WZSO - wykłady
Trzy socjologie
(Przykładowe pytania do egzaminu podane na wykładzie:
Różnice między pierwszą a drugą socjologią
Badanie rzeczywistości z uwzględnieniem współczynnika humanistycznego)
Trzy możliwe perspektywy postrzegania społeczeństwa:
Pierwsza socjologia:
XIX w.,
jest najbardziej wpływowa
utożsamianie społeczeństwa z organizmem, mechanizmem, systemem jako złożoną całością
przedstawiciele: August Comte, Herbert Spencer, Karol Marks
badanie: jak działa społeczeństwo? Z jakich elementów składa się ten mechanizm? (z podsystemów, części). Zrozumiem jak funkcjonuje całość, jeśli zrozumiem, jakie funkcje pełnią poszczególne elementy systemu.
Funkcje poszczególnych elementów ewoluują, powstają nowe, inne zanikają.
Druga socjologia:
Max Weber, George Herbert Mead, Florian Znaniecki (lata 20 XX w.)
pytanie: jaką funkcję pełnią jednostki w systemie?
Społeczeństwo to suma jednostkowych działań ludzi wchodzących ze sobą w interakcje. Trzeba zrozumieć definicje sytuacji, dotrzeć do świadomości jednostek.
Badanie rzeczywistości z uwzględnieniem współczynnika humanistycznego - należy badać rzeczywistość taką, jaka jawi się uczestnikom tej rzeczywistości (Znaniecki)
Trzecia socjologia:
lata 60 i 70
badanie epizodów społecznych
socjologia trudno uchwytnej rzeczywistości
socjologowie rekonstruując epizody, rekonstruują też ich elementy
koncentracja na uczestnikach, ich liczebności, świadkach albo zewnętrznym otoczeniu tego zdarzenia, kontekście społecznym danego zdarzenia, jego funkcjach i celach, lokalizacji, okazjach (?) społecznych (złożonych konfiguracjach pewnych zdarzeń układających się w pewien ciąg)
paradygmaty: interakcjonizm symboliczny, fenomenologia, etnometodologia (ludzie posługują się pewnymi założeniami, które mają w głowach, metody osiągania wspólnych definicji sytuacji i poczucia porządku społecznego wypracowują w swojej codzienności), nurt dramaturgiczny (opis rzeczywistości tak, jakbyśmy uczestniczyli w spektaklu teatralnym)
Struktura społeczna i jej koncepcja
Paradygmat funkcjonalno - strukturalny
teorie konfliktu
teorie wymiany
interakcyjne
Koncepcja struktury społecznej Pawła Rybickiego
W każdej strukturze można wyodrębnić 3 warstwy:
zbiorowości społeczne
elementy kulturowe
działania i zachowania społeczne.
Zbiorowości:
skład społeczny i cechy tej zbiorowości: ilościowe i jakościowe.
Elementy kulturowe:
2 subwarstwy: dobra kultury symbolicznej, preferencje i orientacje ludzi (jakie mają preferencje, stosunek do symboli, dóbr kultury symbolicznej)
Działania i zachowania społeczne zrozumiem, gdy będę wiedzieć z jakimi ludźmi mam do czynienia i jak odnoszą się do swojej kultury.
Jednostka jest uczestnikiem małej grupy, średniej (np. społeczności lokalnej) i dużej - makrostruktury (narodu, państwa).
Sztompka w odróżnieniu od Rybickiego twierdzi, że w analizie struktury społecznej można wyodrębnić 4 struktury:
normatywną
idealną
interesów
interakcyjną.
Na strukturę normatywną składają się reguły postępowania, mogą mieć charakter etyczny, moralny, religijny etc.
Struktura idealna zawiera w sobie idee i przekonania, mogą mieć charakter naukowy, potoczny, magiczny etc.
Struktura interesów (szans życiowych) - nasze zachowania mogą być motywowane interesami - jednostkowymi lub grupowymi.
Struktura interakcyjna - działania i zachowania ludzi.
Wymóg wyczerpującego wyjaśniania zjawisk (Rybicki) - oznacza konieczność poszukiwania wyjaśnienia danego zjawiska lub procesu we wszystkich możliwych strukturach mających wpływ na to zjawisko lub proces.
Perspektywa Durkheimowska:
Struktura jest zmienną niezależną.
Zmienne zależne to:
zachowanie
postawy
tożsamość
osobowość
poglądy, etc.
Usytuowanie człowieka w strukturach społecznych warunkuje wszystkie powyższe czynniki.
Od czasów Maxa Webera zaczęto dostrzegać, że struktury, które postrzegamy jako niezależne są też produktem czyjejś podmiotowości, aktywności. Weber uważał odwrotnie niż Sztompka - to zachowanie, postawy etc. kształtują struktury społeczne (perspektywa weberowska).
(Pytania do egzaminu podane na wykładzie - zarysuj koncepcję struktury społecznej P. Rybickiego; zarysuj koncepcję Sztompki - 4 różne struktury, które zazębiają się i uzupełniają)
Rybicki w swojej koncepcji nie uwzględnił grup odniesienia.
Determinacja strukturalna - 2 aspekty (Sztompka)
aspekt negatywny - nasze uczestnictwo w strukturach społecznych wywiera na nas presję w kierunku zachowań zgodnych z zachowaniami członków danej struktury
aspekt pozytywny - członkostwo w strukturze umożliwia realizowanie pewnych zachowań.
Stratyfikacja społeczna (łac. stratum - warstwa, facio - czynić, robić, wykonywać).
Stratyfikować - dzielić ludzi na warstwy.
Znaczenie w sensie szerokim: jest to jakikolwiek podział społeczeństwa - na warstwy, klasy, kasty, stany (stany częściej w socjologii amerykańskiej).
Węższe znaczenie - podział tylko i wyłącznie na warstwy.
Najprostsze stratyfikacje dotyczą podziału społeczeństwa według jednego kryterium - Stanisław Ossowski nazywa to gradacją prostą.
Podział na warstwy, kategorie za pomocą dwóch lub więcej kryteriów - gradacja syntetyczna.
3 zasadnicze sposoby budowania stratyfikacji:
metoda samookreślenia
metoda reputacyjna
metoda obiektywna
Te 3 metody badania stratyfikacji uwzględniają dwa zasadnicze wymiary stratyfikacji: obiektywny i subiektywny.
Ludzi można dzielić na warstwy (wymiar obiektywny), subiektywny to ta stratyfikacja, którą badani mają w głowach. Badacz nie tyle co tworzy, a odtwarza tę stratyfikację.
Metoda samookreślenia - badany sam określa swoją przynależność do danej warstwy (wymiar subiektywny). Badania polegają najczęściej na odtworzeniu modelu grup, które występują w społeczeństwie, badany sam się też do którejś grupy przypisuje.
Metoda reputacyjna - stosowana tylko w przypadku stratyfikacji w małych społecznościach lokalnych. Warunek: ludzie muszą się znać, muszą mieć o sobie jakąś wiedzę.
Zarówno w metodzie samookreślenia jaki reputacyjnej to badani opisują jak coś sobie wyobrażają. Badacze tylko opisują, odtwarzają to co oni mówią.
(Jest to badanie rzeczywistości z uwzględnieniem współczynnika humanistycznego)
Metoda obiektywna polega na tym, że to badacz na podstawie różnych kryteriów buduje stratyfikację danej zbiorowości.
Kryteria: wiek, płeć, zawód etc. Zebrawszy dane formuje stratyfikację.
W stratyfikacji występuje metafora drabiny i schodów - to badacz decyduje, jaki drabina albo schody mają kształt.
Metoda obiektywna nie jest obiektywna do końca, bo jest w niej subiektywizm badacza.
Zasadniczy wkład w badania stratyfikacji wniósł po pierwsze Max Weber, po drugie amerykańskie badania społeczności lokalnych. Trzecie źródło - funkcjonalna teoria nierówności Davis'a i Moore'a.
3 podstawowe tradycje badań nad stratyfikacją:
tradycja weberowska
Istnieją 3 zasadnicze wymiary:
ekonomiczny - najpełniej wyrażający się we własności
wymiar prestiżu (szacunku społecznego)
władzy
Najczęściej najważniejszy był prestiż. Po nim wymiar ekonomiczny, następnie władzy. Te 3 wymiary są podstawą do podziału ludzi na 3 różne typy zbiorowości,.
Wymiar ekonomiczny jest podstawą podziału ludzi na klasy społeczne.
Wymiar prestiżu - na stany lub grupy statusowe.
Wymiar władzy - na partie.
Stanisław Ossowski twierdzi, że można ludzi dzielić według 3 rodzajów przywilejów:
przywileje środków konsumpcji i usług (to samo, co wymiar ekonomiczny, najpełniej wyraża się w hierarchii płac - im wyżej jesteś w hierarchii, tym wyższą masz płacę)
przywileje władzy
przywileje prestiżu
Władza- możliwość decydowana o innych niezależnie od ich woli.
Ossowski pisze, że władza może być wyznaczona osobowo lub streficznie (streficzna odnosi się do obszarów, np. zakaz kąpieli)
Ossowski chce zwrócić uwagę na wymiar szacunku, jakim rozporządzają jednostki, grupy i kategorie społeczne.
Dwa rodzaje prestiżu: osobowy i społeczny (społeczny to szacunek przypisany do roli społecznej).
Koncepcja struktury społecznej według Ossowskiego:
Myśląc „struktura społeczna” można myśleć o 2 aspektach: przestrzennym i nieprzestrzennym. Można rozumieć strukturę jako rozlokowanie ludzi na pewnym terytorium.
Aspekt nieprzestrzenny:
sens statystyczny (np. struktura demograficzna)
system stosunków społecznych:
* zależności jednostronne,
* zależności wzajemne,
* stosunki więzi, dystansu i antagonizmów społecznych.
Amerykańskie badania terenowe społeczności lokalnych - druga ważna teoria.
1. Helen i Robert Lyndowie wraz ze współpracownikami prowadzili badania nad Middletown: 1924-1925 - osiemnastomiesięczny projekt badawczy.
Można wyróżnić 2 klasy:
przedsiębiorców
pracującą
Różnice między nimi - m.in. w sposobie zarobkowania, majątek jakim rozporządzają. Klasy wyodrębnione przez Lyndów istnieją obiektywnie, ale nie istnieją w świadomości badanych mieszkańców. Żyją myślami w innej epoce, w początkach XIX w.
Badania Lloyda Warnera - do 1959, prawie 20 lat badań (6 tomów)
Mieszkańcy Yankee uświadamiają sobie różnice klasowe, ale klasy społeczne wyodrębniają według prestiżu. Ludzie mieli spójne rozumienie struktury społecznej.
Funkcjonalna teoria uwarstwienia społecznego (Davis, Moore)
Teorie nierówności społecznych
Odpowiadają na pytanie, dlaczego ludzie nie są równi. 2 odłamy:
Teorie funkcjonalistyczne
Teorie konfliktu - teorie skumulowanych przewag
Davis i Moore, 1945 (funkcjonalna teoria uwarstwienia społecznego). Kilka podstawowych tez:
nierówność społeczna jest uniwersalną cechą społeczeństw,
zróżnicowanie pozycji w społeczeństwie jest wymogiem funkcjonalnym niezbędnym do funkcjonowania tego społeczeństwa,
każde społeczeństwo musi po pierwsze motywować jednostki do zajmowania wysokich pozycji społecznych, a po drugie rozbudować pragnienie wypełniania obowiązków powiązanych z tymi pozycjami poprzez system korzyści materialnych i niematerialnych,
znaczenie funkcjonalne pozycji zależy od 2 czynników, po pierwsze - jej unikalności na tle innych pozycji, po drugie od stopnia zależności od niej innych pozycji pod względem funkcji.
Krytykowano ich za idealistyczne wizje, przecenianie korzyści materialnych, za to że ich teoria nie uwzględniała procesu dziedziczenia, legitymizowała każdy rodzaj nierówności w społeczeństwach demokratycznych, monarchicznych czy autorytarnych.
Teorie konfliktu:
W teoriach funkcjonalistycznych nierówność jest czymś dobrym, tutaj jest źródłem konfliktu. Jedni wyzyskują drugich. Prapoczątek wyjaśnień konfliktowych - teoria Karola Marksa. Da się u niego wskazać początek systemu nierówności, dzielił on historię na okresy (epoki) - formacje społeczno-ekonomiczne.
We wspólnocie pierwotnej ludzie byli równi. Były jednostki wyższe - wynikało to z ich prestiżu, starszeństwa, ale nikt nie był uprzywilejowany albo poniżany. Ludzie produkowali tyle, ile zużywali. Z czasem zaczęli wytwarzać więcej, niż byli w stanie zużyć na bieżące potrzeby. Powstało coś, co Marks nazwał nadwyżką - to, co wytworzyli, a nie skonsumowali. Później zaczęto to nazywać zyskiem. Nadwyżka to według Marksa przyczyna nierówności. Powstał problem, co z nią zrobić i kto powinien ją przejąć.
U schyłku wspólnoty pierwotnej zaczęła wyłaniać się grupa osób, która dysponowała przywilejem decydowania o nadwyżce.
Kolejną formacją było niewolnictwo - uprzywilejowana mniejszość, upośledzona większość. Kolejne formacje - feudalizm, kapitalizm.
Marksowi zarzucano posługiwanie się nietrafionym językiem, używanie pojęć: formacja, środki produkcji, nadwyżka. Inny zarzut - według krytyków udoskonalenie środków produkcji wzięło się stąd, że uprzywilejowana mniejszość wykorzystywała większość. To wyzysk zrodził nadwyżkę, a nie odwrotnie.
Marks uważał, że największy system nierówności stworzył kapitalizm, nigdzie indziej robotnicy nie byli aż tak eksploatowani (również ideologicznie). Żyli, kierując się fałszywą świadomością. Uważał też, że ekonomiczny konflikt między rządzącymi a rządzonymi da się rozwiązać tylko poprzez rewolucję (której celem jest odebranie własności środków produkcji klasie uprzywilejowanej), konflikt napędza rozwój, wiąże się z eksploatacją i tym, że upośledzeni nie chcą już być eksploatowani.
Klasy społeczne
Podziały klasowe tworzone są przez nierównomierni i konfliktogenny rozkład bogactwa władzy i wiedzy w społeczeństwie
Bogactwo → klasy ekonomiczne
Władza → klasy polityczne
Wiedza → klasy kulturowe
Według Marksa klasa społeczna to duża zbiorowość ludzi charakteryzujących się takim samym stosunkiem do środków produkcji.
Posiadacze środków produkcji - burżuazja
Pozbawieni środków produkcji - proletariat
Środki produkcji to wszystko to, co włączone w obieg gospodarczy daje właścicielowi zysk, pewną nadwyżkę.
Koncepcja Marksa nazywana jest dychotomiczną ze względu na zestawienie klasy uprzywilejowanej z upośledzoną . Marks był świadomy, że wewnątrz posiadaczy środków produkcji można wyodrębnić różne kategorie, był też świadomy istnienia klasy średniej.
Twierdził, że istnieje poważna tendencja do pogłębiania się dychotomii w społeczeństwie kapitalistycznym.
Oparte na wyzysku stosunki między klasami mają charakter antagonistyczny.
Zmiany społeczne zdaniem Marksa związane są z przemianami stosunków i sposobów produkcji oraz świadomości społecznej, czyli z przemianami tzw. bazy i nadbudowy.
Marks wyodrębnił 2 etapy formułowania się klasy społecznej:
klasy w sobie
klasy dla siebie
Klasy w sobie - ludzie nie mają świadomości bycia klasą, chociaż mają taki sam stosunek do środków produkcji. Mają fałszywą świadomość. Nie są zdolni do wspólnych działań, nie są powiązani więziami.
Do wspólnych działań zdolna jest klasa dla siebie - grupuje jednostki świadome swojego położenia. Są też zdolne wyłonić lidera.
We wszystkich epokach przedkapitalistycznych klasy podporządkowane nie wychodziły w swym rozwoju poza etap klasy w sobie. Później klasa dla siebie zaczęła się wyłaniać, ale było to trudne - burżuazja w kapitalizmie utrudniała osiągnięcie tego etapu wytwarzaną ideologią, kulturą.
„Religia jest opium dla ludu” - też utrudniała osiągnięcie tego etapu.
Marksa krytykowano za:
niejasną terminologię
przesadne eksponowanie roli stosunku do środków produkcji - Marks uważał, że stosunek ten odzwierciedla się we wszystkich dziedzinach życia jednostki
koncepcję klasy dla siebie - zarzucano mu, że traktuje klasę jako małą grupę
tezę o pogłębiającej się dychotomizacji struktury społecznej
Koncepcja klas społecznych Maxa Webera (w opozycji do Marksa)
Klasa społeczna to zespół ludzi o takich samych szansach życiowych, o takim samym położeniu na rynku.
Stosunek do środków produkcji jest ważny, ale nie jedyny. To jedno z wielu kryteriów określających położenie klasowe jednostki. Weber uważa że klasa społeczna to kategoria obiektywna, zbiorowość ludzi nieświadoma swojego położenia, swego istnienia jako klasy.
Podział klasowy według Webera jest charakterystyczny dla społeczeństw kapitalistycznych. To kapitalistyczne reguły rynkowe stworzyły klasy. Przedtem ludzie dzielili się na stany - grupy statusowe. Stan to zbiorowość, która posiada pewne prawa i przywileje zdeterminowane nie pozycją na rynku, ale posiadaniem pewnych cech ocenianych w kategoriach wartości i prestiżu.
Według Webera stosunki między klasami często nie mają antagonistycznego charakteru, a konflikty między klasami często nie mają klasowego charakteru.
Podstawowe kryteria wyodrębniania stanów: urodzenie, pochodzenie, pokrewieństwo. Każda grupa statusowa posiada charakterystyczny styl życia, obyczaje itd.
Trzeba było utrzymywać kontakty towarzyskie w ramach swojej klasy.
W kapitalizmie klasy i stany współegzystują ze sobą.
Trzeci ważny podział to podział na partie
Partia to każda grupa, której celem jest sprawowanie władzy w społeczeństwie lub która ma do czynienia z walką o władzę.
Ruchliwość społeczna
Jest to proces przemieszczania się jednostek i zbiorowości w strukturze społecznej.
Początek zainteresowania - Pitirim Sorokin
Rodzaje:
Ruchliwość pionowa (wertykalna) - awans lub degradacja.
Pozioma (horyzontalna) - nie wiąże się ze zmianą statusu na wyższy lub niższy.
Międzypokoleniowa - dzieci w porównaniu z pozycją społeczną rodziców
Wewnątrzpokoleniowa - przemieszczenia jednostki od momentu wejścia do momentu zejścia z rynku pracy lub do momentu przeprowadzania badań.
Strukturalna - takie przemieszczenia w strukturze społecznej, które wynikają z czynników od jednostek niezależnych: zmiany techniczne i technologiczne, transformacje ustrojowe, rewolucja
Wymienna - polega na tym, że aby ktoś musiał awansować, ktoś musi spaść na niższą pozycję
Obiektywna - mierzona na podstawie obiektywnych wskaźników (np. poziom wykształcenia)
Subiektywna - badana za pomocą tzw. „miękkich zmiennych” - procesy ruchliwości jakich doświadczyli badani, ale w swoich wyobrażeniach.
Pozorna - zmiany w strukturze społecznej mają charakter pozorny, jednostkom wydaje się że dokonały ruchliwości, ale tak nie jest.
Indywidualna
Zbiorowa - przemieszczenia grup, kategorii, całych klas
Ruchliwość strukturalna + wymienna = ogólna (całkowita)
Im większa ruchliwość, tym nowocześniejsze społeczeństwo. Wysoki wskaźnik ruchliwości strukturalnej informuje o skali przemian, świadczy o rozwoju.
Wskaźnik ruchliwości wymiennej - im większa wymiana w społeczeństwie, tym bardziej ma ono otwarte możliwości.
Ruchliwość można dzielić też ze względu na wymiary, w jakich się ona dokonuje:
edukacyjna
zawodowa
społeczno-zawodowa (najczęściej nazywana społeczną)
Czynniki warunkujące procesy ruchliwości:
indywidualne - wykształcenie, zawód, sytuacja materialna, dochody, płeć, miejsce zamieszkania, pochodzenie etniczne, przynależność organizacyjna, wzrost, wiek, szczęście
strukturalne - przemiany techniczne, technologiczne, społecznego
Z badań nad procesami ruchliwości wynika, że:
awanse występują częściej niż degradacje
najwięcej procesów dziedziczenia pozycji społecznej (zajęcia tej samej pozycji co rodzic) widać na biegunowych miejscach w strukturze społecznej
istnieje pewna bariera wynikająca z miejsca zamieszkania
kolejna bariera występuje między pracownikami fizycznymi i umysłowymi.
Przebieg procesów ruchliwości po II wojnie światowej
O ruchliwości zadecydowały:
olbrzymie straty wojenne (zwłaszcza w wyższych warstwach struktury społecznej
reformy o charakterze politycznym (dekret o reformie rolnej, na mocy którego rozparcelowano wielkie majątki ziemskie i przekazano chłopom; dekret o racjonalizacji przemysłu - likwidacja klasy przemysłowców, zbiorowa degradacja; awans klasy chłopskiej i robotniczej
Trzeba było odtworzyć inteligencję, więc były do niej wciągane dzieci chłopów.
Ruchliwość w Polsce nigdy nie była większa niż w latach powojennych do około 1955 roku, zwłaszcza 1950-1955 - okres realizacji planu 6-letniego w Polsce, rozbudowy wielkiego przemysłu.
Model równych szans - hipotetyczny model, zgodnie z którym jeśli w samej strukturze jest 10% osób z wyższym wykształceniem, na studiach jest 10% osób, których rodzice mieli wyższe wykształcenie (?). Najbliżej do tego modelu było w latach 1950-1955, później dynamika przemian zaczęła słabnąć. U mężczyzn spadała dosyć szybko, u kobiet ruchliwość zawodowa zaczęła wzrastać.
Powrotny ruch - koniec lat 70, później podczas zmian ustrojowych na początku lat 90.
Klasa średnia
U Arystotelesa według zasady „złotego środka” klasa średnia była uosobieniem klasy idealnej.
Klasa średnia to wytwór pewnych okoliczności społecznych, kulturalnych, ekonomicznych.
W połowie XIX w. klasa średnia w Wielkiej Brytanii stanowiła 10%, zwiększyła się do kilkunastu procent.
3 zasadnicze procesy:
wzrost liczebności klasy średniej w XX wieku - 40-70% członków populacji danego kraju
postępująca stabilizacja ekonomiczna klasy średniej - ponadprzeciętne dochody pozwalające na stabilne życie, osoby dysponują zasobami, które mogą wykorzystać gdy sytuacja się pogarsza
upowszechnienie się wzorów dróg życiowych, stylów życia, moralności, aspiracji klasy średniej wśród wszystkich klas i warstw społecznych
Członek klasy średniej:
powinien legitymować się wyższym wykształceniem, mieć przy tym obfity zasób wiedzy podręcznej
powinien charakteryzować się specyficznym sposobem zarabiania (praca umysłowa, bycie właścicielem własnego przedsiębiorstwa)
ma mieć emocjonalny, a nie tylko rzeczowy związek z wykonywaną pracą (etos pracy - trzeba ją wykonywać dobrze, rzetelnie)
charakteryzuje się specyficznymi sposobami spędzania wolnego czasu (kultura, rekreacja)
inwestuje we własne dzieci
jest zazwyczaj małym lub średnim właścicielem
Pojęcie klasy średniej grupuje w sobie przynajmniej dwie kategorie podziałów społecznych
stara klasa średnia - mali i średni właściciele firm
nowa - specjaliści pracy umysłowej - profesjonaliści
Wielcy przedsiębiorcy i przedstawiciele wolnych zawodów
najemni profesjonaliści i kadry menedżerskie
drobni właściciele
„białe kołnierzyki”
Klasa średnia pełni lub są jej przypisywane pewne funkcje stabilizacyjne
w sferze ekonomicznej - stabilizowanie gospodarki tworząc nowe miejsca pracy (dawniej), obecnie stabilizowanie gospodarki poprzez swoje możliwości konsumpcyjne - spełnianie aspiracji (np. zaproszenie amerykańskiego artysty na koncert), nowe miejsca pracy dzięki konsumpcji
w sferze politycznej - pewien rodzaj bufora, łagodzenie napięć między konserwatyzmem klas wyższych a radykalizmem niższych
funkcja stabilizacyjna związana z obywatelskimi powinnościami - od członków klas średnich wymaga się zakładania stowarzyszeń, fundacji, pracy wolontariackiej, wypełniania wzoru dobrego obywatela
Proletaryzacja klasy średniej to teza sformułowana na podstawie wyników badań, z których wynika że dochody, style życia, aspiracje klasy średniej i robotniczej coraz bardziej upodabniają się do siebie. Według niektórych upodabnianie się tych elementów to te z burżuazyjnienie klasy robotniczej.
Wybrane kategorie makrostruktury społecznej - menedżerowie i robotnicy
Menedżerowie - kategoria osób przynależących do klas wyższych w danym społeczeństwie, sprawują władzę w przedsiębiorstwie, firmie, instytucji, nie posiadając w niej udziałów.
(lata 40 XX wieku)
James Burnham - „Rewolucja menedżerska” - proces, który dokonywał się od początku XX w., polega na stopniowym przejmowaniu władzy przechodzącej z rąk stosunkowo wąskiej grupy kapitalistów w ręce stosunkowo wąskiej grupy menedżerów.
II rewolucja menedżerska ma charakter powszechny, masowy. Coraz większą rolę we współczesnej gospodarce odgrywają menedżerowie bardzo zróżnicowanych środowisk.
Menedżerowie są oddzielną kategorią struktury społecznej, inną od właścicieli, różnią się od nich wzorami dróg życiowych i zawodowych. Według wielu wyników badań są dowody na to, że menedżerowie pod względem w.w. Wzorów, wartości, aspiracji, celów swojej działalności są tacy sami jak właściciele.
Robotnicy - zostali powołani jako klasa społeczna, po to żeby znieść kapitalizm. Są to wykonawcy fizycznych prac produkcyjnych realizowanych pod nadzorem, bez udziału we własności.
Pracownicy umysłowi wykonujący nisko płatne, nisko kwalifikowane rutynowe czynności.
Podział na fordowski i postfordowski tryb pracownika:
fordowski - wąsko wyspecjalizowany, osoby zatrudnione na pełen etat, preferują stabilizację drogi zawodowej, często należą do związków zawodowych.
postfordowski - innowacyjność, wysokie poczucie autonomii, własny awans zawodowy jest realizacją własnych zamierzeń dotyczących kariery zawodowej
Inna typologia -
robotnicy tradycyjni - spełniają cechy typu fordowskiego, charakteryzuje ich silna solidarność klasowa, wysoki, etos pracy, którą traktuje się w sposób autoteliczny
robotnicy zamożni - elementy typu postfordowskiego, ale zanik świadomości klasowej, instrumentalne traktowanie pracy (dobra praca to taka, w której się dużo zarabia), rozbudzone inspiracje konsumpcyjne
Podklasy - stosunkowo wielu imigrantów, zatrudnieni w schyłkowych technologiach, sektorach peryferyjnych, złe warunki pracy, złe zabezpieczenie socjalne, niskie zarobki, łamane prawa pracownicze, niestałe zatrudnienie.
Społeczeństwo obywatelskie
Jest to „coś, co jest przeciwstawne państwu”, procesy samoorganizacji społecznej skierowanej przeciwko państwu.
Ta kategoria była obecna w społeczeństwie od starożytności (Cyceron) do XIX wieku, w latach 70 została zrewitalizowana (w Polsce - NSZZ „Solidarność”, ROPCiO itp.)
Społeczeństwo obywatelskie utożsamiane z kulturą obywatelską - społeczeństwo jako nosiciele pewnej kultury obywatelskiej, cnót obywatelskich (działalność na rzecz dobra publicznego, zainteresowanie sprawami publicznymi, odpowiedzialność)
Nurt strukturalny (tokewiliański) - społeczeństwo obywatelskie utożsamiane ze stowarzyszeniami.
III sektor - świat organizacji społecznych, stowarzyszeń.
Dlaczego jedni ludzie angażują się publicznie, a inni nie?
Społeczeństwo enklawowe - w pracach społecznych uczestniczy mniejszość.
Częściej angażują się ludzie z średnim, wyższym wykształceniem, zamożni, religijni, z wyższą pozycją społeczno-zawodową.
Model zasobów - aktywni społecznie ludzie dysponują sprzyjającymi zasobami społecznymi (wykształcenie, dochody, pozycja zawodowa).
Model zaangażowania psychologicznego - aktywność społeczna jest następstwem zainteresowania daną problematyką.
Model mobilizacji - podkreśla się w nim rolę kontekstu jako zmienną wyjaśniającą aktywność społeczną. Kontekstem może być rodzina, społeczność lokalna, grupa przyjaciół, zamieszkiwanie danego terenu.
Model racjonalnego wyboru - ludzie w danym przedsięwzięciu widzą konkretny zysk, kalkulują zyski i koszty związane z aktywnością.
Kontekst może też zniechęcać do aktywności (np. kobiety w sprawach, gdzie mają mniejsze prawa, Ślązaków itp.)
(Przykładowe pytania do egzaminu podane na wykładzie - wyjaśnij pojęcie III sektor; dlaczego jedni ludzie się angażują, a inni nie)