• Stosunki między zakresami nazw (przykładowe)

Student, student psychologii, student UŁ, mężczyzna

Uniwersytet, student, wydział, dziekan

Polska, kraj europejski, Europa, Warszawa

Koło, samochód, silnik, silnik benzynowy

Pies, pudel, pies rasowy, chory pies, weterynarz

Pies, kaganiec, smycz, kot

Lecznica dla zwierząt, chore zwierzę, weterynarz, pies

Dąb, liść, las, liść dębu

Drzewo, drzewo iglaste, sosna, pień drzewa, las iglasty

• Czy z podanych przesłanek wynika wniosek?

p  q p  q p  q p  q p  q

q  r p p q q

p  r q q p p

p  q p  q

p  r r  q

p  (q  r) (p  r)  q

Czy podane zdania są równoważne?

p  q p  q

p  q q  p

p  q p  q

(p  q) (p  q)

p  q (p)  q

(p)  q p  (q)

(p  q) (p  (q))

p  q (p  q)

p  (q  r)

(p  q)  r

III Napisać schematy w języku predykatów dla następujących zdań (dla zdań przeczących podać wszystkie schematy równoważne). Jako etap pośredni można wykorzystać kwantyfikatory o ograniczonym zakresie.:

Każdy mężczyzna goli się sam

Piotr lubi wszystkie swoje koleżanki

Piotr nie lubi żadnej swojej koleżanki

Niektóre koleżanki Piotra lubią go

Żadna koleżanka Piotra go nie lubi

1. Omów aluzję w oparciu o maksymę ilości Gricea. Podaj i omów przykład.

Aluzja- maksyma ilości Grice'a przede wszystkim związana jest z aluzją. Aluzja to nawiązanie do czegoś, kogoś; przywołanie nie wprost danej sprawy, z reguły łatwe do rozszyfrowania przez odbiorcę wypowiedzi. Często wierzymy, że mówiący chce z nami współpracować, doszukujemy się aluzji, jeśli nie wiemy, o co chodzi. W pierwszym odruchu uznajemy, że maksymy nie są łamane. Przykład: Jak 2 to 2- ktoś się nie przejmuje bądź 2 mu się należy. Ważne to, co ktoś chciał powiedzieć, intencje niewyrażone wprost. Zdania aluzyjne mają charakter praw powszechnie znanych.

2. Co to jest eksplikacja, podać fazy eksplikacji i przykład eksplikacji;

Eksplikacja - procedura, ktorej celem jest nadanie ścisłego znaczenia niejasnym terminom

potocznym i włączenie ich do języka teorii naukowej.

Fazy eksplikacji:

1) Wybor explicandum (termin potoczny o niejasnym znaczeniu), w oparciu o potrzeby

konkretnej nauki

2) Wstępna analiza explicandum

3) Ścisłe zdefiniowanie explicatum (termin będący efektem eksplikacji, ścisły termin

naukowy).

4) Włączenie explicatum do języka teorii naukowej.

Przykład: Zdanie zawierające spojnik „i”, „a”, „ale”, lub „lecz” nazwano koniugacją, budując

dla niej konkretną tabelkę wartości logicznej.

3. Na czym polega implikowanie konwersacyjne (omówić na przykładzie wybranego przykładu)

Implikowanie konwersacyjne- sens niedosłowny i niekonwencjonalny pewnych wypowiedzi.

Sygnałem pojawienia się implikatury, jest naruszenie przez jednego z uczestników komunikacji, reguły konwersacyjnej. Wypowiedź wyłamująca się z reguł konwersacji, jeśli jest taka intencjonalnie (a nie jest wynikiem pomyłki bądź nieporozumienia), niesie ze sobą szczególne, aluzyjne znaczenie (właśnie implikaturę), które odbiorca powinien potrafić rozszyfrować.

Na przykład w wymianie zdań: - Chciałbym wyjechać na Teneryfę.

- A ja chciałbym dostać Nagrodę Nobla. Drugie zdanie zawiera implikowane znaczenie „twój wyjazd na Teneryfę jest marzeniem, którego nie da się zrealizować”.

Grice wyróżnił dwa typy implikatur:

1) implikatury ogólne

- do ich zrozumienia nie jest potrzebna znajomość kontekstu (wystarczy świadomość, że mamy do czynienia z implikaturą)

2) implikatury szczegółowe

- do ich zrozumienia konieczna jest znajomość kontekstu, w jakim zostały wypowiedziane

(np. zdanie „W zeszłym tygodniu odpoczywałem.”

W dialogu: - Czy przeczytałeś już "Wojnę i pokój"? -

-W zeszłym tygodniu odpoczywałem.)

4. Co to jest relacja binarna? Podaj jej podstawowe cechy. Zilustruj to przykładami.

Wyrażenia relacyjne w j. naturalnym:

a) niektóre rzeczowniki, np. uczeń (kogoś), nauczyciel (kogoś), matka (czyjaś)

b) przymiotniki w stopniu wyższym (z odpowiednim przyimkiem), np. wyższy od, lepszy niż

c) czasowniki przechodnie, np. lubić, pomagać.

Wyrażenia relacyjne często zwane są po prostu relacjami, chociaż przez relację rozumie się odniesienie wyrażenia relacyjnego. Można mówić o odniesieniu jednostkowym i ogólnym.

Np. Jeśli Maria jest matką Piotra, to para <Maria, Piotr> jest odniesieniem wyrażenia relacyjnego matka, lecz nie jest nim para <Piotr Maria>.

Relacja bycia matką (jeżeli zbiorem obiektów, które bierzemy pod uwagę jest zbiór ludzi żyjących) jest zbiór par, w których pierwsze miejsce zajmują kobiety posiadające dzieci, zaś drugie miejsca- dzieci.

5. Omów ironię w oparciu o maksymę jakości Grice'a. Podaj i omów przykład.

Ironia- pozorne złamanie maksymy jakości Grice'a. W przypadku ironii, mówiący chce, by inni wiedzieli, że prawdą jest zdanie zupełnie odwrotne do wypowiadanego. To co wiemy o mówiącym, pozwala nam odpowiednio interpretować kontekst jego wypowiedzi. Np. „Pan X to świetny kandydat na prezydenta”- wypowiedziane drwiącym tonem głosu przez jego przeciwnika.

6. Omów metaforę w oparciu o maksymę jakości Grice'a Jakie znasz rodzaje metafory. Podaj przykłady.

Metafora- przenośnia, pozorne łamanie maksymy jakości. Np. nauczyciel mówi o dobrym uczniu, że jest orłem. Zdania metaforyczne najczęściej są prawdziwe. Jest kilka odmian metafory:

a. hiperbola- wyolbrzymienie, np. wylałem morze łez

b. litota- przeciwieństwo hiperboli, np. jeszcze po kropelce

c. oksymoron- sprzeczność, np. piwo bezalkoholowe, jestem za a nawet przeciw

7. Omów metonimię w oparciu o maksymę jakości Grice'a Podać i omówić kilka przykładów.

Metonimia- przeniesienie nazwy jednej rzeczy na drugą, jeśli występuje relacja przyległości, np. Niech ostatnia ławka nie gada (nazwa miejsca zastępuje osobę)- absurdalność w przypadku interpretacji dosłownych. Miłosz leży na biurku (nazwisko autora przenosi się na dzieło), Moskwa przykręca kurek (nazwa miasta zastępuje przedstawicieli władzy).

synekdocha- odmiana metonimii. Relacja część- całość, np. całe miasto wyszło na ulicę (chodzi o mieszkańców miasta)

8. Omów krótko asocjacjonistyczną teorię znaczenia.

Asocjacjonistyczna teoria znaczenia- (Locke, Hume)

- Koncepcja asocjacjonistyczna- (skojarzenie, przyłączenie) znaczeniem wyrażenia są idee, myśli pojawiające się pod wpływem jakiegoś wyrazu. Znaczenie jest czymś indywidualnym.

Asocjacja, skojarzenie, funkcja myślowa polegająca na kojarzeniu elementów, ich łączeniu w jedną całość i znajdowaniu związków między nimi. Znaczeniem nazwy jest idea, czyli wyobrażenia oznaczanej rzeczy (np. człowiek - wyobrażenie człowieka, jakie mamy w głowie, wyobrażenie kojarzone ze słowem)

9. Omów krótko konotacyjna teorię znaczenia.

Konotacyjna teoria znaczenia- Teoria John ST. Milla - znaczenie nazwy utożsamiane z konotacją (konotacja - zbiór tych cech desygnatów danej nazwy, ze względu na które to cechy można je tę nazwą oznaczyć). Koncepcja konotacyjna- wyróżnia treść charakterystyczną wyrażenia zwaną konotacją, przysługuje tylko danemu wyrażeniu.

Konotacja- zespół cech charakterystycznych dla jakiegoś wyrazu, jakiemuś desygnatowi.

10. Omów krótko teorią znaczenia Fregego

Teoria Gottlob'a Frege'go - co oznaczają zdania oznajmujące? Traktował je jako nazwy jednostkowe; mogą oznaczać 2 przedmioty: prawdę lub fałsz; (np. zdanie prawdziwe - nazwa prawdy, różnią się tym, co oznaczają). Znaczenie zdania = Prawda lub Fałsz. Każde poprawnie zbudowane zdanie zawiera korelat logiczny (sens) i korelat metafizyczny (znaczenie)

11. Podać i krótko scharakteryzować trzy rodzaje definicji perswazyjnych (przykłady);

Definicje perswazyjne:

1) zmiana zakresu definiendum i przeniesienie skojarzeń emocjonalnych

ze starego zakresu na nowy (nie chodzi tu o zmianę ładunku emocjonalnego), np. Każdy Parias jest gotowy do tego, by uczynić każdą podłość

2) zmiana ładunku emocjonalnego definiendum (zakres definiendum może ulec zmianie, ale nie musi) np. „Wojna to dalszy ciąg polityki zagranicznej, prowadzony środkami militarnymi”

3) zastąpienie terminu o niepożądanym ładunku emocjonalnym, terminem o pożądanym ładunku emocjonalnym

Przykład: „puszysty” w znaczeniu „otyły”

12. Scharakteryzuj relacje równoważnościowe (równościowe) i ich zastosowanie do tworzenia pojęć. Podaj przykład.

Relacja równoważnościowa (równościowa)- jest to relacja, która jest jednocześnie zwrotna, symetryczna i przechodnia. Służy do budowania pojęć, np. abstrakcyjnych. Relacja równościowa R na niepustej dziedzinie D, dzieli D na tzw. Klasy abstrakcji, tj. podzbiory D, które są niepuste, parami rozłączne, i ich suma pokrywa się ze zbiorem D.

Przykład: rocznik (odnosi się do wina, ludzi, samochodów)

13. Zdania kategoryczne (wraz z notacją średniowieczną i interpretacja w języku predykatów

Zdanie kategoryczne- orzeka, że jakaś klasa A w całości lub w części zawiera się, bądź nie zawiera w innej klasie B.

W klasycznym ujęciu wyróżnia się cztery zdania kategoryczne:

• zdanie ogólno-twierdzące "Każde S jest P" (symbolicznie S a P), np. "Każdy człowiek jest istotą śmiertelną"; ˅x /S(x)=>P(x)/

• zdanie ogólno-przeczące "Żadne S nie jest P" (S e P), np. "Żaden człowiek nie jest ptakiem"; ˅x/ S(x)=>-P(x)/ lub -Ǝx/ S(x)^P(x)/

• zdanie szczegółowo-twierdzące "Niektóre S są P" (S i P), np. "Niektórzy ludzie są mężczyznami"; Ǝx/S(x)^P(x)/

• zdanie szczegółowo-przeczące "Niektóre S nie są P (S o P), np. "Niektórzy ludzie nie są Europejczykami". - ˅x/S(x)=>P(x) lub Ǝx/S(x)^ -P(x)/

II Wyjaśnić znaczenie pojęć:

1. Błąd amfibologii (podać przykłady) (Z) - powstaje, kiedy ktoś wygłasza wypowiedź wieloznaczną ze względu na składnię, nie zdając sobie z tej wieloznaczności sprawy;

np. „Zginął piesek z zakręconym ogonkiem, do którego była bardzo przywiązana jego właścicielka.” ; „Poszukiwanie źródeł zakazu zabijania może wytłumaczyć, na czym polega jego zło”

2. Błąd ekwiwokacji (podać przykłady) (Z) - powstaje kiedy pewna osoba w jednym i tym samym rozumowaniu kilkakrotnie używa pewnego słowa wieloznacznego w różnych znaczeniach, sądząc błędnie, iż używa tego słowa jednoznacznie (jak tego wymaga poprawność rozumowania);

np. „Każdy metal jest pierwiastkiem. Mosiądz jest metalem, a więc jest pierwiastkiem.”,

„Każdy jest kowalem swojego szczęścia. Są ludzie, którzy nie mają szczęścia. Wynika

więc, że to ich własna wina”

3. Definicja klasyczna (przykład) (Z) - definicja polegająca na wskazaniu treści nazwy; by zdefiniować nazwę A porównujemy ją z zakresem ogólniejszej nazwy B, ograniczonym przez dodanie cech C, które należycie zawężają ten zakres

np. „prostokąt” wskazuje na coś, co ma cechy równoległoboku, a nadto cechę prostokątności;

kwadrat - to coś, co ma cechy prostokąta, a nadto cechę równoboczności.

4. Definicja konstrukcyjna (przykład) (Z) - ustala znaczenie wyrazu na przyszłość, nie licząc się z dotychczasowym znaczeniem wyrazu. Wprowadza nowe wyrażenia lub nadaje wyrażeniom zupełnie nowe znaczenie.

np. „Opona”

w języku starosłowiańskim oznaczała płaszcz przeciwdeszczowy

w dzisiejszym języku oznacza część wyposażenia pojazdów mechanicznych

5. Definicja nieklasyczna (przykłady) (Z) - definicja poprzez wskazanie zakresu nazw, które w sumie dają zakres nazwy definiowanej. Często stosujemy tutaj wyliczenia.

np. „Zbożem w rozumieniu niniejszego rozporządzenia jest pszenica, jęczmień, owies, kukurydza, gryka i proso”

6. Maksyma ilości Grice'a (przykład pozornego i rzeczywistego złamania) (ilości informacji przekazywanej w wypowiedziach) - powinniśmy przekazywać dokładnie tyle informacji ile potrzeba (ani za dużo ani za mało). Pozorne łamanie tej maksymy to zdania tautologiczne (czyli zdania prawdziwe w każdych okolicznościach np. 2+2=4) !

7. Maksyma jakości Grice'a (przykład pozornego i rzeczywistego złamania) - wymaga od nas nie kłamania i nie mówienia rzeczy co do których nie mamy podstaw.

Kłamstwo - świadome przekazywanie informacji nie zgodnych z przekonaniami mówiącego. W przypadku kłamstwa mówiący chce by słuchacz uwierzył, że jest ono zgodne z przekonaniami mówiącego.

W przypadku ironii mówiący chce aby słuchacz wiedział (wywnioskował), że to co przekazuje mówiący jest niezgodne z jegoo przekonaniami (wręcz przeciwstawne).

Ironia jest łamaniem maksymy jakości, podobnie metafory, które pozornie łamią tę maksymę (hiperbole, litoty - przeciwstawne hiperboli np. wyjdą za sekundę, oksymorony, metonimie) !

8. Maksyma relacji Grice'a (przykład pozornego i rzeczywistego złamania) - niech to co mówisz będzie na temat. Pogwałceniem będzie np. odpowiedź w pierwszy dzień świąt na pytanie gdzie jest najbliższy supermarket - odpowiedź „Dzisiaj jest święto”. Jest to dobra odpowiedź, ale nie na temat (nie odnosząca się do pytania) !

9. Maksyma sposobu Grice'a (przykład pozornego i rzeczywistego złamania) - niech to co mówisz będzie jasne, jednoznaczne i zwięzłe!

10. Definicja nominalna (Z) - wyrażenie podające informację o znaczeniu jakiegoś słowa czy słów, formułowane w języku drugiego stopnia

11.Definicja realna (Z) - zdanie podające taką charakterystykę pewnego przedmiotu czy też przedmiotów jakiegoś rodzaju, którą tym i tylko tym przedmiotom można przypisać; Żąda się by ujmowała istotę tych przedmiotów, twierdzenie informujące o cechach wspólnych jakichś uprzednio wydzielonych przedmiotów, formułowana w języku pierwszego stopnia.

12.Definicja regulująca (przykład) Z -

Przykładem definicji regulującej może być definicja:

„Przyuczoną pielęgniarką w rozumieniu niniejszej ustawy jest osoba, która bez przygotowania teoretycznego wykonywała w zakładach zamkniętych służby zdrowia

funkcje pielęgniarskie w okresie co najmniej dwóch lat”.

Czy do czasu sformułowania tej definicji wyrażenie „przyuczona pielęgniarka” nie miało żadnego znaczenia? Owszem, miało. Każdy domyślał się, o co mniej więcej chodzi, gdy to wyrażenie posłyszał. Ale była to przedtem nazwa niewyraźna, nikt nie określał bliżej cechy „długość pracy zawodowej”, w związku z czym była to nazwa nieostra. Jeśli pewna osoba wykonywała funkcje pielęgniarskie przez tydzień, to oczywiście nie była „przyuczoną pielęgniarką”; jeżeli przepracowała już 10 lat, to oczywiście każdy uważał ją za przyuczoną pielęgniarkę. Ale jak rozstrzygnąć, jeśli pracowała 6 miesięcy, 1 rok, 2 lata? Ustawodawca ustalił więc wedle swego uznania, że okres pracy musi wynosić co najmniej 2 lata i przez to uczynił tę nazwę wyraźną nazwą, a co za tym idzie - o ostrym zakresie.

13. Definicja sprawozdawcza (przykład) Z - to definicja, która wskazuje, jakie znaczenie ma czy też miał kiedyś definiowany wyraz w pewnym języku. Definicja taka składa sprawozdanie z tego, jak pewna grupa ludzi posługuje się czy też posługiwała się pewnym wyrazem czy wyrażeniem.

Np.: „W języku Polaków XX wieku wyraz «księgarnia» znaczy tyle, co nazwa «sklep, w

którym sprzedaje się książki»„.

„W dawnym języku myśliwych w Polsce wyraz «kot» znaczy tyle, co «zając»

14. Definicje przez postulaty (przykład) (Z) - tzw. definicja aksjomatyczna; wyraz definiowany umieszczany jest w zdaniu lub w kilku zdaniach, w których inne wyrazy mają znane nam już znaczenie i na podstawie przykładu posługiwania się wyrazem definiowanym w tych zdaniach pozwalamy się innym domyślać jakie znaczenie nadajemy temu wyrazowi

np. „Przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia”

15. Desygnat i zakres nazwy (Z) - desygnat nazwy to przedmiot, którego dana nazwa jest znakiem. Zakres jest natomiast zbiorem wszystkich desygnatów nazwy.

16. Figura sylogistyczna - rozróżnia się je z uwagi na położenie terminu średniego M

Figura I	Figura II	Figura III	Figura IV	Przesłanka:
M-…-P	P-…-M	M-…-P	P-…-M	większa
S-…-M	S-…-M	M-…-S	M-…-S	mniejsza
S-…-P	S-…-P	S-…-P	S-…-P	konkluzja(wniosek)

17. Język przedmiotowy - język służący do opisu rzeczywistości pozajęzykowej

18. Metajęzyk - język służący do opisu języka

19. Nazwa (Z) - wyraz albo wyrażenie rozumiane jednoznacznie, które nadaje się na podmiot

lub na orzecznik orzeczenia imiennego w zdaniu

20. Oznaka (przykład) - znak naturalny (np. gorączka jako oznaka choroby)

21. Podział (przykład) (Z) - wskazanie dwóch lub więcej nazw (członów podziału), których zakresy są podrzędne względem zakresu dzielonego (całości dzielonej), a które w sumie dają cały zakres dzielony, czyli wskazać mniejsze klasy w obrębie poddanego podziałowi zakresu nazwy;

np. podział zakresu nazwy „człowiek” na „osoba płci męskiej” i „osoba płci żeńskiej”,

podział nazwy „kręgowiec” na nazwy: „ryba”, „płaz”, „gad”, „ptak”, „ssak”, podział

nazwy „student” na „student dzienny”, student wieczorowy” i „student zaoczny”.

22. Podział typologiczny (przykład) (Z) - rozważania w jakim stopniu przedmioty z pewnego zbioru mają cechy zbliżone do przedmiotu o interesujących nas cechach (do przedmiotu wzorcowego), przedmioty mało odróżniające się nazywamy przedmiotami typowymi lub w tym samym typie

23. Pragmatyka - relacja między znakiem, a użytkownikiem, czyli użycie znaków przez użytkownika (np. teorie aktów mowy - działanie przez język a nie tylko opisywanie rzeczywistości)

24. Produktywność języka - pozwala użytkownikowi języka budować i rozumieć nieskończenie wiele wypowiedzi złożonych (zdań); również takich, których nigdy wcześniej nie słyszeli. Związane jest to z istnieniem reguł - gramatycznych -

charakterystycznych dla danego języka. Zwrócił na to uwagę Noam Chomsky

25. Relacja równoważności logicznej zdań - zachodzi pomiędzy Z1 i Z2 , jeżeli zdanie Z1 wynika logicznie ze zdania Z2 i jednocześnieZ2 wynika logicznie ze zdania Z1, a zdanie o schemacie : Z1 Z2 , jest prawdą logiczną. Mówimy wówczas, że Z1 jest logicznie równoważne z Z2.

26. Relacja wynikania logicznego - Z przesłanek P₁ … P_n wynika wniosek W wtedy i tylko wtedy gdy jeżeli przesłanki są prawdziwe to wniosek musi być prawdziwy.

27. Samozwrotność języka naturalnego - oznacza, że język naturalny nie opisuje jedynie rzeczywistości pozajęzykowej, ale może opisywać sam siebie. Innymi słowy wyrażenia języka naturalnego mogą być zarówno użyte jak i przytoczone, np. Jan jest wysoki (użycie słowa „Jan”). Jan mi się nie podoba (przytoczenie słowa „Jan”)

28. Paradoks kłamcy (nowa wersja + przykład)

Zdanie widoczne na ekranie, napisane kursywą, jest fałszywe.

Jest to wersja tzw. paradoksu kłamcy sformułowanego przez Fubulidesa w Starożytnej Grecji. Jest to paradoks odnoszący się do zdania okazu. Istnieją również paradoksy wiążące się z użyciem wyrazów typów.

Wprowadźmy następujące pojęcia:

- wyraz jest heterosemantyczny, gdy nie posiada cech, które oznacza np. jednosylabowy długi

- wyraz jest autosemantyczny, gdy posiada cechę, którą oznacza np. wielosylabowy, krótki

Przykłady:

- wyraz „wielosylabowy” jest autosemantyczny ponieważ jest wielosylabowy

- wyraz „krótki” jest autosemantyczny ponieważ jest krótki

- wyraz „jednosylabowy” jest heterosemantyczny ponieważ nie jest jednosylabowy (ma wiele sylab)

- wyraz „długi” jest heterosemantyczny ponieważ nie jest długi (jest krótki)

29. Semantyka (dwa znaczenia) - 1. (w sensie Morissa-Carnapa) przyporządkowuje wyrażeniom należącym do określonych kategorii syntaktycznych ich odniesienia,

np. imionom własnym - obiekty, przymiotnikom - funkcje ze zbiorów obiektów w zbiory obiektów.

2. Każda formuła jest albo prawdziwa albo fałszywa

30. Semiotyka - semiologia) - nauka o znakach. Pierwszym twórcą był Charles Mariss.

31. Sprzeczny zbiór przesłanek - taki zbiór zdań, którego koniunkcja jest fałszem logicznym (sprzeczność zbioru ujawnia się, używając dowodu “nie wprost”).

32. Sygnał (przykład) - znaki do rozpoczęcia umówionej akcji np. sygnalizacja świetlna, strzał z pistoletu oznaczający `start', dzwonek w szkole.

33. Sylogizm - jest to rozumowanie, które spełnia warunki:

● musi mieć dwie przesłanki i wniosek

● występują trzy typy terminów

● dwa terminy występują w jednej przesłance i we wniosku (orzeczenie wniosku

oznaczamy P (termin większy) - podmiot wniosku oznaczamy S (termin mniejszy)

● jeden termin jedynie w obu przesłankach, nie występuje we wniosku, tzn. termin

średni

wniosek ma postać S - … - P

34. Syntaktyka - relacje znaków ze znakami w ramach pewnego systemu (w praktyce zajmuje się np. składnią języka polskiego)

35. Tautologiczność zdań (logiczna prawdziwość zdań) - Zdanie języka naturalnego jest prawdziwie logiczne wtedy i tylko wtedy, gdy jest prawdziwe we wszystkich okolicznościach (zawsze i wszędzie)

np.: Jaś zdał egzamin z logiki lub go nie zdał.

W języku rachunku zdań odpowiednik zdań prawdziwie logicznych jest tautologią tj.

36. Tryb sylogistyczny - jest to schemat sylogizmu, inaczej schemat rozumowania

37. Znak ikoniczny (przykład) - pomiędzy znakami konwencjonalnymi, a obrazami onomatopeje. np. rzeźba (określa to co przedstawia)

38. Znak w szerokim sensie - dowolny stan rzeczy, który zastępuje - oznacza inny - różny od niego stan rzeczy

39. Znak w wąskim sensie (konwencjonalny) - pozostają z oznaczonymi stanami rzeczy w relacji konwencjonalnej (umownej).

Przykłady: słowa (języka mówionego lub pisanego); symbole państwowe, religijne, znaki drogowe, sygnały świetlne.

40. Stylizacja przedmiotowa (przykład) (Z) - wskazuje znaczenie wyrazu definiowanego mówiąc o cechach lub własnościach danego przedmiotu.

np. Popielniczka jest to naczynie przeznaczone do zbierania popiołu i niedopałków papierosów

41. Stylizacja semantyczna (przykład) Z - pewien wyraz czy wyrażenie w którym znaczenie odnosi się do określonych przedmiotów, cech, zdarzeń czy stosunków.

np. Wyrazem działalność określamy szereg czynności związanych jednym zasadniczym celem

42. Stylizacja słownikowa (przykład) Z - Definicja w stylizacji słownikowej - pewien wyraz czy wyrażenie ma takie samo znaczenie, jak wskazywane przez drugie wyrażenie

np. Ustawa - zbiór przepisów prawnych uchwalany jako całość przez parlament

43. Zdefiniować podany argument (przykład) (Hołówka)

Argumenty z autorytetu - odwołanie się do autorytetu, zdania `lepiej wiedzących' specjalistów, znawców, jest mocnym i poprawnie użytym argumentem za przyjęciem jakiegoś stanowiska o ile:

-autorytet zostaje dokładnie wymieniony, a jego poglądy przytoczone w sposób wierny

- sąd wyrażający dane stanowisko należy do dziedziny, w której opiniodawca jest rzeczywiście uznanym ekspertem

- opinii tej nie kwestionują inni uznani eksperci

- nie ma powodu wątpienia w bezstronność eksperta

Argumenty z powszechnej opinii - przytoczenie powszechne opinii rzadko bywa argumentum ex consensus gentium - odwołaniem się do jednomyślności całego rodzaju ludzkiego; zazwyczaj chodzi o poglądy dominujące w jednej szerszej społeczności (populacji, grupie etnicznej). Stanowi to mocny argument za przyjęciem danego stanowiska, jeżeli:

- opinia dotyczy życzeń, odczuć, woli owej społeczności bądź sfery obyczajów, moralności, reguł praktycznego działania

- nie potrafimy przeciwstawić jej żadnych sensownych kontrargumentów

Argumenty semantyczne:

Argumenty z przyjętego znaczenia - służą one obronie jakiegoś stanowiska o charakterze klasyfikacyjnym i odwołują się do przyjętego sensu pewnego terminu: ma ono przesądzać o tym czy zaliczyć dany obiekt do kategorii oznaczonej przez ów termin, czy też go z tej kategorii wykluczyć. Jest to argument mocny jeżeli:

- zostaje przytoczona adekwatna charakterystyka utrwalonego zwyczaju językowego

- nie umiemy przedstawić żadnych racji przemawiających za jego zmianą

Argumenty kontestacyjne - krytyka zalecanej lub używanej przez kogoś terminologii. Jest to mocny argument przeciw jej stosowaniu jeżeli trafnie ukazuje bądź jej niepożądane konsekwencje, bądź niewielką przydatność

Argumenty podobieństwa:

Argumenty przez analogię - podobieństwo między dwoma typami obiektów, zjawisk, zdarzeń, sytuacji może skłaniać nas do uznania co jest prawdą (względnie fałszem) w odniesieniu do jednego z nich, jest również prawdą (względnie fałszem) do drugiego z nich. Waga takiego argumentu zależy od tego, czy:

- owo podobieństwo daje się wyartykułować i zwerbalizować

- zachodzi pod istotnymi względami

- nie dostrzegamy zasadniczych różnic, które przemawiały by przeciw domniemywanej symetrii

Argumenty oparte na zasadzie równej miary - odwołanie się do zasady równej miary, które postuluje, by przypadki podobne pod istotnymi względami traktować w ten sam sposób. Ponieważ spójność to warunek niezbędny racjonalnego myślenia i działania argumentów takich nie należy lekceważyć:

- zobowiązują one adresata wypowiedzi do zmiany stanowiska bądź wykazania, że pomiędzy porównywanymi przypadkami zachodzą ważne różnice i zasada równej miary nie znajduje zastosowania.

Argumenty równi pochyłej - przestrzegają przed `pierwszym krokiem' - przyzwoleniem na pewną praktykę, przyjęciem klasyfikacyjnej innowacji, zmianą dotychczasowych przepisów, dopuszczeniem wyłomu w obowiązującej regule - odwołując się do przypuszczalnych tego konsekwencji. Ów `pierwszy krok może bowiem doprowadzić - bądź poprzez związki przyczynowo-skutkowe, bądź na zasadzie precedensu i zachowania równej miary, bądź w skutek nieprecyzyjności zaangażowanych pojęć - do całego ciągu wydarzeń, posunięć czy decyzji, którego końcowy rezultat wydaje się całkowicie nieakceptowany. Są to mocne argumenty roztropnościowe przeciw podejmowaniu `pierwszego kroku' o ile:

- zostały one adekwatnie przedstawione

- nie potrafimy zakwestionować żadnego z ogniw rysującego się `łańcucha'

- końcowego rezultatu rzeczywiście nie można zaaprobować.

44. Zdefiniować podany chwyt erystyczny (przykład) (Hołówka) - nastawione są one głównie na zdezorientowanie, zastraszenie, skompromitowanie, zaskoczenie lub przechytrzenie przeciwnika. Są częstymi (z pewnością częstszymi niż argumenty) składowymi dyskusji retorycznej.

45. Zdefiniować podany warunek racjonalnej dyskusji (Hołówka)

Reguła swobody wypowiedzi - nakaz obu stronom, by nie przeszkadzały sobie wzajemnie

w przedstawianiu stanowisk oraz wątpliwości i obiekcji

Reguła odpowiedzialności za głoszone poglądy - żąda bycia odpowiedzialnym za głoszone

poglądy i nakazuje bronić ich jeżeli zostaną zakwestionowane

Reguła uczciwości wobec stanowiska przeciwnika - nakazuje polemizować z rzeczywistym a

nie wyimaginowanym stanowiskiem oponenta.

Reguła trzymania się meritum sprawy - nakazuje każdej ze stron by broniła swojego

stanowiska za pomocą tylko takich argumentów, które się

naprawdę do niego odnoszą

46. Rozumowanie dedukcyjne - Wniosek wynika logicznie z przesłanek wtedy i tylko wtedy, gdy prawdziwość przesłanek gwarantuje prawdziwość wniosku tj. gdy przy prawdziwych przesłankach wniosek musi być prawdziwy. Wynikanie logiczne jest relacją zachodzącą (niekiedy) między przesłankami, a wnioskiem w rozumowaniach.

47. Rozumowanie zawodne (przykłady) - (błędne) - takie, w których wniosek nie wynika z przesłanek.

Np. Indukcja enumeracyjna (niezupełna), czyli uogólnianie ; Indukcja eliminacyjna służy do wynajdowania związków przyczynowo-skutkowych między zjawiskami.

48. Indukcja enumeracyjna (niezupełna) - to uogólnienia np. wszyscy mężczyźni są tacy sami

49. Kanon jedynej zgodności (przykład) -

występują czynniki A, B, C -występuje badane zjawisko Z

występują czynniki A, B, D - występuje badane zjawisko Z

występują czynniki B, C, D - występuje badane zjawisko Z

wniosek: czynnik B jest przyczyną lub skutkiem badanego zjawiska Z (zawsze występuje)

50. Kanon jedynej różnicy (przykład) -

występują czynniki A, B, C, D - występuje badane zjawisko Z

występują czynniki A, C, D - nie występuje badane zjawisko Z

wniosek: czynnik B jest przyczyną lub skutkiem zjawiska Z (musi wystąpić)

51. Rozumowanie przez analogię (przykład) - na podstawie identyczności lub podobieństwa niektórych cech dwóch obiektów lub zjawisk, wnosimy o podobieństwie innych cech tych obiektów lub zjawisk.

Np. rozumowanie przez analogię przy policyjnych śledztwach dotyczących seryjnych morderców.

52. Polisemia (przykład) (wieloznaczność, niejednoznaczność) - ten sam wyraz posiada więcej niż jedno znaczenie np. zamek

53. Homonimia (przykład) - wyrazy znaczące zupełnie co innego choć pisane tak samo np. bar (pierwiastek, miejsce rozrywki), matka (rodzicielka, zdrobnienie od mata)

54. Niejednoznaczność syntaktyczna (przykład) - występuje gdy wszystkie wyrazy w zdaniu zostały użyte w sposób jednoznaczny, a samo zdanie jest niejednoznaczne.

Np. Jaś nie jest na lekcji, bo jeździ na nartach - nie wiemy, czy chodzi o obecność Jasia na

obozie narciarskim, czy o to, że Jaś potrafi jeździć na nartach.

- amfibologii - błędna konstrukcja składniowa zdania ośmiesza osobę, która mówi

np. Bił żonę, z którą miał troje dzieci za pomocą sznura od żelazka.

55. Okazjonalność wyrazów (przykłady) - wyrażenia okazjonalne nie posiadające jednoznacznego określenia po za zdaniem, w którym występuje (odniesieniem) np. odróżnienie wyrazów ty-on; frazy „dzisiaj” i „w dniu dzisiejszym”; tu - odnosi się do miejsca w którym się znajdujemy

56. Definicja za wąska (przykład) (Z) - zakres definiensa nie obejmuje wszystkich przedmiotów należących do zakresu definiendum.

np. Zwykły ołówek to przyrząd do pisania złożony z pręcika grafitu umieszczonego w niebieskiej oprawce z cedrowego drzewa - Ta definicja nie obejmuje innych ołówków (umieszczonych w innych oprawkach - np. żółtych, czerwonych, białych).

57. Definicja za szeroka (przykład) (Z) - zakres definiensa obejmuje także jakieś przedmioty nie należące do zakresu definiendum

np. Prokurator jest to pracownik prokuratury. Do pracowników prokuratury należą także kanceliści, woźni i sprzątaczki prokuratury

58. Błąd „to samo przez to samo” (przykład) (Z) - to samo przez to samo; definiendum nie może być zarazem częścią definiensa

np. Logika jest nauką o myśleniu zgodnym z prawidłami logiki

59. Błąd „nieznane przez nieznane” (przykład) (Z) - nieznane przez nieznane; zarówno znaczenie definiendum jak i definiensa jest nieznane przez odbiorcę

np. Bycie bytu jest to nicościowanie się nicości

Dusza jest to pierwsza entelechia ciała

60. Błędne koło pośrednie (przykład) (Z) - pierwszy wyraz definiujemy przy pomocy drugiego wyrazu a drugi wyraz definiujemy przy pomocy pierwszego wyrazu.

np. Logika to nauka o poprawnym myśleniu; myślenie poprawne to myślenie logiczne; a znów myślenie logiczne to tyle, co myślenie zgodne z prawidłami formułowanymi przez logikę

61. Błąd przesunięcia kategorialnego (przykład) (Z) - W rozważaniach dotyczących zagadnień praktycznych rzadko się popełnia przy definiowaniu błąd przesunięcia kategorialnego; przytrafiają się takie błędy teoretykom zbytnio oderwanym od zagadnień konkretnych.

Popełnia np. błąd przesunięcia kategorialnego ten, kto twierdzi, że norma (to znaczy wypowiedź nakazująca komuś coś czynić) jest jakimś szczególnym stosunkiem między ludźmi. Norma może stwarzać stosunek - ale nie jest stosunkiem. Fakt urodzenia stwarza stosunek pokrewieństwa między pewnymi ludźmi, ale fakt urodzenia nie jest stosunkiem.

62. Eksplikacja (przykład) - procedura, której celem jest nadanie ścisłego znaczenia niejasnym terminom potocznym i włączenie ich do języka teorii naukowej.

np. Zdanie zawierające spójnik „i”, „a”, „ale”, lub „lecz” nazwano koniugacją, budując

dla niej konkretną tabelkę wartości logicznej.

63. Zasada kooperacji Grice'a - wnoś swój wkład do konwersacji tak, jak tego w danym jej stadium wymaga przyjęty cel czy kierunek wymiany słów, w której bierzesz udział.

64. Dana pytania (przykład) - Jest to zdanie powstałe ze zdania pytajnego przez zastąpienie zaimka lub przysłówka pytajnego (lub całej frazy zaimkowej lub przysłówkowej) zmienną zwaną niewiadomą pytania. Np. pytanie: Kto spośród studentów I roku Psychologii UŁ zda egzamin z Logiki?; Dania pytania: Egzamin z Logiki zda x

65. Zakres niewiadomej pytania (przykład) - zbiór obiektów, których nazwy mogą zastępować niewiadomą pytania w danej pytania.

Np. pytanie: Kto spośród studentów I roku Psychologii UŁ zda egzamin z Logiki?

Zakres niewiadomej pytania: Zbiór studentów I roku Psychologii UŁ

66. Pytanie rozstrzygnięcia (przykład) - są to takie pytania, które domagają się wyboru jednej z danych wypowiedzi wykluczających się,

np. „Czy na ostatniej Olimpiadzie najwięcej złotych medali zdobyła Rosja, czy Niemcy, czy

Stany Zjednoczone, czy Japonia, czy Francja?”

67. Pytanie dopełnienia (przykład) - Wszelkie inne pytania, to znaczy takie, w których żąda się nie wyboru jednej z danych pod rozwagę odpowiedzi (w najprostszym przypadku - wyboru między odpowiedzią potwierdzającą a zaprzeczającą), lecz sformułowania odpowiedzi przez osobę, do której się z pytaniem zwracamy

np. „Co przywieziono?”; „Jakiego koloru jest bursztyn?”; „Kto z polskich malarzy

namalował obraz bitwy pod Grunwaldem?”

68. Odpowiedź właściwa (przykład) - na dane pytanie do uzupełnienia nazywamy każde zdanie (a więc zarówno zdanie prawdziwe, jak i fałszywe) powstałe przez zastąpienie partykuły pytajnej jakimś wyrażeniem należącym do zakresu niewiadomej tego pytania.

Odpowiedzią właściwą na wieloczłonowe pytanie do rozstrzygnięcia jest wskazanie wybranej odpowiedzi, a przy najprostszym pytaniu dwuczłonowym - potwierdzenie albo zaprzeczenie. Ogólnie mówiąc, odpowiedzią właściwą jest zdanie takie, jakiego żąda sformułowane pytanie.

np. „Jacy wielcy polscy poeci pochodzili z Wielkopolski?” będą odpowiedzi: „Słowacki pochodził z Wielkopolski”, „Kasprowicz pochodził z Wielkopolski”, „Mickiewicz pochodził z Wielkopolski”.

69. Odpowiedź całkowita i częściowa (przykłady) Odpowiedzią całkowitą jest taka

odpowiedź, która stanowi odpowiedź właściwą na dane pytanie (taką odpowiedź nazywamy odpowiedzią całkowitą wprost) albo taka, która wprawdzie nie jest odpowiedzią właściwą, ale z której jakaś odpowiedź właściwa wynika (odpowiedź całkowita nie wprost).

Pytają nas np., jakiego koloru są indeksy studentów I roku prawa, a my odpowiadamy jakby na inne pytanie: „Wszystkie indeksy studenckie są koloru szarego”. Była to odpowiedź całkowita nie wprost, bo skoro wszystkie indeksy są szare, to wynika, że szare są indeksy studentów I roku prawa.

Odpowiedzią częściową nazywamy taką, która choć nie jest odpowiedzią właściwą ani nie kieruje nas na tę czy inną odpowiedź właściwą, to jednak ma tę wartość informacyjną, że pewne odpowiedzi właściwe pozwala wykluczyć. Inaczej mówiąc, odpowiedź częściowa to taka, z której wynikają negacje niektórych odpowiedzi właściwych.

Pytają np. osobę poturbowaną przez opryszka: „Kto pana wtedy uderzył?” Odpowiedź „Uderzył mnie jakiś wysoki brunet” nie jest wprawdzie odpowiedzią właściwą na to pytanie, nie wskazuje określonego napastnika, ale wystarcza, by umorzyć śledztwo przeciwko podejrzanemu, który jest niskim blondynem. Na podstawie takiej odpowiedzi bowiem można wykluczyć, że to podejrzany uderzył pokrzywdzonego.

70. Odpowiedź wyczerpująca (przykład) - Jest to zdanie prawdziwe, z którego wynikają wszystkie odpowiedzi właściwe, które są prawdziwe.

71. Pytanie otwarte (przykład) - to pytanie nie wyznaczające określonego schematu udzielania odpowiedzi.

Np. :otwarte pytanie do uzupełnienia „Co świadkowi wiadomo w tej sprawie?”

72. Pytanie zamknięte (przykład) - to pytanie wyznaczające określony schemat udzielania odpowiedzi

np. Pytanie „Czy rozwiązałeś zadanie?” każe oczekiwać odpowiedzi potwierdzającej albo

zaprzeczającej. Pytanie „Kiedy uniwersytetowi w Poznaniu nadano imię Adama Mickiewicza?” wymaga odpowiedzi polegającej na podaniu daty.

73. Pytanie sugestywne (przykład) - Pytaniem sugestywnym nazywamy takie pytanie, które niepostrzeżenie narzuca zapytywanemu jakąś określoną odpowiedź wtedy, gdy nie jest on pewny, jak odpowiedzieć. Jeśli świadka pytają: „Czy ten mężczyzna, który uciekał, miał na głowie brązowy kapelusz?” - to świadek, który niezbyt dobrze pamięta, jak to było, skłonny będzie raczej potwierdzić. Jeśli go natomiast zapytamy: „Jakie miał nakrycie głowy ten mężczyzna, który uciekał?”, to świadek odpowie zapewne tylko wtedy, gdy ten szczegół zauważył i zapamiętał; i to jednak sugeruje, że uciekający miał jakieś nakrycie głowy, takie jest bowiem założenie tego pytania

74. Pytanie złośliwe (przykład) - pytanie, które sugeruje odpowiedź fałszywą.

Np. „Z jakich przedmiotów dostał pan jeszcze dwóję?” - do studenta, który chciał się dowiedzieć o wyniku egzaminu z Logiki .

---