METODYKA OPIEKUŃCZO-WYCHOWAWCZA I PROFILAKTYCZNO-RESOCJALIZACYJNA (ćwiczenia)
I. Pojęcie kary, funkcje kary, teorie kary
Penologia - dział zajmujący się badaniami nad karą jako środkiem w zapobieganiu przestępczości.
Kara kryminalna - wymierzana za popełnione przestępstwo (czyn zabroniony przez ustawę obowiązującą w momencie jego popełniania, charakteryzujący się pewnym stopniem szkodliwości)
Kara jako dolegliwość dla sprawcy - fizyczna, społeczna, psychiczna (wiążą się z niemożnością lub ograniczeniem realizacji potrzeb)
Kodeks karny, art. 32 Karami są: grzywna, ograniczenie wolności, pozbawienie wolności, 25lat pozbawienia wolności, dożywotnie pozbawienie wolności.
KK, art. 39 Środki karne: pozbawienie praw publicznych, zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej, zakaz prowadzenia pojazdów, przepadek przedmiotów, obowiązek naprawienia szkody, nawiązka, świadczenie pieniężne, podanie wyroku do publicznej wiadomości.
Kara w starożytności: odpłata złem za wyrządzone zło, jako instrument polityki państwa
Kara w średniowieczu: kara jako należne Bogu odkupienie za grzech, rytualne zadośćuczynienie poprzez zadanie cierpienia lub złożenie odszkodowawczego wykupu.
*więzienie jako samodzielna kara od XVII wieku (wcześniej głównie kary fizyczne - dominowała kara śmierci, kary cielesne, niewoli, wygnanie, praca przymusowa)
Teorie kary:
1. Bezwzględne/ absolutne - kara jako cel sam w sobie, konieczne następstwo złego czynu (samo zło przestępstwa jako racja uzasadniająca karę); zasada talionu - odpłata równym złem (oko za oko).
2. Względne/ relatywne - kara jako środek do realizacji celów użytecznych dla społeczeństwa; celem kary jest oddziaływanie prewencyjne.
*Prewencja indywidualna - celem kary jest oddziaływanie na konkretnego sprawcę czynu zabronionego, zapobieganie kolejnemu przestępstwu; oddziaływanie polega na unieszkodliwieniu sprawcy, odstraszeniu od popełnienia kolejnych czynów zabronionych, poprawie sprawcy (resocjalizacji); wady zerwanie związku pomiędzy wymiarem kary i ciężarem czynu oraz brak jasnych ograniczeń w zakresie wymiaru kary (kara trwa tak długo, aż osiągnie cel resocjalizacyjny lub odstraszający); brak uzasadnienia dla karania sprawców, którzy nie wymagają resocjalizacji i nie ma niebezpieczeństwa powtórnego przestępstwa.
**Prewencja generalna - celem kary jest oddziaływanie na ogół społeczeństwa, powstrzymanie potencjalnych sprawców od popełnienia czynu zabronionego;
2 aspekty prewencji generalnej: negatywny (zapobieganie p. poprzez odstraszenie potencjalnych przestępców) i pozytywny (umacnianie świadomości obowiązywania norm prawnych w społeczeństwie)
zalety dostarcza uzasadnienia dla wymierzenia kary przy braku niebezpieczeństwa recydywy
wady brak wyraźnego ograniczenia wysokości kar, pomijają sprawcę na etapie wykonania kary (są zorientowane na dobro ogółu)
3. Mieszane/ koalicyjne - kara jest słuszna i celowa, dla pożytku społecznego, ale w granicach sprawiedliwości; odpłata, prewencja indywidualna i generalna traktowane są jako równorzędne cele kary; zapobiegają przestępczości poprzez oddziaływanie kary na konkretnego sprawcę jak i na ogół społeczeństwa, istnieje uzasadnienie w celach generalnoprewencyjnych dla wymierzenia kary nawet jeśli sprawca nie wymaga resocjalizacji (brak niebezpieczeństwa popełnienia kolejnego czynu)
*zasada winy jako wyznacznik górnej granicy wysokości kary wymiar kary nie może przekroczyć stopnia zawinienia również wtedy, gdy za orzeczeniem surowszej kary przemawiałyby względy na społeczne oddziaływanie kary czy potrzeba resocjalizacji sprawcy.
Funkcje kary pozbawienia wolności:
Odwetowa - odpłata za przestępstwo.
Eliminacyjna -uwięzienie uniemożliwia popełnienie nowych przestępstw.
Odstraszająca - odstrasza potencjalnych przestępców.
Poprawcza - wychowawcza, reedukacyjna; funkcja realizowana przez więzienny system kar i nagród, kształcenie ogólne i zawodowe skazanych, pracę fizyczną i działalność kulturowo - oświatową.
II. Metody oddziaływań penitencjarnych
Aktywność szkolna
Aktywność pracownicza
Aktywność rekreacyjna
Ad a) Aktywność szkolna:
Funkcje nauczania w ZK:
- zdobycie odpowiedniego wykształcenia ogólnego - zwiększenie szans na znalezienie zatrudnienia po opuszczeniu ZK
- nauka dyscyplinuje skazanych i integruje ich wokół pozytywnych celów i dążeń
- wyrabia poczucie obowiązku i odpowiedzialności
- uczy współdziałania, rozwija ambicje, wskazuje nowe perspektywy życiowe
- zapobiega nudzie i monotonii
W zakładzie karnym prowadzi się nauczanie w zakresie szkoły podstawowej, ponadpodstawowej i na kursach zawodowych.
Skazani mają prawo do kształcenia i samokształcenia, nie mają obowiązku (wyjątek - więźniowie, którzy nie ukończyli podstawówki).
Więźniowie z zakładu zamkniętego odbywają naukę na terenie ZK, więźniowie z półotwartego i otwartego poza ZK (za zgodą dyrektora)
Nauka w zasadzie jest bezpłatna, skazany ponosi koszty kształcenia w szkołach poza obrębem ZK (chyba, że są one nie wyższe niż w ZK, wtedy może zapłacić).
Pobieranie nauki może być podstawą zwolnienia z obowiązku pracy.
Skazanemu przysługuje urlop po roku nauki (14dni).
Skazani, którzy odbywają karę w systemie programowanego oddziaływania mają wpływ na określenie kierunków i form nauczania.
Ad b) Aktywność pracownicza:
Praca skazanych traktowana jest jako jeden z najważniejszych środków oddziaływania resocjalizacyjnego. Wykonywana praca w miarę możliwości powinna przyczyniać się do podtrzymywania lub rozwoju ich zdolności, być związana z zainteresowaniami.
KKW nakłada na skazanych obowiązek pracy (oprócz więźniów sumienia i uznanych przez lekarza za niezdolnych do pracy), ale nie przyznaje im prawa do pracy.
Korzyści z zatrudnienia:
- umożliwia zdobycie, podtrzymanie lub rozwój kwalifikacji zawodowych
- uczy skazanych, że mogą utrzymać siebie i rodzinę
- korzyści ekonomiczne
- zapobiega bezczynności i nudzie ogranicza rozwój podkultury więziennej
- wzrost poczucia własnej wartości i szacunku do siebie
- bezpośrednie korzyści społecznie obniżenie kosztów utrzymania ZK
Miejsce zatrudnienia:
- na terenie ZK (skazani, którzy mogą być zatrudnieni tylko w tym miejscu to: skazani na karę dożywocia, skazani niebezpieczni i skazani za przestępstwo w zorganizowanej grupie przestępczej mogą pracować tylko na terenie oddziału, w którym zostali zamknięci; inni skazani przebywający w zakładzie zamkniętym- poza zakładem tylko w pełnym systemie konwojowania)
- w przywięziennych zakładach pracy, innych zakładach pracy i u osób fizycznych - skazani odbywający karę w zakładach półotwartych lub otwartych
Resocjalizacyjna funkcja pracy:
- funkcję tą pełni przede wszystkim praca zgodna z zainteresowaniami, pozwalająca zdobyć doświadczenie i umiejętności, które skazany będzie mógł wykorzystać po opuszczeniu ZK
- w miarę możliwości powinno uwzględnić się zawód, wykształcenie i potrzeby osobiste skazanego
- skazani, którzy odbywają karę w systemie programowanego oddziaływania mają możliwość współdecydowania o rodzaju zatrudnienia
Płatności:
- praca skazanych jest płatna, a wynagrodzenie nie może być niższe od najniższej krajowej
- wyjątek stanowią prace porządkowe oraz pomocnicze na rzecz ZK oraz samorządu terytorialnego (max 90h/m) - nie ma wynagrodzenia, mogą być przyznawane nagrody
- 20% wynagrodzenia zostaje potrącone na cele pomocy postpenitencjarnej
- skazany otrzymuje 60% pozostałej części wynagrodzenia, reszta przekazywana jest do budżetu państwa
- jeśli skazany ma zobowiązania alimentacyjne można podwyższyć przypadającą mu część do 75%
- skazany nie otrzymuje wynagrodzenia do rąk własnych, pieniądze przekazywane są do ZK i gromadzone na funduszu, który jest przekazywany skazanemu w chwili zwolnienia
- skazany może dysponować tylko tymi środkami, które pozostaną po dokonaniu wszystkich potrąceń, może przekazać je na rachunek bankowy lub pozostawić w depozycie w ZK
- skazanym przysługują zwolnienia od pracy po roku przepracowanym (14 dni płatnego lub bezpłatnego w przypadku bezpłatnej pracy) i urlopy wypoczynkowe (18dniowe)
Ad c) Aktywność rekreacyjna:
- rozwój zainteresowań kulturalnych skazanych stanowi czynnik zmniejszający prawdopodobieństwo recydywy
- zajęcia kulturalno-oświatowe zapobiegają wzajemnej demoralizacji i deprywacji, tworzeniu się i zacieśnianiu solidarności przestępczej, przeciwdziałają nudzie
- zajęcia sportowe pozwalają na zachowanie zdrowia psychicznego i fizycznego, dają możliwość zaspokojenia potrzeby ruchu, rozładowania napięcia i emocji.
zakres i formy pracy kulturalno-oświatowej i sportowej
- po 1990 rozbudowano bazę materialną (przy współpracy skazanych)
- przywrócono zlikwidowane wcześniej świetlice oddziałowe i wyposażono je
- zwiększono księgozbiory bibliotek
- uruchomiono boiska do gry oraz sale gimnastyczne
- zezwolono skazanym na posiadanie radia i TV w celi
- osoby i instytucje zainteresowane pracę ze skazanymi uzyskały dostęp do ZK
- skazanym można zezwolić na tworzenie zespołów w celu prowadzenia działalności kulturalnej, oświatowej, społecznej i sportowej
III. Metody twórczej resocjalizacji
Drama a teatr resocjalizacyjny
Sport
Muzykoterapia
Plastyka
Psychodrama, socjodrama
Internet/media
Survival
Udział w działaniach „pomocowych” (Domy Dziecka, DPS-y)
Duszpasterstwo więzienne
Twórcza resocjalizacja - resocjalizację traktuję się tutaj jako rozwój i kreowanie potencjałów, a nie jako proces korygowania postaw (jak uznaje się w resocjalizacji tradycyjnej). Akcent kładzie się tu na wykreowanie nowych parametrów tożsamości, na rozwój strukturalnych czynników i mechanizmów procesów twórczych, które dostarczyłyby wychowankom nowych umiejętności kompetencji społecznych.
Psychodrama - teatralizowane odtwarzanie własnych sytuacji traumatyzujących i konfliktowych w celu osiągnięcia efektów terapeutycznych. Parateatralna gra z udziałem osób pozostających w sytuacjach konfliktowych z pacjentem. Psychodrama jest improwizowana - tematem improwizacji są autentyczne, osobiste problemy jednostki. W psychodramie tworzy się grupę dla celów badawczych, terapeutycznych i wychowawczych.
Cele psychodramy:
- wgląd w problem jednostki;
- ujawnienie skrywanych motywów jej działania;
- pomoc w zrozumieniu w czym tkwi niewłaściwość postaw;
- zmiana postaw niewłaściwych;
- zmiana negatywnych wzorów zachowań;
- rozwiązanie konfliktów inter- i intrapersonalnych;
- rozwój potencjalnych możliwości jednostki.
Środkiem do osiągnięcia tych celów jest zastąpienie rozmowy inscenizacją, wyrażeniem siebie, swojego wnętrza i wszystkiego tego, co wpływa na jego stan, za pomocą ruchu, gestu, dźwięku (bieg, skok, bójka, słowa, krzyk, jęk, lament, itd.). Służy to spojrzeniu na siebie z zewnątrz, zdystansowaniu się do problemu i wprowadzanych zmian.
Techniki psychodramy:
- granie roli samego siebie - w interakcji z kimś innym
- monolog - uczestnik znajduje się sam na scenie i myśli głośno, ujawnia tu swój stan wewnętrzny
- sobowtór jako „sumienie” - jeden z aktorów pomocniczych jako „alter ego” uczestnika, wyraża jego lęki, wypowiada te myśli, których protagonista nie ujawnia
- wymiana ról - uczestnik przejmuje w konflikcie rolę drugiej osoby, a rolę uczestnika przejmuje aktor pomocniczy; wymiana roli zmusza do tego, żeby wczuł się w sposób myślenia drugiej osoby
-zwierciadło - aktorzy pomocniczy prezentują portret uczestnika w jego obecności, przedstawiają sceny z jego życia i sposób zachowania się.
Socjodrama - w socjodramie mamy do czynienia z całą grupą, która wplątana jest w sytuację dramatyczną o wymiarze społecznym. Tematyką zajęć są problemy dotyczące całej grupy (a nie jednostki), związane ze złą organizacją jej wewnętrznego życia. Socjodrama może być metodą interwencyjną przy konfliktach wewnętrznych istniejącej już grupy (np. społeczności podopiecznych domu opieki).
Drama - drama jest „improwizowanym, nie eksponowanym procesem, w którym uczestnicy są zachęcani przez lidera do wymyślania, grania i odtwarzania ludzkich doświadczeń, prawdziwych lub nie". Podstawą dramy jest fikcyjna, wyobrażeniowa sytuacja, która powstaje wówczas, gdy kilka osób wspólnie przedstawia coś, co nie jest w danym czasie obecne, używając jako środków wyrazu swoich ciał i głosów. Tematami zajęć dramowych nie są osobiste problemy pacjentów, jak w przypadku psychodramy, ani konflikt wewnętrzny jakiejś grupy, jak w przypadku socjodramy, lecz konflikty fikcyjne, wymyślone lub zaczerpnięte z literatury. Poznawanie literackich sytuacji konfliktowych i poszukiwanie sposobów ich rozwiązania jest źródłem rozwoju intelektualnego, emocjonalnego oraz społecznego w grupie. Podobnie jak w psychoterapii i socjoterapii, tak i w trakcie sesji terapeutycznej wyróżnić możemy trzy etapy: etap wstępu, gry dramatycznej oraz etap dyskusji końcowej.
Survival - sztuka „pozostania przy życiu” wbrew zaistniałym warunkom, w których znajduje się jednostka lub grupa. Survival umożliwia przeżycie specyficznych emocji (strachu, bólu). Z założenia zaspokaja chęć przeżycia wzmożonych emocji, wyrabia charakter (silne, twarde charaktery), hartuje zdrowie. Wychowankowie zmieniają hierarchię wartości, pogląd na świat, rodzą się silne wiezi w grupie, przy skrajnym wysiłku organizm broni się przed dawką trucizny (brak ochoty na papierosy czy alkohol). Uczą się radzenia w trudnych sytuacjach i z własnymi słabościami, troski o innych. Pozwala na wyżycie się bez zadawania krzywdy innym, uwolnienie nagromadzonej energii.
*Media w resocjalizacji/rewalidacji - służą do/jako: komunikacji interpersonalnej ze światem zewnętrznym (kontakt wirtualny ma duże znaczenie terapeutyczne, sprzyja wzrostowi samooceny, wzmaga pewność siebie), źródło wiedzy (sprzyja rozwojowi intelektualnemu), środek do podnoszenia lub nabycia nowych kwalifikacji, diagnozowanie (poprzez sieć komputerową lub dostarczane w formie CD), środek terapeutyczny (w postaci profesjonalnych programów terapeutycznych), ćwiczenia umiejętności (mogą być wykorzystane w rewalidacji słuchu, wzroku, intelektualnej i motorycznej).
IV. Terapia uzależnień w zakładach karnych
problem alkoholizmu w społeczności więźniów
teoretyczne przesłanki psychokorekcji
AA w warunkach izolacji penitencjarnej
Program „Atlantis”
Ad a) Problem alkoholizmu w społeczności więźniów:
- wielu więźniów- alkoholików jest również uzależnionych od dokonywania przestępstw
- nie mają zabezpieczenia materialnego po opuszczeniu ZK
- często są to DDA, pochodzą z rodzin z problemem alkoholowym
- mają bardzo ubogie doświadczenia szkolne i zawodowe
- zubożenie sfery duchowej
- zaburzenie osobowości: instrumentalne traktowanie otoczenia, egocentryzm, odrzucenie norm, skłonności do kłamstwa
Ad b) Teoretyczne przesłanki psychokorekcji:
System terapeutyczny:
- zadanie ustawodawcy - zapewnienie niezbędnych funduszy
- zadanie SW - zapewnienie oddziałom terapeutycznym niezbędnych warunków (możliwości lokalowe, kadra)
- zadanie terapeutów - opracowanie profesjonalnego programu oddziaływań terapeutycznych
Psychoterapia wymaga choćby minimum zaangażowania ze strony pacjenta, dlatego nie każdego wolno i należy kierować do systemu terapeutycznego.
Założenia programu placówki:
- traktowanie skazanych jako pacjentów, nie przestępców
- dostrzeganie związku między nadużywaniem alkoholu a popełnieniem przestępstw
- ważna jest praca zespołowa, współpraca z AA
- terapia trwa 3miesiące
- pacjenci zdobywają wiedzę o uzależnieniu, pracują nad konsekwencjami picia, akceptacją własnego uzależnienia, uczą się zachowań nieagresywnych i asertywnych
- ważna jest relacja terapeutyczna, bo w ZK nie ma innych zdrowych relacji
Ad c) AA w warunkach izolacji terapeutycznej:
- meetingi AA odbywają się systematycznie w 135 jednostkach penitencjarnych
- wspólnoty AA są organizowane w więzieniach, respektują przepisy gwarantujące bezpieczeństwo i porządek w ZK
- ZK zobowiązały się do stworzenia optymalnych warunków dla funkcjonowania grup AA poprzez udostępnianie odpowiednich pomieszczeń, wyznaczenie osoby z grona penitencjarnego odpowiedzialnej za kontakty z grupą
- 3 formy spotkań AA w ZK 1. Mitingi spikerskie - jeden alkoholik opowiada o sobie; 2. Mitingi otwarte - dla wszystkich zainteresowanych, w tym rodzin, możliwe rozwiązanie kontaktu z członkami AA z miejscowości skazanego; 3. Mitingi zamknięte - uczestniczą w nich tylko AA z wolności i ZK
Ad d) Program „Atlantis”
Program terapii uzależnień powstał w Ameryce, zaadaptowany do polskich warunków. Warunkiem skuteczności programu „Atlantis” jest kontakt więźniów ze wspólnotą AA. „Atlantis” wprowadza uczestnictwo w terapii trzeźwiejących alkoholików z wolności. Obecność duchownych różnych wyznań w zespole terapeutycznym oddziałów odwykowych.
V. Praca kuratora
instytucja kuratora sądowego
podstawowe modele kurateli sądowej
etapy pracy resocjalizacyjnej
zasady wychowania resocjalizacyjnego
metody pracy resocjalizacyjnej kuratora sądowego
optymalny model resocjalizacji
* Probacja - metoda postępowania z osobami, które z powodu popełnienia przestępstwa poddano próbie, wiążąc je określonymi warunkami, poddaniem pod nadzór sądowy i związany z nim system resocjalizacji. Środki probacji - warunkowe umorzenie postępowania, warunkowe zawieszenie kary pozbawienia wolności, warunkowe przedterminowe zwolnienie.
Kurator jest samodzielnym organizatorem procesu resocjalizacyjnego stanowiącego podstawę probacji. Jego zadaniem jest nadzorowanie/ dozorowanie probanta, udzielanie mu pomocy i oddziaływanie wychowawcze.
Nadzór zarezerwowany jest dla osoby nieletniej, dozór jest instytucją prawa karnego - środek prawo karny w warunkach wolnościowych, związany z poddaniem sprawcy próbie w okresie czasu określonego w orzeczeniu za pomocą metod wychowawczych. Istota dozoru polega na kontroli kuratora (warunkowe umorzenie - 1-3 lat dozoru, warunkowe zawieszeni - 3-5 lat)
ad a) Instytucja kuratora sądowego:
Kurator sądowy wykonuje czynności o charakterze wychowawczo-resocjalizacyjnym i profilaktycznym, diagnostycznym i kontrolnym związanym z wykonywaniem orzeczeń sądu.
Podział:
zakres działania:
- kurator dla dorosłych - wykonuje orzeczenia w sprawach karnych, jest organem wykonawczym sądu
- kurator rodzinny - wykonuje orzeczenia w sprawach rodzinnych i nieletnich
kryterium ustrojowe:
- kurator zawodowy
- kurator społeczny - wykonuje orzeczenia w jednym z 2 powyższych zespołów, lecz pełni swoje zadania społecznie
Kuratorem zawodowym może zostać ten, kto:
- posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich
- jest nieskazitelnego charakteru
- jest zdolny ze względu na stan zdrowia do pełnienia obowiązków kuratora
- ukończył wyższe studia mgr z zakresu nauk psychologiczno - pedagogicznych, socjologicznych lub prawnych lub inne mgr i podyplomowe z tego zakresu
- odbył aplikację kuratorską
- zdał egzamin kuratorski
Kuratorem społecznym może zostać osoba, która spełnia pierwsze 3 warunki i ma wykształcenie min. średnie i doświadczenie w działalności resocjalizacyjnej, opiekuńczej i wychowawczej.
Ad b) Podstawowe modele kurateli sądowej:
kuratela kontrolna - egzekwowanie i kontrola poczynań wychowanka, środkiem wzmocnienia instrumentalnego jest zapowiedź kary
kuratela casework - cechą charakterystyczną jest tworzenie wokół podopiecznego odpowiedniej atmosfery, skłaniającej go do podejmowania określonego typu działalności; traktowanie każdego przypadku bardzo indywidualnie, kurator jest osobą wspierającą i podsuwającą właściwe rozwiązania, podejście psychoterapeutyczne, kurator musi ustalić stadium osobowości wychowanka
system kontroli i opieki aktywizującej - kurator jest organizatorem działań wychowawczych i jednocześnie przedstawicielem i wyrazicielem sądu; cecha charakterystyczna - szeroka współpraca z otoczeniem, w procesie organizowania życia wychowanka uczestniczy aktywnie sam wychowanek
kuratela wychowująca - połączenie modelu 2 i 3.
ALBO: kuratela społeczna, zawodowa lub mieszana (społeczno-zawodowa lub zawodowo-społeczna)
Ad c) Etapy pracy resocjalizacyjnej (metodą casework)
* casework - metoda indywidualnych przypadków, działalność ta polega na indywidualnych oddziaływaniach kuratora na dozorowanego poprzez osobisty z nim kontakt. Na pracę z indywidualnym przypadkiem składają się: kontrola w miejscu zamieszkania i środowisku dozorowanego - sprawdzenie warunków życia, kontakt zawodowy między kuratorem i probantem, udzielanie pomocy dozorowanemu.
Diagnoza przypadku - dotyczy dozorowanego, który znalazł się w specyficznej, niekorzystnej dla siebie sytuacji i środowisku. Polega na wskazaniu przyczyn nieprawidłowości w zachowaniu i stwierdzeniu objawów niedostosowania społecznego dozorowanego. Po zebraniu informacji (wywiad, obserwacja) należy określić przyczyny zjawiska (w tym dominującą) oraz znaleźć pozytywne cechy u dozorowanego i w jego najbliższym otoczeniu i wykorzystać je.
Opracowanie planu działań w odniesieniu do danej jednostki - na podstawie diagnozy należy ustalić plan postępowania i określonych działań wobec dozorowanego z uwzględnieniem jego potrzeb i planów życiowych.
Realizacja planu profilaktyczno - resocjalizacyjnego - ważny jest tu osobisty kontakt kuratora z dozorowanym, polegający na pobudzaniu u niego wykorzystania swoich możliwości dla konstruktywnej zmiany własnej sytuacji życiowej i samorozwoju. Kontakt ten ma charakter terapeutyczny. Pomyślnie zakończony dozór przejawia się w pozytywnej akceptacji społecznej
Resocjalizacja: działania etiotropowe (usuwanie przyczyn zaburzeń w zachowaniu), działania ergotropowe (wzbudzanie u nieletniego dążenia do działań przeciwnych do tych niepożądanych), działania semiotropowe (wzmacnianie rezultatów resocjalizacyjnych uzyskanych w działaniu ergotropowym)
Ad d) Zasady wychowania resocjalizacyjnego:
Zasada „twarzą w twarz” („jeden kurator - jeden nieletni”) - kurator musi wytworzyć silne pozytywne więzy emocjonalne z nieletnim (więź stanowi warunek oddziaływań wychowawczych), życzliwe zainteresowanie losem nieletniego.
Zasada akceptacji - należy akceptować nieletniego takim, jaki on jest.
Zasada optymizmu pedagogicznego - trzeba wierzyć w człowieka i jego zdolność rozwoju.
Zasada respektowania - zmierza do wywołania takiego przekonania jednostki, aby ona sama chciała skorygować swoje życie.
Zasada indywidualizacji - indywidualne traktowanie każdego przypadku jako specyficznej osobowości.
Zasada współuczestnictwa - czynna pomoc kuratora w poczynaniach z nieletnim, zmierzających do poprawy jego postawy życiowej, postawa czynnej i przyjacielskiej pomocy.
Zasada kompleksowego traktowania - każdy przypadek ujmowany od strony jego dążeń, zainteresowań i pragnień, od strony sytuacji rodzinnej, powiązań z innymi grupami, charakteru dzielnicy - ujmować go we wszystkich możliwych aspektach, wszechstronnie
Zasada kształtowania perspektyw - kurator kształtuje zainteresowanie tym, co bliskie, a następnie tym co dalekie, perspektywiczne.
Zasada współpracy ze środowiskiem - współpraca z instytucjami środowiskowymi (szkoła, dom kultury, kluby młodzieżowe), kurator jako inicjator oddziaływań wychowawczych środowiska.
Zasada systematyczności - planowość i konsekwencja postępowania, częste kontakty z wychowankiem.
Zasada szybkości - szybkość podjęcia przez kuratora nadzoru, szybkość reakcji na nieprawidłowości w funkcjonowaniu podopiecznego.
Zasada praworządności i humanizmu - kurator nie może poniżać godności osobistej nieletniego, stawiać mu bezpodstawnych zarzutów, odmawiać prawa do obrony, zobowiązany do dyskrecji, jeśli nie jest to sprzeczne z celami wychowania resocjalizującego.
Ad e) Metody pracy resocjalizacyjnej kuratora sądowego:
Metody pobudzające aktywność podopiecznego: metody oparte na zależności zewnętrznej (metoda informacji - przedstawianie podopiecznemu pewnych okoliczności i ich następstw, metoda wzorów osobowych oraz metoda zaleceń, poleceń i rozkazów - określenie, jakich zachowań oczekujemy od wychowanka), metody oparte na zależności wewnętrznej (metoda wyrażania sugestii i ocen - informacje, co kurator zrobiłby na miejscu wychowanka, pobudzenie do aktywności, metoda doradzania wychowawczego i metoda przekonywania - „działaj tak i tak, bo to i tamto”)
Metody ukierunkowujące aktywność podopiecznego: metoda przekazywania decyzji (sprzyja to rozwijaniu inwencji i samodzielności) i metoda kontroli (sprawdzenie zgodności realizacji zadań z planem)
Metody podtrzymujące aktywność podopiecznego: organizowania doświadczeń (stwarzanie sytuacji, które stanowią źródło nagród w przypadku pozytywnych zachowań oraz źródło kar przy negatywnych), metoda wpływu osobistego (oddziaływanie przykładem własnych zachowań), metoda oddziaływania dyscyplinującego (utrzymanie określonych ram dla działań podopiecznego, wzmacniające lub hamujące oddziaływanie kurator - aprobata lub dezaprobata)
Współpraca kuratora ze środowiskiem - oddziaływanie na rodzinę (usuwanie podstawowych przyczyn niedostosowania podopiecznego), współpraca ze szkołą, praca z destruktywną grupą rówieśniczą - przekształcanie jej w akceptowaną społecznie lub osłabienie jej wpływu na podopiecznego
Ad f) Optymalny model wychowania resocjalizującego nieletnich w warunkach nadzoru kuratorskiego:
Celem tego modelu jest optymalna resocjalizacja dokonywana przez odpowiednio dobrany zespół działań pedagogiczno - interwencyjnych, w oparciu o interdyscyplinarny model wychowania resocjalizującego.
Model kurateli sądowej zawiera cztery elementy:
Orzeczenie sądu rodzinnego - uruchamia proces postępowania resocjalizującego. Podstawą orzeczenia powinna być diagnoza stopnia wykolejenia społecznego oraz diagnoza osobowościowych i środowiskowych możliwości resocjalizacyjnych.
Podjęcie nadzoru nad nieletnim przez kuratora sądowego - nie później, niż w 2tygodnie po uprawomocnieniu się orzeczenia sądu o zastosowaniu nadzoru. Kuratora zapoznaje się z aktami nieletniego, diagnozą, nawiązuje kontakt z nieletnim i opracowuje projekt działań wychowawczych.
Podjęcie działań resocjalizacyjnych przez kuratora sądowego - wytworzenie interakcji psychicznej jako niezbędny warunek skuteczności działań; współpraca z rodziną, szkołą, terenowymi oddziałami policji, z fachową pomocą - psychologiem z poradni lub Rodzinnego Ośrodka Diagnostyczno - Konsultacyjnego
Diagnoza konstatująca efektywność nadzoru kuratorskiego - powinna być podstawą postanowienia sądu o uchyleniu nadzoru, ewentualnej zmianie środka wychowawczego lub o odwołaniu środka.
*Obowiązki probanta
- znalezienie zatrudnienia
- przestrzeganie nakazów i zakazów
- współpraca z oficerem
**Zasady probacji (ich naruszenie cofa do zakładu karnego)
1) przestrzeganie prawa na wszystkich poziomach organizacji państwa (lokalne, stanowe, federalne) => zawiadomienie oficera probacyjnego w ciągu 24h o naruszeniu prawa lub aresztowani
2) zapewnienie sobie i utrzymania zatrudnienia => kontakt z oficerem w ciągu 24h w przypadku utraty pracy
3) pozostawanie dyspozycyjnym w stosunku do oficera
4) nie posiadanie nielegalnych narkotyków i paramedyków
5) nie używanie alkoholu
6) nie posiadanie nielegalnej broni i niebezpiecznych przedmiotów
7) przedkładanie wyników testów na obecność substancji psychoaktywnych
8) unikanie, zaniechanie kontaktu z osobami/grupami o kryminalnej przeszłości
9) uczestnictwo w różnych formach terapii
10) ponoszenie kosztów probacji
11) konieczność znalezienia stałego miejsca pobytu i utrzymania go
12) wypłacenie odszkodowania ofierze
13) pisemne powiadomienie oficera i uzyskanie od niego zgody na opuszczenie stanu
14) zaniechanie prowadzenia pojazdów mechanicznych bez koniecznych do tego dokumentów.
Zadania i uprawnienia kuratora: nawiązanie kontaktu, poinformowanie o obowiązkach i uprawnieniach wynikających z probacji, okresowe sprawozdania z przebiegu dozoru, zawiadomienie sądu o naruszeniu porządku prawnego przez probanta, odwiedzanie probanta, współdziałanie z organizacjami pomocy społecznej, wywiady środowiskowe
kuratora zawodowego organizowanie i prowadzenie działań zmierzających do pomocy w społecznej readaptacji sprawcy oraz kierowanie pracą kuratorów społecznych i innych podmiotów wykonujących dozór, w razie negatywnego przebiegu próby jako jedyny może złożyć wniosek o podjęcie postępowania warunkowo umorzonego, zarządzenie wykonania kary zawieszonej czy odwołanie przedterminowego zwolnienie
VI. Mediacja
kluczowe pojęcia
teoretyczne założenia mediacji
korzyści wynikające z mediacji
podstawowe reguły prowadzenia mediacji
mediacja w kodeksie postępowania karnego
kryteria kierowania spraw do postępowania mediacyjnego
etapy dyskursu mediacyjnego
rola mediatora
strategie mediacyjne
ad a) Kluczowe pojęcia:
Pojednanie - zgoda następująca po sporze, dobrowolne porozumienie się stron danego sporu, pogodzenie się.
- sprawy z oskarżenia publicznego - samodzielny akt woli stron, nie stanowi przesłanki umorzenia postępowania, jednak prawo karne dopuszcza stosowanie np. warunkowego umorzenia postępowania
- oskarżenie prywatne - przesłanka bezwarunkowego umorzenia postępowania karnego (pojednanie jako umowa stron zobowiązujących się do niewysuwania do siebie pretensji z powodu przestępstwa)
Ugoda - porozumienie kończące spór osiągnięte wskutek wzajemnych lub jednostronnych ustępstw
- oskarżenie publiczne - nie stanowi przesłanki bezwarunkowego umorzenia postępowania karnego, ale postępowania adhezyjnego (akcji cywilnej) tak
- oskarżenie prywatne - ugoda łączy się z pojednaniem - przesłanka umorzenia (pojednanie wzbogacone o uregulowanie roszczeń pozostających w związku z oskarżeniem)
Ad b) Teoretyczne założenia mediacji:
Mediacja - jeden ze sposobów rozwiązywania konfliktu z udziałem bezstronnego mediatora, którego zadaniem jest ułatwienie stronom porozumiewania się przez tworzenie sprzyjającej atmosfery, udzielanie informacji, wyjaśnianie wątpliwości, łagodzenie napięć. Strony mogą wyrazić w mediacji swoje uczucia i odczucia.
Wypracowana ugoda powinna mieścić się w granicach rozsądku, powinna być adekwatna do wagi przestępstwa i nie może naruszać prawa i zasad współżycia społecznego.
Cel ogólny mediacji - doprowadzenie do ugodowego rozwiązania konfliktu bądź wypracowanie kompromisu.
Cel uniwersalny - udzielenie stronom konfliktu pomocy w jego rozwiązaniu, gdy same przejawiają taką chęć, lecz nie umieją sobie z tym poradzić. W prawie karnym celem zasadniczym jest doprowadzenie do pojednania, naprawienia przez sprawcę szkody oraz zadośćuczynienia za doznaną krzywdę.
!!! Mediacja jest obliczona na wygaszenie dotychczasowych - negatywnych emocji i zastąpienie ich nowymi, pozytywnymi.
Ad c) Korzyści wynikające z mediacji
Korzyści dla pokrzywdzonego:
- możliwość uzyskania naprawienia szkody
- możliwość aktywnego uczestnictwa w rozwiązywaniu konfliktu
- sprzyja szybszemu odreagowaniu negatywnych emocji związanych z przestępstwem, pozwala zmniejszyć poczucie zagrożenia z jego strony, a także lęk przed przestępczością w ogóle
- pojednanie ze sprawcą często pozwala uniknąć jawnej i publicznej rozprawy sądowej - może uniknąć odtwarzania zdarzenia i wtórnych przeżyć traumatycznych
Korzyści dla sprawcy:
- możliwość uniknięcia odpowiedzialności lub złagodzenia jej w stopniu największym z możliwych (warunkowe umorzenie lub zawieszenie kary, warunkowe przedterminowe zwolnienie)
- uniknięcie izolacji od rodziny i społeczeństwa, stygmatyzacji
- uniknięcie problemów związanych z readaptacją społeczną
- uświadomienie konsekwencji swojego czynu poprzez bezpośredni kontakt z ofiarą, możliwość zadośćuczynienia
Korzyści dla wymiaru sprawiedliwości:
- odciążenie wymiaru sprawiedliwości przez zmniejszenie liczby spraw karnych rozpoznawanych na rozprawie - zmniejszenie liczby postępowań obniża koszty wymiaru sprawiedliwości
Korzyści dla społeczeństwa:
- mediacja sprzyja swoistej restytucji nadszarpniętych więzi społecznych
- wywiera wpływ na kształtowanie postaw społeczeństwa wobec sprawców przestępstw
- zwiększa poczucie bezpieczeństwa społecznego
- przywraca zaufanie do wymiaru sprawiedliwości
Ad d) Podstawowe reguły prowadzenia mediacji:
Dobrowolność - nie wolno wywierać nacisku w kwestii wyrażenia zgody na mediację. Na każdym etapie postępowania strony mogą odstąpić od negocjacji lub zawarcia ugody.
Neutralność mediatora - neutralny wobec stron sporu, jak i samego konfliktu.
Bezstronność
Poufność przebiegu mediacji - „Raport mediatora nie powinien ujawniać przebiegu spotkań pojednawczych ani zawierać sądów o zachowaniu stron w trakcie postępowania pojednawczego”.
Akceptowalności - wyrażenie zgody obu stron na osobę mediatora, jak i na zasady przebiegu mediacji ustalone na pierwszym spotkaniu.
Równości - obie strony są sobie równe.
Ad e) Mediacja w kodeksie postępowania karnego:
Mediacja w postępowaniu przygotowawczym możliwa w każdej sprawie nadającej się do załatwienia w tym trybie. Mediacja możliwa w całym postępowaniu sądowym (aż do momentu uprawomocnienia się orzeczenia sądowego).
Sprawę można skierować do mediacji z urzędu (prokurator, organ dochodzeniowy- np. policja, sąd), jak i na wniosek stron. Organ skierowujący musi uzyskać pisemną zgodę stron na to rozwiązanie (zasada dobrowolności!). Mediacja nie może przekroczyć miesiąca (dotyczy postępowania przygotowawczego)
Ad f) Kryteria kierowania spraw do postępowania mediacyjnego:
Kryterium rodzaju i charakteru przestępstwa - nie każdy konflikt w wyniku przestępstwa nadaje się do mediacji. Mediacji podlegają sprawy o przestępstwa nieumyślne i te, których podłożem są konflikty międzyludzkie (p. przeciw wolności, zdrowiu, mieniu, rodzinie)
Kryterium zawiłości stanu faktycznego sprawy - mediacji nie podlegają sprawy z zakresu przestępczości zorganizowanej lub procesy złożone (o łączności przedmiotowej, podmiotowej, wielu pokrzywdzonych)
Kryterium dowodowe - zebrane są dostateczne dowody potwierdzające faktyczną winę sprawcy i pozwalające skierować sprawę do sądu
Kryterium postawy podejrzanego wobec zarzucanego czynu - sprawca nie może kwestionować zarzucanych mu czynów
Kryterium gotowości stron do poszukiwania rozwiązania konfliktu poprzez mediację - gotowość stron do porozumienia się
Kryterium podatności stron konfliktu na mediację - nie każda osoba jest podatna na mediację (sprawcy - prymitywni, niski poziom empatii, niechęć do ofiary, zdemoralizowani w wysokim stopniu, wysoki poziom agresji; pokrzywdzony - nietolerancyjny, bezkompromisowy, nadmierne roszczenia)
Ad g) Etapy dyskursu mediacyjnego:
I. Profesjonalne zapoznanie się ze sprawą zakwalifikowaną do mediacji.
II. Nawiązanie kontaktu ze stronami (najpierw ze sprawcą, potem z poszkodowanym. Wyjaśnienie czym jest mediacja, jakie daje korzyści).
III. Rozmowy wstępne z każdą ze stron oddzielnie - bliższe poznanie stron konfliktu.
IV. Spotkanie „twarzą w twarz”, umożliwienie stronom prowadzenia negocjacji. Mediator czuwa nad przebiegiem spotkania (hamuje emocje uczestników, dba o prawidłowe formy komunikacji).
V. Opracowanie wersji ugody między stronami (podpisują strony i mediator, zawiera opis istoty konfliktu, zakres zobowiązań obu stron, termin i sposób realizacji).
VI. Sporządzenie sprawozdania z przebiegu i wyniku mediacji, przekazanie go organowi zlecającemu mediację.
Ad h) Rola mediatora:
- mediator jest pośrednikiem pomiędzy stronami
- informuje strony o tym, jak będzie przebiegać mediacja
- dba o dobrą atmosferę i pomaga ustalić wspólne reguły postępowania podczas rozmów
- stara się zrozumieć konflikt i rzeczywiste interesy stron
- jest dla stron i działa dla ich dobra
- czuwa nad całym procesem komunikacji - zadaje pytania, łagodzi napięcia między stronami, kreatywnie zachęca do poszukiwania rozwiązań sporu
* Do prowadzenia postępowania mediacyjnego uprawniona jest instytucja, która:
1) zgodnie ze swoimi zadaniami statutowymi powołana została do wykonywania zadań w zakresie mediacji, resocjalizacji, ochrony interesu społecznego, ochrony ważnego interesu indywidualnego lub ochrony wolności i praw człowieka;
Postępowanie mediacyjne może również prowadzić osoba godna zaufania, która:
- posiada obywatelstwo polskie;
- korzysta w pełni z praw cywilnych i obywatelskich;
- ukończyła 26 lat;
- biegle włada językiem polskim;
- nie była karana za przestępstwo umyślne;
- posiada umiejętności likwidowania konfliktów oraz wystarczającą do przeprowadzania postępowania mediacyjnego wiedzę, w szczególności w zakresie psychologii, pedagogiki, socjologii, resocjalizacji lub prawa;
- daje rękojmię należytego wykonywania obowiązków;
- została wpisana do wykazu, o którym mowa w § 4 ust. 1.
- przeszła szkolenie praktyczne i teoretyczne z
W sądzie okręgowym prowadzi się wykaz instytucji i osób godnych zaufania, uprawnionych do przeprowadzania postępowania mediacyjnego, zwany dalej "wykazem". Wpis do wykazu następuje na wniosek, do kt należy dołączyć dokumenty potwierdzające spełnienie warunków bycia mediatorem. Osobę skreśla się z wykazu w razie śmierci, likwidacji instytucji, w razie utraty jednego z warunków bycia mediatorem lub z powodu niewykonywania obowiązków związanych z prowadzeniem mediacji.
Mediatorem nie może być czynny zawodowo:
1) sędzia, prokurator, asesor i aplikant sądowy lub prokuratorski oraz inna osoba zatrudniona w sądzie, prokuraturze, Policji lub w innej instytucji uprawnionej do ścigania przestępstw,
2) adwokat i aplikant adwokacki, radca prawny i aplikant radcowski, notariusz, asesor i aplikant notarialny,
3) komornik, aplikant komorniczy i pracownik jego kancelarii,
4) funkcjonariusz i pracownik Służby Więziennej,
5) pracownik placówki opiekuńczo-wychowawczej, specjalnego ośrodka szkolno-wychowawczego, zakładu poprawczego lub schroniska dla nieletnich,
6) pracownik instytucji lub członek organizacji zajmujących się świadczeniem pomocy dla ofiar przestępstw lub działalnością na ich rzecz.
A także ławnik sądowy w czasie trwania kadencji i społeczny kurator zawodowy.
Ad i) Strategie mediacji:
Strategia mediacyjna facilitative - całkowita neutralność mediatora, mediator koncentruje uwagę uczestników na ich potrzebach i interesach, swoją aktywność poświęca na doskonalenie procesu rozwiązania sporu (porządkowanie komunikacji, redukowanie negatywnych emocji).
Strategia mediacyjna evaluative - mediator ma możliwość interwencji w spór, uczestniczy w merytorycznym opracowaniu porozumienia, koncentruje się na pozycji/racjach (w tym prawnej) a nie na potrzebach, przedstawiając im własne przewidywania co do rezultatu ewentualnego postępowania w sprawie przed sądem lub w arbitrażu.
Strategia transformatywna - mediator koncentruje się na umożliwieniu stronom zdefiniowania spornych problemów i zdecydowaniu o warunkach ugody oraz na pomocy w lepszym zrozumieniu perspektywy i racji strony przeciwnej. Samo zawarcie porozumienia nie jest głównym celem mediacji, istotniejsze są poprawa relacji stron oraz ich pozytywna wewnętrzna przemiana, których osiągnięcie oznacza sukces mediacji
Strategia narracyjna - z perspektywy narracyjnej strategii konflikt rozumiany jest jako skutek odmienności nadawania znaczeń/sensu naszemu życiu niż wynik wyrażania osobistych potrzeb lub interesów. Celem mediacji jest stworzenie alternatywnej historii , mediacja ma zmienić sposób postrzegania siebie i faktów podczas dyskursu, prowadzący do stworzenia nowych możliwości rozwiązania sporu.
VII. Streetworking
pojęcie i historia
odbiorcy
formy pracy
fazy i etapy
reguły (kodeks postępowania streetworkera)
cele i zadania
Ad a) Streetworking - praca prowadzona na ulicy, stanowi przykład metody „actreach”, czyli praca poza instytucjami, w środowisku przebywania klienta. To innowacyjna forma pracy socjalnej. Początki streetworkingu - lata 20' w USA, streetworkerzy ułatwiali młodym potencjalnym przestępcom przystosowanie do życia w społeczeństwie. W latach 50' - 60' - pomoc narkomanom. Lata 60' - 70' - początki w Europie Zachodniej. W Polsce od kilkunastu lat działa Stowarzyszenie TADA zajmujące się profilaktyką HIV/AIDS wśród prostytutek i narkomanów.
Ad b) Odbiorcy:
- dzieci ulicy - pozostają poza domem bez opieki i kontroli dorosłych, pochodzą z rodzin, które są dysfunkcyjne i bez pomocy z zewnątrz nie są w stanie spełnić swej roli; ulica kształtuje ich poglądy i sposób na życie.
- metoda streetworking skierowana do wszystkich, którzy nie mogą, nie chcą lub nie umieją korzystać z pomocy instytucji społecznych, medycznych czy socjalnych: prostytuujące się osoby, bezdomne, żebrzące, uciekinierzy z domu, osoby zażywające środki odurzające, członkowie subkultur, mniejszości etniczne
Ad c) Formy pracy
Streetwork - nastawiony na jednostkę (kontakt, więź, wsparcie i indywidualna opieka)
- nastawiony na grupę (służy integracji grupy, wytworzenia więzi)
- oparty na ofertach pomocy (konkretny przygotowany plan, zwraca się do grupy
docelowej, forma zaplanowanych akcji
- ukierunkowany na wzmocnienie grupy docelowej/multiplikatoró inicjatywy o
charakterze samopomocowym, prewencja wśród części grupy docelowej
Ad d) Fazy i etapy:
I. Proces przygotowania do wyjścia na ulicę
Oswajanie się z rolą - samoświadomość swego wizerunku
Oswajanie się z miejscem
Ograniczona konfidencja i sporadyczne kontakty (starszy kolega wprowadza nas do pracy)
II. Proces wchodzenia w rolę i działania praktyczne
Wrastanie w środowisko
Pełna konfidencja i swojskość
Ad e) Reguły streetworkera:
Naucz się imion i przezwisk - młodzież czuje się traktowana podmiotowo, z zainteresowaniem, nie należy naciskać jeśli nie chcą podać imienia
Dowiedz się kim są Twoi podopiecznie - skąd pochodzą
Bądź cierpliwy i wytrwały - zdobycie zaufania to długotrwały proces (dzieci ulicy są nieufne, przekonane, że każdy oczekuje czegoś w zamian)
Wierz w postęp i w to, co robisz
Pamiętaj o własnym bezpieczeństwie i bezpieczeństwie swoich podopiecznych - uważaj na sytuacje, w których możliwy jest kontakt z agresywnym opiekunem lub klientem
Nigdy nie oceniaj
Pracuj nad zdobyciem zaufania
Bądź przygotowany na różnorodne pytania - poradnictwo i edukacja są ważnymi elementami streetworkingu
Mało mów, dużo słuchaj
Ad f) Cele i zadania:
I. Poprawa jakości życia i doprowadzenie do zmiany postawy i sposobu myślenia.
Dotarcie z informacjami o możliwościach skorzystania z systemu pomocy społecznej.
Wzbudzenie zaufania i motywacji do korzystania z pomocy.
Pobudzenie i uświadomienie potrzeb.
Zmiana percepcji z teraźniejszości na przyszłość.
Stymulowanie społecznie pożądanych zachowań.
Ułatwienie dostępu do narzędzi reintegracji społecznej i zawodowej.
II. Podniesienie efektywności i skuteczności wsparcia osób z obszaru wykluczenia społecznego.
Dotarcie do osób nieobjętych działaniami systemu pomocy społecznej.
Zwiększenie częstotliwości kontaktu z osobami z obszaru wykluczenia.
*Funkcje streetworkera:
- tworzenie więzi z klientami na „ich” terenie;
- budowanie więzi wspólnotowych z mieszkańcami, lokalnymi przedsiębiorcami, policją, szkołą, organizacjami społecznymi;
- rozwijanie sieci umożliwiających łączenie osób potrzebujących pomocy ze służbami społecznymi;
- reprezentowanie klientów w instytucjach pomocy społecznej;
- uczestniczenie w zaplanowanych warsztatach, szkoleniach
- prowadzenie dokumentacji.
**Ogólna działalność prewencyjna, bezpośrednia i nieformalna edukacja, zmniejszanie ryzyka i naprawianie sytuacji w trosce o dobro społeczne.
***Streetworkerzy zazwyczaj chodzą na akcje parami. NIE MOŻNA BYĆ NATRĘTNYM!