Epidemiologia weterynaryjna

Wyklad 1

Jaroslaw Kaba

Podstawy epidemiologii wet - J. Kaba, J. Kita, T. Frymus

Epidmiologia kliniczna - Z. Brzezinski i Szamotulska

Epidemiologia - Jablonski i wsp.

Epidemiologia - Jedrychowski

Podstawowe pojecia

Zdrowie - brak choroby, stan przeciwny chorobie

Choroba - przeciwenstwo zdrowia, stan uposledzenia i dyskomfortu

Choroba - zaburzenie budowy albo czynnosci organizmu wskutek uchwytnych zmian morfologicznych lub patofizjologicznych, ktorym towarzysza okreslone objawy kliniczne.

+ obecnosc zmian w organizmie ktore sa wykrywane za pomoca metod chemicznych, biofizycznych, mikrobiologicznych i immunologicznych (choroby przebiegajace subkliniczne)

+ zmnieszenie wydajnosci zwierzat ponizej spodziewanego poziomu przy zachowaniu wlasciwego zywienia i odpowiednich warunkow srodowiska

+ stwierdzenie obecnosci niedozwolonych substancji chemicznych w produktach pochodzenia zwierzecego (zachowanie okresu karencji, pozostalosci).

Wyroznia sie zwierze zdrowe, chore, ale tez zakazone.

Przyczyny chorob

Etiologia - nauka zajmujaca sie badaniem przyczyny chorob

Choroby:

• Zakazne - wywolywane przez czynniki zakazne : wirusy priony bakterie grzyby

• Niezakazne - inne czynniki : fizyczne chemiczne srodowiskowe ...

Choroba zakazna to wywolywana przez czynnik zakazny.

Choroba zarazliwa to choroba zakazna ktora latwo moze przenosic sie z jednego zwierzecia na inne.

Zaraza - choroba zarazliwa ktora wystepuje masowo w okreslonym czasie i przestrzeni; dotyczy zarowno ludzi jak i zwierzat; choroby o ciezkim przebiegu, latwo i szybko przenoszace sie, szerzace sie na duzym obszarze.

Gabczasta encefalopatia BSE

Zaczelo sie od skrejpi u owiec

Etiologia - prion (bialko o charakterze zakaznym, zmienia konformacje bialek gospodarza, stwierdzono jego obecnosc w mozgu, wezlach chlonnych, narzadach wew., galce ocznej i rdzeniu kregowym, brak w miesniach, mleku, nerwach w miesniach; okres inkubacji ok. 5-7 lat)

Wystepowanie - bydlo; europa, Kanada, USA, Japonia, Izrael

Zakazenie - zarazek w maczkach miesno-kostnych, zakazenie droga pokarmowa

Jest choroba zakazna, ale nie zarazliwa.

Bruceloza bydla

Etiologia - Brucella abortus

Wystepowanie - bydlo; poludniowa Europa, Ameryka, Afryka, Azja

Zakazenie - zaazek w wodach plodowych, blonach plodowych, mleku roniacych krow; zakazenie droga pokarmowa, przez skore, przez blony sluzowe, przez gruczol sutkowy w czasie doju.

Zakazna i zarazliwa.

Pryszczyca

Etiologia - wirus z rodziny Picornaviridae, rodzaju Aphthovirus

Wystepowanie - zwierzeta parzystokopytne; Ameryka Pd, Afryka, Azja

Zakazenie - zarazek w wydychanym powetrzu, slinie, moczu, kale, mleku, nasieniu, produktach spozywczych (mleko, mieso); zakazenie przez kontakt bezposredni i posredni zwierzat, przeniesienie przez ptaki, ludzi, samochody

Zarazliwa, zakaza. ---> zaraza

Epideniologia - nauka o stanie zdrowia populacji. Bada wplyw roznych czynnikow i warunkow srodowiskowych na wystepowanie chorob lub roznych stanow fizjologicznych w populacji.

Epidemiologia a epizootiologa:

Epi - na, nad; demos - ludnosc; zoon - zwierze; logos - nauka.

Epizootiologia:

• Powstawanie i przebieg chorob w populacji

• Wysepowanie chorob

• Drogi szerzenia

• Teoria testow diagnostycznych

• Badania przegladowe

• Badania obserwacyjne

• Badania kliniczne

• Badania ankietowe

• Modelowanie

• Zasady zwalczania chorob zwierzat

Epizootiologia - rzadko sie uzywa, raczej eidemiologia albo konkretnie choroby zakazne zwierzat.

Epidemiologia weterynaryjna zawiera w sobie zarowno choroby zakazne i niezakazne.

Przyczyny chorob -

• postulaty Kocha (odkrywca bakterii wywolujacych gruzlice, waglik i cholere)

• Drobnoustroj jest izolowany od wszystkich osobnikow wykazujacych objawy choroby i nie jest izolowany od osobnikow zdrowych

• Z drobnoustroju izolowanego od chorych osobnikow mozna uzyskac czysta kulture

• Dotycza chorob zakaznych

• Ten sam zarazek moze wiklac rozne jednostki chorobowe

• Choroba moze byc wywolywana przez zakazenia mieszane

• I inne...

• postulaty Evansa

• ..

• ...

• I inne

Epidemiologia wet. bada przyczyny powstawania chorob, zbieranie informacji o przebiegu, tworzenie zasad zwalczania chorob, zapobieganie szerzeniu sie chorob --> metoda diagnostyczna.

Podzial epidemiologii:

• Opisowa - badania przegladowe

• Analityczna - badania obserwacyjne

• Eksperymentalna - badania kliniczne

• Teoretyczna - modelowanie

Powstawanie i przebieg chorob populacji.

Przyczyna ---> choroba

Kanony indukcji eliminacyjnej Milla:

• Kanon jedynej zgodnosci

• Kanon jedynej roznicy

• Kanon zmian towarzyszacych

• Kanon oparty na analogii

• ..

Postawienie hipotezy ---> weryfikacja hipotezy

Warunek wystarczajacy i konieczny

• Zadzialanie czynnika zawsze wywola chorobe, np. pojawienie sie wirusa pomoru klasycznego swin

• Brak czynnika = brak choroby

• Wyeliminowanie czynnika prowadzi do wygasniecia choroby

Warunek konieczny, ale niewystarczajacy

• Do wystapienia choroby potrzebne jest jednoczesne zadzialanie czynnika etiologicznego i dodatkowych czynnikow

• Zachorowanie na tezec

• czynnik etiologiczny - Clostridium tetani;

• dodatkowy czynnik - brak dostepu powietrza

Warunek wystarczajacy, ale niekonieczny

• Jedna chorobe moga wywolac rozne czynniki niezalezne od siebie

• Np. oparzenie - temperatura albo kwas

Przyczyny podstawowe - niezbedne do wystapienia choroby.

Przyczyny dodatkowe (predysponujace) - ...

Przyczyny wewnetrzne - wynikajace z cech zwierzecia

P. Zew - niezalezne od zwerzecia

Czynniki moga byc zwiazane ze

• zwierzeciem - rasa, genotyp, hormony,

• srodowiskiem,

• zarazkiem -

Zakazenie - wnikniecie zarazka do organizmu i przetrwanie w organizmie

Skazenie - obecnosc zarazka bez namnazania

Zakazenie - miejscowe lub ogolne, przejsciowe lub trwale, pierwotne lub wtorne, jeden gatunek zarazka lub wiele, zakazenie zewnetrzne lub autoinfekcja.

Zakazenie.

• Zrodlo zakazenia - miejsce gdzie znajduje sie i namnaza zarazek oraz wydostaje sie do srodowiska - zakazone zwierze, rzadko srodowisko (listerioza - np. skazona kiszonka bedzie zrodlem zakazenia)

• Wtorne zrodlo zakazenia - nagromadzenie zarazka poza organizmem (np. pastwisko skazone laseczkami waglika)

• Przenosiciel zarazka (wektor) - zwykle stawonog przenoszacy zarazek z jednego zwierzecia na drugie.

• Rezerwuar (zbiornik) zarazka - zbior zrodel zakazenia

• Ognisko zakazenia - miejsce gdzje znajdje sie zrodlo zaazenia wraz z otoczeniem

Chorobotworczosc (patogennosc) - zdolnosc czynnika do wywolania chorby

• mikroorganizmy niechorobotworcze (produkcja kefirow)

• Bezwarunkowo chorobotworcze (rozyca)

• Warunkowo chorobotworcze (enterotoksemia u koz i owiec)

Zjadliwosc - stopien chrobotwrczosci.

• malo i wysoko zjadiwe

Nosicielstwo - bytowanie zarazka bez wwolywania objawow chorobowych

Siewstwo zarazkow - wydalanie zarazkow przez nosiciela - stale lub okresowe

Zakazenie latentne - dlugotrwale, bezobjawowe bytowanie zarazka w organizmie w stanie utajenia, czesto bez siewstwa, np. latentne zakazenia wirusowe - wbudowanie sekwencji kwasu nukleinowego wirusa do zierzecia

Zakazenie produktywne - okres namnazania i wydalania wirusa

Postaci chorob

Subkliniczna - brak objawow kliniczych, mozliwsc wykrycia etodami laborat.

Kliniczna, jawna - przebieg lekki (poronny), umiarkowany, ciezki

Zejscie choroby - wyleczenie, mierc i

Czynniki ze strony srodowiska

Miejsce bytowania, warunki klimatyczne, system chowu - pomieszczenia, zywienie, opieka

Szerzenie sie chorob

• Poziome

• Kontakt bezposredni

• Kontakt posredni - przedmioty, pasza, woda, gleba, powetrze, wektory, jatrogennie (lekarz przenosi choroby, np. wspolna igla dla calego stada)

• Pionowe

• Choroby genetyczne

• Zakazenie w okresie zycia plodowego

• Zakaenie w trakcie porodu

Wystepowanie chorob

• Zachorowania sporadyczne

• Nieliczne, brak zwiazku miedzy nimi

• Endemiczne

• Choroby stale wystepujace w danej okolicy, trwanie zalezne od warunkow

• Epidemiczne

• Liczba zachorowan wieksza na danym terenie w okreslonym czasie powyzej spodziewanego poziomu

• Przypadki powiazane ze soba

• Epidemia a sezonowosc!! wzrost zachorowan na grype jesienia i wiosna jest przewidziany - grypa nie jest epidemia

• Pandemiczne

• Szerzenie gwaltowne, na duzym obszarze, dotyczy wielu krajow

Endemia a epidemia - granice plynne

Potencjal epidemiczny - warunki, okolicznosci warunkujace wystapienie i rozwoj epidemii.

Cyklicznosc epidemii - wystepowanie epidemii w mniej lub bardziej regularnych odstepach czasu na przestrzeni wielu lat bez wzgledu na zmiany czynnikow warunkujacych powstawanie choroby.

Sezonowosc epidemii - zaleznosc nasilenia choroby od por roku

• Wplyw klimatu na odpornosc zwierzat, na zarazek, na szerzenie sie choroby

• Zjawiska spoleczne - turystyka

Struktura populacji zwierzat

• Populacja kontaktujaca sie - liczne kontakty pomiedzy osobnikami danej populacji i innych populacji, np. stada dzikich zwierzat

• Populacja izolowana - wydzielona zbiorowosc (stado)

• zamknieta - brak odplywu (z wyjatkiem uboju) i doplywu zwierzat, np. chow zamkniety swin, chow kur niosek (wchodza, niosa jaja i potem na uboj)

• otwarta - ograniczony doplyw i odplyw zwierzat, np. hodowa psow

Okresenie liczebnosci:

• Populacja izolowana - ksiegi rodowodowe, ocena uzytkowosci

• Populacja kontaktujaca - spisy zwierzat, system identyfikacji, dane zwiazkow hodowcow, dane dotyczace szczepien (np. na wscieklizne), sprzedaz pasz, chwytanie, oznakowanie, wypuszczanie, chwytanie

Wspolczynnik - licznik zawarty jest w mianowniku, np. w mianowniku chore + zdrowe a w liczniku chore

Wskznik - licznik i mianownik wzajemnie sie wykluczaja np. Chore do zdrowe a/b

Wspolczynnik chorobowosci (prewalencji)

• Stosunek liczby chorych zwierzat w danym czasie do liczby zwierzat w narazonej populacji w tym czasie

• Wspolczynnik prewalencji - dotyczy roznych zjawisk (nie tylko choroby, np. prewalencja bialego umaszczenia krolikow)

• Wspolczynnik chorobowosci chwilowej/okresowej

• Jest to prawdopodobienstwo ze losowo wybrane zwierze w okreslonym punkcie czasu jest chore na dana chorobe.

• Brak rozroznienia miedzy starymi a nowymi przypadkami zachorowan

• Wystepowanie i rozpowszechnianie choroby

• Pojecie statyczne do opisu chorob przewleklych i do oceny testow diagnostycznych

Wspolczynnik zachorowalnosci

• Stosunek liczby nowych zachorowan w danym czasie do liczby zwierzat narazonych na zachorowanie w tym czasie

• Prawdopodobienstwo zachorowania w danym czasie

• Szybkosc z jaka pojawiaja sie nowe przypadki

• Pojecie dynamiczne - charakteryzowanie...

• Wspolczynnik chorobowosci roczny = wsp. na poczatku okresu (na dzien 1. stycznia) + wsp. zachorowalnosci

Wspolczynniki stosunek liczby zwierzat/stad w danym czasie do liczby zwierzat/stad w populacji w danym czasie.

Liczone na poziomie zwierzat lub stad.

Zwierzeto-czas - czas przebywania zwierzat w danej populacji liczony w zwierzeto-miesiacach.

Wspolczynnik upadkowosc

Stosunek liczby padniec w danym czasie do liczby zwierzat w populacji w danym czasie

Upadkowosc proporcjonalna

Upadkowosc ogolna

Wspolczynnik smiertelnosci

Stosunek liczby padniec do liczby zwirzat chorych

Zalezy od czasu obserwacji

Dla chorob ostrych

Wspolczynnik przezywlnosci

Stosunek liczbya chorob-liczba padniec do liczby zwierzat chorych

Prawdopodobienstwo przezycia mimo choroby

Dla chorob przewleklych

Zalezny od samej choroby oraz czynnikow subiektywnych (np. zlamanie nogi u krowy a u czlowieka; u ludzi przezywalnosc duza bo sie wyleczy, u krow mala bo nie oplaca sie trzymac i leczyc takiej krowy)

---