ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKIEM oznacza: zarządzanie, użytkowanie i odnawianie środowiska. Występuje w organizacjach gospodarczych oraz w układach terytorialnych (regiony, powiaty, gminy,). Występuje pełna integracja zarządzania środowiskiem z ogólnym systemem zarządzania w organizacji. Taką integrację można uzyskać w wyniku wdrożenia formalizowanych systemów zarządzania środowiskiem.
Podejście systemowe zarządzania środowiskiem obejmuje celowo wyodrębnioną część rzeczywistości. Tworzą go elementy i powiązania między tymi elementami:
· Systemy proste - mała liczba elementów i powiązań między nimi,
· Systemy złożone - duża liczba elementów i powiązań między nimi,
· Systemy szczegółowo złożone - bardzo duża liczba, że nie jesteśmy w stanie tego opisać.
Sfera procesów realnych to działanie skierowane bezpośrednio na podmiot materii. Sfera regulacji, która utożsamiana jest z systemem sterującym, stanowiącym nadbudowę nad sferą realną.
System, który podlega oddziaływaniu to system zarządzany. Sfera regulacji to system zarządzający.
System zarządzania środowiskiem to odpowiednio uporządkowana część, która związana jest z zarządzaniem procesami użytkowania, ochrony, kształtowania środowiska przyrodniczego w skali państwa, regionu i organizacji.
Działania te umożliwiają:
1. Zapobieganie niewłaściwemu użytkowaniu środowiska drogą nakazów, zakazów, wskazań.
2. Konserwatorska ochrona gatunków i okazów.
3. Redukcja powstających zanieczyszczeń.
KSZTAŁTOWANIE ŚRODOWISKA oddziaływanie na środowisko mające na celu uzyskanie zamierzonych efektów społecznych lub gospodarczych z równoczesnym zachowaniem równowagi przyrodniczej.
POZYTYWNA FORMA KSZTAŁTOWANIA ŚRODOWISKA:
1. Ciągłość przepływów układów,
2. Redukcja niektórych elementów systemu nadmiernie rozwiniętych ze względu na wcześniejszą ingerencję człowieka
3. Rekultywacja, odtworzenie zdegradowanych ekosystemów przez wyeliminowanie czynników powodujących degradację środowiska.
Użytkowanie środowiska:
· Bezpośrednie - korzystanie ze środków zapewniających przeżycie człowieka np. oddychanie,
· Pośrednie - użytkowanie w procesie gospodarowania
Do pojęcia użytkowanie środowiska używa się zamiennie pojęcia korzystania ze środowiska. Gospodarką korzystania ze środowiska jest korzystanie z elementów środowiska i wprowadzanie w nim zmian w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej ( wprowadzanie zanieczyszczeń do powietrza, pobór wody powierzchniowej i wód podziemnych, wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, składowanie odpadów, usuwanie drzew i krzewów)
Środowisko w ujęciu ekonomicznym to zbiór przyrodniczych i przyrodniczo-autopogennych elementów tworzących na przestrzeni ograniczonej terytorium, wzajemnie powiązanych i zmieniający się układ, który umożliwia prowadzenie działalności gospodarczej oraz stwarza pozamaterialne warunki życia ludności.
Dla procesów zarządzania ważne jest:
1. Środowisko prawnie chronione - to środowisko, które obowiązujące przepisy prawa uznają za podlegające regulacji prawnej, mającej na celu jego ochronę,
2. Znaczenie środowiska z punktu widzenia gospodarowania - przesłanki:
· Pojemność środowiska - to zdolność środowiska do przenoszenia obciążeń autropogennych, a szczególnie obciążeń technogennych, ta zdolność wyznaczana jest stanem równowagi przyrodniczej,
· Potencjał środowiska - oznacza istniejące na danym obszarze zapasy zasobów naturalnych o odpowiedniej strukturze i jakości oraz trwałość ukształtowanych warunków przyrodniczych decydujących o sile reprodukcji ekosystemów i odporności środowiska na obciążenia autropogenne. Potencjał środowiska jest większy od pojemności środowiska.
· Zasoby naturalne - składniki przyrody tworzące środki życia człowieka i jednocześnie stanowiące czynniki, procesów produkcyjnych.
Zasoby naturalne można podzielić na:
· Przestrzeń geograficzna wraz z kompleksem glebowo fizjologicznym,
· Zasoby mineralne,
· Zasoby wodne,
· Zasoby biotyczne.
ORAZ
· Zasoby wyczerpywalne,
· Zasoby niewyczerpywalne.
Zasoby występują w dwóch skupieniach: Atmosfera i Hydrografia.
W polskiej gospodarce docenia się w coraz większym stopniu trudno mierzalne zasoby naturalne jak np. czyste powietrze, wartość zdrowotna lokalnego klimatu czy wartość estetyczna krajobrazu.
Negatywne przemiany skutku działania człowieka:
· Pogarszanie zasobów naturalnych, zmniejszanie się pojemności ekologii,
· Naruszanie równowagi środowiska.
Wyróżniamy cztery typy marnotrawstwa:
1. Eksploatacja rabunkowa - polega na niewłaściwej kolejności zużywania zasobów naturalnych np. górnictwo.
2. Niedostateczne wykorzystanie zasobów odnawialnych.
3. Nieracjonalna gospodarka zasobami nieodnawialnymi.
4. Marnotrawstwo wynikające z nieoszczędnej eksploatacji surowców i złego zastosowania produktów końcowych.
HOMEOSTOZA - samoregulacja
WARUNKI PRZYRODNICZE - to pojęcie takich aspektów środowiska, które są istotne dla życia człowieka, ale które nie są bezpośrednio wykorzystywane. To określony zbiór i usytuowanie elementów środowiska, które w pewnych okolicznościach sprzyjają, chociaż czasami ograniczają konkretne procesy.
Społeczne czynniki decydujące o ochronie środowiska
ŚWIADOMOŚĆ EKOLOGICZNA - jest ona bardzo istotna w zarządzaniu środowiskiem. Jest to stan wiedzy, poglądów i wyobrażeń ludzi o roli środowiska w życiu człowieka, jego zanieczyszczeniu, innych zagrożeniach, ale także stan wiedzy o sposobach i instrumentach zarządzania środowiskiem - ochrony środowiska.
Komponenty środowiska przyrodniczego to elementy środowiska geograficznego:
· Powietrze atmosferyczne,
· Hydrosfera,
· Powierzchnia ziemi,
· Zasoby biotyczne.
Diagnoza stanu komponentów
Powietrze atmosferyczne ma swoją strukturę w układzie gazów. Zanieczyszczenie środowiska pochodzi nie tylko od człowieka. Zanieczyszczenie naturalne pochodzi np. z erupcji wulkanów, rozkładu substancji organicznych. Zanieczyszczenie sztuczne - pyły, mgły, gazy - pochodzą z działalności człowieka. Typowe zanieczyszczenia to: pyły, tlenki węgla, tlenki siarki, tlenki azotu, węglowodory aromatyczne.
Wyróżniamy trzy strefy:
1. Strefa słabego zagrożenia - obserwuje się początkowe objawy utraty aparatu asymilacyjnego. Występowanie posuszu.
2. Strefa średniego zagrożenia - występują zaawansowane objawy uszkodzenia aparatu asymilacyjnego, nikną wrażliwe gatunki roślin np. jodła, występuje silne wydzielanie się posuszu.
3. Strefa silnego zagrożenia - występują ostre odparzenia drzewostanu.
Strefa „O” - nie występuje nic.
Emisja - to co wyrzucamy do powietrza.
Immisja - to co nas dotyczy - opady zanieczyszczeń.
TRZY KATEGORIE ORGANIZOWANIA GMIN:
1. Na obszarze gmin wielokrotnie jest przekroczone dopuszczalne stężenie max 12 pkt. min 1pkt.
2. Gminy, gdzie obserwuje się stałe ponadnormatywne zanieczyszczenie.
3. Gminy, gdzie występuje ponadnormatywne zanieczyszczenie, ale nie dotyczy wszystkich komponentów środowiska.
Straty mogą występować jako:
· Straty zdrowia,
· Straty ekologiczne,
· Straty gospodarcze.
W 19991 roku Polska przyjęła politykę ekologiczną. Celem tej polityki jest wdrożenie ekorozwoju. Równocześnie w polityce tej określono zbiór zasad, które należy przestrzegać w zarządzaniu środowiskiem:
1. Zasada praworządności - oznacza konieczność przebudowy prawa ekologicznego. Wyeliminowanie możliwości omijania prawa ekologicznego w imię wyższych zasad.
2. Zasada likwidacji zanieczyszczeń u źródła - oznacza, że przy wyborze środków zapobiegawczych i sposobie likwidacji negatywnych skutków należy preferować działania w odpowiednim układzie hierarchicznym:
· Unikanie wytwarzania zanieczyszczeń, co oznacza przebudowę systemu wytwarzania, zmianę modelu konsumpcji,
· Recycling - zamykanie obiegu materiałów i surowców, odzyskiwanie energii a także oczyszczanie ścieków i odpadów,
· Neutralizacja zanieczyszczeń - oczyszczanie ścieków a także składowanie odpadów w składowiskach.
3. zasada uspołeczniania - polega na tworzeniu instytucjonalnych i prasowych warunków dla udziału obywateli, organizacji społecznych w pracach decyzyjnych dotyczących gospodarowania środowiskiem.
4. Zasada ekonomizacji - zakłada maksymalne wykorzystanie mechanizmu rynkowego w pracach użytkowania zasobów przyrodniczych. Max. Zastosowanie mechanizmu rynkowego nie może zastąpić wpływu władzy państwa.
Wprowadzanie mechanizmu rynkowego w proces działań związanych z ograniczeniami barier ekologicznych. Kroki:
1. Wprowadzanie mechanizmu rynkowego do struktury związanej z wyborem urządzeń ekologicznych.
2. Analiza strat i analiza stygholderów - buduje się scenariusze „gry aktorów” dla osób które będą popierały i (nie) nasze działanie.
3. Podjęcie decyzji ułatwia mechanizm rynkowy.
5. Zasada zanieczyszczający płaci - składa się na pełną odpowiedzialność w tym materialną za skutki zanieczyszczenia i innych zagrożeń środowiska na sprawcę tych zanieczyszczeń. Należy podnieść opłaty do 80%. OECD przyjęła tą zasadę, a także UE. To ważny element prawa ochrony środowiska w UE.
6. Zasada racjonalizacji - akcentuje rozwój w układzie regionalnym:
· Rozszerzenie uprawnień dla samorządów terytorialnych i terenowej administracji rządowej do ustalania regionalnych instrumentów zarządzania środowiskiem w stosunku do jednostek działających na tym terenie,
· Zregionalizowanie ogólnokrajowych mechanizmów i polityki ekologicznej.
Wyróżniamy następujące rodzaje obszarów:
· Obszar ekologicznego zagrożenia ( zurbanizowany i uprzemysłowiony),
· Obszar o dużych walorach przyrodniczych ( z przewagą funduszy ochronnych, naukowych i rekreacyjnych oraz znaczącą rolą leśnictwa i ekologicznego rolnictwa),
· Obszar o pośrednim charakterze - dominacja intensywnego rolnictwa i umiarkowanego przemysłu przetwórczego.
7. zasada etapowania działań - określenie układu priorytetów, które będą wyznaczać pierwszeństwo pewnych działań. FUNDUSZ EKOLOGICZNY - pilnuje zachowania priorytetów.
8. Zasada wspólnego rozwiązywania problemów racjonalnych - na styku regionów rozwiązuje się wspólne problemy, które są wspólne dla tych regionów (euroregiony).
System logistyczny to rozwój infrastruktury transportu, który musi uwzględniać warunki ekologiczne.
Strukturę zapewnić mają:
· Optymalne podejmowanie decyzji,
· Struktury muszą być tak ukształtowane, aby prowadziły do minimalizacji kosztów przy podejmowaniu decyzji.
Dotyczy to wszystkich organów administracji politycznej i podmiotów ochrony środowiska.
Działania w zakresie zarządzania środowiskiem mają charakter administracyjno-prawny. Charakter ten związany jest z istnieniem struktur wyróżnionych w administracji państwowej. Struktury rządowe i samorządowe wpisane są w proces zarządzania środowiskiem. 01.01.1999 r., - reforma administracji publicznej. Wyróżniamy trzy segmenty władz publicznych:
1. Segment interesu ogólnego: rząd, administracja centralna, administracja rządowa w województwie.
2. Segment regionalny - tworzony przez samorząd województwa zajmujący się kształtowaniem uwarunkowań rozwoju na obszarze tego województwa.
3. Segment lokalny - samorząd gminny, miejski, powiatowy.
Na szczeblu centralnym struktury podmiotu systemu zarządzania środowiskiem tworzą podmioty tj.:
· Organy decyzyjne państwa: sejm, senat, prezydent, rząd,
· Centralne organy administracji rządowej: premier, ministrowie, kierownicy urzędów centralnych, urzędy centralne.
MINISTER ŚRODOWISKA - od 1999 roku naczelny organ administracji rządowej odpowiedzialny za kształtowanie i realizację polityki ekologicznej państwa.
ZAKRES PRZEDMIOTOWY:
· Ochrona i kształtowanie środowiska,
· Ochrona przyrody,
· Gospodarka zasobami naturalnymi,
· Gospodarka wodna i ochrona przeciwpowodziowa,
· Gospodarka leśna i ochrona gatunków leśnych,
· Meteorologia i hydrologia.
ZAKRES FUNKCJONALNY:
· Koordynowanie działań w zakresie zarządzania środowiskiem prowadzonych przez wszelkie podmioty administracji państwowej,
· Legislacja - wydawanie przepisów,
· Nadzór nad gospodarką realizowaną przez jednostki podporządkowane ministrowi,
· Nadzór nad kontrolą w zakresie ochrony środowiska prowadzonej przez podległych ministrów /OŚ,
· Pełnienie funkcji organu drugiej instancji w postępowaniu administracyjnym, rozpatrującego odwołania od orzeczeń niższych szczebli.
Minister korzysta z organów opiniodawczych i doradczych:
· Główny ekolog,
· GIOŚ
· Komitety - Główny Komitet Przeciwpowodziowy, Komitet Gospodarki Leśnej.
Jednostkami operacyjnymi są też komisje:
· Komisja zasobów kopalni,
· Komisja dokumentacji hydrogeologicznej,
· Komisja dokumentacji inżynierskich.
Podstawowymi komórkami obsługującymi działalność ministrów są departamenty.
W procesie zarządzania środowiskiem duże znaczenie ma:
· Inspekcja ochrony środowiska,
· Regionalne zarządy gospodarki wodnej (RZGW),
· Krajowy Zarząd Parków Narodowych.
Wzrasta rola RZGW Gdańsk, Katowice, Kraków, Poznań, Szczecin, Warszawa, Wrocław. Zarządzają gospodarką wodną w układzie zlewniowym. Zadania:
· Bilansowanie zasobów wód,
· Opracowanie programów i planów gospodarowania zasobami wodnymi,
· Opracowanie warunków korzystania z wód dorzecza,
· Koordynacja przedsięwzięcia gospodarki wodnej,
· Opiniowanie rozwiązań projektowych dotyczących lokalizacji inwestycji mających wpływ na gospodarkę wodną.
INSPEKCJA OCHRONY ŚRODOWISKA
Nazwa od 1999 roku, kiedyś PIOŚ w latach 80. Od 1991 roku IOŚ uzależniona jest od wojewody. Do 1999 roku inspektorzy działali niezależnie od wojewody.
Struktura podmiotowa - centralnym organem administracji rządowej odpowiedzialnym za kontrolę jest Główny Inspektorat Ochrony Środowiska - w randze wiceministra.
Zakres przedmiotowy:
1. Kontrola przestrzegania przepisów o ochronie środowiska,
· Kontrola przestrzegania decyzji ustalających warunki użytkowania środowiska,
· Udział w postępowaniu lokalizacyjnym, włącznie z przekazywaniem obiektów do eksploatacji,
· Podejmowanie decyzji wstrzymujących działalność prowadzoną z naruszeniem wymogów ochrony środowiska.
2. Organizowanie państwowego monitorowania środowiska.
3. Inicjowanie działań tworzących warunki zapobiegania nadzwyczajnym zagrożeniom środowiska oraz usuwanie ich skutków i przywracania środowiska do stanu właściwego.
Struktura podmiotowa:
· GIOŚ,
· wojewoda, przy pomocy Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska.
WIOŚ - kierownik WIOŚ. Wojewoda jest podmiotem, który może prowadzić do rozwoju struktury ochrony środowiska, może tworzyć delegatury WIOŚ.
Kompetencje Inspektora Ochrony środowiska:
· wstęp na teren obiektu na którym prowadzona jest działalność gospodarcza przez całą dobę,
· pobieranie próbek i przeprowadzanie niezbędnych badań a także innych czynności kontrolnych umożliwiających przestrzeganie przepisów ochrony środowiska,
· ocenianie procesów technologicznych stosowanych w danej organizacji gospodarczej, a także do oceny urządzeń służących do ochrony środowiska.
W zależności od wyników kontroli inspektor może:
· nałożyć zarządzenie pokontrolne obligujące do działań ochronny środowiska,
· nałożyć kary pieniężne,
· wstrzymać działalność gospodarczą - po usunięciu przyczyn można ponowić działalność.
WIOŚ podporządkowany jest wojewodzie, a także władzy regionalnej. Aktualnie wojewoda jest organem właściwym do wydawania decyzji reglamentacyjnych w zakresie:
· użytkowania środowiska dla inwestycji szczególnie szkodliwych dla zdrowia i życia ludzi,
· wykorzystywania gospodarczych odpadów przemysłowych zawierających substancje promieniotwórcze,
· określa dla terenu całego województwa lub jego części jakość i rodzaj paliw dopuszczanych do stosowania oraz ogłasza w przypuszczeniu przekroczenia alarmowych poziomów stężeń zanieczyszczeń stanu alarmowego.
SEJMIKI WOJEWÓDZKIE I URZĄD MARSZAŁKOWSKI
Samorząd wojewódzki odpowiada za strategię rozwoju regionalnego. Sejmiki wojewódzkie zobowiązane są do opracowania programów zrównoważonego rozwoju wynikających z polityki ekologicznej państwa. Sejmiki wojewódzkie wykonują zadania o charakterze wojewódzkim w zakresie:
· zagospodarowania przestrzennego,
· ochrony środowiska i gospodarki wodnej.
URZĄD MARSZAŁKOWSKI - prowadzi wyodrębnione rachunki bankowe służące do gromadzenia i redystrybucji wpływów z tytułu opłat i kar związanych z gospodarczym korzystaniem ze środowiska. Redystrybucja na Fundusze Ochrony Środowiska i gospodarki wodnej. Opłaty nalicza i określa wojewoda a ściąga Urząd Marszałkowski.
POWIAT - wykonuje zadania w zakresie ochrony środowiska. Starosta uprawniony jest min. do wydawania decyzji reglamentacji w zakresie użytkowania środowiska dla obiektów zaliczanych do inwestycji mogących pogorszyć stan środowiska. Do kompetencji starosty należy też:
· udzielenie zezwoleń na wytwarzanie odpadów niebezpiecznych w ilości powyżej 1 tysiąca ton.,
· udzielenie zezwoleń na składowanie odpadów niebezpiecznych,
· rozstrzyganie spraw związanych z korzystaniem z zasobów wodnych także wykonywaniem i użytkowaniem urządzeń wodnych,
· wydawanie koncesji dotyczących eksploatacji małych złóż kopalni pospolitych,
· realizacja zadań dotyczących gospodarki leśnej i ochrony przyrody.
Rozwiązania legislacyjne uznały, że do zadań własnych gmin należą:
· sprawy dotyczące ładu przestrzennego gospodarki i ochrony środowiska,
· wodociągi i zaopatrzenie w wodę, kanalizację, usuwanie i oczyszczanie ścieków komunalnych, utrzymanie czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwianie odpadów komunikacji, także zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną,
· organizowanie ruchu drogowego i lokalnego transportu zbiorowego.
GMINA
Jest ona wspólnotą samorządową. O jej ustroju decyduje jej statut. Kompetencje gminy w zakresie ochrony środowiska:
1. o charakterze ogólnym - polegają na:
· sprawdzanie kontroli w zakresie ochrony środowiska wspólnie z organami administracji publicznej,
· zapewnienie warunków niezbędnych do realizacji przepisów ekologicznych wspólnie z organami administracji rządowej,
· zapewnienie warunków ochrony lasów i zieleni miejskiej.
2. o wyższym stopniu konkretyzacji:
· wydawanie zezwoleń na wycinanie drzew,
· wymierzanie opłat i kar pieniężnych za niszczenie drzew,
· ustanawianie ograniczeń co do czasu pracy urządzeń technicznych stwarzających zagrożenia w zakresie hałasu i wibracji,
· nakazywanie użytkownikowi maszyny lub innego urządzenia technicznego wykonywania odpowiednich czynności zmierzających do ograniczenia uciążliwości dla środowiska,
· ustanowienie kar miejskich i wiejskich,
· nakazywanie właścicielowi gruntu wykonania niezbędnych urządzeń zabezpieczających wodę przed zanieczyszczeniami.
3. zadania związane ze współdziałaniem gminy z organizacjami społecznymi:
· gmina zobowiązana jest do udzielania pomocy organizacjom społecznym w ich działalności w zakresie ochrony środowiska,
· powierzenie funkcji społecznych opiekunowi środowiska.
4. uprawnienia gminy związane z wystąpieniem nadzwyczajnego zagrożenia środowiska:
· zarządzanie ewakuacją ludności z terenów zagrożonych,
· przyjmuje zawiadomienia o wystąpieniu nadzwyczajnego zagrożenia i wykonuje obowiązki własne i zlecone przez wojewodę,
· może wprowadzić obowiązek świadczeń osobistych i rzeczowych na rzecz organizowanej akcji.
PLAN ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO
Gmina uprawniona jest do stymulowania wielu działań z zakresu problematyki ochrony środowiska tzn. organy gminy mogą podejmować określone działania w kształtowaniu takich form ochrony przyrody jak:
5. tworzenie obszaru chronionego krajobrazu.
6. Uznawanie tworów przyrody za pomniki przyrody.
7. Tworzenie użytków ekologicznych.
Obszary chronionego krajobrazu obejmują wyróżniające się krajobrazowo tereny o różnych typach ekosystemu (musi być bogactwo ekosystemu). Zagospodarowanie tych ekosystemów powinno zapewniać stan względnej równowagi ekologicznej.
Pomnikami przyrody - są pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości naukowej, kulturowej, historyczno - pamiątkowej i krajobrazowej.
Rada gminy ustala nazwę pomnika przyrody, zlokalizowanie, nakazy i zakazy. Ochrona gatunkowa ma na celu zabezpieczenie dziko występujących roślin i zwierząt, a w szczególności gatunków rzadkich lub zagrożonych wyginięciem.
Użytki ekologiczne - są to zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemu mające znaczenie dla zachowania unikatowych zasobów genowych i typów środowiska (zbiorniki wodne, torfowiska, kępy drzew i krzewów śródpolnych, wydmy).
Zespół przyrodniczo krajobrazowy tworzony jest w celu ochrony wyjątkowo cennych fragmentów krajobrazu przyrodniczego i krajobrazowego dla zachowania formy estetycznej. Zespół roślinności znajdującej się na terenach przeznaczonych w planach zagospodarowania przestrzennego na cele wypoczynkowe, zdrowotne i estetyczne w szczególności są to: parki, zieleńce, zieleń na ulicach i w lasach, pracownie i ogródki działkowe.
W stosunku do instrumentów zarządzania środowiskiem zostały określone dwa podstawowe zadania:
1. Muszą być skuteczne.
2. Muszą zapewniać osiąganie pożądanych celów przy minimalnym koszcie społecznym.
Ochrona środowiska zależna jest od stopnia internalizacji celów ekologicznych w działalności związanej z użytkowaniem środowiska przyrodniczego. Uznaje się że stosowany w jednostkach gospodarczych rachunek ekonomiczny umożliwia uwzględnianie racjonalizacji użytkowania środowiska w skali mikroekonomii, równocześnie uznaje się, że integracja celów ekologicznych może być zapewniona poprzez wymuszanie albo przez promowanie przestrzegania określonych wymogów. Tworząc strukturę instrumentów zarządzania środowiskiem rozpatrzyć należy układ dwóch sił:
1. Władza.
2. Rynek.
Państwo dążące do realizacji ustalonej polityki ekologicznej wykorzystuje zróżnicowaną strukturę instrumentów. W strukturze instrumentów tych wyróżnia się:
1. Instrumenty prawne - bezpośredniego oddziaływania.
2. Instrumenty ekonomiczne - pośredniego oddziaływania,
3. Instrumenty organizacyjne - tworzenia specjalistycznych organizacji.
Struktura instrumentów w danym kraju zależy od systemu gospodarki państwowej.
Wraz z transformacją ustrojową następowała zasadnicza zmiana procesów ochrony środowiska. Państwo regulacyjne ustępowało miejsca państwu profesjonalnemu zajmującemu się przede wszystkim tworzeniem prawno instytucjonalnych warunków sprawnego funkcjonowania mechanizmu rynkowej koordynacji działań podmiotów użytkujących środowisko.
Mamy dwa rodzaje przymusu: bezpośredni i pośredni. Przymus prowadzi do eliminowania uznawania przez podmioty zanieczyszczające poszczególne elementy środowiska za dobrowolne.
Kategoria dobra wolnego oznacza dobro, które posiada wartości użytkowe, ale którego zasoby są nieograniczone w stosunku do potrzeb.
Zasoby naturalne nie mogą być jedynie chronione poprzez stosowanie mechanizmu rynkowego ponieważ charakteryzują się określonymi niedoskonałościami rynkowymi, tzn.:
1. Brak jest precyzyjnie określonego systemu praw prywatnej własności w zakresie zasobów środowiska.
2. Wiele zasobów środowiska wykazuje cechy właściwe dobrom publicznym (np. powietrze).
3. Występuje niedoskonała informacja w zakresie funkcji kosztów i kosztów związanych z gospodarczym użytkowaniem środowiska.
Uznaje się, że państwo nie może zastępować mechanizmów rynkowych w procesach ochrony środowiska, zadaniem państwa jest natomiast tworzenie warunków do powstawania nowych rynków służących procesom regulacji gospodarczego korzystania ze środowiska.
Efekty zewnętrzne występują wówczas gdy decyzja podejmowane przez jeden lub więcej podmiotów gospodarczych oddziałują bezpośrednio na możliwości produkcyjne lub konsumpcyjne innych podmiotów gospodarczych, a tym samym oddziałują bezpośrednio na funkcje kosztów lub użyteczności odbiorców efektów zewnętrznych.
Zasadniczą przesłanką efektywności poszczególnych metod zarządzania środowiskiem jest możliwość podporządkowania ekologicznych negatywnych efektów zewnętrznych ich sprawcom. Stwarza to wtedy możliwość internalizacji tych efektów w wewnętrzne koszty funkcjonowania tych sprawców co niewątpliwie jest warunkiem stosowania zasady zanieczyszczenia gospodarki. Ograniczenie efektów zewnętrznych możliwe jest dzięki instrumentom bezpośrednim i pośrednim.
We wszystkich krajach europejskich typowym rozwiązaniem jest stosowanie systemu pozwoleń(instrumentów bezpośrednich) kontrolowanych za pomocą monitoringu środowiska, który umożliwia wychwytywanie momentów przekraczania dopuszczalnych emisji z czego wynikają dość ostre konsekwencje finansowe w stosunku do sprawców. Takie podejście określa się mianem filozofii dyrektywnej.
NADZWYCZAJNE ZAGROŻENIA EKOLOGICZNE.
Za istotnym udziałem państwa w ochronie środowiska przemawia także możliwość występowania nadzwyczajnych zagrożeń środowiska, w takiej sytuacji instrumenty ekonomiczne są nieefektywne.
Instrumenty bezpośrednie to środki instytucjonalne, których celem jest bezpośrednie oddziaływanie na postawę podmiotów użytkujących środowisko. Instrumenty te są formą administracyjno - prawną ochrony środowiska, która obejmuje:
1. Standardy jakości określone dla konkretnych elementów środowiska.
2. Standardy emisji.
3. Standardy produktowe i procesowe.
4. Przepisy użytkowe.
5. Standardy technologiczne.
6. Koncesjonowanie.
7. Ograniczenia obszarowe.
8. Przepisy bezpieczeństwa.
Standardy jakości występują w postaci wskaźników określających dopuszczalne stężenie poszczególnych zanieczyszczeń, dotrzymywanie tych norm emisji powinno gwarantować odpowiednią jakość danego komponentu środowiska.
Standardy jakości powietrza określa się osobno dla obszarów specjalnie chronionych (parki, krajobrazy, uzdrowiska).
Standardy produktowe i procesowe mają na celu ograniczenie zagrożeń zewnętrznych dla jakości środowiska na danym obszarze np. wyznaczają dopuszczalną zawartość szkodliwych substancji w wykorzystywanych produktach.
Przepisy użytkowe wprowadzane są za zwyczaj ze względu na specyfikę użytkową danego obszaru.
Standardy technologiczne nakazują stosowanie w działalności gospodarczej określonego rodzaju technologię produkcji. Stosowanie tego instrumentu sprzyja wdrażaniu strat zapobiegania zanieczyszczeniu.
Koncesjonowanie oznacza wydawanie zezwoleń na prowadzenie konkretnej działalności dba się o to żeby zabezpieczyć środowisko.
Ograniczenia obszarowe stosowane są zazwyczaj w przypadku urządzeń stacjonarnych, których lokalizacja może negatywnie oddziaływać na otoczenie.
EMAS
System ekozarządzania i audytu EMAS jest instrumentem, który ma na celu oceniać, raportować oraz udoskonalać działalność firmy w aspektach związanych z ochroną środowiska. System funkcjonuje na podstawie Rozporządzenia Parlamentu i Rady nr 1836/93 z 29 czerwca 1993 r., a został uruchomiony w 1995 roku. Na początku był udostępniony tylko przedsiębiorstwom sektora przemysłowego. Od 2001 roku system EMAS mogą wdrażać także podmioty działające we wszystkich sektorach działalności gospodarczej, od publicznego po prywatny [1]. Dodatkowo EMAS zintegrowano z certyfikatem jakości dotyczącym zarządzania środowiskiem - ISO 14001. Wdrożenie systemu jakości ISO jest warunkiem wstępnym rejestracji firmy w systemie zarządzania środowiskowego EMAS. Jednocześnie integracja z tym systemem zapobiega dublowaniu kosztów i czynności niezbędnych w obu procesach aplikacji. W roku 2009 dokonano drugiej rewizji zapisów rozporządzenia dotyczącego systemu w celu usprawnienia procesu rejestracyjnego oraz wzmocnienia zasięgu i widoczności EMAS [2]. Charakterystycznym symbolem ekologicznego systemu zarządzania jest bowiem logotyp EMAS, który jest wyznacznikiem jakości oraz wiarygodności i rzetelności firmy, która wdrożyła EMAS. Tylko zarejestrowane w systemie EMAS podmioty są uprawnione do jego używania.
Deklaracja środowiskowa jest jasnym i zwięzłym dokumentem adresowanym do wszystkich partnerów przedsiębiorstwa. Firma przedstawia w nim swoje przedsięwzięcia podjęte w związku z ochroną środowiska naturalnego oraz dotychczasowe osiągnięcia na tym polu.
Elementami, które powinny znaleźć się w takim oświadczeniu, są:
opis firmy, jej działalności, wytwarzanych produktów, świadczonych usług,
prezentacja polityki, programu oraz systemu zarządzania środowiskiem,
opis wszystkich znaczących, bezpośrednich oraz pośrednich aspektów środowiskowych związanych z działalnością firmy, których efektem jest oddziaływanie na środowisko,
opis założeń i celów działania w odpowiedzi na aspekty środowiskowe i ich wpływ na środowisko naturalne,
podstawa prawna strategii prośrodowiskowej firmy.
W deklaracji powinno także się znaleźć zobowiązanie do publicznego udostępnienia informacji o rezultatach prac na rzecz środowiska naturalnego, szczególnie partnerom przedsiębiorstwa oraz odbiorcom jego produktów lub usług.
Modele ochrony środowiska (OŚ):
-model statyczny (pasywny) - model usuwania skutków lub model oczyszczani w którym działania są podejmowane po wytworzeniu odpadów, poza cykle produkcyjnym, stosownie do zasady „zanieczyszczający płaci”; taki model jest zgodny z prawem, jednak nie chroni środowiska, ponieważ z założenia nie zmniejsza ilości zanieczyszczeń wprowadzanych do środowiska, ograniczaj się do ponoszenia odpowiedzialności finansowej, podnosząc tym samym ogólna koszty produkcji („model działania na kocu rury”);
-model dynamiczny (aktywny) - jest oparty na nowoczesnym podejściu do problemu ochrony środowiska; wprowadzenie czynnika czasu do modelu OŚ zakłada ciągłość poprawy oraz dyscyplinę czasową w osiąganiu poprawy; model ten umożliwia realizację „dobrowolnych zobowiązań ekologicznych”. Wieloletnie lekceważenie problemu wpływu działalności człowieka na środowisko prowadzi do stosowania modelu zrzutów niekontrolowanych oraz zrzutów kontrolowanych, polegających na rozcieńczaniu zanieczyszczeń. Modele te jednak nie zabezpieczaj przed wpływem produkcji na środowisko, a pierwszy z nich jest niezgodny z prawem.
Instrumenty zarządzania środowiskiem. Istnieje wiele różnych podziałów instrumentów zarządzania środowiskiem. Najogólniej mona je jednak podzielić na instrumenty oddziaływania bezpośredniego i pośredniego. Do pierwszej grup można zaliczyć wszelkie regulacje ogólno prawne zarówno o charakterze ustrojowym (Konstytucja, kodeksy), jak i problemowym (ustawy, rozporządzenia), a także prawno-administracyjne:
-zakazy (np. emisji związków oraz stosowania technologii niebezpiecznych dla środowiska);
-nakazy (zmniejszenia produkcji lub zamknięcia zakładu, stosowania urządzeń ochronnych, sporządzania oceny oddziaływania na środowisko);
-standardy (produktowe, jakości środowiska, wielkości emisyjne);
-pozwolenia (emisyjne, inwestycyjne, eksploatacyjno-reglamentacyjne i in.);
-proekologiczne procedury administracyjne (procedura postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko planowanych przedsięwzięć, skutków realizacji opracowanych planów i programów, zapewnienia udziału społeczeństwa w postępowaniu administracyjnym, dotyczącym korzystania ze środowiska oraz
dostępu społeczeństwa do informacji o środowisku, zapewnienia ochrony środowiska w trakcie realizacji inwestycji).
Kolejną grupą instrumentów zarządzania środowiskiem s niej wymienione instrumenty oddziaływania pośredniego. Instrumenty ekonomiczne - ich zadaniem jest kreowanie bodźców inspirujących podmioty do oszczędnego korzystania z walorów i zasobów środowiska oraz gromadzenie i podział środków finansowych na realizację zada, zgodnych z celami polityki ekologicznej. W grupie tych instrumentów znajdują się działania o charakterze:
-danin publicznych (podatki, opłaty - np. za gospodarcze użytkowanie środowiska, pobór wody, gospodarowanie zasobami mineralnymi, wyłącznie gruntów z produkcji rolnej i leśnej, wycinki drzew, opłaty emisyjne, opłaty produktowe oraz za unieszkodliwianie odpadów itp.);
-rynkowym - oparte na mechanizmie transakcji rynkowych (zbywalne prawa do emisji zanieczyszczeń);
-zachęt finansowych (dotacje, ulgi podatkowe);
-zabezpieczeń finansowych (zastawy ekologiczne oraz ubezpieczenia od skutków awarii);
-administracyjnych kar pieniężnych - za wszelkiego rodzaju przekroczenia ilościowe lub jakościowe substancji wprowadzanych do środowiska, ilości pobranej wody, poziomu generowanego hałasu oraz przekroczenia, związane ze sposobem oraz miejscem gromadzenia odpadów czy te niszczeniem zieleni lub wycinką drzew i krzewów bez pozwoleń. Ekologiczna reforma podatkowa.
Instrumenty dobrowolnego stosowania:
-dobrowolne umowy lub porozumienia ekologiczne, opisane w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 94/62/WE z dnia 20 grudnia 1994 r. w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych (Dz. Urz. UE L 349);
-procedury dobrowolnego stosowania, wynikające z różnych dokumentów o charakterze nieobligatoryjnym;
-zalecenia ekologiczne, wskazujące i szeregujące działania lub rozwiązania wprowadzane przez podmioty w celu uzyskania wyższej ekologiczno-ekonomicznej efektywności funkcjonowania, zmniejszającego antropogenne obciążenia środowiska. Instrumenty oddziaływania społecznego - narzędzia związane z kształtowaniem
i rozwojem wiadomości ekologicznej społeczeństwa oraz jego zaangażowania w ochronę środowiska. S to przede wszystkim działania edukacyjne, dostęp do informacji o środowisku, lobbing ekologiczny, sponsoring, instrumenty nacisku społecznego (petycje, manifestacje, demonstracje), usługi społeczne (świadczone głównie przez organizacje pozarządowe) oraz działania komplementarne (prowadzone niezależnie i często równolegle do bada zlecanych w ramach oficjalnej procedury przez zainteresowanych). System zarządzania środowiskiem(SZ) jest to zamierzony i uporządkowany układ działań, zapewniających realizację polityki ochrony środowiska przedsiębiorstwa stosownie do wybranego modelu. Zarządzanie środowiskiem powinno stanowi integralną cz. zarządzania przedsiębiorstwem i swym zasięgiem obejmować strukturę organizacyjną, czynności planowania, zakres odpowiedzialności, praktyki, procedury, procesy i zasady suce rozwijaniu, wdrażaniu, osiąganiu, przeglądowi i utrzymaniu polityki środowiskowej oraz aspektami środowiskowymi. SZ jest instrumentem zachęcającym przedsiębiorstwa, zakłady, jednostki organizacyjne do ciągłych działań w celu ochrony środowiska, a polegających na:
-identyfikacji obszarów, dla których należy opracować, poprawi skuteczność systemu zarządzania środowiskowego;
-ciągłym poszukiwaniu możliwości praktycznego ograniczenia oddziaływania na środowisko i przyjmowaniu nowych celów w zakresie ochrony środowiska;
-systematycznym identyfikowaniu i eliminowaniu niezgodności z wewnętrznymi i zewnętrznymi wymaganiami;
-permanentnym identyfikowaniu aspektów środowiskowych, wymagających nadzoru lub poprawy;
-szkoleniu personelu w celu zwiększenia efektywności podejmowanych działań środowiskowych;
-porównywaniu si z innymi firmami czy instytucjami, działającymi w tej samej brany.
Wprowadzanie SZ wymaga pracy, mobilizacji całego personelu oraz często poniesienia kosztów na określone inwestycje. Niesie ze sobą te określone korzyści(efekty):
-ekologiczne - np. w postaci zmniejszenia emisji zanieczyszczeń, zmniejszenia zużycia wody, surowców, materiałów (wyraża się je w jednostkach naturalnych 3- Mg, m);
- ekonomiczne - wszystkie efekty, które można wyrazić w wartościach pieniężnych takich jak oszczędności wynikające ze zmniejszonych kosztów produkcji (opłat ekologicznych, kosztów ponoszonych na energię itp.);
- organizacyjne - usprawnienie obiegu dokumentów, jasno określone zakresy obowiązków;
- społeczne - lepszy wizerunek społeczny przedsiębiorstwa co prowadzi do wzrostu zaufania konsumentów i inwestorów.
Program Czystszej Produkcji (PCP). Zgodnie z definicją przedstawioną przez United Nations Environment Programme (UNEP), czystsza produkcja oznacza systematyczne i kompleksowe działania prewencyjne w odniesieniu do procesów, produktów i usług, podejmowane u źródła powstawania zagrożeń dla środowiska i ludzi.
Program Czystszej Produkcji jest prostym, uniwersalnym i niesformalizowanym programem zarządzania środowiskowego. Przystąpienie do niego jest dobrowolne. SZS wg CP, oparty na dobrowolnym zobowiązaniu przedsiębiorstwa do ciągłego zmniejszania wpływu jego działalności na środowisko, jest wprowadzany w Polsce od 1996 r.
Wdrażanie PCP może stanowić przygotowanie do uczestnictwa w Systemie Ekozarządzania i Audytu EMAS (ang. „Eco Management and Audit Scheme”) oraz wdrażania międzynarodowych norm serii ISO 14000. Czystsza Produkcja nie jest działaniem jednorazowym, w praktyce oznacza stosowanie ciągłych, kompleksowych działań prewencyjnych, prowadzących:
- w fazie produkcji - do eliminacji toksycznych surowców, oszczędności w zakresie ilości zużywanych materiałów, energii, wody itp.;
- w odniesieniu do produktu - do minimalizacji negatywnego wpływu na środowisko w całym „cyklu życia”.
Koordynatorem ruchu CP w Polsce jest stowarzyszenie „Polski Ruch Czystszej Produkcji” - członek Federacji Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych NOT. Stowarzyszenie prowadzi Polski Rejestr Czystszej Produkcji i Odpowiedzialnej Przedsiębiorczości.
Wdrażanie PCP obejmuje różne działania o charakterze organizacyjnym, ekonomicznym oraz technicznym. Budowę SZS, bazującego na strategii CP, można podzielić na poszczególne fazy, które obejmują:
- poparcie kierownictwa (podpisanie deklaracji CPUNEP, aktualizacja polityki ochrony środowiska, wydanie odpowiednich rozporządzeń wewnętrznych dotyczących wprowadzenia CP, złożenie wniosku);
- ocenę i analizę potencjalnych obszarów do minimalizacji powstawania odpadów;
- analizę wykonalności wariantów rozwiązań;
- wybór Pilotowego Projektu CP;
- wdrożenie Pilotowego Projektu CP;
- ocenę (kontrolę) wdrożonego Projektu CP, weryfikacja;
- kolejne projekty CP;
- wniosek o uzyskanie świadectwa CP;
- audyt weryfikacyjny;
- wpis do rejestru CP;
- coroczne raporty środowiskowe;
- ciągłą poprawę.
System Ekozarządzania i Audyty EMAS jest unijnym instrumentem zachęcają-cym i promującym instytucje, spełniające wysokie standardy środowiskowe i usankcjonowanym prawnie programem Wspólnot Europejskich. EMAS pomaga organizacjom optymalizować ich procesy produkcyjne dzięki zmniejszeniu wpływu na środowisko i bardziej wydajnemu wykorzystaniu zasobów. System funkcjonuje na podstawie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 1221/2009/WE z dnia 25 listopada 2009 r. w sprawie dobrowolnego udziału organizacji w systemie ekozarządzania i audytu we Wspólnocie (EMAS), uchylającym rozporządzenie (WE) Nr 761/2001 oraz decyzje Komisji 2001/681/WE i 2006/193/WE (Dz. Urz. UE L 342 s. 1). Do podstawowych zasad działania EMAS należą:
- dobrowolność - udział organizacji w systemie jest dobrowolny;
- dostępność - system jest tak opracowany, aby mogła do niego przystąpić każda jednostka organizacyjna (przedsiębiorstwa, jednostki administracyjne, placówki edukacyjne itp.);
- niezależna weryfikacja - wszystkie organizacje zarejestrowane w EMAS są okresowo sprawdzane przez niezależnych weryfikatorów środowiskowych;
- jawność danych - jednym z elementów programu jest obowiązek publikowania przez organizację deklaracji środowiskowych, zawierających informacje dotyczące oddziaływania organizacji na środowisko, podejmowanych działań środowiskowych oraz uzyskiwanych efektach;
- cykliczność - organizacje zarejestrowane w systemie są zobowiązane do ciągłej kontroli i systematycznych działań, dążących do zmniejszenia wpływu ich działalności na środowisko.
Przystąpienie do SZS jest dobrowolne, ale obliguje jednostkę do przestrzegania określonych zasad i procedur postępowania. Procedura wdrożenia systemu EMAS obejmuje:
- decyzję o wdrożeniu EMAS;
- ustalenie polityki środowiskowej;
- przeprowadzenie przeglądu środowiskowego;
- ustalenie celów, zasad i programów środowiskowych;
- wdrożenie SZS;
- przeprowadzenie wewnętrznego audytu środowiskowego;
- sporządzenie deklaracji środowiskowej;
- przeprowadzenie weryfikacji przez akredytowanego weryfikatora środowiskowego;
- rejestracja w systemie EMAS.
Norma ISO 14001 - jest to międzynarodowa norma, określająca wytyczne i procedury wdrażania systemu ISO 14000, wydana przez Międzynarodową Organizację Standaryzacji (ang. „International Organization for Standardization”) we wrześniu 1996 r. Głównym celem systemu ISO 14000 jest produkowanie wyrobów w taki sposób, aby minimalnie wykorzystywać zasoby naturalne, energię, wodę, z zachowaniem przynajmniej dotychczasowej jakości produktu. ISO 14001 jest najważniejszą normą z całej serii, ponieważ daje możliwość certyfikacji systemu zarządzania środowiskiem. Norma ta ustala zasady, wytyczne lub charakterystyki, dotyczące różnej działalności oraz uzyskiwanych wyników. Jest przeznaczona do powszechnego i wielokrotnego stosowania, wprowadza kodeks dobrej praktyki oraz zasady racjonalnego postępowania w warunkach aktualnego poziomu techniki. Nakłada obowiązek ciągłej poprawy i zgodności z aktualnym stanem prawnym. Bazuje na klasycznym modelu kołowym Deminga, obejmującym cztery etapy działań: planowanie (Plan), realizację (Do), kontrolę (Check) i działania korygujące (Act), mające na celu ciągłą poprawę i doskonalenie systemu organizacyjnego przedsiębiorstwa dla osiągnięcia efektów środowiskowych.
Model systemu zarządzania środowiskiem, zgodny z normą ISO 14001, składa się z pięciu elementów:
• polityki środowiskowej - dokument opracowany zgodnie z PN-EN ISO 14001 z 2005 r. zawierający stanowisko kierownictwa firmy;
• planowania - obejmującego przegląd środowiskowy, wymagania prawne, cele i zadania środowiskowe oraz programy zarządzania środowiskowego;
• wdrażania i funkcjonowania systemu - etap ten wymaga sporządzenia procedur związanych ze:
- strukturą i odpowiedzialnością;
- szkoleniem, świadomością i kompetencjami;
- systemem komunikacji;
- systemem prowadzenia dokumentacji i nadzoru nad nią;
- sterowaniem operacyjnym, oznaczającym nadzór realizowanych procesów ze względu na potencjalne aspekty środowiskowe;
- gotowością na wypadek awarii i reagowania na nie.
• działania sprawdzające i korygujące - etap ten obejmuje monitoring, pomiary i ocenę zgodności uzyskanych wyników z przyjętymi założeniami, działania korygujące oraz nadzór nad zapisami, audyt wewnętrzny;
• przegląd SZŚ wykonywany przez kierownictwo - wykonywany w zaplanowanych terminach w celu oceny działania wdrożonego systemu; efektem powinny być zalecenia, mające na celu doskonalenie SZŚ.
Ostatnim elementem modelu SZŚ jest założenie ciągłego doskonalenia.
KOŁO DEMINGA jest koncepcją z zakresu zarządzania jakością, zwaną inaczej cyklem poprawy, cyklem Deminga, cyklem PDCA (z ang. plan, do, check, act), utworzona przez W. Edwardsa Deminga, amerykańskiego specjalistę statystyka pracującego w Japonii).
Koło Deminga zawiera chronologicznie uporządkowane działania, które są typowe dla układu sterowania ze sprzężeniem zwrotnym. Działania te dotyczą jakości procesów technologicznych oraz produktów i przebiegają w następującej kolejności:
PLANOWANIE -> WYKONANIE -> SPRAWDZANIE -> DZIAŁANIE (POPRAWIANIE)
Cykl Deminga składa się z czterech etapów:
planowanie, czyli określenie czynności, które są niezbędne do otrzymania efektu najwyższej jakości,
wykonanie zgodnie ze wszystkimi punktami zamierzonego planu,
badanie wyników, a więc sprawdzanie, czy plan był skuteczny i co można zrobić, by ulepszyć dany proces,
działanie, które polega na udoskonalaniu procesu i włączeniu pomysłów do kolejnego planu.
PLANOWANIE: Identyfikacja i gromadzenie informacji o organizacji w najważniejszych obszarach, gdzie poprawa będzie miała największy wpływ na wyniki organizacji. Przygotowanie szczegółowych prac podstawowych dla poprawy wszystkich działań organizacji dezagregowanie polityki
WYKONANIE: Upewnienie się, że kierownictwo rozumie cele i metodologię TQM i jest przygotowane do stosowania ich zawsze
SPRAWDZENIE: Przez włączenie kierownictwa i nadzoru do właściwego systemu szkolenia i komunikowania się, identyfikowanie problemów jakości i wprowadzanie ich rozwiązań, dzięki prowadzonym przez kierownictwo działaniom doskonalącym
DZIAŁANIE: Rozpoczęcie nowych inicjatyw względem nowych celów i podjęcie pełnego procesu doskonalenia, pokazującego każdemu powiązania odbiorców i dostawców w łańcuchu jakości. Pozyskanie informacji o postępie i umocnienie sukcesu (Kanji i Asher, 1993)
Cykl PDCA jest wspólnym algorytmem pracy nad doskonaleniem jakości, ma on wiele postaci zależnie od celu planowanych usprawnień oraz uczestników procesu poprawy. Cykl Deminga stał się podstawową metodą pracy nad doskonaleniem jakości. Ten model jest typowym modelem systemowym, który działa bardzo dobrze w ramach danej struktury kulturowej. W cyklu Deminga plan definiuje proces uczenia się, zapewnia dokumentację i zestaw mierzalnych celów. Wykonanie oznacza przeprowadzenia procesu oraz zgromadzenie wymaganych informacji i wiedzy. Sprawdzenie oznacza analizę informacji według stosowanego schematu. Działanie jest akcją korygującą, posługującą się technikami uczenia się jakości, a także oszacowuje przyszłe plany. Na zakończenie każdego cyklu albo proces ulega standaryzacji, albo koryguje się cele uczenia i cykl trwa nadal.
KOMPENSACJA PRZYRODNICZA (łac. compensatio - równoważenie) - procedura zdefiniowana w ustawie Prawo Ochrony Środowiska jako "zespół działań (...) prowadzących do przywrócenia równowagi przyrodniczej na danym terenie, wyrównania szkód dokonanych w środowisku przez realizację przedsięwzięcia i zachowania walorów krajobrazowych". Powinna być stosowana zawsze, jeżeli w wyniku realizacji przedsięwzięcia powstają negatywne oddziaływania na środowisko.
Szczególnym przypadkiem jest procedura jej stosowania w przypadku obszarów Natura 2000. Zgodnie z ustawą z dn. 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, procedura ta stosowana jest w wyjątkowym przypadku, gdy z koniecznych przyczyn nadrzędnego interesu publicznego i wobec braku możliwości zastosowania rozwiązań alternatywnych, zezwala się na realizację planu lub przedsięwzięcia, które może mieć negatywny wpływ na siedliska przyrodnicze oraz gatunki roślin i zwierząt, dla których ochrony został wyznaczony lub zaprojektowany obszar Natura 2000. Dokonanie kompensacji jest wówczas obligatoryjnym warunkiem zgody na realizację takiego przedsięwzięcia. Kompensacja musi być wykonana przed realizacją przedsięwzięcia i musi być odpowiednia do strat powodowanych przez przedsięwzięcie (w praktyce musi odtwarzać kilkakrotnie większą powierzchnię siedlisk niż jest niszczona). Program działań kompensacyjnych musi być uzgodniony z Komisją Europejską, Miejsce realizacji działań kompensacyjnych musi w wyniku tych działań uzyskać walory kwalifikujące do włączenia go do sieci Natura 2000 i musi być wyznaczone jako obszar Natura 2000.
|
Kompensacja przyrodnicza zawsze powinna być poprzedzona dokładną analizą wszystkich możliwych wariantów wykonania przedsięwzięcia i wybraniem spośród nich rozwiązania najbardziej korzystnego dla środowiska, a także określeniem działań minimalizujących negatywny wpływ przedsięwzięcia na środowisko. Natomiast nigdy kompensacja przyrodnicza nie powinna być środkiem, który stosuje się tylko po to, by umożliwić realizację przedsięwzięcia. |
Zgodnie z art. 75 ustawy Prawo Ochrony Środowiska kompensacja przyrodnicza może być realizowana tylko wówczas, gdy "ochrona elementów przyrodniczych nie jest możliwa".
Realizacja kompensacji przyrodniczej powinna zapewnić spójność i właściwe funkcjonowanie sieci obszarów Natura 2000.
Odrębnym zagadnieniem jest określone także w ustawie Prawo Ochrony Środowiska postępowanie kompensacyjne, realizowane w sytuacji, gdy przedsięwzięcie, wymagające wydania pozwolenia na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, planowane jest obszarze, na którym zostały przekroczone standardy jakości powietrza.
Odrębnym zagadnieniem są także tzw. działania kompensacyjne, podejmowane w przypadku zaistnienia tzw. szkody w środowisku. Są one "kompensacją" czasu, jaki upłynął od spowodowania szkody do jej naprawienia, i przez jaki elementy środowiska nie mogły spełniać swoich funkcji [3].
8
Wyszukiwarka