Epidemiologia weterynaryjna
Wyklad 1
Jaroslaw Kaba
Podstawy epidemiologii wet - J. Kaba, J. Kita, T. Frymus
Epidmiologia kliniczna - Z. Brzezinski i Szamotulska
Epidemiologia - Jablonski i wsp.
Epidemiologia - Jedrychowski
Podstawowe pojecia
Zdrowie - brak choroby, stan przeciwny chorobie
Choroba - przeciwenstwo zdrowia, stan uposledzenia i dyskomfortu
Choroba - zaburzenie budowy albo czynnosci organizmu wskutek uchwytnych zmian morfologicznych lub patofizjologicznych, ktorym towarzysza okreslone objawy kliniczne.
+ obecnosc zmian w organizmie ktore sa wykrywane za pomoca metod chemicznych, biofizycznych, mikrobiologicznych i immunologicznych (choroby przebiegajace subkliniczne)
+ zmnieszenie wydajnosci zwierzat ponizej spodziewanego poziomu przy zachowaniu wlasciwego zywienia i odpowiednich warunkow srodowiska
+ stwierdzenie obecnosci niedozwolonych substancji chemicznych w produktach pochodzenia zwierzecego (zachowanie okresu karencji, pozostalosci).
Wyroznia sie zwierze zdrowe, chore, ale tez zakazone.
Przyczyny chorob
Etiologia - nauka zajmujaca sie badaniem przyczyny chorob
Choroby:
Zakazne - wywolywane przez czynniki zakazne : wirusy priony bakterie grzyby
Niezakazne - inne czynniki : fizyczne chemiczne srodowiskowe ...
Choroba zakazna to wywolywana przez czynnik zakazny.
Choroba zarazliwa to choroba zakazna ktora latwo moze przenosic sie z jednego zwierzecia na inne.
Zaraza - choroba zarazliwa ktora wystepuje masowo w okreslonym czasie i przestrzeni; dotyczy zarowno ludzi jak i zwierzat; choroby o ciezkim przebiegu, latwo i szybko przenoszace sie, szerzace sie na duzym obszarze.
Gabczasta encefalopatia BSE
Zaczelo sie od skrejpi u owiec
Etiologia - prion (bialko o charakterze zakaznym, zmienia konformacje bialek gospodarza, stwierdzono jego obecnosc w mozgu, wezlach chlonnych, narzadach wew., galce ocznej i rdzeniu kregowym, brak w miesniach, mleku, nerwach w miesniach; okres inkubacji ok. 5-7 lat)
Wystepowanie - bydlo; europa, Kanada, USA, Japonia, Izrael
Zakazenie - zarazek w maczkach miesno-kostnych, zakazenie droga pokarmowa
Jest choroba zakazna, ale nie zarazliwa.
Bruceloza bydla
Etiologia - Brucella abortus
Wystepowanie - bydlo; poludniowa Europa, Ameryka, Afryka, Azja
Zakazenie - zaazek w wodach plodowych, blonach plodowych, mleku roniacych krow; zakazenie droga pokarmowa, przez skore, przez blony sluzowe, przez gruczol sutkowy w czasie doju.
Zakazna i zarazliwa.
Pryszczyca
Etiologia - wirus z rodziny Picornaviridae, rodzaju Aphthovirus
Wystepowanie - zwierzeta parzystokopytne; Ameryka Pd, Afryka, Azja
Zakazenie - zarazek w wydychanym powetrzu, slinie, moczu, kale, mleku, nasieniu, produktach spozywczych (mleko, mieso); zakazenie przez kontakt bezposredni i posredni zwierzat, przeniesienie przez ptaki, ludzi, samochody
Zarazliwa, zakaza. ---> zaraza
Epideniologia - nauka o stanie zdrowia populacji. Bada wplyw roznych czynnikow i warunkow srodowiskowych na wystepowanie chorob lub roznych stanow fizjologicznych w populacji.
Epidemiologia a epizootiologa:
Epi - na, nad; demos - ludnosc; zoon - zwierze; logos - nauka.
Epizootiologia:
Powstawanie i przebieg chorob w populacji
Wysepowanie chorob
Drogi szerzenia
Teoria testow diagnostycznych
Badania przegladowe
Badania obserwacyjne
Badania kliniczne
Badania ankietowe
Modelowanie
Zasady zwalczania chorob zwierzat
Epizootiologia - rzadko sie uzywa, raczej eidemiologia albo konkretnie choroby zakazne zwierzat.
Epidemiologia weterynaryjna zawiera w sobie zarowno choroby zakazne i niezakazne.
Przyczyny chorob -
postulaty Kocha (odkrywca bakterii wywolujacych gruzlice, waglik i cholere)
Drobnoustroj jest izolowany od wszystkich osobnikow wykazujacych objawy choroby i nie jest izolowany od osobnikow zdrowych
Z drobnoustroju izolowanego od chorych osobnikow mozna uzyskac czysta kulture
Dotycza chorob zakaznych
Ten sam zarazek moze wiklac rozne jednostki chorobowe
Choroba moze byc wywolywana przez zakazenia mieszane
I inne...
postulaty Evansa
..
...
I inne
Epidemiologia wet. bada przyczyny powstawania chorob, zbieranie informacji o przebiegu, tworzenie zasad zwalczania chorob, zapobieganie szerzeniu sie chorob --> metoda diagnostyczna.
Podzial epidemiologii:
Opisowa - badania przegladowe
Analityczna - badania obserwacyjne
Eksperymentalna - badania kliniczne
Teoretyczna - modelowanie
Powstawanie i przebieg chorob populacji.
Przyczyna ---> choroba
Kanony indukcji eliminacyjnej Milla:
Kanon jedynej zgodnosci
Kanon jedynej roznicy
Kanon zmian towarzyszacych
Kanon oparty na analogii
..
Postawienie hipotezy ---> weryfikacja hipotezy
Warunek wystarczajacy i konieczny
Zadzialanie czynnika zawsze wywola chorobe, np. pojawienie sie wirusa pomoru klasycznego swin
Brak czynnika = brak choroby
Wyeliminowanie czynnika prowadzi do wygasniecia choroby
Warunek konieczny, ale niewystarczajacy
Do wystapienia choroby potrzebne jest jednoczesne zadzialanie czynnika etiologicznego i dodatkowych czynnikow
Zachorowanie na tezec
czynnik etiologiczny - Clostridium tetani;
dodatkowy czynnik - brak dostepu powietrza
Warunek wystarczajacy, ale niekonieczny
Jedna chorobe moga wywolac rozne czynniki niezalezne od siebie
Np. oparzenie - temperatura albo kwas
Przyczyny podstawowe - niezbedne do wystapienia choroby.
Przyczyny dodatkowe (predysponujace) - ...
Przyczyny wewnetrzne - wynikajace z cech zwierzecia
P. Zew - niezalezne od zwerzecia
Czynniki moga byc zwiazane ze
zwierzeciem - rasa, genotyp, hormony,
srodowiskiem,
zarazkiem -
Zakazenie - wnikniecie zarazka do organizmu i przetrwanie w organizmie
Skazenie - obecnosc zarazka bez namnazania
Zakazenie - miejscowe lub ogolne, przejsciowe lub trwale, pierwotne lub wtorne, jeden gatunek zarazka lub wiele, zakazenie zewnetrzne lub autoinfekcja.
Zakazenie.
Zrodlo zakazenia - miejsce gdzie znajduje sie i namnaza zarazek oraz wydostaje sie do srodowiska - zakazone zwierze, rzadko srodowisko (listerioza - np. skazona kiszonka bedzie zrodlem zakazenia)
Wtorne zrodlo zakazenia - nagromadzenie zarazka poza organizmem (np. pastwisko skazone laseczkami waglika)
Przenosiciel zarazka (wektor) - zwykle stawonog przenoszacy zarazek z jednego zwierzecia na drugie.
Rezerwuar (zbiornik) zarazka - zbior zrodel zakazenia
Ognisko zakazenia - miejsce gdzje znajdje sie zrodlo zaazenia wraz z otoczeniem
Chorobotworczosc (patogennosc) - zdolnosc czynnika do wywolania chorby
mikroorganizmy niechorobotworcze (produkcja kefirow)
Bezwarunkowo chorobotworcze (rozyca)
Warunkowo chorobotworcze (enterotoksemia u koz i owiec)
Zjadliwosc - stopien chrobotwrczosci.
malo i wysoko zjadiwe
Nosicielstwo - bytowanie zarazka bez wwolywania objawow chorobowych
Siewstwo zarazkow - wydalanie zarazkow przez nosiciela - stale lub okresowe
Zakazenie latentne - dlugotrwale, bezobjawowe bytowanie zarazka w organizmie w stanie utajenia, czesto bez siewstwa, np. latentne zakazenia wirusowe - wbudowanie sekwencji kwasu nukleinowego wirusa do zierzecia
Zakazenie produktywne - okres namnazania i wydalania wirusa
Postaci chorob
Subkliniczna - brak objawow kliniczych, mozliwsc wykrycia etodami laborat.
Kliniczna, jawna - przebieg lekki (poronny), umiarkowany, ciezki
Zejscie choroby - wyleczenie, mierc i
Czynniki ze strony srodowiska
Miejsce bytowania, warunki klimatyczne, system chowu - pomieszczenia, zywienie, opieka
Szerzenie sie chorob
Poziome
Kontakt bezposredni
Kontakt posredni - przedmioty, pasza, woda, gleba, powetrze, wektory, jatrogennie (lekarz przenosi choroby, np. wspolna igla dla calego stada)
Pionowe
Choroby genetyczne
Zakazenie w okresie zycia plodowego
Zakaenie w trakcie porodu
Wystepowanie chorob
Zachorowania sporadyczne
Nieliczne, brak zwiazku miedzy nimi
Endemiczne
Choroby stale wystepujace w danej okolicy, trwanie zalezne od warunkow
Epidemiczne
Liczba zachorowan wieksza na danym terenie w okreslonym czasie powyzej spodziewanego poziomu
Przypadki powiazane ze soba
Epidemia a sezonowosc!! wzrost zachorowan na grype jesienia i wiosna jest przewidziany - grypa nie jest epidemia
Pandemiczne
Szerzenie gwaltowne, na duzym obszarze, dotyczy wielu krajow
Endemia a epidemia - granice plynne
Potencjal epidemiczny - warunki, okolicznosci warunkujace wystapienie i rozwoj epidemii.
Cyklicznosc epidemii - wystepowanie epidemii w mniej lub bardziej regularnych odstepach czasu na przestrzeni wielu lat bez wzgledu na zmiany czynnikow warunkujacych powstawanie choroby.
Sezonowosc epidemii - zaleznosc nasilenia choroby od por roku
Wplyw klimatu na odpornosc zwierzat, na zarazek, na szerzenie sie choroby
Zjawiska spoleczne - turystyka
Struktura populacji zwierzat
Populacja kontaktujaca sie - liczne kontakty pomiedzy osobnikami danej populacji i innych populacji, np. stada dzikich zwierzat
Populacja izolowana - wydzielona zbiorowosc (stado)
zamknieta - brak odplywu (z wyjatkiem uboju) i doplywu zwierzat, np. chow zamkniety swin, chow kur niosek (wchodza, niosa jaja i potem na uboj)
otwarta - ograniczony doplyw i odplyw zwierzat, np. hodowa psow
Okresenie liczebnosci:
Populacja izolowana - ksiegi rodowodowe, ocena uzytkowosci
Populacja kontaktujaca - spisy zwierzat, system identyfikacji, dane zwiazkow hodowcow, dane dotyczace szczepien (np. na wscieklizne), sprzedaz pasz, chwytanie, oznakowanie, wypuszczanie, chwytanie
Wspolczynnik - licznik zawarty jest w mianowniku, np. w mianowniku chore + zdrowe a w liczniku chore
Wskznik - licznik i mianownik wzajemnie sie wykluczaja np. Chore do zdrowe a/b
Wspolczynnik chorobowosci (prewalencji)
Stosunek liczby chorych zwierzat w danym czasie do liczby zwierzat w narazonej populacji w tym czasie
Wspolczynnik prewalencji - dotyczy roznych zjawisk (nie tylko choroby, np. prewalencja bialego umaszczenia krolikow)
Wspolczynnik chorobowosci chwilowej/okresowej
Jest to prawdopodobienstwo ze losowo wybrane zwierze w okreslonym punkcie czasu jest chore na dana chorobe.
Brak rozroznienia miedzy starymi a nowymi przypadkami zachorowan
Wystepowanie i rozpowszechnianie choroby
Pojecie statyczne do opisu chorob przewleklych i do oceny testow diagnostycznych
Wspolczynnik zachorowalnosci
Stosunek liczby nowych zachorowan w danym czasie do liczby zwierzat narazonych na zachorowanie w tym czasie
Prawdopodobienstwo zachorowania w danym czasie
Szybkosc z jaka pojawiaja sie nowe przypadki
Pojecie dynamiczne - charakteryzowanie...
Wspolczynnik chorobowosci roczny = wsp. na poczatku okresu (na dzien 1. stycznia) + wsp. zachorowalnosci
Wspolczynniki stosunek liczby zwierzat/stad w danym czasie do liczby zwierzat/stad w populacji w danym czasie.
Liczone na poziomie zwierzat lub stad.
Zwierzeto-czas - czas przebywania zwierzat w danej populacji liczony w zwierzeto-miesiacach.
Wspolczynnik upadkowosc
Stosunek liczby padniec w danym czasie do liczby zwierzat w populacji w danym czasie
Upadkowosc proporcjonalna
Upadkowosc ogolna
Wspolczynnik smiertelnosci
Stosunek liczby padniec do liczby zwirzat chorych
Zalezy od czasu obserwacji
Dla chorob ostrych
Wspolczynnik przezywlnosci
Stosunek liczbya chorob-liczba padniec do liczby zwierzat chorych
Prawdopodobienstwo przezycia mimo choroby
Dla chorob przewleklych
Zalezny od samej choroby oraz czynnikow subiektywnych (np. zlamanie nogi u krowy a u czlowieka; u ludzi przezywalnosc duza bo sie wyleczy, u krow mala bo nie oplaca sie trzymac i leczyc takiej krowy)