System normatywny.

Istnieją różnego rodzaju wzory, by mogły być normatywne muszą mieć moc przymuszającą.

Wzory kulturowe - wzory zawierające moc przymuszającą i aparat przymuszający zawarty w sankcjach;

Społeczeństwa wytwarzają wzory normatywne i sankcjonują je.

Hipoteza normatywna - informuje do czego odnosi się wzór normatywny;

Dyspozycja - np. siedzenie na wykładach;

Norma = hipoteza + dyspozycja + sankcja

Rodzaje norm społecznych:

1. obyczaje - powstają bardzo długo, dotyczą szerokiego zakresu dziedzin życia, szerokich sfer zewnętrznych, ewoluują, zależą od położenia geograficznego, sankcją może być np. dezaprobata;

2. prawo - tworzone przez suwerenną władzę państwową wg. procedur: określony autor, okres ważności, ogłoszenie prawa; dotyczy zewnętrznych sfer życia; sankcje tylko negatywne (pozytywna to 10 % znaleźnego)

3. moralność - kryterium dobra i zła; dotyczą zachowań zewnętrznych i wewnętrznych; rzadko są spisywane; istnieje moralność dominująca (np. nie wolno zabijać); sankcje: są wymierzone spontanicznie przez społeczeństwo, wyrzuty sumienia…

4. religia - reguluje tą samą sferę co moralność, związane z instytucją kościelną, sferą między człowiekiem a bogiem (osobą transcendentną); pochodzą owe normy od boga, proroków, zgromadzenia… sankcje: udzielenie przez instytucje wg. procedur, niektóre kary i nagrody są transcendentne;

Prawo:

1. Funkcja kontrolna.

1. sposoby normatywne;

2. sposoby pozanormatywne

Do zmobilizowania do przestrzegania są sankcje i gratyfikacje; Bobbio wyróżnił systemy:

1. represyjny - operują głównie zakazami i sankcjami, nastawione na ochronę porządku i bezpieczeństwa;

2. promocyjny - operują głównie nakazami i nagrodami, celem realizacja określonych programów społecznych;

2. Rozdział dóbr i ciężarów

1. sprawiedliwość dystrybutywna - każdemu wg.:

- pracy

- pozycji

- zasług

- potrzeb

- każdemu to samo

2. sprawiedliwość komutatywna (wymienna) - każdemu wg. zobowiązań, które dobrowolnie przyjął;

3. sprawiedliwość materialna - odnosi się do rozdziału dóbr i ciężarów

4. sprawiedliwość proceduralna - organizowania procesu; reguły:

- zasada niezawisłości i bezstronności sądów

- zasada równości stron

- prawo do obrony

3. Regulacja konfliktów

konflikt - sytuacja w której jedna ze stron występuje z żądaniami, które druga kwestionuje (indywidualne lub kolektywne); metody rozwiązywania:

1. tryb kontraktowy - strony same rozwiązują

2. tryb mediacyjno-koncyliacyjny - koncyliator nie ma uprawnień władczych (tylko pomaga); strony wybierają koncyliatora, procedurę i zasadę rozwiązywania konfliktu;

3. tryb arbitrażowy - wyrok arbitra ma charakter władczy; strony wybierają arbitra, procedurę i zasadę rozwiązywania konfliktu;

4. tryb adjudykacyjny - z góry ustalone zasady i procedury(np. sąd); możliwy jest w nim tryb mediacyjny i kontraktowy;

Przyczyny konfliktów:

1. poglądy - debata, rozmowa, wolność słowa, prasy

2. dobro materialne - wolny rynek

3. wartości - wolność wyznania

Mediator:

1. osoba z zewnątrz

2. nie jest osobą narzuconą

3. strony decydują o procedurze

Prawo a moralność.

Etos - ogół norm społecznych regulujących zachowania członków danego społeczeństwa;

Kryterium różnic:

1. Stopień formalizacji i instytucjonalizacji;

2. Obowiązywanie norm:

1. normy prawne - uzasadnione tetycznie (źródłem akt władzy kompetentnego organu państwa)

2. normy moralne - uzasadnione aksjologicznie (działa gdy społeczeństwo akceptuje i stosuje)

3. Sankcje.

4. Przedmioty regulacji

1. prawo reguluje zewnętrzne zachowania ludzi

2. moralność może regulować także sprawy wewnętrzne

5. Podmioty

6. Stosunek do państwa

Relacje między prawem a moralnością:

1. przedmiotowe - jak się ma do siebie zakres regulacji prawnej i moralnej:

- prawo to minimum moralności

- prawo i moralność mają część wspólną

2. walidacyjne - w jaki sposób niezgodność prawa z moralnością wpływa na jego obowiązywanie;

- wpływ norm moralnych na prawne: humanizacja kodeksu prawnego, sposób wykonywania kar, nie kara się niedoszłych samobójców

- wpływ norm prawnych na moralne;

3. funkcjonalne - w jaki sposób wpływa moralność na prawo i odwrotnie:

- bezpośrednia inkorporacja - normy moralne stają się prawnymi

- przepisy odsyłające

- terminy wartościujące - „dobra wiara”, „rażąca niewdzięczność”

- ustawodawca konstruuje kontratywy - oceniając jakiś czyn, można to zrobić z punktu widzenia norm moralnych

Prawo pozytywne i natury.

Pozytywizm prawny (prawo stanowione) - to prawo stanowione przez władzę państwową, musi być pisane i jest ogólne;

Założenia (John Austin - ojciec pozytywizmu):

1. prawo nie musi się wywodzić z żadnego porządku praw moralnych i boskich;

2. źródłem prawa jest akt ustawodawczy (suwerena)

3. istnieje obowiązek przestrzegania prawa (poparty przymusem państwowym)

W XIX nastąpiła konieczność regulacji prawnych z powodu gospodarczego. Dlatego p.p. tak się rozwinęło, było na nie zapotrzebowanie.

W XX zaczęła się krytyka, dążono do wprowadzenia zmian.

Hardt - chciał wprowadzić minimum praw natury; prawo powinno być jasne i spisane, ustanowione przez suwerena, który musi wprowadzić minimum moralności; chciał by:

1. prawo podlegało ocenie moralnej

2. prawodawca musi uznać normę „nie zabijaj”

3. musi uregulować kwestię własności

4. musi uregulować prawo socjalne

5. musi uwzględnić zasadę równości

6. regulacje musi zabezpieczyć sankcjami

Prawo naturalne - nie jest stanowione przez człowieka, jest naturą człowieka

1. Sofiści - prawo naturalne istniało zawsze i powinno być wzorem dla prawa stanowionego; prawo naturalne dali ludziom bogowie, by łatwiej im było osiągnąć szczęście na ziemi, władcy powinni uznać prawa natury i wg. nich prawo tworzyć; prawo powinno się tak tworzyć by nie konfliktowało z p.n.

2. Arystoteles - p.n. jest wiążące i jest prawem wyższym, ale jeżeli ktoś stworzy prawo w konflikcie z p.n. to należy przestrzegać p.p.; p.n. jest racjonalne; aby zrozumieć p.p. należy się go nauczyć, a p.n. nie; p.n. jest niepisane, jest szczegółowe (p.p. jest ogólne); p.n. jest prawo własności i prawo do wolności i niewolnictwa (Helleni są predysponowani do inteligentnego spędzania wolnego czasu); p.n. jest powszechne i niezmienne (zmienia się jego treść), prawa są też zależne od środowiska;

3. Cyceron - p.n. jest to prawo prawego rozumu, jest zgodne z nauką człowieka, niezmienne i wieczne, nie może być zmienione, nie można się od niego uchylić, obowiązuje nawet gdy nie traktuje o nim p.p.; obowiązuje wszystkie narody i czasy; stworzył je i dał Bóg;

4. Św. Tomasz z Akwinu - (ius aeterna = prawo wieczne) najważniejszy porządek prawa jest niepoznawalny, wywodzi się z niego prawo Boskie - objawiona cz. prawa wiecznego; z kolei p.n. jest cz. p. Boskiego; p. stanowione musi być zgodne z tymi prawami wyższymi; prawodawca nie ma w ogóle wiele do regulacji; nie można się sprzeciwić prawu naturalnemu;

5. Hugo Grocjusz - ojciec prawa międzynarodowego; próbował zerwać z boskim pochodzeniem p.n. „obowiązywanie p.n. daje się utrzymać nawet uznając, że Bóg nie istnieje lub nie troszczy się o sprawy ludzkie”; człowiek ma prawo do własności, do restytucji (zadośćuczynienia), karania przestępców, p. nakazujące dotrzymania umów - najważniejsze p.n.; był to program burżuazyjny; jeżeli p.p. rażąco łamie p.n. można się sprzeciwiać;

6. XIX - okazuje się, że p.n. nie wystarcza; rozwija się burżuazja, która zgłasza zapotrzebowanie na regulacje p.p.; aby nie podważać p.p. odrzuca się postulat uzgadniania go z p.n.; bezpieczeństwo prawne było najważniejsze;

7. XX - uznano, że p.p. jest niebezpieczne, potrzebne jest minimalne uwzględnienie p.n.;

Koncepcja Radbruha - był przekonany, że p.p. i p.n. to dwie różne rzeczy; systemy prawne analizuje się na trzech płaszczyznach:

1. sprawiedliwość

2. celowość

3. bezpieczeństwo - pewność prawa

Radbruch był znanym i cenionym prawnikiem; po wojnie wyłożył koncepcję modyfikującą p.p.; „kiedy przepisy w sposób rażący naruszają p.n. wtedy obowiązkiem jest odrzucenie takiego prawa przez osoby stosujące”; sędzia jest prawnie związany z ustawą, ale jego godność nie pozwala mu stosować prawa naruszającego p.n. w sposób rażący; dzięki temu doszło do procesu norymberskiego, tak samo było z uciekinierami z NRD do RFN, których rozstrzeliwano;

Koncepcja Fuller'a - szkoła prawnonaturalna; wydał książkę „Moralność prawa”; z tego co jest wnioskujemy co być powinno; uważał, że prawem jest tylko dobre prawo; o prawnym charakterze prawa świadczy wewnętrzna moralność; zasady moralne o charakterze proceduralnym:

1. normy prawne muszą być ogólne, mogą się jednak znaleźć szczegółowe

2. p. musi być opublikowane (promulgacja), wszyscy muszą mieć dostęp do prawa

3. p. musi być prostetywne (nie może działać wstecz), jeśli na korzyść obywatela to może

4. jasne sformułowanie prawa

5. niesprzeczność przepisów prawnych - bardzo trudno spełnić; w razie sprzeczności:

- musimy sprawdzić czy oba obowiązują

- sprawdzamy rangę (hierarchiczność) - lex superior derogat legi inferiori

- zasada chronologiczności - lex posteriori derogat legi priori

- zasada merytoryczności - lex specialis derogat legi generali

6. postulat wykonalności - tylko normy możliwe do wykonywania

7. stabilność prawa

8. konieczność oparcia stosowania prawa na prawie pisanym

Sposoby tworzenia prawa.

1. Prawo stanowione - uchwała, ustawa… - wszystko, co zostało spisane i zebrane

2. Prawo precedensowe - precedens powstaje wtedy, gdy nie ma co do danej sprawy ustaleń w warunkach prawnych i jest wtedy, gdy sąd orzeka w jakiejś sprawie, i wzoruje się na sądzie, który wcześniej orzekał w sprawie podobnej; zasada stare decisis - sąd jest związany swoją wcześniejszą decyzją (sąd wyższej instancji związany jest decyzją wyższej instancji);

3. Prawo kontraktowe - na drodze umów międzynarodowych, między dwoma lub więcej stronami; jeśli zostanie ratyfikowana przez państwo, to ta umowa staje się częścią prawa stanowionego;

4. Prawo zwyczajowe - zwyczaj to ustalony sposób postępowania, w przekonaniu stosującego go jest obowiązujący; zwyczaje często uzupełniają prawo stanowione

5. Prawo religijne (kanoniczne) - nie jest współcześnie bezpośrednim źródłem prawa, jednak może być podstawą do tworzenia prawa stanowionego:

- w przeszłości koloniści angielscy zasiedlali USA w celu stworzenia państwa bożego i w koloniach prawem obowiązującym miało być prawo religijne;

- w Koranie jest wiele zapisów obowiązujących, ale tylko wtedy, gdy na dany temat nie ma nic w prawie stanowionym

6. Prawo prawnicze - są pewni ludzie, którzy mają prawo tworzyć prawo i ich orzeczenia mają moc prawną;

Porównanie prawa stanowionego i prawa precedensowego.

System prawa stanowionego (ustawowego);

1. Prymat prawa ustawowego - wszystkie najistotniejsze kwestie uregulowane są w aktach prawnych zwanych ustawami;

2. Podział władzy państwowej - trójpodział, czyli stanowienia prawa należy do specjalnych organów państwa (legislatywy);

3. Sądy prawa nie tworzą, tylko je stosują;

4. Recepcja prawa rzymskiego - przejęcie tego prawa;

Sądy mogą ustalać normy jednostkowe w oparciu o normy ogólne (ustawy), a jeśli w danej kwestii nie ma normy ogólnej musi orzec, że sprawa nie kwalifikuje się do rozstrzygnięcia;

System prawa precedensowego (anglosaskiego, common law);

Obowiązuje w Anglii, Irlandii (w Szkocji nie), w USA (z wyjątkiem Luizjany), Kanadzie (z wyjątkiem Quebeku)… Początek prawa to poł. XI - skonsolidowanie rozrzuconego po Anglii społeczeństwa; prawo rzymskie nie przyjęło się, wymyślili, że ustaleniu prawa mają służyć wyroki sądów królewskich. Przyjęto zasadę, że jeśli król pierwszy raz wydał orzeczenie w sprawie, to przy 2,3… sprawie orzeczenie ma być takie samo i każdy niższy organ jest temu podporządkowany - zasada stałej decyzji (stare decisis). Ten właśnie wyrok jest precedensem, tyle, że w tym wyroku szukamy zasady, która legła u podstaw wyroku - ratio decidendi.

Pojawiały się też w Anglii sądy kanclerskie, w których można było orzekać bez żadnej podstawy prawnej, ale zgodnie z zasadą słuszności. Pojawiły się bo prawo precedensowe było za sztywne.

W tej chwili te systemy się zlały i orzekają wg. zasady spójności (equity).

Cechy systemu precedensowego:

1. prymat ustawy (publiczne, karne, finansowe, podatkowe, ochrony środowiska, precedensy są w prawie karnym i cywilnym)

2. nie ma trójpodziału władzy

3. sądy także tworzą prawo

4. brak recepcji prawa rzymskiego

Normy prawne i przepisy prawne.

Norma - szersza grupa wypowiedzi dyrektywnych obejmujących także różnego rodzaju zalecenia, rady; nie można powiedzieć czy są prawdą czy fałszem, ale czy są słuszne albo skuteczne;

Ocena - wyrażamy postawę aprobaty lub dezaprobaty wobec kogoś lub czegoś

Norma prawna - zrekonstruowana z tekstu prawnego dyrektywa postępowania składająca się, z co najmniej z dwóch części (odpowiedzi na dwa pytania):

1. hipoteza - kto i w jakich okolicznościach?

2. dyspozycja - jak powinien się zachować?

3. sankcja - jakie będą konsekwencje, gdy nie wypełni dyspozycji?

Koncepcje:

1. H -> D - jeśli ktoś wyrządzi szkodę (H), to musi ją naprawić (D)

2. H -> S - jeśli ktoś zabije (H), to musi ponieść karę (S)

3. H -> D/S - jeśli ktoś jest w małżeństwie (H), to nie może zawrzeć drugiego (D), bo kara (S)

4. H₁ -> D/H₂ -> S - jeśli jest reguła (H₁), to adresat ma się zastosować (D), jeśli naruszy dyspozycję (H₂) to sankcja (S)

Podział przepisów prawnych:

1. normy:

- generalne - adresat określony za pomocą cech

- indywidualne - adresat określony imiennie

- abstrakcyjne - dotyczą zachowań powtarzalnych

- konkretne - odnoszą się do zachowań jednorazowych

- ogólne = generalne + abstrakcyjne

2. przepisy:

- nakazujące, zakazujące, dozwalające

- odsyłające:

• systemowe - odsyła do innych przepisów

• pozasystemowe - odsyła do reguł i zasad prawnych

- blankietowe - odsyłają do aktów, które dopiero mają być wydane

- imperatywne

- dyspozytywne

- kompetencyjne - upoważniające orany do stanowienia określonych norm

3. normy programowe - np. władze popierają rozwój kultury

4. zasady prawa i zwykłe normy prawne

Sankcje:

1. represyjna - szkody wywołane tytułem odpłaty

2. egzekucyjna - przywrócenie stanu właściwego

3. nieważności - unieważnienie czegoś, jeśli nie zostało zrobione zgodnie z prawem

1. kary - więzienie, grzywna

2. środki karne - utrata prawa jazdy

Rodzaj i wymiar kary:

1. oznaczone alternatywnie - sędzia określa rodzaj i wymiar

2. oznaczona bezwzględnie - określony rodzaj i wymiar (w Pol. nie ma)

3. oznaczona względnie - rodzaj określony, sędzia ustala tylko wymiar

leges perfectae - przepisy w których mowa o nieważności (jeśli sprzedamy dom bez notariusza)

leges minus quam perfectae - pewna czynność jest ważna mimo złamania prawa, może narazić na sankcję (poinformowanie małżonka, że jesteśmy po rozwodzie)

leges plus quam perfectae - sankcja karna i nieważności (bigamia)

leges imperfectae - nierealne sankcje

Inkorporacja - zebranie, usystematyzowanie, wydanie przepisów nie zmieniając treści:

1. chronologicznie

2. hierarchicznie

3. merytorycznie

4. przedmiotowo

Kodyfikacja - całościowe, względnie wyczerpujące unormowanie jakiejś obszernej dziedziny prawa, z reguły w drodze ustawy, w miejsce uchylonych a.n.

Konsolidacja - zebranie w jednym akcie normatywnym kilka obowiązujących dotychczas a.n. bez ich zmiany, dopuszcza się ujednolicenie

Nowelizacja - częściowa zmiana lub uzupełnienie obowiązującego a.n. przez inny tej samej rangi

Unifikacja - rozciągnięcie obowiązujących a.n. danej dziedziny na obszar całego państwa:

1. powstanie suwerennego państwa z ziem czasowo okupowanych

2. powstanie jednolitego państwa z kilku części (RFN+NRD)

3. powstanie państwa federalnego, konfederacyjnego, unitarnego

Budowa ustawy.

Ustawa składa się z:

1. Części nieartykułowanej:

1. nagłówek - data, tytuł, wskazuje gdzie znajdziemy

2. preambuła - pozwala zrozumieć cel

2. Części artykułowana (przepisy):

1. ogólne

2. szczegółowe

3. dostosowujące - jak należy postępować, gdy postępowanie się toczy, a prawo się zmieniło;

4. przejściowe

5. końcowe

Obowiązywanie prawa.

Obowiązywanie:

1. należy sprawdzić czy w sensie normatywnym i tetycznym jest zgodne, musi być należycie ustanowione, ogłoszone; prawo musi być aprobowane przez obywateli, muszą się z nim zgadzać i uznawać je za wartościowe; w istotny sposób wpływa na przestrzeganie; jeśli prawo nie jest aprobowane (podwyższenie podatków) to będzie łamane;

2. w sensie behawioralnym - jeśli prawo jest kontrolowane, organy władzy przymuszają obywateli do jego stosowania

3. w sensie faktycznym - te które są tworzone przez państwo

4. w sensie aksjologicznym (nauka o wartościach) - te, które spełniają kryteria etyczne

Aspekty obowiązywania prawa:

1. czasowy:

- epizodyczne - te, które mają określony czas stosowania (ust. o świadku koronnym)

- retroaktywne - wsteczna moc obowiązywania (gdy sąd skazał na śmierć, a potem zniesiono karę śmierci, to zmienia się skazanemu karę na dożywocie)

- derogacyje - uchylające

2. terytorialny - obowiązuje na terytorium kraju wraz z jego wodami i strefą powietrzną, z wyjątkiem placówek dyplomatycznych, baz wojskowych…

3. personalny - obowiązuje obywateli Polski (w kraju i zagranicą) oraz ludzi, którzy przebywają w Polsce, z wyjątkiem tych którzy posiadają immunitet

Co powoduje, że ludzie przestrzegają prawo?

1. sankcje, wszelkiego rodzaju represje, które nas zmuszają

2. aprobata - wtedy postępowanie nie jest związane z obawą przed jakąś sankcją

Nieposłuszeństwo wynika z niezgodności między obowiązywaniem normatywnym a aksjologicznym (słuszność):

1. nieposłuszeństwo cywilne - łamanie prawa związane z nieaprobowaniem go

2. nieposłuszeństwo obywatelskie - muszą wystąpić warunki:

- konflikt między obowiązywaniem w sensie normatywnym i aksjologicznym - uznanie normy za niemoralną, nieetyczną…

- nasilenie to jest jawne, demonstracyjne

- osoba, która dopuszcza się nieposłuszeństwa, zgadza się poddać karze

- zakaz stosowania siły - jeśli jest przemoc nie możemy mówić o nieposłuszeństwie obywatelskim

Normy prawne muszą być deregowane, jeśli ustala się nowe. Przyjmuje się, że jeśli jakieś prawo przez dłuższy czas nie obowiązywało, to traci moc - desueduto - zwyczaj negatywny.

Wnioskowanie:

1. z analogii (analogia legis, analogia z ustawy) - zakłada, że ustawodawca przypadkiem o czymś zapomniał, ustawa obejmuje fakt A, ale nie obejmuje faktu A', więc poprzez wnioski z analogii obejmiemy działaniem tej ustawy fakt A'

2. analogia juris (analogia z systemu) - dodawanie normy, ale takiej, która nie jest tak nierozerwalna (jej stosowanie jest niedopuszczalne)

Wykładnia prawa.

Ma na celu ustalić, jaki jest zakres i przedmiot normy:

1. jedna opcja mówi, że przepisy jasne nie wymagają interpretacji

2. druga opcja mówi, że interpretacja musi być zawsze choćby miała być bardzo prosta

Przykłady:

art. 43 W przypadku nieobecności adresata w mieszkaniu pismo doręcza się za pokwitowaniem do rąk dorosłego domownika, sąsiada, dozorcy, gdy te osoby podjęły się przekazania.

art. 46 Rozwód orzeka się, gdy nastąpił zupełny lub trwały rozpad pożycia małżeńskiego.

art. 9 Do obowiązku najemcy (lokatora) należy konserwacja i naprawy instalacji grzewczych.

art. 10 Do obowiązków wynajmującego należy wymiana urządzeń grzewczych.

art. 23 KC Samoistny posiadacz gruntu, który wzniósł na powierzchni lub pod powierzchnią gruntu budynek lub inne urządzenie, które przerosło wartość znacznie zajętej działki może żądać od właściciela, aby sprzedał mu tą działkę.

Ad art. 46

trwały - taki którego nie da się odwrócić

zupełny - z tym był problem, więc:

Wytyczne - doprecyzowują ustawę, ustalone przez S.N., czasem całkiem mogą zmienić sens ustawy.

S.N. ustalił te wytyczne, z których wynikało, że zupełny rozpad w sensie fizycznym, ekonomicznym, psychicznym.

Ale teraz S.N. nie może tworzyć wytycznych, bo dochodzi wtedy do zmiany treści ustawy, a więc twórcą byłby sąd, a to niezgodne.

Podział interpretacji ze względu na podmiot i moc wiążącą.

1. Autentyczna - w odniesieniu do ustaw wykonuje parlament, w odniesieniu do rozporządzeń i niższych organy je wydające; parlament wydaje ustawę interpretacyjną:

1. dokonywana w sposób abstrakcyjny

2. ma powszechną moc wiążącą

3. w Pol. parlamenty z tego nie korzystają, wydają ustawy nowelizujące, ale inne organy z tego korzystają (min. finansów)

4. ma do niej prawo autor - interpretacja autorska

1. Legalna - w odniesieniu do prawa powszechnego jest nieużywana:

1. organ, który upoważniony jest do interpretacji prawa, ale nie jest to autor

2. takie upoważnienie miał TK do 1997 (przed nim Rada Państwa), decyzja ta jest wiążąca

3. TK to utracił, bo w Pol. jest trójpodział władzy, a TK jest powiązany z sądownictwem, więc nie powinien mieć uprawnień ustawodawczych

1. Sądowa - odnosi się nie tylko do sądów, ale do wszystkich organów z kompetencjami wykonywania prawa:

1. stosowane przy konkretnej sprawie (dokonywana in concrets)

2. nie ma mocy powszechnie wiążącej, ta moc obowiązuje tylko przy tej danej sprawie

3. sąd II instancji może interpretacje przyjąć lub zmienić

4. uchylić ją może, gdy stwierdzi, że były błędy proceduralne, więc wtedy odsyła znowu do I instancji, ale wraz z tym odesłaniem wskazuje, w jaki sposób ten s I inst. powinien zinterpretować; jeśli s. II inst.. nie jest przekonany co do inter. to może się zwrócić do SN z pytaniem; odpowiedź SN jest tylko w tej konkretnej sprawie wiążące (s. I inst.. nie ma prawa zwrócić się do SN); SN ma prawo do wydawania interpretacji in abstracto (czyli powszechnie obowiązującego), tylko wtedy, gdy stwierdzi, że dany przepis sprawia dużo kłopotów, ale nie obowiązują one powszechnie, obowiązują tylko SN;

1. Doktrynalna (profesorska) - najczęściej in abstracto;

1. dokonują jej zwykle prawnicy, profesorowie, piszą książki na ten temat

2. formalnie nie wiąże to nikogo, ale sędziowie, gdy mają kłopoty mogą sięgać do tych dzieł aby sobie pomóc

Doktryny dotyczące wykładni.

1. Interpretacja języka:

1. wyrażenie interpretujemy zgodnie z jego znaczeniem w języku potocznym

2. jeśli wyrażenie ma wiele znaczeń, to mamy przyjąć to, co jest najbardziej oczywiste

3. domniemanie języka prawnego: jeżeli autor nadał wyrażeniu specyficzną definicję to ją uznajemy

4. jeśli mamy do czynienia z wyrażeniem specjalistycznym to dokonujemy interpretację zgodna z gałęzią tej specjalności

5. jeśli ustawodawca posługuje się równobrzmiącymi pojęciami to nie należy nadawać im odmiennego znaczenia

6. jeżeli ustawodawca posługuje się różnymi pojęciami to nie należy nadawać im tych samych znaczeń

7. nie można opuścić przy interpretacji żadnego fragmentu

2. Dyrektywy systemowe - dotyczą tego, w jakim systemie

3. Dyrektywy funkcjonalne - wskazówki zgodne z systemem prawa

Podstawowy kontekst, to kontekst języka. Funkcjonalna jest najbardziej ryzykowna.

Osoby prawne.

Osoby fizyczne od urodzenia do śmierci mają zdolność (podmiotowość) prawną.

Mają także zdolność do czynności prawnych:

1. pełną

2. częściową

3. w ogóle

Decyduje o tym kryterium wieku oraz kryterium wiążące się ze stanem umysłowym. Częściowo ubezwłasnowolnieni mają częściową zdolność prawną.

Wyróżniamy kategorie zdolności prawnych:

1. pełną (jednostka ukończyła 18 lat i nie jest ubezwłasnowolniona)

2. brak (jednostka nie ma jeszcze 13 lat lub jest ubezwłasnowolniona) - wykluczone jest obarczanie obowiązkami prawnymi i wchodzenie w stosunki prawne, chyba, że dotyczą czynności drobnych (np. kupienie biletu do kina)

3. częściowe (13-18 lat lub są częściowo ubezwłasnowolnione) - niektóre czynności mogą wykonywać, jakby miały pełną zdolność prawną: drobne czynności (drobne umowy), mogą dysponować swoimi pieniędzmi, swoimi przedmiotami; większe czynności muszą być potwierdzone przez rodziców (opiekunów), nie mogą wykonywać czynności, które je obciążają jednostronnie (np. darowizna) chyba, że za zgodą rodziców; dziewczyna, która ukończyła 16 lat może wyjść za mąż, po tym otrzymuje pełnię praw; dwuletnie dziecko może sprzedać swój majątek za zgodą rodziców; testament można spisać tylko po 18 roku;

osoby częściowo ubezwłasnowolnione mają zdolność prawną uzasadnioną przez prawo;

Osoba prawna - to jednostka organizacyjna, która na zasadzie przepisów prawnych ma zdolność do czynności prawnych (w Pol. prawie cywilnym jest wyróżniona tylko jedna osoba prawna - skarb państwa);

---