ANTROPOLGIA KULTURY - WYKŁAD 23.09.2005R.

LEKTURY:

• Ewa Nowicka „Świat człowieka, świat kultury” W-wa 1991

• Barbara Olszewska-Dyoniziak „Człowiek, kultura, osobowość” Kraków 1991 !

• Zdzisław Mach „kultura i osobowość w antropologii amerykańskiej” W-wa, Kraków 1989

ANTROPOLOGIA - jako nauka ukonstytuowała się w II połowie IXI w. Powstał wówczas projekt „badanie człowieka jako twórcy kultury” (człowiek opanowuje środowisko, nabywa umiejętność adaptacji zapożyczeń, człowiek poprzez pracę wytwarza naturalne środowisko - kulturę, pracę i całe jej dobrodziejstwo).

• człowiek jako homo - socjus - żyje w stanie zorganizowanym

• człowiek jako istota komunikująca się, mówiąca - świat odbierany jako struktura poprzez świat symboli, znaków

• człowiek jako istota, która podejmuje szereg transcendentnych praktyk, podejmuje rytuały (E. Durkheim - religia jest zasadą tworzenia się ładu)

• człowiek jako istota autoteliczna

Przyczyny, motywy inspirujące powstanie antropologii :

1) rozwój nauk przyrodniczych i teorie Karola Darwina o pochodzeniu człowieka, doborze naturalnym, odkrywanie co było przed stanem cywilizacyjnym - we wcześniejszych etapach życia człowieka

2) drugim elementem inspiracji była chęć zerwania z myśleniem europocentrycznym, z patrzeniem na świat z pozycji Europy. Poprzez analizę śladów próbowano stworzyć takie „lustro”, by zobaczyć „pęknięcia, rysy”. Badanie tego co europejskie i zgodne z europejskimi wymaganiami.

3) 80% globu było w rękach Europejczyków. Lokalne kultury w zetknięciu z kulturą europejską ginęły (np. Tasmania bez Tasmańczyków).

Odkrycia innego, „nie z tego świata” (okrycie Krzysztofa Kolumba) - ludzie „terra nowa” są w stanie pojąć nauki religii, ekonomii.

Antropolodzy mieli złe mniemanie o misjonarzach, którzy według nich niszczyli lokalne społeczności.

Motywem do uprawiania antropologii jest chęć poznania, kolekcjonowania, opisywania, utrwalania. Wskazuje się również na motyw wstydu - według antropologów należy spłacić dług wdzięczności za podbój, kolonizację tych 80% globu.

Każda nauka ma swoich ojców, metodologię.

Znaczenie słowa antropologia: antropos - człowiek ; logos - wiedza, nauka - studia nad człowiekim. Ojcowie to :

Eduard Tylor - Brytyjczyk - I podręcznik 1871 „Kultura pierwotna” - określił zasady

Luis Henry Morgan - Amerykanin - obalał mit dzikiego Indianina, próbował zmienić wizerunek (Irokezi zasłynęli ze swoich mów - jako Ateńczycy nowego świata)

Antropologia to nauka elitarna - ściśle związana z kulturą Zachodu.

Antropologia ma swój początek - jest w pełni empiryczna (oparta na doświadczeniu). Tymi, którzy zmienili jej wizerunek byli :

Bronisław Malinowski - 1922r. „Argonauci Zachodniego Pacyfiku”

Alfred Radcliffe - Brown - 1922 r. “Wyspiarze Andamańscy”

Następuje rewolucja myślenia antropologicznego - wiedza pochodzi teraz z miejsca, ze świata tubylca.

Lud Triobranda - Malinowski poświęcił się badaniom ludzi , będąc w ich naturalnym środowisku

Lud Andamański - dzisiejsze Indie - badał Redcliffe - Brown

obraz holistyczny - całościowy obraz ludu

obraz idiograficzny - opisuje z elementami nomotetycznymi - rozwijanie pewnych postaw

[ idiograficzne nauki - zajmujące się ustalaniem faktów jednostkowych, opisem i objaśnieniem konkretnych zdarzeń]

[ nomotetyczne nauki - zajmujące się wykrywaniem i formułowaniem praw nauki ]

Antropologia jest zawsze pomiędzy dwoma światami : tym, w którym został ukształtowany a tym, który bada, chce poznać.

Malinowski Redcliffe-Brown pokazali, że antropologia jest empirycznie możliwa jako badanie kultur.

Antropologia to socjologia społeczeństw innych niż europejskie tzn.

• występuje zróżnicowanie kulturowe w obszarze struktur społecznych

• ucieka się do metod socjologicznych - wywiad, obserwacja uczestnicząca

Według Malinowskiego przedmiotem antropologii jest człowiek i wszystko to co jego dotyczy: prawo, obrzędy, religie czyli to co charakterystyczne dla danej kultury.

Każda kultura jest jedynym w swoim rodzaju zbiorem instytucji, praw, obrzędów, obyczajów - czyli układem wzajemnie ze sobą powiązanych elementów.

Definicja Edmunda LEACH

Antropologia jest badaniem systemów różnorodności ludzkich. Poszukujemy odpowiedzi na pytania dlaczego ludzie są tak podobni a zarazem tak różni.

Leach mówi o tym, że antropologia nie koncentruje się na co widzialne lecz tym co za każdym światem materialnym się znajduje - pewne zasady, reguły - gramatyka kultury.

Naszym zadaniem jest odkryć te reguły, pierwiastki, idee według których funkcjonuje jakoś kultura i na tej podstawie mówić o podobieństwach i różnicach.

Antropologia jest nie tylko nauką zjawiskową, ale nauką poszukującą ideii, reguł, które wpływają na określone zachowania.

III PARADYGMATY

Antropologia ma kilka przełomowych momentów:

1. stara się uporządkować stadia rozwoju ludzkości- od dzikości do cywilizacji - jest to myślenie ewolucjonistów (Tylor, Morgan) - PARADYGMAT EWOLUCYJNY

2. Malinowski i Radcliffe-Brown buntują się - kiedy się mówi kultura ma się na myśli liczbę mnogą - badanie kultur jako pewnych całości - PARADYGMAT HOLISTYCZNY

3. Levi-Strauss i Leach poszukują idei, wyznaczających sposób zachowania się ludzi, ubierania się, budowania - uporządkowują, to co widzimy ma głębokie „rusztowanie”. Nauka ideacyjna - przestrzeń znaków i symboli - PARADYGMAT IDEACYJNY

Amerykanin mówi: kulturowa antropologia, a Europejczyk: antropologia społeczna.

Jak dzisiaj konstytuowana jest antropologia. Subdyscypliny : działy

1. Antropologia to nauka ogólna - badająca początki, rozwój i istotę gatunkową człowieka. Składa się z:

1. antropologia fizyczna - obejmuje badania antropometryczne - biologiczne pojęcie ras ; zajmuje się liczną rodziną człowiekowatych - antropoidami ; badania z mitochondriami

2. antropologia społeczno-kulturowa - zajmuje się badaniem różnych wzorów kultury, wzorów życia społeczeństw tradycyjnych ale i dziesiejszych - wielokulturowych

3. archeologia - nauka, która pracuje na artefaktach, na rzeczach, na tym co pozostało, na podstawie czego rekonstruuje życie ludzi

4. antropologia lingwistyczna - poprzez studia nad językiem antropolodzy próbują poznać sposoby myślenia, stawiają tezę o relatywizmie.

Ewa Nowicka dokonuje rozróżnienia na :

1. antropologia fizyczna

2. antropologia kulturowa

1. antropologia społeczeństw pierwotnych - przedpiśmiennych

2. antropologia społeczeństw chłopskich - bliska etnografii, ludoznawstwu

3. antropologia społeczeństw miejskich - funkcje grup etnicznych, diaspor, getta kulturowe

3. antropologia historyczna - koncentruje się na historycznym badaniu symboli, idei w dziejach poszczególnych ludów, cywilizacji

Przykłady:

J. Heers „Święta głupców i karnawału”

C. Quetel „Niemoc z Neapolu”

M. Eliade „Traktat o historii religii”

Istnieje bogactwo terminów stosowanych zamiennie z terminem antropologia. Są to: nauka o kulturze, ludoznawstwo, etnografia, etnologia.

XIX w. , XX w. i w zasadzie do dziś antropologia nie jest terminem szczególnie lubianym, stosuje się:

• ludoznawstwo, etnografia - badanie kultur wiejskich w obrębie jakiegoś narodu cywilizowanego

• etnologia (używana przez Francuzów) - tzn. etnikos - obcy, pogański, barbarzyński - nauka o kulturach innych, spoza cywilizacji

• ? - nauka zajmująca się badaniem ludów, grup etnicznych innych niż europejskie

Antropologia była skażona biologicznym, medycznym użyciem przez BLUMENBACHA. W VIII w. używał tego terminu w badaniach nad budową czaszek, stworzył klasyfikację ras.

Na kontynencie antropologia miała kontekst filozoficzny - badająca kondycję moralną, duchową.

Wszystkie używane terminy miały wspólną cechę - zajmowały się człowiekiem, a zatem antropologia, etnografia i etymologia mają wspólny przedmiot badań, różni je metodologia oraz stopień ogólności.

C. Levi-Strauss próbował je połączyć:

Etnografia - drobiazgowa, szczegółowa, dotyczy konkretnej kultury, społeczeństwa (folklor, zwyczaje) ; idiograficzna - jej istota wyczerpuje się na opisie pewnego świata folkloru, zwyczaju, kultury materialnej.

Etnologia - światy poza europejskie, plemiona, ludy - stara się je porównywać (podobieństwa i różnice) - nauka porównawcza.

Antropologia - znajduje się najwyżej w piramidzie - jest dziedziną która organizuje twierdzenia, prawa, teorie ogólne - jest nomotetyczną.

Antropologia

Etnologia

Etnografia

Antropologia - sztuka opisu - idiograficzna - próba rozumienia ludzkiego zachowania

• antropologia modernistyczna - ETHIC - antropologia zjawiskowa - zewnętrzny ogląd

• antropologia postmodernistyczna - EMIC - krytyka badań, które podejmowali Mead, Malinowski - praca J. Clifforda „Dziennik w ścisłym tego słowa znaczeniu”. Antropologia ta zaczyna poddawać krytyce teorie powstałe w XX w. - egzotykę i inność, dekonstrukcja spuścizny. Koncentruje się na badaniu tego co dzieje się wokół nich np. z występowaniem mniejszości, studia nad tożsamością ; EMIC uwzględnia sposób myślenia, idee, kategorie, posługuje się językiem tubylca. Przedstawiciele: E. SAID ; C.GEERTZ - symbolika ; J. CLIFFORD - w oparciu o pamiętnik ; A. APPADURHI.

6

---