WYKŁAD 1

Poglądy polityczne - starożytna Grecja

Etyka - chrześcijaństwo

Prawo - jurysprudencja rzymska

Prawo rzymskie w ogromnym stopniu ukształtowało nasze prawo, zwłaszcza prawo prywatne.

Ius Interpretanda - w potocznym znaczeniu, bo wykładnia nie została skodyfikowana.

Zasady wykładni są w większości wspólne w Europie, opierają się na rzymskich Ius Interpretanda.

Teoria wykładni jest bardzo dobrze rozwiniętym elementem teorii prawa.

TEORIE WYKŁADNI:

Teorie opisowe - opisują jak się de facto interpretuje przepisy prawa; jak jest?

Teorie normatywne - ustalają kanony poprawnego interpretowania; jak powinno się interpretować?

Teorie Klaryfikacyjne - tradycyjny punkt widzenia na wykładnię. Wykładnia polega na interpretowaniu przepisów jeśli będą uzasadnione wątpliwości; wyjaśnianie prawa; obowiązuje to na całym świecie; ustalanie sensu przepisu, gdy jest on wątpliwy. Model przyjęty ogólnie na świecie.

Teorie Derywencyjne - zrekonstruowane z przepisów normy prawnej. Przepisy prawne zawierają tylko fragmenty norm, dlatego trzeba się odwołać do innych przepisów, aby sformułować pełna normę prawną. Zwolennicy tej teorii nie kwestionują teorii klasyfikacyjnej.

Co znaczy ustalanie sensu przepisu? - metodologiczny podział:

Ekstencjonalizm - ustalić znaczenie pojęcia to znaczy odpowiedzieć na pytanie do jakich zdarzeń, zjawisk się to odnosi, a do jakich nie

Intencjonalizm - filozoficzna koncepcja, pewien konstrukt myślowy

Zakres, denotacja - zjawiska, do których odnosi się znaczenie pojęcia, ogół desygnatów.

Ustalenie znaczenia - ustalenie denotacji, zakresu danego pojęcia.

Teorie deklaratoryjne - wykładnia ma charakter odtwórczy, ma odtworzyć znaczenie wyrażanie, nie może tworzyć znaczenia.

Teorie konstytutywne - w wielu wypadkach wykładnia ma charakter twórczy, mogą występować elementy twórcze obok odtwórczości.

Orzeczenie TK z 3 marca 1995 - TK nie dodaje ani nie ujmuje znaczenia - deklaratoryjny charakter wykładni

Badania nad językiem - nasz język jest otwarty semantycznie, nie jest określony znaczeniowo

Open texture of law - otwarta tekstowość prawa, czyli cały szereg pojęć niedookreślonych, którym należy nadać sens (sfera niepewności, cienia semantycznego).

Twórczy charakter wykładni, np. sędziego nie polega na tym, ze przypisuje on sobie kompetencji ustawodawczych, ale wynika to z niedookreśloności naszego języka; z konieczności bywają przypadki twórczej wykładni.

W Niemczech - Auslegung - wykładnia odtwórcza, podstawowa

- Rechtsforbildung - wykładnia z elementami twórczymi

Przypadki wykładni twórczej:

• pojęcia niedookreślone, otwarte (np.: co znaczy być nietrzeźwym?)

• wykładnia zwężająca i rozszerzająca

• czasem prawo pozwala odstąpić interpreterowi od jasnego znaczenia językowego (np.: sąd niemiecki na początku XX w. uznał samochód za zwierzę)

Granice językowe - każda wykładnia powinna się zasadniczo mieścić w granicach słownikowego znaczenia

Reguły odstępstwa (charakter nadzwyczajny, wyjątkowy):

• gdy wykładnia prowadzi do absurdu

• rażąco łamie prawa i wolności człowieka

Wykładnia :

* Sensu stricto - dokonuje się jej tylko przy pomocy wykładni językowej, systemowej i funkcjonalnej

* Sensu largo - obejmuje również reguły wnioskowań prawniczych (analogia, a contrario, a fortiori) i reguły kolizyjne

Od jakiego momentu decyzje administracyjne wywierają skutki?

Ordynacja podatkowa 1997 2008 NSA podejmuje wykładnię

TK: powiedział, że każda decyzja interpretacyjna działa ex tunc - od momentu ogłoszenia aktu, niejako z mocą wsteczną - wyjaśnienie: w większości przypadków - charakter deklaratoryjny. Dopuszczone są tylko 2 wyjątki:

• wykładnia ma charakter twórczy - sąd zmienił znaczenie

• gdy jest daleko posunięta rozbieżność orzecznictwa od doktryny

- wtedy ex nunc (od momentu dokonania wykładni)

WYKŁAD 2

Clara non sunt interpretanda - przepisy jasne, niebudzące wątpliwości nie wymagają interpretacji. Musi panować powszechna zgoda co do jakich osób/stanów się odnoszą.

Jasność, niewątpliwość przepisów nie jest traktowana abstrakcyjnie, ale zrelatywizowana do danej sytuacji i kontekstu, jeśli są wątpliwości czy przepis odnosi się do danego stanu faktycznego czy nie. Jest to pogląd przeważający w doktrynie, jednakże istnieje opinia, że każdy przepis wymaga wykładni (omnia sunt interpretanda) - jasność przepisów jest kwestią dynamiczną - po jakimś czasie jasny przepis może stać się niejasny (np. na skutek postępu naukowo-technicznego, wydania nowego przepisu) i vice versa. Iperyt w czasie WW2 - czy świetle konwencji haskiej z 1907 jest to broń?

Przepis zawieszony w izolacji może być niejasny, a mimo to może podpadać po lex clara, bo te niejasności zostaną rozwiane w orzecznictwie sądowym. Przepis niejasny po wydaniu rozporządzenia staje się jasny.

Orzecznictwo sądów najwyższych wyjaśniające sens przepisów stara się wskazać prawidłowości tego wyjaśnienia.

TK: dopuszczalna jest wykładnia przepisu, który jest wprawdzie jasny, ale ustaliła się praktyka sprzeczna ze znaczeniem tego przepisu.

DYREKTYWY WYKŁADNI

a) Wg prof. Wróblewskiego znaczenie przepisów zależy od 3 kontekstów:

- językowego (z jakich wyrażeń składa się norma) wykładnia językowa

- systemowego (położenie wśród innych przepisów) wykładnia systemowa

- funkcjonalnego (przekonania, świadomość społeczna, ideologie) wykładnia funkcjonalna

b) Wg prof. Ziembińskiego (Poznań) dyrektywy wykładni dzielimy na:

- językowe

- pozajęzykowe

c) Kraje niemieckojęzyczne:

- gramatyczna

- logiczna

- systematyczna

- historyczna

- teleologiczna

d) prawo międzynarodowe (w tym z zastrzeżeniami prawo europejskie)

- wykładnia tekstualistyczna (podobne do wykładni językowej)

- wykładnia intencjonalistyczna (interpretacja zgodna z wolą ustawodawcy/-ów)

- wykładnia teleologiczna (podobne do wykładni funkcjonalnej)

We wszystkich krajach istnieją podobne dyrektywy wykładni. Wspólny kanon wywodzi się z prawa rzymskiego (ius interpretanda)

Jaki charakter maja rozumowania interpretacyjne (oparte na dyrektywach wykładni)?

istnieją 2 modele interpretacji przepisów prawnych:

Model argumentacyjny - nawiązuje do teorii argumentacji (retoryki i topiki) - Starożytna jurysprudencja rzymska: toposy - mają mniejszą lub większą siłę. Często prowadzą do niezgodnych rezultatów, dlatego waży się doniosłość różnych toposów) - rozważanie argumentów pro i contra: * ulgi: chociaż są wyjątkami, to ze względu na fakt, że zaliczają się do katalogu uprawnień, to można je interpretować rozszerzająco? - wygrywają mocniejsze argumenty: * NSA: ze względu na to, że rozszerzająca interpretacja ulg była by ogromnym ciężarem dla budżetu, to interpretuje się je zawężająco - praktyka idzie i kierunku modelu argumentacyjnego ze względu na: * argument lingwistyczny - w prawie jest wiele luzów interpretacyjnych - przepisom można nadać kilka znaczeń - sędzia musi uzasadnić dlaczego wybrał dane znaczenie * aspekt z demokracji - sąd nie może ograniczać się tylko do argumentów popierających jego tezę - musi ustosunkować się do argumentów contra (dlaczego je odrzucił) - Im bardziej skomplikowana sprawa tym bardziej rozumowanie zbliżone jest do argumentacyjnego

Model sylogistyczny - dyrektywy wykładni funkcjonują jak reguły logiki - reguły są konkluzywne Przesłanka większa Jeżeli X jest wyjątkiem, to zakazana jest interpretacja rozszerzająca X. Przesłanka mniejsza Ulgi to wyjątki Wniosek Zakaz wykładni rozszerzającej (exceptiones non sunt extentendae) - model sylogistyczny jest stosowany w prostych sprawach.

DYREKTYWY PREFERENCJI WYKŁADNI

Wtedy gdy występuje konflikt między wykładnią językową, systemową i funkcjonalną.

Jak należy rozwiązać ten konflikt?

1. płaszczyzna doktrynalna:

FORMALIŚCI - wykładnia JĘZYKOWA jest najważniejsza - argument z państwa prawa zasada bezpieczeństwa obywateli i pewności prawa - obywatele mają prawo do działania w zaufaniu do przepisów prawa. Obywatel nie musi znać systemu i funkcji prawa by móc się domagać tego co jest zapisane w przepisach. - prymat LITERA PRAWA

NIEFORMALIŚCI - wykładnia FUNKCJONALNA jest najważniejsza - wykładnia powinna być instrumentem dostawania się do prawa do sytuacji, kontekstów, etc. Wykładnia musi stale aktualizować literę prawa - wpływają na to zmieniające się cele polityki, przekonania, poczucie sprawiedliwości - funkcja adaptacyjna prawa - prymat DUCHA PRAWA

Spór ten jest nierozstrzygnięty i najprawdopodobniej taki pozostanie ze względu na głębokie uwikłanie aksjologiczne.

2. szczebel praktyki sądowej i administracyjnej

- paradygmat formalistyczny (Polska, prawo międzynarodowe, z zastrzeżeniami prawo europejskie) - prymat wykładni językowej

- tradycja wynikająca z common law - sądy angielskie - Golden Rule - jeśli sens językowy jest jasny, to na nim się opieramy (Olivier Holmes, sędzia SN w USA)

- sądy międzynarodowe (MTS w Hadze) - większy liberalizm w posługiwaniu się wykładnią funkcjonalną, jeśli strony miały inną wolę, a źle ją wyraziły

- prawo europejskie - trudno mówić o prymacie wykładni językowej nad funkcjonalną. Jeśli zmieniła się polityka, a nie zmieniły się przepisy, to decydują cele.

- subsydiarność (pomocniczości) wykładni systemowej i funkcjonalnej

1. Zasada prymatu wykładni językowej

Wykładnię rozpoczynamy od stwierdzenia czy przepis jest wątpliwy

jeśli jasny - clara non sunt interpretanda

jeśli nie - oparcie się na wykładni językowej

jeśli wykładnia językowa nie rozwiąże wątpliwości lub prowadzi do niepożądanych konsekwencji to opieramy się na wykładni systemowej i potem jeśli zajdzie taka potrzeba na wykładni funkcjonalnej

jeśli nadal występują niejasności - należy odwołać się do metod pozinterpretacyjnych:

- pytanie prawne do sądów wyższych

- TK sygnalizuje wadę tekstu prawnego

- ustala porządek logiczny, a nie chronologiczny

- można od niej odstąpić gdy nie rozwiązuje wszystkich problemów lub prowadzi do niepożądanych rezultatów

1. porządek absolutny

- wykładnia językowa zawsze przed systemową i funkcjonalną

- wykładnia systemowa zawsze przed funkcjonalną

2. porządek prima facie [właściwy]

- w zwykłych okolicznościach wykładnia językowa przed systemową i funkcjonalną, ale to nie oznacza, że w pewnych wyjątkowych okolicznościach można oprzeć się na wykładni systemowej lub funkcjonalnej

- np. gdy wykładnia prowadzi do absurdu lub rażącej niesprawiedliwości

2. Zasada subsydiarności wykładni systemowej i funkcjonalnej

- gdy istnieją różne wyniki wykładni

- gdy rozstrzygamy wątpliwości (np. przez odwołanie się do celów)

- w sytuacjach szczególnych (np. gdy wykładnia językowa prowadzi do absurdu, wtedy systemowa lub funkcjonalna służą do jej modyfikowania lub odstępuje się do sensu językowego

- w sytuacjach trudnych i skomplikowanych należy się oprzeć na różnych metodach

- językowa = systemowa = funkcjonalna - tak powinno wyglądać modelowe dokonanie wykładni

DYREKTYWY ODSTĘPSTWA

- znane są w każdej rozwiniętej koncepcji wykładni

- zdaniem SN zastosowanie dyrektyw odstępstwa wymaga poważnego uzasadnienia aksjologicznego (wyjątkowe sytuacje) jako ultima ratio (ostateczny argument)

- musi mieć to na celu zapewnienie racjonalności wykładni

1. Argumentum ad absurdum

- gdy wykładnia językowa prowadzi do absurdalnego wyniku

- np. dawny przepis KPK: koszty postępowania w razie umorzenia/przegania zawsze pokrywa oskarżyciel prywatny. Sąd pogubił akta. Oskarżyciel nie zapłacił, bo „koszty musi pokryć ten, kto je spowodował”

2. Błąd legislacyjny

- fr. KK - „kto uprowadza nieletnie” - jedna nieletnią można legalnie uprowadzić?

- pl. KK - „Kto fałszuje dokumenty” - jeden dokument można legalnie sfałszować?

- prawo łowieckie - „kto hoduje charty” - jednego charta można legalnie hodować?

3. Wykładnia językowa prowadzi do rażącej sprzeczności z konstytucją

- ustawa o szkolnictwie wyższym zakładała, że rektor jest ostatnią instancją odwoławczą

- TK: przepis jest sprzeczny z konstytucją, bo ogranicza prawo do sądu

4. Wykładnia językowa prowadzi do rażącej niesprawiedliwości

- Prawo przewiduje świadczenia wyłącznie w przypadku zapadnięcia na obłożna chorobę. Biegli lingwiści wykazali, że obłożna choroba to taka, podczas, której leży się w łóżku. Jest nią np. grypa, ale zawał już nie. SN uznał to za rażącą niesprawiedliwość - obłożna choroba, to taka, która powoduje poważne zagrożenie dla życia i zdrowia ludzkiego.

WYKŁAD 3

WYKŁADNIA JĘZYKOWA

Semiotyka (nauka o języku). 3 typy dyrektyw:

a) synaktyczne (gramatyczne, składniowe)

- „jestem zdrów, kiedy spaceruje” i „kiedy spaceruje jestem zdrów”

- dotyczą interpretacji spójników (funktorów logicznych)

- np. ustawa o kombatantach -„pozbawieni świadczeń są ci, którzy w bezpiece zajmowali się zadaniami śledczymi i operacyjnymi” - SN musieli zajmować się zarówno zadaniami śledczymi i operacyjnymi ze względu na występowanie koniunkcji

b) semantyczne (znaczeniowe) - najczęściej stosowane

- odwołanie od słowników by ustalić znaczenie zwrotu/pojęcia

- np. co znaczy dostarczyć? (kontekst - handel kobietami na zlecenie szefa) - dostarczyć znaczy niekoniecznie osobiście, dostarcza także ten, kto organizuje dostawę.

c) pragmatyczne

- odwołują się do kontekstu zdarzenia

- czy ślub jest zdarzeniem publicznym czy prywatnym? - to zależy od okoliczności jego zoorganizowania

Język prawa nie jest jednolity. Występują różne odmiany języka : potoczny, prawny, prawniczy, języki specjalistyczne.

1. Dyrektywa języka potocznego (naturalnego):

- w normalnych sytuacjach pojęciom i zwrotom nadaje się takie znaczenie jakie maja w języku naturalnym

- np. czym są wydatki na budowę/remont domu mieszkalnego? Czy zalicza się do nich także koszty związane z ogrodzeniem i garażem? NSA: nie, bo w języku potocznym jest to coś innego

2. Dyrektywa języka prawnego:

- jeśli w prawie występuje definicja prawna (tzw. Definicja legalna), która ma charakter wyraźny lub kontekstowy, wtedy można się na niej oprzeć

Rozporządzenie Prezesa RM - zasady techniki prawodawczej (2002):

- domniemanie znaczenie kodeksowego (definicja zawarta w akcie wiąże przynajmniej w tym akcie, którego tyczy się sprawa. Przyjmuje się, że powinna być ona w części ogólnej lub w przepisach szczegółowych jeśli tyczy się tylko części norm aktu prawnego

- pojęcia z aktów niższych nie są wiążące dla interpretacji aktów wyższych. Gdy w danym akcie normatywnym/gałęzi prawa nie ma definicji, a występuje w innym akcie/gałęzi to wolno z niej skorzystać pod warunkiem, ze jest ona zawarta w przepisach źródłowych

- definicji przewoźnika szukamy w prawie przewozowym

- definicji rodziny w kodeksie rodzinnym

- poza tym definicja musi być adekwatna - np. pojęcie budowy z prawa budowlanego jest za szerokie dla prawa podatkowego

3. Dyrektywa języka prawniczego:

- jeśli nie ma definicji legalnej, ale istnieje przyjęta w doktrynie i orzecznictwie, to opieramy się na niej, a nie na znaczeniu potocznym

- communis opinio doctorum - powszechna/wspólna opinia doktorów

4. Dyrektywy języka specjalistycznego:

- niem. Fachsprache

- gdy w prawie korzysta się z pojęć języka specjalistycznego, to tym pojęciom nadaje się znaczenie języka specjalistycznego

- np. akty normatywne UE odwołują się często do terminologii ekonomicznej

Co jeśli 1 termin występuje w kilku językach?

1. Dyrektywy języka prawnego (definicje legalne)

2. Dyrektywy języka prawniczego

3. Dyrektywy języka specjalistycznego

4. Dyrektywy języka potocznego (najczęstsza sytuacja - królowa dyrektyw językowych)

Znaczenie literalne

- znaczenie potoczne, a jeśli nadano normie znaczenie swoiste (prawne, prawnicze), to staje się ono znaczeniem literalnym

Zakaz wykładni synonimicznej:

- języku prawnym nie ma synonimów - dwóch pojęć o tym samym znaczeniu

- np. funkcjonariusz publiczny (sędzia, prokurator, policjant), a osoba pełniąca funkcje publiczne (ordynator szpitala)

- są wyjątki - np. akt ustawowy, a ustawa

Zakaz wykładni homonimicznej (dyrektywa konsekwencji terminologicznej):

- odwrotność wykładni synonimicznej

- ustawodawca nie posługuje się pojęciami wieloznacznymi

- słaba dyrektywa - np. różne znaczenie pojęcia mienia, zatrudniania (nawet w ramach samego KP)

Zakaz wykładni per non est

- nie wolno interpretować pojęć tak aby pewne fragmenty okazały się zbędne

- odrzucenie powództwa matki w imieniu nieletniego dziecka o odrzucenie ojcostwa (art. 70 KRO - dopiero po dojściu do pełnoletniości dziecko może to zrobić)

Lege non distinguente nec nostrum distinguere - ustawa nie rozróżnia, a więc i my nie rozróżniajmy.

WYKŁAD 4

WYKŁADNIA SYSTEMOWA

- na znaczenie przepisu wpływają inne przepisy dotyczące tej samej materii:

- inne przepisy zawarte w tym samym akcie

- inne akty normatywne

- każdy przepis jest częścią większej całości (interpretując jeden przepis interpretujemy całe prawo?)

- interpretacja związana z systematyką poziomą i pionową

Aspekt poziomy:

- szczególna rola zasad prawa (R. Dworkin) - maja one charakter optymalizujący:

- obowiązek by daną zasadę zrealizować w jak największym stopniu lub zrealizować zasadę bardziej doniosłą

- unikać dyskryminacji (płeć, rasa, etc)

- możliwość wykładni rozszerzającej (tak samo jak przy prawach i wolnościach)

- ograniczenie zasad prawa musi być zastosowane zgodnie z zasadą proporcjonalności

Aspekt pionowy:

- wszystkie akty niższego rzędu muszą być interpretowane w zgodzie z aktami wyższego rzędu

- nakaz interpretacji wszystkich przepisów prawnych w zgodzie z konstytucją

- nakaz interpretacji wszystkich przepisów prawnych w zgodzie z prawem europejskim i powszechnie obowiązującymi normami prawa między narodowego (art. 91 ust 2 i 3 Konstytucji)

TK twierdzi, że zasada prymatu prawa europejskiego dotyczy ustaw i aktów niższych - konstytucja jest najwyższym źródłem prawa w Polsce (art. 8 konstytucji)

Zakaz wykładni prowadzącej do sprzeczności:

- sprzeczności analityczne - jedna zakazuje, druga nakazuje:

- sprzeczności konfliktowe - nie można ich na raz zrealizować

- np. lekarz ma mówić całą prawdę o stanie zdrowia pacjenta i lekarz nie ma szkodzić pacjentowi. Co jak prawda zabije pacjenta?

- sprzeczności prakseologiczne- stan faktyczny, w którym dwie normy nakazują adresatowi dwa sposoby postępowania, których jednoczesne zrealizowanie jest niemożliwe bez naruszenia jednej z tych norm.

Zakaz wykładni prowadzącej do luk:

1. luki rzeczywiste

- uniemożliwiają podjecie decyzji

- techniczny brak regulacji

- np. organ wybiera zarząd, a nie ustala quorum i większości głosowania

b) luki aksjologiczne (ocenne, pozorne)

- istnieje ujemna regulacja prawna - ktoś ujemnie ocenia brak regulacji prawnej danego problemu

- milczenia ustawodawcy nie należy uzupełniać

- np. wiele głosów opowiada się za karaniem za prostytucje

c) luki swoiste

- organ wykonawczy jest zobowiązany do wydania przepisów, ale nie robi tego

Argumentum a rubrica - argument z położenia przepisu prawnego w systemie

- system musi być zupełny, niesprzeczny i zgodny hierarchicznie

WYKŁADNIA FUNKCJONALNA

- obejmuje wszystkie dyrektywy, które odwołują się do kontekstu poza językowego normy moralne, cele polityczne, intencje prawodawcy, etc. niespójne, często sprzeczne z sobą, szereg różnych dyrektyw wykładni.

- subsydiarny (posiłkowy) charakter do wykładni językowej

- stwarza możliwości do nadużyć należy stosować z rozwagą i ostrożnością

Główne metody wykładni funkcjonalnej:

- wykładnia celowościowa (teleologiczna) - odwołuje się do ratio legis (sensu ustawy) - zwykle cele są w preambule.

- wykładnia statyczna - przepis ma jedno stałe, trwałe i niezmienne znaczenie i jest ono niezależne od dokonujących się zmian. Pojęcia nie mogą zmieniać się w czasie.

- wykładnia dynamiczna - znaczenie przepisu ulega zmianom w czasie. Interpretator jest zobowiązany do reinterpretacji pod wypływem rozwoju technologicznego:

- np. pojęcie broni, a konwencja haska z 1907

- np. pojęcie rodziny - jaki to związek? Tylko hetro, czy też homo?

- wykładnia subiektywna - zgodna z wolą historycznego prawodawcy.

- wykładnia obiektywna - zgodna z wolą aktualnego prawodawcy.

- SN: przepisy komunistyczne nie mogą być interpretowane zgodnie z wolą komunistycznego prawodawcy

- im starsze przepisy tym większego znaczenie nabiera wykładnia obiektywna

- wykładnia intencjonalna - odwołanie do woli prawodawcy. Obecne jej znaczenie maleje, bo trudno ją zidentyfikować (np. „wola sejmu” - metafora)

- argument pragmatyczny (konsekwencjonalistyczny):

- przy interpretacji przepisu bierzemy pod uwagę skutki jakie ona wywoła i dążymy do wyboru interpretacji, która przynosi najbardziej pozytywne skutki.

- gdy nie d się przewidzieć skutków, to nie stosujemy interpretacji

- argumentum ad absurdum

-odrzucić to co niezgodne ze zdrowym rozsądkiem

- wykładnia komparatystyczna (porównawcza)

- orzecznictwo obcych sądów i doktryny (niemiecka, francuska, angielska, USA)

- obowiązek od momentu przystąpienia do UE

WYKŁAD 5

DOMNIEMANIA INTERPRETACYJNE

- zwalniają z dowodów (np. nie trzeba zgodności ustawy z konstytucją)

- zmieniają ciężar argumentacji

Domniemania:

- zgodności z konstytucją - TK: wykładnia musi być w zgodzie z konstytucją. Gdy tak nie jest interweniuje TK

- zgodność aktu wyższego z aktem niższym (domniemanie generalne)

- racjonalności prawodawcy

- nie jest ono znane na świecie (tylko Polska), wątpliwe podstawy, występuje w orzecznictwie, zwłaszcza TK

- prawodawca nie stanowi przepisów sprzecznych, z lukami, etc

- np. art. 62 Konstytucji: polityczne prawo wyborcze - nie działa zasada a contrario , idiota może zostać wybranym,

- prowadzi do nadużyć

- niezgodne z logiką tworzenia prawa w państwie demokratycznym

- jest zbędne (wg Morawskiego)

Reguły in dubio (w razie wątpliwości):

- pro reo - na rzecz oskarżonego

- pro tribtario - na rzecz podatnika (zakaz in dubio pro fisco)

- pro libertete - na rzecz obywatela przeciwko rządowi (na rzecz wolności)

Podział wykładni ze względu na wynik wykładni:

Wykłdnia rozszerzajaca (interpretatio extensiva) szerszy zakres niż wykładnia językowa ustawodawca powiedział mniej niż chciał - wyjątki interpretacyjne (dużo przepisów) - prawa i wolności (osobiste i polityczne) - zakaz do obowiązków (ograniczeń praw i wolności) - TK: wspaniałomyślna wykładnia nie musi dotyczyć praw społecznych i ekonomicznych - niewładcze przepisy administracji - zakaz do przepisów władczej działalności administracyjnej - zakaz do wyjątków - zakaz domniemania kompetencji - zakaz do ulg podatkowych - zakaz do przepisów szczególnych (lex specialis) - zakaz może wynikać z samej redakcji tekstu - „tylko, wyłącznie, etc”) - dopuszczana gdy w tekście pojawia się: „itd., itp., etc”) - zakaz do przepisów wymienionych enumeratywnie - zakaz do prawa karnego i podatkowego jeśli działa na niekorzyść oskarżonego/podatnika - zakaz w sytuacji opisanej w odstępstwach od wykładni językowej (absurd, sprzeczność z konstytucją, rażąca niesprawiedliwość)

Wykładnia literalna (interpretatio declarativa) zgodna z wykładnią językową to co powiedział ustawodawca pokrywa się z tym co chciał powiedzieć - wszystkie przepisy praw (pr. karne, podatkowe, Pr. o charakterze nakładającym obowiązki, represyjnym) - immunitet -przepisy kompetencyjne - ograniczanie praw

Wykładnia zawężająca (interpretatio restrictiva) węższy zakres niż wykładnia literalna ustawodawca powiedział więcej niż chciał -wyjątki interpretacyjne (mało przepisów) - zakaz gdy prowadzi do reguł odstępstwa

WYKŁAD 6

MATERIAŁY INTERPRETACYJNE

- wszystkie dokumenty i informacje, które służą do uzasadniania decyzji interpretacyjnej

2 rozwiązania:

- wszystko, co relewantne może służyć jako materiał interpretacyjny

- nie wszystko, co relewantne (np. we Francji nie wolno przytaczać poglądów doktrynalnych i orzeczeń sądowych, we Włoszech nie wolno odwoływać się do poglądów doktryny)

Polskie sądy:

- akty normatywne - podstawa (+ zasady techniki prawodawczej; Rozporządzenie Prezesa RM z 2002)

- orzecznictwo sądowe - bardzo często cytowane (np. w Niemczech w ok. 95%) - mocny argument, zawłaszcza przy jednolitej linii orzecznictwa (TK, SN, NSA, sąady apelacyjne zbiory orzecznictwa sądowego)

- materiały przygotowawcze - SN (2001): - póki co w Polsce obowiązują ustawy, a nie ich projekty. Dlatego z materiałów przygotowawczych należy korzystać ostrożnie. Mają małe znaczenie.

- doktryna prawnicza - jej wpływ rośnie gdy pojawia się communis opinio doctorum (wspólna opinia doktórów)

- materiały komparatystyczne - orzecznictwo i doktryna zagraniczna

- wyniki ekspertyz i opinie biegłych - Iura novit curia (sąd zna prawo), więc tylko w specjalistycznych dziedzinach prawa można powoływać biegłych, rzadko stosowane - np. lingwiści, wiedza z innych dziedzin niż prawo.

WYKŁDNIA SENSU LARGO

- na znaczenie drugorzędne (pierwszorzędna jest wykładnia sensu stricto)

- wnioskowanie z analogii (argumentum a simile)

- wnioskowanie z przeciwieństwa (argumentum a contrario)

- argumentum a fortiori

- wnioskowanie z celu na środki (dyrektywa instrumentalnego zakazu i nakazu)

1. Wnioskowanie z analogii:

- te sam zasady co w przypadku wykładni rozszerzającej (zawsze stosuje się do praw i wolności, w prawie karnym i podatkowym wolno tylko na korzyść oskarżonego i podatnika; zakaz domniemania kompetencji; zakaz do wyjątków i lex speciolais)

- analogia jest dopuszczalna we wszystkich systemach prawnych, gdzie regulacja nie jest zamknięta (np. prawo cywilne)

- tam gdzie regulacja jest zamknięta - nie wolno - stosuje się argumentum a contrario

- analogia może być stosowana tylko przy lukach technicznych - co do zasady nie wolno przy lukach aksjologicznych i swoistych (wyjątek - regulacja prawna jest nieadekwatna/idiotyczna, wiec należy przyjąć, ze jej nie ma i szukać rozwiązania na zasadzie analogii)

Dwa rodzaje analogii:

1. analogia legis - na podstawie ściśle określonych przepisów - analogia z ustawy

1 etap - sprawdzany czy jest to uregulowany przypadek

2 etap - staramy się znaleźć przepis regulujący sytuację najbardziej podobną

3 etap - stosujemy te same lub podobne konsekwencje

Szukamy analogii w najbliższym sąsiedztwie (ustawa, gałąź prawa) - podobieństwo materialne lub podobieństwo celów - „gdzie ta sama racja, tam należy stosować tą samą dyspozycję”.

- np. KPK - skazany nie może opuścić więzienia w celu wysłania pisma - zarząd więzienia je wysyła (traktowane jak terminowe dostarczenie pisma) analogicznie do sytuacji w postępowaniu cywilnym

- np. KPK - ponowne postępowanie jeśli przepis prawa karnego zostanie uchylony tak samo w przypadku uchylonej decyzji administracyjnej

- np. użytkowanie wieczyste - podobieństwo właściwości do przepisów o własności

2. analogia iuris - z ogólnych zasad prawa

- dopuszczalna tylko w wyjątkowych sytuacjach (np. względy sprawiedliwości społecznej)

- np. po WW2 powołano liczne Komisje do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym. Były one jednoinstancyjne (brak możliwości odwołania). po upadku systemu komunistycznego zażądano rehabilitacji skazanych przez ich wyroki. SN per analogia zastosował przepisy rewizji nadzwyczajnej.

2. Wnioskowanie a contrario

- wnioskowanie przeciwstawne do analogii - zasada przeciwieństwa

- stosowane w prawie podatkowym, karnym - gdy analogia jest niekorzystna dla podatnika/oskarżonego

- gdy redakcja przepisu wyraźnie wskazuje, że odnośni się on wyłącznie (tylko, wyłącznie, jedynie)

- np. art. 388 KC Jeśli najmujesz lokal na czas nieokreślony, to właściciel może wypowiedzieć umowę, ale a contrario - jeśli masz umowę na czas oznaczony to umowy nie wolno wypowiedzieć

- nie wolno wnioskować a contrario gdy prowadzi to do naruszenia zasad konstytucji

- np.: ustawa o związkach zawodowych nie przewiduje tworzenia terenowych jednostek związków zawodowych (tylko centralne), ale wprowadzenie zakazu byłoby naruszeniem zasady wolności zrzeszania się;

- np.: KP: przepis przewiduje przerwę w pracy tylko w transporcie i komunikacji samochodowej; SN i TK - zakaz przerwy w pracy dla tramwajarzy byłby niekonstytucyjny (sprzeczny z racjonalnością)

3. Wnioskowanie a fortiori

- występują jego 2 odmiany:

Argumentum a maiori ad minus (z argumentu mocniejszego na słabszy)

- komu dozwolone jest czynić więcej, tym bardziej jest dozwolone czynić mniej

- np. jeśli sąd może pozbawić władzy rodzicielskiej, to tym bardziej może ja ograniczyć

Argumentum a minori ad maius (z argumentu słabszego na mocniejszy)

- komu zakazane jest czynić mniej, temu tym bardziej zakazane jest czynić więcej

- np. jeśli zakazane jest deptanie trawy, to tym bardziej zakazane jest niszczenie drzew i krzewów

- topos stosowany rzadziej

Wyjątki:

- orzeczenie sądu belgijskiego na tle ustawy z 1919 - można kupić 2 litry alkoholu, ale nie mniej (pić raz a dobrze, a nie co dzień przepijać dniówkę)

- NSA: Ustawa o ochronie środowiska - użytkownik obiektu budowlanego jest zobowiązany przedstawić całościową ocenę wpływu obiektu na środowisko. Nie wolno żądać mniej, bo pozwalałoby to na dostarczanie wyrywkowych raportów (a w konsekwencji łamanie ustawy).

4. Wnioskowanie z celu na środki (reguły instrumentalnego zakazu/nakazu):

Instrumentalny zakaz:

- jeśli obowiązuje norma N1 nakazująca zrealizowanie stanu rzeczy S to należy uznać, że obowiązuje norma N2, która nakazuje to, co jest konieczne do realizacji stanu rzeczy S

- np. jeśli lekarz ma obowiązek ratowania życia chorego, to ma obowiązek przeprowadzenie operacji jeśli jest to konieczne

Instrumentalny zakaz:

- Jeśli obowiązuje norma N2 zakazująca realizacji stanu rzeczy S to należy uznać, ze obowiązuje norma N2, która zakazuje to, co konieczne do realizacji stanu rzeczy S.

- np. jeśli dróżnik ma strzec bezpieczeństwa przejazdu kolejowego, to w tym czasie nie wolno mu robić nic innego (np. spać)

WYKŁAD 7

REGUŁY KOLIZYJNE:

1. Hierarchiczna - lex superior derogat legi interiori

2. Chronologiczna - lex posteriori derogat legi priori

3. Merytoryczna - lex specialis derogat legi generali

- wszystkie stosuje się do poszczególnych przepisów, ale także wobec całych aktów normatywnych

- lex specialis nie jest reguła derogacyjną lex specialis nie uchyla lex generali, tylko zastępuje jego zastosowanie (np. art. 148 KK i przepisy szczególne - zabójstwo w typie podstawowym oraz w typach kwalifikowanych i uprzywilejowanych)

Zbieg reguł kolizyjnych:

- reguła hierarchiczna jest najważniejsza

- lex posterior generali non derogat legi priori speciali

- często rozstrzyga regulacja celowościowa

1. Zasada Lex suprerior:

- sprzeczności wertykalne (co zrobić gdy akt niższy jest niezgodny z aktem wyższym?)

- orzecznictwo TK:

- jeśli nawet ustawa jest sprzeczna z konstytucją, to sąd jej i tak podlega zasada niezawisłości sądów: podleganie konstytucji i ustawom

- sąd nie może odmówić użycia ustawy, ale powinien skierować pytanie prawne do TK

- niezgodność z konstytucją/ustawa aktów niższego rzędu:

- sąd ma prawo odmówić zastosowania ustawy

- TK tego nie zaleca jeden sąd uzna przepis za sprzeczny, a drugi nie

- zalecane również pytanie prawne do TK

- sprzeczności horyzontalne

- w samym akcie przepisy się wykluczają

- sąd może je sam rozstrzygnąć

2. Zasada Lex posterior:

- czy późniejsza ustawa może uchylić przepis z Kodeksu?

- tak - zgodnie z zasadą Lex posterior, bo kodeks jest zwykłą ustawą

- należy unikać takich sytuacji - lepiej nowelizować kodeksy by uniknąć chaosu

- Lex posterior nie może mieć mniejszej mocy prawnej niż przepis, który ma zastąpić (rozporządzenie nie uchyla ustawy)

- do pewnego momentu należy stosować przepisy starej normy

3. Zasada Lex specialis

WYKŁAD 8

PROBLEM WYKŁADNI PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO I EUROPEJSKIEGO

- konstytucja z 1997 - art. 91. umowy międzynarodowe ratyfikowane muszą być bezpośrednio stosowane, stają się elementem prawa krajowego

- umowa międzynarodowa ratyfikowana za zgodą sejmu wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawami

- prawo międzynarodowe ma charakter kontraktowy: umowy, ogólne zasady, zwyczaje (konwenanse)

- problem wielojęzyczności tłumaczeń i ich niezgodności

Rodzaje wykładni prawa międzynarodowego:

- podjecie tekstualistyczne - prymat wykładni językowej

- podejście intencjonalistyczne - najistotniejsza jest wola umawiających się stron (jej pierwszeństwo przed tekstem) zwłaszcza przy wielostronnych umowach

- podejście celowościowe (teleologiczne) - decydują cele (zwłaszcza przy umowach wielostronnych).

Konwencja Wiedeńska o prawie traktatów (art. 31-33)

Art. 31. Ogólna reguła interpretacji

1. Traktat należy interpretować w dobrej wierze, zgodnie ze zwykłym znaczeniem, jakie należy przypisywać użytym w nim wyrazom w ich kontekście, oraz w świetle jego przedmiotu i celu.

2. Dla celów interpretacji traktatu kontekst obejmuje, oprócz tekstu, łącznie z jego wstępem i załącznikami:

a) każde porozumienie dotyczące traktatu, osiągnięte między wszystkimi stronami w związku z zawarciem traktatu;

b) każdy dokument sporządzony przez jedną lub więcej stron w związku z zawarciem traktatu, przyjęty przez inne strony jako dokument odnoszący się do traktatu.

3. Łącznie z kontekstem należy brać pod uwagę:

a) każde późniejsze porozumienie między stronami, dotyczące interpretacji traktatu lub stosowania jego postanowień;

b) każdą późniejszą praktykę stosowania traktatu, ustanawiającą porozumienie stron co do jego interpretacji;

c) wszelkie odpowiednie normy prawa międzynarodowego, mające zastosowanie w stosunkach między stronami.

4. Specjalne znaczenie należy przypisywać wyrazowi wówczas, gdy ustalono, że taki był zamiar stron.

Art. 32. Uzupełniające środki interpretacji

Można odwoływać się do uzupełniających środków interpretacji, łącznie z pracami przygotowawczymi do traktatu oraz okolicznościami jego zawarcia, aby potwierdzić znaczenie wynikające z zastosowania artykułu 31 lub aby ustalić znaczenie, gdy interpretacja oparta na artykule 31:

a) pozostawia znaczenie dwuznacznym lub niejasnym albo

b) prowadzi do rezultatu wyraźnie absurdalnego lub nierozsądnego.

Art. 33. Interpretacja traktatów, których autentyczny tekst został ustalony w dwóch lub więcej językach

1. Jeżeli tekst traktatu został ustalony jako autentyczny w dwóch lub więcej językach, ma jednakową moc w każdym z nich, chyba że traktat postanawia lub strony uzgodniły, iż w przypadku rozbieżności określony tekst jest rozstrzygający.

2. Wersja traktatu w języku innym niż jeden z tych, w których tekst został ustalony jako autentyczny, będzie uważana za autentyczną tylko wówczas, gdy traktat tak postanawia lub strony tak uzgodnią.

3. Przyjmuje się domniemanie, że wyrazy użyte w traktacie mają to samo znaczenie w każdym z tekstów autentycznych.

4. Z wyjątkiem wypadków, w których określony tekst zgodnie z ustępem 1 jest rozstrzygający, gdy porównanie tekstów autentycznych wykazuje różnicę w znaczeniu, której nie usuwa zastosowanie artykułów 31 i 32, należy przyjąć znaczenie, które przy uwzględnieniu przedmiotu i celu traktatu najlepiej godzi te teksty.

- 2 szkoły:

- nakaz komplementarnego stosowania wszystkich metod wykładni

- art. 31 wymienia tylko stosowane formy wykładni, nie wymienia ich hierarchii - lepsze rozwiązanie

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w Hadze (MTS, wcześniej Stały Trybunał Sprawiedliwości - przed WW2)

- prymat wykładni językowej - jeśli tekst jest jasny to należy się na nim oprzeć

- tekst powinien wyrażać wolę i intencje stron

- wolno odstąpić od jasnego sensu traktatu gdy taki jest wyraźny zamiar stron

- podobne dyrektywy odstępstwa co w prawie wewnętrznym:

- reguła Grocjusza wykładnia powinna unikać absurdu, niesprawiedliwości i nieefektywności

-dyrektywy języka potocznego, prawnego i specjalistycznego

1. Wykładnia językowa:

- do połowy XVIII w. umowy sporządzano po łacinie, Potem po francusku, po WW2 nastąpiła hegemonia języka angielskiego

- zasada suwerennej jedności wszystkich państw: zasada równorzędności wszystkich wersji językowych uznanych za autentyczne

-można przyjąć, ze jedna z wersji jest rozstrzygająca

- problem gdy różne wersje językowe są z sobą niezgodne:

- interpretator powinien starać się zharmonizować różne wersje

- sądy nawiązują do jednej z reguł orzecznictwa, gdy nie da się zharmonizować różnych wersji :

- dążenie do znalezienia sensu wspólnego dla wszystkich wersji językowych (wspólny denominator prowadzi do wykładni zawężającej)

- oparcie na wersji, której były prowadzone rokowania lub został sporządzony pierwowzór traktatu

- oparcie na wersji, która jest jasna i nie budzi wątpliwości

- należy przyjąć taka wersję, która jest najbardziej korzystna dla zobowiązanej strony (dłużnika).

- odwołanie do ratio legis (celu ustawy)

2. Wykładnia systemowa:

- nie ma wyraźniej hierarchii norm

- art. 53 konwencji wiedeńskiej:

- nieważne są traktaty, które są sprzeczne z ogólnymi zasadami prawa międzynarodowego

- Karta Narodów Zjednoczonych ma pierwszeństwo

- art. 31 §2: należy uwzględniać załączniki

3. Wykładnia funkcjonalna:

- art. 31 Konwencji Wiedeńskiej:

- najpierw należy interpretować traktaty w dobrej wierze, zgodnie z:

- wolą stron

- zasadami sprawiedliwości

- ut res valeat quam peleat - aby umowa była efektywna - zasada efektywności

- zasada domniemywania kompetencji organizacji międzynarodowej (np. do wydawania aktów normatywnych, w Polsce jest na odwrót)

- wykładnia rozszerzająca (np. wolności) i zwężająca (np. zobowiązania)

- dążenie do interpretacji korzystnej dla zobowiązanej strony

Materiały interpretacyjne:

- traktaty, materiały przygotowawcze, orzecznictwo i praktyka sądowa,

- prymat woli nad tekstem umowy pod warunkiem, ze to nie dotyk osób trzecich

- duże znaczenie praktyki

Prawo Unijne (acquis communautaire - dorobek wspólnotowy)

PIERWOTNE:

- traktaty założycielskie:

- Traktat Paryski ustanawiający EWWiS (1951)

- Traktaty Rzymskie ustanawiające EWEA (Euratom) i EWG (1957)

- Traktat z Maastricht o UE (1992)

- umowy zawarte między państwami członkowskimi zmieniające i uzupełniające traktaty założycielskie

- np. Traktat amsterdamski z 1997 r., Traktat nicejski z 2001 r.

- traktaty akcesyjne

- ogólne zasady prawa Unii Europejskiej - szereg zasad prawa UE wypracowanych na podstawie orzeczeń Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, które nie zawsze wynikają wprost z Traktatów.

WTÓRNE:

- rozporządzenia

- dyrektywy

- decyzje

- opinie

- zalecenia

Prawo wtórne musi być zgodne z prawem pierwotnym.

ETS w Luksemburgu:

- pytania prejudycjalne:

- każdy sąd krajowy może (nie musi) zwrócić się z pytaniem do ETS

- sąd ostatniej instancji ma taki obowiązek

- odpowiedź ETS wiąże tylko w danej sprawie, ale staje się precedensem

- acte clar - przepis jasny nie wymaga wykładni

- acte eclaire - wykładni nie wymaga przepis, którego wykładnia została już dokonana

- zasada efektywności (interpretuje się tak by można było najpełniej realizować cele)

- zasada domniemania kompetencji

Materiały interpretacyjne:

- traktaty

- orzecznictwo ETS

- praktyka prawnicza

- materiały przygotowawcze

- prawo pierwotne: umowy są tajne brak oficjalnych protokołów

- prawo wtórne organ unijny ma urzędowo uzasadnić każdy akt normatywny

---