałym obszarze - wynoszą 1;
7) Wrocławiu - wynoszą 1,2.
ZNACZENIE OWADÓW ZAPYLAJĄCYCH W PRODUKCJI ŻYWNOŚCI
*podstawowe pożywienie człowieka - 124 gatunki
*87 gatunków - wymaga obecności owadów
*2005r. - 153 miliardy EUR - wartość zapylania
ROŚLINY SADOWNICZE
*samopylne (samozgodne)
*częściowo samopylne
*obcopylne (samoniezgodne
OWADY ZAPYLAJĄCE
*Błonkówki (Hymenoptera)
- nadrodzina pszczoły (Apoidea)
- 25-30 tys. gatunków
- 454 gatunki Polska
*Muchówki (Diptera)
*Motyle dzienne i nocne (Lepidoptera)
*Chrząszcze (Coleptera), przylżeńce (Thysanoptera), w znikomym stopniu pluskwiaki (Rhynchota)
GŁÓWNE ZAPYLACZE W SADACH - PSZCZOŁOWATE
Pszczoła miodna 60-99%
Trzmiele 0,3-10%
Pszczoły samotnicze 1,7-2,5%
SPADEK LICZBY RODZIN PSZCZELICH
Polska - liczba rodzin pszczelich:
• połowa lat 80-tych - 2,5 mln
• październik 2009 - 1,1 mln
*roztocza (Varroa destructor)
* choroby wirusowe (Nosema ceranae)
* zespół masowego ginięcia pszczół (CCD - Colony Collapse Disorder)
* zatrucia pestycydami
WARUNKI SPRZYJAJĄCE OBLOTOWI PRZEZ PSZCZOŁY
• 10C - temperatura graniczna
• intensywne loty - słabe rodziny >16 C
• intensywne loty - mocne rodziny >12 C
• optymalna wilgotność 40%
• termin wprowadzania pszczół - 10% rozwiniętych pąków
• konkurencja roślin: rzepak, mniszek lekarski
OWADY ZAPYLAJĄCE SZTUCZNIE HODOWANE 3 x w ulu Tripol
Pszczoła miodna (P) a trzmiele (T)
1. (P) większość zbiera nektar, (T) większość zbiera pyłek
2. (P) słabszy kontakt ze znamionami środkowych słupków
3. (P) odwiedzają wszystkie kwiaty, (T) preferują młode kwiaty
4. (T) „zapylenie wibracyjne”
5. Godziny pracy: (P) zwłaszcza godziny południowe (mniej rano i wieczorem) (T) zwłaszcza rano i wieczorem (młode kwiaty) mniej w południe
6. (P) odwiedzają kwiaty przemieszczając się zwykle wzdłuż linii rzędów, (T) przemieszczają się skokowo, zmieniając często rzędy 7. (T) 2 x więcej kwiatów
7. Uzupełniają się wzajemnie
UWAGI PRAKTYCZNE
możliwe dokarmianie
termin - przed kwitnieniem
temperatura
zabieg chemiczny
*jagodowe 2-4 TRIPOLE /ha
* ziarnkowe 2 TRIPOLE /ha
* pestkowe 2-3 TRIPOLE /ha
KILKA ZALET MURARKI OGRODOWEJ
*oblatuje około 150 gatunków roślin, w tym niemal wszystkie uprawne
*zimuje w stadium imago, co sprawia, że nie wymaga wiosennej inkubacji
*okres jej lotu pokrywa się z czasem największego zapotrzebowania na owady zapylające (kwiecień - maj)
*każdej komórce gniazdowej gromadzi średnio 200 mg pyłku
*mimo posiadania żądła jest całkowicie nieagresywna
*hodowla jest stosunkowo łatwa i nie wymaga wysokich nakładów finansowych
*jest to nasz rodzimy gatunek
• 1 komora lęgowa - około 40 lotów -1200 kwiatów
• 1 samica - przeciętnie 5 komór lęgowych - 6000 kwiatów
• dobre warunki pogodowe 1 samica - 15 komór lęgowych
WPROWADZANIE MURAREK DO SADU
*Skrzynki gniazdowe
*Materiał gniazdowy
*Wystawianie kokonów
*Skrzynkę gniazdową należy zabezpieczyć przed ptakami siatką
PRZYGOTOWANIE SKRZYNEK GNIAZDOWYCH I MATERIAŁU GNIAZDOWEGO W POSTACI RUREK Z POCIĘTEJ TRZCINY
Trzcinowe rurki
•średnica wewnętrzna powyżej 6 mm
•rurki długości 10 -15 cm
•pociętą trzcinę wiążemy w pęczki po 70-80 szt.
•wykładamy o 1/3 mniej rurek trzcinowych w stosunku do liczby wystawionych kokonów
WPROWADZANIE MURAREK DO SADU
•Skrzynki gniazdowe wraz z pęczkami trzcinowych rurek i kokonami murarki powinny być wystawione w sadzie co najmniej 2 tygodnie przed przewidywanym zakwitnięciem kwiatów
•Zasiedlone rurki gniazdowe zabieramy z sadu nie wcześniej niż w końcu września
ROZMIESZCZENIE KOLONII MURAREK W SADZIE
*Ze względu na dość krótki zasięg lotu pszczół kolonie najlepiej jest ustawiać w kilku punktach sadu
*Jeżeli w pobliżu sadu znajdują się wiatropylne drzewa jak: orzechy włoskie, topole, graby, buki itp.; kolonia murarek powinna być oddalona o co najmniej 300 m od tych roślin
NAMNAŻANIE POPULACJI MURAREK
*W celu uzyskania zadawalającego przyrostu populacji murarek konieczne jest usytuowanie kolonii w okolicy obfitującej w zróżnicowaną gatunkowo szatę roślinną. Następujące po sobie i zazębiające się kwitnienie różnych gatunków roślin dostarcza pożytku nektarowego, a zwłaszcza pyłkowego, murarkom przez cały okres ich występowanie w przyrodzie, a więc od kwietnia do czerwca.
*Po sezonie (październik, listopad) należy wydobyć kokony z trzcinowych rurek i do zimowania przenieść tylko dobrze wykształcone oprzędy. Zabieg ten ogranicza rozwój pasożytów.
*Kokony można przechowywać w chłodni lub w lodówce w temperaturze 3-4*C
Światło, gleba
Usłonecznienie - czas podany, podczas którego na określone miejsce na powierzchni ziemi padają bezpośrednio promienie słoneczne.
Promieniowanie słoneczne
(Czopek 1971)
* bezpośrednie (B)
* rozproszone (R)
* całkowite (C) = B+R+O
* odbite (O)
* netto ( N = C-O)
SŁOŃCE (100%)
• albedo 20%
• pochłanianie przez atmosferę 40%
Promieniowanie, które dociera do Ziemi wynosi od 20 do 40% zależnie od pory roku, położenia geograficznego i zanieczyszczenia powietrza
Wartości usłonecznienia dla jabłoni :
50% pełnego usłonecznienia do wzrostu drzew
30-50% - do zawiązywania się pąków kwiatowych do zawiązywania się owoców i do wzrostu owoców
60-80% - do wytworzenia się rumieńca na owocach
10-20% - wzrost pędów
30% - wartość krytyczna dla Europy Środkowe j
Wykorzystanie światła słonecznego w sadzie zależy od:
*Intercepcji przez sad (intercepcją nazywamy tę część światła słonecznego, która zostaje pochłonięta przez liście drzew i może być wykorzystana w procesie fotosyntezy)
*Dystrybucji światła wewnątrz koron drzew (rozkład nasłonecznienia w obrębie korony)
INTERCEPCJA
wzrasta wraz z gęstością sadzenia
wzrasta wraz z wiekiem drzew
INTERCEPCJA zależy od
1.systemu sadzenia
* system rzędowy i system
Pasowy
2.kształtu korony
3.wzrasta wraz z wysokością drzewa WPL = SL / SG
WPL - wskaźnik powierzchni liściowej
SL - zbiorowa powierzchnia liści
SG - powierzchnia gleby
DYSTRYBUCJA światła słonecznego wewnątrz korony drzewa wpływa na wielkość plonu i jego jakość
Wymagania roślin sadowniczych (pH gleby)
* 3.5 -4.0 borówka, żurawina
* 5.5-6.5 aronia, agrest, jeżyna, malina, truskawka
* 6.2-6.7 grusza, jabłoń, porzeczka
* 6.7-7.1 brzoskwinia, czereśnia, morela, orzech włoski, wiśnia, winorośl
Zmęczenie gleby, przyczyny i jego efekt jako choroba replantacyjna
Zjawisko „zmęczenia” gleby
Przyczyny
* brak możliwości prowadzenia prawidłowych płodozmianów
* toksyczne działanie jonów glinu i manganu
* nadmierne zakwaszenie gleby
* inhibitory wzrostu wytwarzane przez korzenie
* organizmy glebowe: glony, promieniowce, grzyby, nicienie
Efekt to choroba replantacyjna
Słaby wzrost posadzonych drzew charakteryzującym się niskiej jakości plonem.Zjawisko „zmęczenia”
Zjawisko „zmęczenia” gleby
* Chorobę obserwuje się szczególnie w sadach i szkółkach prowadzonych na podkładkach słabo rosnących
* Występuje częściej na glebach lekkich oraz na tych o odczynie obojętnym lub lekko kwaśnym niż na zwięzłych lub kwaśnych
* Wrażliwość na zmęczenie gleby zależna jest od gatunku i podkładki
Przyczyny „zmęczenia” gleby
1. Czynniki abiotyczne
2. Czynniki biotyczne (specyficzne i niespecyficzne)
Czynniki abiotyczne
* uprawa pokrewnych lub takich samych roślin po sobie w niedługim odstępie czasu
* brak równowagi pokarmowej
* zasolenie gleby
* zakwaszenie gleby
* toksyczne działanie jonów Al i Mn
* wydzieliny organiczne korzeni (florydzyna, amygdalina itp.)
* nadmierna wilgotność gleby
* interakcja różnych czynników
Czynniki biotyczne
* Nicienie (Pratylenchus sp.)
* Promieniowce (Actinomycetes)
* Grzyby (Pythium, Penicillium, Fusarium, Alternaria, Phythophtora)
* Glony (Chlorella vulgaris)
BIOLOGICZNE I INNE METODY ZWALCZANIA CHOROBY REPLANTACYJNEJ
* uprawa aksamitki, owsa, kostrzewy czerwonej, mietlicy białej
* stosowanie pozytywnej mikroflory glebowej syntetyzujacej witaminy, bioregulatory wzrostu, enzymy lub antybiotyki (Agrobacterium radiobacter, Bacillus subtilis, Pseudomonas putida, Trichoderma sp.)
* podkładki silnie rosnące lub wstawki karłowe
* stosowanie dużych dawek obornika, torfu lub humusu
* ograniczenie podlewania (zmniejsza agresywność Verticilium, Alternarii, Fusarium itp.)
* regulacja kwasowości gleby poprzez wapnowanie
* nawożenie organiczne zwłaszcza stosowanie nawozów fosforowych takich jak fosforan amonu
NASŁONECZNIENIE W RÓŻNYCH SYSTEMACH PROWADZENIA DRZEW
mgr Zbigniew Buler, prof. dr Augustyn Mika
Nasłonecznienie w obrębie koron zmienia się w zależności od gęstości sadzenia drzew, stosunku odległości drzew w rzędzie do odległości między rzędami, wysokości, rozpiętości, kształtu i zagęszczenia koron, siły wzrostu drzew oraz od kierunku rozmieszczenia rzędów. Z nasłonecznieniem drzew związane są ściśle dwa pojęcia: intercepcja i dystrybucja światła. Intercepcją nazywamy tę część światła słonecznego, która zostaje pochłonięta przez liście drzew i może być wykorzystana w procesie fotosyntezy. Natomiast dystrybucja światła to rozkład nasłonecznienia w obrębie korony.
W intensywnych nasadzeniach
Gęste sadzenie drzew sprzyja wysokiej intercepcji światła i znakomicie podwyższa plony, lecz stwarza problemy z równomierną dystrybucją światła, przez co pogarsza się jakość owoców. Dla drzew już rozrośniętych, posadzonych gęsto intercepcja światła wynosi 60-70%, co jest wartością bardzo dobrą. Pozostała część światła pada na glebę w międzyrzędziach lub przenika pomiędzy gałęziami. Podwyższenie koron drzew sprzyja większej intercepcji światła. Dla optymalnego nasłonecznienia wysokość koron drzew nie powinna jednak przekraczać 0,7 szerokości międzyrzędzia. Przy międzyrzędziu równym 4 m, wysokość drzew nie powinna przekraczać 2,8 m (4 m x 0,7). Powierzchnię liści w koronie określa się wskaźnikiem powierzchni liściowej (WPL). Jest to powierzchnia liści z korony drzewa wyrażona w metrach kwadratowych przypadająca na 1 m2 gleby pod koronę. W sadach, w których korony drzew są w pełni wyrośnięte, WPL wynosi zazwyczaj 2-4.
Doświadczenie z porównaniem drzew prowadzonych w formie korony HYTEC (fot. 1), Solen (fot. 2), Mikado (fot. 3) i wrzecionowej (fot. 4) założono w Sadzie Doświadczalnym w Dąbrowicach koło Skierniewic. Materiał doświadczalny stanowiły drzewa jabłoni odmiany 'Sampion' na półkarłowej podkładce 'M.26', posadzone w rozstawie 4 m x 1,8 m.
Rozkład nasłonecznienia
Rozkład nasłonecznienia wewnątrz koron zależał od ich formy. W 1999 roku korony Mikado i HYTEC były najbardziej równomiernie nasłonecznione, natomiast korony Solen i wrzecionowa najmniej. System Solen charakteryzował się nierównomierną dystrybucją
światła, głównie w górnej i środkowej części korony, gdzie znajdowało się najwięcej owoców. Szczególnie słabe nasłonecznienie stwierdzono w środkowej części tej korony. W porównaniu z systemem Solen, dystrybucja światła była o wiele bardziej wyrównana w systemach Mikado i HYTEC. Ten ostatni typ korony miał najbardziej równy rozkład nasłonecznienia u podstawy oraz w części środkowej i szczytowej korony. W porównaniu z systemem Solen, wykazywał lepsze nasłonecznienie w środkowej części korony i bardzo dobre w części górnej. W przypadku tej korony główna masa owoców znajdowała się jednak w jej dolnej części. System Mikado korzystał z bardzo obfitego nasłonecznienia w środkowej części korony, gdzie znajdowało się najwięcej owoców. System ten ma konary skierowane na boki i otwartą górną część korony. Należy podkreślić, że system Mikado wykazywał bardzo dobre nasłonecznienie w całej objętości korony. W koronie wrzecionowej zwraca uwagę, podobnie jak w systemie HYTEC, wyjątkowo dobre nasłonecznienie w górnej części korony. Środkowa część była jednak już o wiele gorzej nasłoneczniona, a właśnie tam znajdowała się główna masa owoców.
Pomiary nasłonecznienia wykonane w czerwcu 2000 roku wykazały, że średnie nasłonecznienie było najlepsze w systemie HYTEC i Mikado, natomiast słabsze w systemie Solen i wrzecionowej. Wewnątrz korony Mikado dało się zauważyć dobre nasłonecznienie środka korony na wysokości 1,2 m oraz jej górnej części na wysokości 1,8 m. W systemie HYTEC poziom nasłonecznienia był wysoki na trzech analizowanych poziomach. W systemie Solen oraz wrzecionowym zanotowano najmniej korzystny rozkład nasłonecznienia.
Cięcie letnie
Pod koniec sierpnia 2000 roku wykonano we wszystkich systemach formowania drzew cięcie letnie w celu poprawy nasłonecznienia w środkowych partiach koron i poprawienia jakości jabłek. Następnie wykonano pod koniec wegetacji pomiary dystrybucji światła w każdym z systemów. Stwierdzono, że cięcie letnie spowodowało poprawę średniego nasłonecznienia na wszystkich badanych poziomach, zwłaszcza u koron HYTEC i Mikado. Najciekawsze wyniki w rozkładzie nasłonecznienia uzyskano w koronach Mikado i HYTEC. W systemie Mikado docierało do środka korony po cięciu letnim więcej światła słonecznego w części środkowej i górnej niż w strefie peryferyjnej korony. W systemie wrzecionowym jest to niespotykane.
Nawet po cięciu letnim środek korony wrzecionowej przy przewodniku był słabo nasłoneczniony na wszystkich trzech poziomach. Dosyć równomiernie nasłoneczniony po cięciu letnim okazał się system Solen, lecz niestety środkowa i dolna część korony były nadal słabo nasłonecznione, a tam właśnie znajdowała się główna masa owoców.
Wyniki pomiarów rozkładu nasłonecznienia wykonane we wrześniu 2000 roku były podobne do wyników sierpniowych. Stwierdzono również bardzo dobre nasłonecznienie środka korony Mikado na wszystkich trzech poziomach pomiarowych. Również w koronie HYTEC był dosyć wysoki poziom światła na trzech poziomach. System wrzecionowy miał już słabsze nasłonecznienie w koronie, a najsłabsze — forma Solen.
W koronach jednoprzewodnikowych, zwłaszcza prowadzonych w formie wrzecionowej, obserwuje się spadek nasłonecznienia w kierunku osi centralnej drzewa, czyli przewodnika. W celu zapewnienia dobrej penetracji światła zarówno do środkowych, jak i dolnych części korony, należy rozchylić główne konary na boki w kierunku międzyrzędzia. Takie właśnie rezultaty otrzymano w tym doświadczeniu formując koronę Mikado.
Rola czynników przyrodniczych w uprawie roślin sadowniczych topografia i temperatura
Czynniki topograficzne
a.Zastoiska mrozowe
Doświadczenia i wieloletnie obserwacje dowodzą, że sadownictwo najlepiej rozwija się w rejonach o urozmaiconym ukształtowaniu terenu
1..Kąt nachylenia zboczy do 20°
Wystawa to znaczy nachylenie zbocza w stosunku do stron świata.
Zbocza południowe i południowo-zachodnie
*najcieplejsze i maksymalnie nasłonecznione
*temperatura na wysokości 25 cm na powierzchni ziemi zbocza południowego jest około 15% wyższa, niż północnego.
*doskonałe plony, dobre wybarwianie i parametry smakowe
Wady:
*ekstremalne różnice pomiędzy temperaturą dnia i nocy,
*wiosny i zimy,
*przedwiosenne łatwe nagrzewanie się pni pędów (odmrożenia kory lub przemarzanie pąków kwiatowych, kwiatów i zawiązków owocowych).
Zbocza zachodnie
*wystawione są na działanie łagodnych wiatrów, zwykle wilgotnych,
*sprzyjający mikroklimat i korzystne nasłonecznienie
*niewielkie skrajności pomiędzy temperaturami minimalnymi a maksymalnymi
*obficiej uwilgacane gleby tych zboczy mniej wysychają,
*płycej przemarzają w zimy,
*uzyskują grubsze i dłużej trwające, niż na zboczach południowych czy wschodnich, pokrywy śnieżne
*3 do 27% więcej wody w porównaniu z sąsiadującymi równinami.
*temperatura gleby do 70 cm głębokości jest o 2 do 5° wyższa, niż na zboczu północnym czy wschodnim.
*obszerne zbocza i dostatecznie łagodnie schodzące aż do równiny - przydatne.
Zbocza północne
*najmniej usłonecznione,
*o chłodniejszym ekoklimacie, nawet w stosunku do równiny, choć nieco wilgotniejszym i najmniej ekstremalnym
*raczej nieprzydatne
Zbocza wschodnie
*ekoklimat ekstremalny,
*usłonecznienie i nagrzewanie skokowe:
rankiem - nagłe nagrzewanie się roślin i gleby, przedwiośnie - gwałtowne odmarzanie, tajanie śniegu
*powstawanie uszkodzeń mrozowych, głównie przemarznięć miazgi
*plantacje na takich zboczach zawsze narażone są na bardzo mroźne i suche wiatry północne i gorące suchowieje w lecie
*najmniej przydatne pod wszelkie nasadzenia
A Dolina rzeki Ahr - Niemcy
Klimat: łagodny i korzystny częściowo szklarniany w winnicach położonych na stokach.
Zalety zbocza
*korzystne usytuowanie zbocza może zwiększyć temperaturę w okresie dojrzewania owoców o blisko 60% w stosunku do sadów o mniej korzystnej lokalizacji
*w czasie przymrozków różnica temperatur pomiędzy podstawą stoku a jego najwyżej położoną częścią może wynosić nawet 9ºC.
*wyniesienie stanowiska jest istotne w strefie północnej, ponieważ zimne powietrze gromadzi się nisko przy ziemi
*większe odchylenie zbocza południowego w kierunku zachodnim - wzrost wilgotności gleby i wyrównanie ekoklimatu winnicy,
w kierunku wschodnim - ekoklimat suchszy, bardziej ostry, o większych różnicach temperatur między dniem i nocą.
2. Temperatura
*Warunki termiczne klimatu związane są bezpośrednio z wielkością promieniowania słonecznego, głównie pochłanianego przez glebę i rośliny. Przebieg temperatur w okresie wegetacyjnym i ilość ciepła dostarczanego roślinom ma decydujący wpływ na wielkość i jakość plonu owoców. W chłodniejsze lata owoce są wyraźnie mniejsze, mniej smaczne i aromatyczne, o wyższej zawartości kwasów.
3. Izotermy roku
*średnie wieloletnie wartości temperatury całego roku wynoszą w przybliżeniu od 6,5°C w północno-wschodniej części kraju do 8,5°C w części południowo-zachodniej.
• najchłodniejszy miesiąc - styczeń (XII, II)
• najcieplejszy miesiąc - lipiec (VI, VIII)
Izotermy stycznia
•przebieg przeważnie południkowy
•średnia wieloletnia temperatura: około -1,5C na północnym zachodzie około -5,5C na północnym wschodzie
•liczba dni mroźnych w roku ok. 25 (dolna Odra wybrzeże morskie,
• 65 dni na Pojezierzu Suwalskim
• liczba dni z przymrozkami, na nizinach od 90 (nad morzem) do 130, a w górach przekracza 200.
•zima od północnego wschodu
•południowy-zachód (50-90 dni)
• północny-wschód (105-126 dni)
Izotermy lipca
*układ bardziej równoleżnikowy,
*średnia wieloletnia temperatura od 17°C do 19°C
*najchłodniejsze są obszary górskie, temperatura spada wraz ze wzrostem wysokości (średnio o 0,6°C na 100 m).
*chłodniej także na obszarach przylegających do Morza Bałtyckiego (ok. 16°C),
*najcieplej jest w środkowej części Polski,
• dni gorące, o temperaturze co najmniej 25C, występują w Polsce od V do IX
4.Minimalna temp.
Jabłoń - 30 do - 35ºC
Wiśnia - 30 ºC
Śliwa - 25 ºC
Grusza - 25 ºC
Morela - 25 ºC
Czereśnia - 25 ºC
Brzoskwinia - 20 ºC
Temperatury krytyczne dla pąków kwiatowych jabłoni
Pąki liściowe spoczynek -40ºC - 45ºC Pąki kwiatowe spoczynek -25ºC - 35ºC
Krzewy owocowe wykazują wyższą wytrzymałość na ujemne temp. niż drzewa owocowe.
Aronia -40ºC (gleba -12ºC)
Porzeczka czerwona -35ºC
Agrest - 28ºC
Maliny -25 (-10-15ºC)
Borówka wysoka -30ºC
Porzeczka czarna -10-30ºC
Truskawka od -9ºC wewnątrz rośliny
Winorośl -20-30ºC
Uszkodzenia mrozowe
*Uszkodzenia mrozowe występują na drzewach po przełamaniu ich naturalnej, genetycznej odporności, która nie dopuszcza do powstawania lodu wewnątrz komórek. Czynnikiem uszkadzającym (zabijającym) tkanki drzew nie jest ujemna temperatura, lecz powstające w komórkach, w wyniku jej działania, kryształki lodu.
Powstawanie odporności
*Opóźnienie wyrównywania się temperatury tkanki lub organu z temperaturą otoczenia (okrywy łusek, warstwa korka itp.)
*Przeciwstawianie się zamarzaniu treści komórki (obniżenie temperatury zamarzania soku komórkowego, przechłodzenie wody w komórkach)
*Odwodnienie w procesie hartowania
Ocena uszkodzeń spowodowanych przez mróz
stopień 1. charakteryzuje wygląd przekroju pędu zdrowego, nieuszkodzonego — tkanki są zielone, a drewno jasnożółte
Stopień 2. lekkie uszkodzenia mrozowe, które nie będą miały większego wpływu na dalszy wzrost i plonowanie drzew. Na przekroju widoczne lekkie przebarwienia nasady niektórych pąków oraz sporadyczne, punktowe uszkodzenia tkanek kory lub drewna
Stopień 3. wykazuje zmiany koloru tkanek kory, nasady pąków oraz drewna. Ten poziom uszkodzeń uważany jest za dolną granicę możliwości regeneracyjnych drzewa i opłacalnego poziomu plonowania
Stopień 4. dotyczy pędów z drzew silnie uszkodzonych przez mróz. Na przekroju widoczne są uszkodzenia nasady pąków, które są ciemnobrązowe, o drewnie marmurkowobrązowym, przy czym część tkanek rdzenia jest ciemna, jedynie najgłębsze warstwy kory pozostają czasami zielone
Stopień 5. odnosi się do pędu martwego, ciemnobrązowego. Jeżeli stwierdzimy ponad 50% drzew uszkodzonych w stopniu 4. i 5., to sad nie rokuje szans regeneracji uszkodzeń i będzie prawdopodobnie kwalifikował się do wykarczowania.
Postępowanie
do 50% drzew uszkodzonych w stopniu 3.
- rekonstrukcja koron drzew i przywrócenie ich zdolności plonotwórczej.
- opóźnić cięcie drzew nawet do połowy maja, gdy ruszy wyraźnie wzrost nowych pędów.
- silnie obniżyć wysokość koron drzew
- pojedyncze drzewa o słabej dynamice regeneracji karczować, a na ich miejsce, przesunięte w rzędzie — w zależności od rozstawy — o 0,5-1 m, posadzić nowe
- na wszystkich drzewach rany po cięciu zabezpieczamy
- sad nawozimy zwiększoną dawką nawozów azotowych.
- na przełomie maja i czerwca selekcja nowo wyrastających pędów pod kątem pozostawienia najlepszych i najniżej położonych oraz nadających się do uformowania nowej korony.
- w połowie czerwca druga dawka nawozów azotowych.
- w lipcu i sierpniu — poprzez letnie cięcie i uszczykiwanie nowych pędów w koronie — kontrolujemy nadanie jej wymaganego kształtu.
Zgorzele słoneczno-mrozowe
-przedwiośnie okresowe różnice temperatury między dniem i nocą.
-w połowie lutego obserwacja pni drzew i grubszych konarów
- południowa lub południowo-zachodnia część pnia i grubszych konarów korony ulega silnemu nasłonecznieniu.
-rozpoczyna się wegetacja komórki tkanki twórczej (miazgi) zlokalizowanej pod korą drzewa.
- następuje uwodnienie tkanek i całkowita utrata odporności na mróz.
- nocą dochodzi do spadków temperatury poniżej 0C, zabicie komórek tkanki twórczej (miazgi) i powstaje pusta przestrzeń między drewnem a korą pnia czy grubszego konaru.
-następuje zasychanie kory, zmiana barwy na jasnobrązową, staje się matowa i wyraźnie odróżnia się od kory zdrowej
-kora stopniowo zasycha, wykrusza się i powstaje otwarta rana
-po stwierdzeniu początków powstawania takiej rany dociskamy korę do drewna, mocujemy do zdrowej części drewna przez wbicie kilku gwoździ z szeroką główką (tzw. papiaków)
Przeciwdziałanie przymrozkom
*odpowiednia lokalizacja sadu - zimne powietrze jako cięższe opada w dół,
*wysokość koron
*tworzenie przeszkód utrudniających wypromieniowanie ciepła, np. zadymianie sadu;
*uzupełnienie straconego ciepła przez ogrzewanie sadu;
*ograniczenie powierzchni parowania - powierzchni oddawania ciepła (np. likwidacji murawy);
*opryskiwanie drzew substancjami organiczno-mineralnymi, które okresowo podwyższają odporność na mróz organów generatywnych.
Aktywne systemy ochrony roślin przed przymrozkami
*okrywanie roślin wykorzystując agrowłókniny
*zraszanie roślin przez cały okres, w którym panuje temperatura poniżej 0°C
*zraszacze powinno się umieścić w sadzie w rozstawie 16 m x 16 m lub 16 m x 15 m, okres jednego obrotu zraszacza nie powinien być dłuższy niż 45 sekund
*ilość podawanej wody nie powinna być mniejsza niż 33 m3/ha sadu w ciągu godziny (tradycyjny system), 12-15 m3/ha w systemach typu „fliper”, każda przerwa w dostarczaniu wody zniweczy cały zabieg
*Jeżeli na wysokości 12-15 m nad warstwą zimnego powietrza przygruntowego zalega ciepłe, można — wykorzystując maszyny wiatrowe czy śmigła helikopterów — wymieszać powietrze i podnieść w ten sposób temperaturę wokół roślin. Metoda ta nie sprawdza się, gdy ciepłe powietrze znajduje się powyżej 40 m.
*Innym sposobem jest usunięcie zimnego powietrza za pomocą wentylatorów ssąco-tłoczących, na jego miejsce napływa wówczas cieplejsze powietrze z góry. Metoda ta może być wykorzystana tylko przy przymrozkach radiacyjnych.
*rozpalanie w sadzie zniczy przeciwprzymrozkowych (ok. 9000 zł/ha).
*mobilne piece do ogrzewania powietrza ciągnięte przez ciągnik, zasilane gazem propan-butan, które pozwalają podwyższyć temperaturę wokół roślin o 1-4°C.
Czynnikiem ograniczającym uprawę niektórych gatunków i odmian roślin sadowniczych jest zbyt mała ilość ciepła latem. Wyraża się ona sumą temperatur aktywnych, to znaczy sumą dobowych temp. ponad 5 ºC.
(Suwałki - 2400 ºC, południe Polski - 2850 ºC)
Suma aktywnych temperatur (>10*C)
•b.wczesne 2000-2200*C
•wczesne 2200-2500*C
•średnio wczesne 2500-2700*C
•średnio późne 2700-2900*C
•późne >2900 *C
•Chełm, Lublin, Radom, Łódź, Poznań i Gorzów Wielkopolski
•Kotlina Sandomierska, Wyżyna Małopolska, Pogórze Karpackie, Przedgórze Sudeckie, Nizina Śląska i Nizina Wielkopolska
Okres wegetacji
*długość okresu wegetacyjnego określa liczba dni ze średnią temperaturą dobową powyżej 5°C.
*rozpoczyna się około 25 marca na południu Polski, i około 15 kwietnia na Pojezierzu Mazurskim i w górach.
*najwcześniej kończy się na Pojezierzu, a najpóźniej na południu, zachodzie i w pasie nadbałtyckim.
*długość okresu wegetacyjnego wynosi 180-230 dni.
*dłuższy okres wegetacyjny - tereny południowe, centralne i zachodnie, a najkrótszy obszary położone na północno-wschodnich krańcach Polski.