HERPETOLOGIA- część zoologii, dotycząca płazów i gadów
BATRACHOLOGIA- część zoologii, dotyczy tylko płazów
PŁAZY
Ewolucja płazów
-Pierwsze płazy pojawiły się w dewonie około 360 mln lat temu
-różnicowanie osobników na drodze …………
CHARAKTERYSTYKA
-wyeluowały się z tyn o mięsistych zaokrąglonych płetwach
-wyszły na ląd
Woda potrzebna jest płazom do rozrodu
Skóra płazów- nawilżana jest śluzem żeby skóra nie wyschła i ułatwia procesy oddychania, zawiera gruczoły ( śluzowe, jadowe u niektórych) , są one na grzbiecie.
CHROMATOFORY ( mają zdolność przenikania w skórze ) (
-melanofory-czarne
-lipofory-czerwone lub żółte
Guanofory- białe
Inne barwniki- bardzo rzadko
Zmiana ubarwienia
-mechanik- zmiany stopnia rozproszenia ziaren pigmentu w chromatoforach / zmiany położenia chromatoforów
-bodźce do zmiany ubarwienia ( ciepło, nasłonecznienie, chłód, głód, podniecenie, choroba, wilgoć )
-przystosowanie do środowiska życia ( zwiększeni lub zmniejszenie określonych komóewk pigmentowych zależnie od warunków zew.
-wiek odobnika
-szata godowa
GRUCZOŁY
-śluzowe
-parotyny ( zwane zausznymi, przyusznymi<salamandry plamistej, ropuchy szarej> )
-jadowe
( ponad 200 substancji toksycznych:
-batrachotoksyna <liściołazy> dawka śmiertelna to 0,00001g
-tarichatosyna <salamandrowate>
-pulmitoksyna
ZRÓZNICOWANIE WIELKOŚCI CIAŁA
Min- 0,8 cm <arttoplep karłowaty
0,98 cm
1,1cm żaba pigmejska
150cm salamandra…
Płazy ogoniaste - najmniejsze 27 mm do 180 cm 25kg
Płazy bezogonowe 10mm- 32 cm
Płazy beznogie 110mm - 152cm
Żaba Goliat długość 30-40cm masa 3kg
Żaba rycząca( byk) 10-17 cm - 0,5-0,6 kg (pierwotnie z USA)
Ropucha Olbrzymia (aga) masa 2kg
LICZEBNOŚĆ I ROZMIESZCZENIE
Na świecie 7323 gat. W Polsce 18 gat.
W tym
Bezogonowe 6453 w polsce 13
PŁAZY POLSKI
*OGONIASTE
SALAMANDROWATE
-Salamandra Plamista - południowa Polska, wilgotne lasy, nie lubi wody, gatunek nocny, gody na lądzie, nie składa jaj, rodzi żywe larwy do wody,
-traszka górska - południowa Polska, ładnie ubarwiona (niebiesko szare) na bokach intensywnie nakrapiane u samic, spód ciała zawsze jasny pozbawiony plam, jasne obrzeżenie płetwy ogonowej
NEOGENIA-
-traszka karpacka- nie ma plam na spodzie ciała, kolory złota i brązu, szata godowa- nitka kończąca płetwę
-traszka zwyczajna- plamy na spodzie ciała ,nie Zasze, pręga idąca od pyska pod okiem prawie , nie ma przewężenia i nasady ogona,
-traszka grzebieniasta - białe plamki, duży grzebień,
Gody traszek mają miejsce w wodzie na dnie zbiorników, samiec defiluje przed samicą, składa na dnie spermatochol , samica zasysa je przechodząc nad
*BEZOGONOWE
KUMAKOWATE ( do 5cm ,
-kumak nizinny - polska na niżu i w wchód, plamy pomarańczowe bardzo małe, samiec, brodawki są gładkie, osobniki nawołują się głosowo , refleks kumaka-funkcja obronna, dokładnie przyklejone jaja ,
-kumak górski- Polska w zachodniej części ) źrenice serduszkowce czasem trójkątne, uścisk godowy , ampleksus ( rozrodcze) pachowy( przytrzymuje samice pod pachami ). Czarne wyraziste zgrubienia(modzele godowe) tylko w okresie godowym ( bardzo mocny uścisk)
- Grzebiuszka ziemna - modzel do zagrzebywania się, 5-8 cm, larwy do kilkunastu cm mogą być większe od osobnika, występuje od francji przez polske na wschód, składanie jaj w sznurach przy roślinach, liczba jaj w sznurze jest bardzo duża.
-ropucha szara- , cała Europa i na wschód, poziome źrenice, sucha skóra silnie brodawkowata, silnie rozwinięte gruczoły jadowe, zmiennośc ubrawienia ( jasne , ciemne), silny ampleksus- samce mniejsze od samic , duże osobniki są w stanie żywić się małą częścią kręgowców, nadyma swoje ciało w obronie
-ropucha zielona- moro ubarwienie
-ropucha paskówka- charakterystyczny pasek na grzbiecie, od Hiszpani do Polski,
RZEKOTKOWATE
-rzekotka drzewna- posiada przyssawki
-żaba trawna- od Francji na wschód(brunatna) plama obejmuje błonę bębenkową , w okresie godowym pokazują się niebieskie naloty w okolicach głowy i grzbietu, , nietypowo ubawiona zdarza się.
-żaba moczarowa- w godzie są intensywnie niebieskie , poza okresem godowym delikatne pasy , ostry pysk, spód ciała pozbawiony plam,
-żaba dalmatyńska(zwinka) - Bieszczady(ciepłolubny) rzadki gatunek, bardzo wysoko i daleko skacze, dłuższe tylnie kończyny,
-żaba śmieszka- modzele, jest dużym płazem, histeryczny chichot
-żaba jeziorowa- spotkać w leśnych sadzawkach, samce mają podwójne rezonatory zewnętrzne ,
GADY
10038 gat.
Są przystosowane do życia w suchym terenie, są jajorodne i jajożyworodne ,
*ŻÓŁWIE
-skrytoszyjne (
Ziemnowodne
Żółw Błotny
*ŁUSKONOŚNE
-jaszczurki
Jaszczurkowate
Żyworodna
Padalcowate
-węże
Wężowate
Żmijowate
Żółw błotny- lubi się wygrzewać na słońcu, wsytępuje na pojezierzu łęczycko żuławskim, samice składają jaja w miejscach gdzie przyszły na świat, suche miejsca, same wygrzebane, zamaskowywują miejsce
Jaszczurka zwinka - suche siedliska, czarny pierścien biały środek, spód jasny, w okresie godowym zielone plamy, żywią się bezkręgowcami, żyją w ziemnych norach, są jajorodne, linieją dużymi płatami , wszystkie odrzucają ogony,
Jaszczurka żyworodna- ciemniej ubarwiona, ciemne plamy równomiernie rozłożone, w okresie godowym silnie pomarańczowy spód, młode rozwijaja się wewnątrz ciała,
Jaszczurka zielona- bardzo gęsto wykropkowana, intensywnie zielona, w godzie coś pod szyją
Padalec zwyczajny- różnobarwne ruchome powieki nieprzezroczyste, łuski tej samej wielkości na całej pwoeirzchni ciała stykające się , jest jajożyworodny, miejsca wilgotne,
Zaskroniec zwyczajny - niejadowity , haczykowate zęby służa do przytrzymywania ofiary, jajorodny, plamy za skroniami , płochliwe, wydzielają zapach
Gniewosz plamisty- dwa rzędy plam ciągnące się , CIEMNA PRĘGA ciągnąca się przez oko,
wąż Eskulapa - bytuje w koronach drzew, żywi się pisklętami, jajami, bezkręgowcami, nietoperzami, występuje w Bieszczadach,
Żmija Zygzakowata- PIONOWE ŹRENICE, tęczówki czerwone, pręga nie przechodzi przez oko, zygzak nie zawsze występuje na pancerzu, łuski zachodzą , jajożyworodne , doskonały system jadowy, umieszczony w górnej szczęce jad przemieszcza się w wewnętrznych kanalikach zębów, zęby poruszają się z poziomu do pionu
Dr Elżbieta Jancewicz
Dr. Hab. Joanna WERKA)
DRZEWO GENEALOGICZNE KRĘGOWCÓW
Ogniwo pośrednie- (Darwin) hipotetyczne formy o cechach pośrednich między współczesnymi organizmami które powinny występować wśród skamielin, jeśli proces ewolucji zachodził w rzeczywistości.
Przykłady :
EUSTHENOPTERON ( kopalne ryby ) ogniowo pośrednie między rybami i płazami (400 mln lat temu) ( cecha- w każej płetwie kości podobne do kości palców)
LATIMERIA - ( żywa skamieniałość ) występuje w oceanie indyjskim - jedyny żyjący przedstawiciel ryb trzonopłetwych.
ICHTIOSTEGA- forma przejściowa pomiędzy gadami a płazami ( pierwszy kręgowiec lądowy ) (późny DEWON)
SEJMURIA- forma przejsciowa pomiędzy płazami i gadami, ma cechy obu tych grup (karbon) . Pazury przypominające palce gadów. Połączenie czaszki z kręgosłupem 1,5 kręgu
ARCHEOPTERYKS ( ma skrzydła, gadzie zęby, pazury,
POCHODZENIE SSAKÓW
Synapsydy - gady ssakokształtne, grupa grupa gadów mało wyspecjalizowana dająca początek ssaką ( era mezozoiczna, w kenozoicznej bujny rozwój)
MORGANUKODONT- najstarszy ssak sprzed 210 mln lat (trias)
SSAKI
Obecnie 5500 gatunków na świecie ( 2200 gryzoni, 1100 nietoperzy)
Cechy ssaków:
Największa rozpiętość rozmiarów ciała ( od kilki gram (ryjówka) do tony (żubr ))
Największa plastyczność środowiskowa
Zamieszkują wszystkie strefy klimatyczne ziemi
Zamieszkują lądy, wody słodkie i oceany
Ewolucja do ssaków
Gady- zmiennocoeplne, długie okresy spoczynki, krótkie okresy aktywności
Ssaki- stałocieplne, długie okresy aktywności, wymaga dużego nakładu energii(przystosowania fizjologicznego)
SSAKI W POLSCE
Ssaki w Polsce to 10 % fauny kręgowców (na świecie 14%)
Spośród ssaków sominują gryzonie -32% nietoperze-22%, drapieżne-18%, owadożerne- 13% i przystokopytne- 10%
112 gatunków dzikożyjących ( w tym 19 obcych i introdukowanych, 3 gat wymarłe: tur, tarpan, soból
CECHY SSAKÓW
-stała temperatura ciała, wysokie tempo metabolizmu, budowa skóry
-odżywianie się mlekiem matki
-uzębienie
STAŁA TEMPERATURA CIAŁA
Endotermizm - regulacja temp. Ciała oparta na cieple uzyskanym z przemiany materii
Egzotermizm - wykorzystanie ciepła z otoczenie, mogą miesiącami obywać się bez jedzenia.
TEMPERATURA CIAŁA SSAKÓW
Stała temp ciała, nieco niższa niż u ptaków
Stepowe - 28-30
Owadożerne 38
Ssaki stepowe do 46
-Sen zimowy- hibernacja (duże obniżenie metabolizmu)
-Sen letni- estywacja (duże obniżenie metabolizmu) większość gatunków pustynnych i stepowych
*- torpor(stan odrętwienia) -kontrolowane obniżenie temp. Ciała, od kilku godzin do kilku dni (mniejsze obniżenie metabolizmu) ( nietoperze, kolibry, jerzykowate )
HIBERNACJA
-spadek metabolizmu
-spowolnienie akcji serca do kilku udereń n minutę
-zwężenie naczyń krwionośnych
-zwolnienie tempa oddychania do wystąpienia bezdechu włącznie
-spadek zużycia tlenu
-znaczne obniżenie temperatury ciała, często do temperatury nieznacznie wyższej od temperatury środowiska.
-spadek aktywności mózgu
-obniżenie pobudliwości nerwowej, co objawia się odrętwienieniem ciała
-mała reakcja na bodźce zwenętrzne
Świstaki podczas hibernacji wykorzystują (brunatną tkankę tłuszczową- o dużej wartości energetycznej) spadek masy ciała o 50 %
*SSAKI KTÓRE HIBERNUJĄ: np. kolczatka, oposy, lemury, jeże, chomiku, susły, popielicowate, nietoperze, niedźwiedzie, borsuki
*PTAKI : lelek zimowy (Kalifornia), lelek kozodój, jerzyki
WALKA SSAKÓW Z ZIMNEM
- przechłodzenie może organizm uszkodzić
-stroszenie futra
-zmieejszenie przepływu krwi w naczyniach krwionośnych przy powierzchni ciała, aby nie rozpraszać ciepła z całego ciała, marznięcie kończyn
-drgawki
WALKA Z PRZEGRZANIEM ( może spowodować śmierć)
-pocenie się, nieliczne gatunki, duża utrata wody i soli mineralnych
-zwiększenie przepływu krwi przez słabo owłosioną skórę małżowin
-parowanie wody z błony śluzowej jamy nosowej i zatok, najszybciej poci się głowa, czoło
-Ziajanie- ochłodzenie jamy nosowej, gardzieli i języka ( PSY)
-Zwilżanie głowy wydzieliną łzową np. u królika
-pokrycie głowy śliną np. szczury
BUDOWA SKÓRY
TKANKA PODSKÓRNA
-właściwa luźna
-tłuszczowa (materiał zapasowy)
* SKÓRA WŁAŚCIWA
- zakończenie nerwowe : receptory dotyku, bólu, ciepła, zimna
-torebki włosów- pochodzenie z naskórka
- gruczoły łojowe i potowe- pochodzenie z naskórka
* NASKÓREK ( kilka warstw, zewnętrznie się złucza
-wytwarza gruczoły
-
*WŁOSY
1 Przewodnie WARSTWA OCHRONNA , Grzywy, czuby, kity na ogonie
2. Ościste Warstwa ochronna
3. Wełniste przy skórze, krótkie, gruba warstwa, liczne zimą, brak u ssaków z tropików
ROLA SIERŚCI
-warstwa izolacyjna
-ochrona przed deszczem
- chroni przed zranieniem
- włosy dotykowe, czuciowe- odbieranie bodźców dotykowych, na wargach, nozdrzach, brwiach, orientacja przestrzenna
- własy gruczołowe, dookoła gruczołów zapachowych ( zapobiegają szybkiemu rozchodzeniu się wydzieliny, przenoszą substancje na inne zwierzęta)
WŁOSY
-wszytskie ssaki mają włosy
WYJĄTKI: gatunki morskie - walenie, morsy, syreny ( roślinożerne ssaki wodne)
Zwierzęta afrykańskie - słonie, nosorożce, hipopotamy- praktycnzie są nagie
*ZANIK WŁOSÓW W ŻYCIU EMBRIONALNYCH, TUŻ PRZED URODZENIEM, WTÓREN PRZYSTOSOWANIE DO ŻYCIA W WODZIE, GRUBA WARSTWA TŁUSZCZU
WŁOSY A ROZWÓJ OSOBNICZY
-parzystokopytne i nieparzystokopytne rodzą się owłosione ( ubarwione ochronne), agniazdowniki) (dziki)
-pozostałe- młode eodzą się gołe, potem rośnie sierść, gniazdowniki (myszy, nietoperze)
LINIENIE SSAKÓW
-ssaki strefy umiarkowanej i zimnej- zmiana sierści wiosną i zimą
-ssaki dalekiej północy i obszarów tropikalnych- nie linieją, amiana włosów w sposób ciągły
Sieść zimowa- wiecej włosów węłniastych, bardziej gęsta i dłuższa, b. jasna, matowa, dodatkowe owłosienie ( wiewiórka, odmiana brązowa, czarna), np.. u Daniela szata zimowa bardziej szara, bez plam
Sierść letnia - krótsza, połyskliwa
( WIEWIÓRKA - zimowa na uszach pędzelki)
GATUNKI BIELĄCE NA ZIMĘ: ( GRONOSTAJ, ZAJĄC BIELAK, ŁASICA ŁASKA)
GRUCZOWY ŁOJOWE- natłuszczają naskórek i włosy ( ochrona), zmodyfikowane gruczoły łojowe- gruczoły produkujące woskownice i gruczoły raciczne u przeżuwaczy
GRUSZOŁY POTOWE- pot - 98% wody 0,8 % sole mineralne, śladowy mocznik, amoniak,
Rola potu: usunięcie nadmiaru ciepła, uboczne produkty metabolizmu, hormony, enzymy ( zapach osobniczy)
GRUSZOŁY MLECZNE -
- ssaki jajorodne- stekowce, brak sutków, na stronie brzusznej rozproszone gruczoły mleczne, odrębne ujścia wśród włosów
- ssaki żywodone- sutki, tu ujście wwyprowadzające dla kilku gruczołów mlecznych, brodawki sutkowe- parzyste
Duża licznba brodawek ( od pachy do pachwiny): owadożerne, gryzonie, dzik, ssaki drapieżne
Mała liczba brodawek ( okolice pachwin): większość parzysto i nieparzysto
Jedna para sutków
GRUCZOŁY MLECZNE
Mleko- nie ma substancji niestrawnych, nigdy jakość mleka nie pogarsza się. .
Tu kazeina, rozpuszczalne białko, młode ssaki produkują reninę-enzym wytrącający białko mleka, co ułatwia trawienie kazeiny do aminokwasów
Ilość kału osesków- mała, aby nie przwabiać drapieżników.
GRUCZOŁY ZAPACHOWE
Łojowe lub potowe
Gruczoły odbytowe u łasicowatych - śmierdząca wydzielina do odstraszania wrogów np., tchórz, skunks,
Gruczoły piżmowe bobrów i piżmaków
Gruczoły raciciowe u ssaków posiadające racice
Gruczoły jadowe - samce dziobaków ( na udach)
Rola: znakowanie terenu , sygnał dla partnera , odstraszania
KASTOREUM(strój bobrowy) - produkują w gruczołach analnych , do namaszczania futra, znaczenia terytorium, stosowany w przemyśle perfumeryjnym
PTAKI POLSKI
Pełnopłetwe - głupatki kormorany pelikany
Brodzące- czaplowate, bocianowate, ibisowate
Flamingi- flamingi
Blaszkodziobate
NURY Nurkowate
- nur czarnoszyi ( jest tam gdzie nie jest zamarznięta woda, potrafi nurkować na 2 minuty do 50 metrów pod wodą, gniazda ma tuż nad wodą ) , nur nie potrafi wystartować z powierzchni płaskiej, 2 jaja do 3 , odchowują 2 osobniki pokryte są puchem, szybko uzyskują samodzielność)
-nur rdzawo szyi ( na Bałtyku, lęguje na Skandynawii, zimą na wodach przybrzeżnych, podczas lotu trzyma głowę podgiętą w dół,
- nur lodowiec ( gniazduje w kanadzie , zasiedla tundre, w zimę przemieszczają się na głębokie wody oceaniczne,
- nur biało dzioby ( Grenlandia i Islandia, zasiedla tundry w Rosji i Kanadzie, kilka w Polscee)
PERKOZY perkozowate
-perkoz dwuczuby ( zasiedla większość jezior Polskich, Gniazdują na pływających gniazdach ( platforma), od 3 do 5 jaj na początku s białe z czasem wysiadywania zmieniają kolor na brunatny ( przez to że leżą w wodzie na roślinach) , pisklęta zagniazdownikowi , Samiec i samica mają takie same szaty godowe , je duze ryby
-perkoz rdzawoszyi ( zamieszkują bardzo zarośnięte zbiorniki wodne,
-perkoz zausznik- ( żywi się bezkręgowcami , mięczakami, miszka w płytkich wodach, lubią sąsiedztwo mew , ma intensywnie czerwe oczy
- perkozek ( zamieszkuje stawy, starorzecza, oczka wodne,
- perkoz rogaty- ( śródleśnie jeziora w tajdze , północno wschodnia Polska, regularnie zimuje w Polsce na wodach zatokowych Bałtyku
PEŁNOPŁETWE kormorany
-kormoran ( Kąty Rybackie - kolonia lędgowa kormoranów , liczebność od zeszłego stulecia wzrosła od 300 par lęgowych do ponad 15 tysięcy , łowią ryby około 30 cm , występują na całej powierzchni Polski, Prowadzone są obecnie odstrzały na kormorany po uzyskaniu pozwolenia na terenach gospodarstw rybackich. Mają w odchodach duże stężenie azotu , tam gdzie gniazdują kormorany to drzewa po niedługim czasie wysychają , zjadają głównie babki bycze ,
BRODZĄCE Czaplowate
- czapla siwa ( gniazdują na wysokich drzewach, około 3 km od żerowisk, żerują po płytkich wodach, osiadły ptak w Polsce, zimą przmeiszczają się na rzeki, 3-5 jaj
- czapla purpurowa ( występuje w Dunaju , morze Śródziemne ,
- czapla białą ( Biebrza, , od 1997 roku wzrasta liczebność ,
- czapla nadobna ( Dolina górnej Wisły - park narodwy ujście warty, różni się od białej wielkością i ma żółte stopy , )
- bąk ( czapla szuwarowa, rozległe trzcinowiska, gniazdują na kępach roślin ,
- bączek ( najmniejsza w Eurpie , nieliczny, Zapadliska kopalniane, jezioro Czerniakowskie, przyjmują pozycje słupka, łapie się trzcin i patrzy do góry i buja się z trzcinami
-ślepowron ( Park narodowy ujście Warty, dolina Biebrzy, , czerwona tęczówka, dwa wydłużone pióra na głowie ( Rajery) czaple są nie smaczne
BRODZĄCE Bocianowate
-bocian biały ( największa populacja , środkowa część Europy czego w Polsce ¼ w Polsce - do Moskwy, Północna Afryka, sąsiadują wyłącznie w sąsiedztwie człowieka, żywi się mięczakami, rybami, 5-6 jaj , wykarmią do 5 piskląt jeśli jest pożywienie dostępne, same redukują swoje lęgi
- bocian czarny ( gniazduje w lasach, często na dębach, podmokłe tereny, żywi się głównie rybami (piskorze ) około 2000 par, zamieszkują puszczańskie tereny, 3-5 jaj , gniazdowniki, migrują do Afryki na zimowisko
BLASZKODZIOBE Kaczkowate
3 palce połączone , wykluwają się z otwartymi oczami, wyschają szybko, i w ciągu kilku godizn są zdolne wyjśc z gniaza i pozyskiwać pokarm
-łabędź niemy ( zsiedlają płytkie wody w których mogą siegać do roślinności czyli około 1m. gnieździ się w całej Polsce, 3-5 jaj ,
-łabędź krzykliwy ( zwiększają cały czas swoją populacje i zamieszkują coraz większe tereny , najwięcej w tajdze , Finlandia, w krajobrazie jezior, W Polsce niedaleko Milicza,
-łabędź czarno dzioby ( ww Polsce w okresie pozalegowym, na wodach przybrzeżnych Bałty
-gęgawa- ( południowy- zachód kraju, Milicz, jeziora śródpolne ,
- gęś zbożowa,( tundrowy gatunek , przelotny gatunek w Polsce,
-gęś białoczelna ( nie gnieździ się w Polsce, w Ujście Warty , lubią łagodne warunki atmosferyczne, nocują na wodzie, rano rozlatują się na żerowiska, straty w rolnictwie,
- bernikla ( daleki wschód , półwysep Jamał po Kamczatke,
-ohar ( liczebność w Polsce to kilkadziesiąt par, dolna Wisła i Odra, Gniazduje w norach ,
- krzyżówka ( w całej Polsce, wszedzie, składa bardzo dużo jaj , podrzucają sobie jaja do gniazd,
-krakwa ( stawy rybne środek północ kraju,
-świstuń ( tworzą stada po kilkaset osobników, na rozlewiskach , odlatują do tajgi, przelatują nocą, lekko świszcząc .
-rożeniec ( łąki, bagna biebrzańskie,
-cyraneczka ( najmniejsza, ptak leśny, wody śródleśne, zalane lasy,
-cyranka ( doliny rzeczne , stawy rybne, mniejsza liczebność niż cyraneczka,
-płaskonos ( największy dziub, rzeki, zbiorniki wodne, płytkie)
-czernica (
-głowienka
-gągoł ( gniazdowały na północy kraju , obecnie już w centalnej Polsce i południowej oprócz gór, wykorzystują dziuple wykłute przez dzięcioły,
-hełmiatka ( rzadka, południe kraju na stawach, Śląsk,
-podgorzałka ( nurkująca, południowy gatunek kaczki, Eurpa południowo- wschodnia,
Rząd SZPONIASTE ( ząbek na dziobie by uśmiercić ( jastrzębiowce nie mają, uśmiercają podczas chwytu) sokoły mają delikatniejsze szpony
SOKOŁOWATE ( nie budują własnych gniazd, zajmują innych)
- sokół wędrowny ( wymarł na terenie Europy zachodniej, masowe tępienie przez człowieka do 20 wieku, do lat 80 nie było sokoła, w latach 90 wprowadzono reintrodukcje , pisklęta pokryte puchem , otwarte oczy, wymagają opieki w Gnieźnie nawet do 2,5 miesiąca, oboje dostarczają posiłek, samice są większe od samców, samce łowią mniejszą zdobycz ale częściej,
-Pustułka ( największy, unika zagospodarowanych pól, nie łowi ptaków, żywi się gryzoniami, pustułki śródmiejskie częściej się żywią ptakami, SKRZYNIE LĘGOWE, składa do 6 jaj , wychowuje max 5 młodych , zależy od ilości pokarmu w sezonie, zawisza w powietrzu
- Kobuz ( żywi się ptakami (ornitofag) , najmniejszy lęgowy sokół, ptak leśny, wykorzystuje gniazda kruka, kobuz spędza zime w Afryce, przylatuje pod koniec kwietnia początek maja, wtedy już młode kruka opuszczają gniazda, stabilna populacja
-Kobczyk- ( kolonijne zachowanie w okresie lęgowym, poluje w powietrzu na latające owady
-Raróg ( jeden lęg w Polsce w 1998 ,
- Pustułeczki ( kolonie lęgowe, spotykane raz na kilka lat
- Drzemlik ( nie lęgowy w Polsce, najmniejszy ptak drapieżny, wyżynna tundra w Skandynawii, północna rosja, Polska leży na terenie migracji, ale zaczynają się nieliczne zimowania
RYBOŁOWY
-Rybołów ( jeden z najbardziej rozpowrzechniony tak na całym świecie prócz Australii, W Polsce nieliczny gatunek, żywi się tylko rybami, zawisza w powietrzu nad wodą wypatrując zdobyczy, silnie zakrzywione szpony, długie cienkie nogi, pojezierza , dolina Noteci , puszcze Notecką, pojezierze zachodnio pomorskie, jak i Warmińsko Mazurskie, gniazdują na bardzo wysokich drzewach często sosny stare (około 150 lat ) na uschniętych gałęziach, jest objęty ochroną strefową, jest migrującym ptakiem na południe
JASTRZĘBIOWATE
-Bielik ( w latach 20 gniazdowało około 20 par - Wolin, szczecinek, mazury, populacja odbudowywała się do lat 40 potem DTD , i lata 80 populacja wynosiła około 250 par, koniec 20 wieku liczebność oceniana na 750 par, dzisiaj około 1200 , nie ma go jedynie w górach, mają zdolność budowania gniazd, długowieczne ptaki, gniazda mogą mieć 2metry wysokości i ważyć około 1 tony , rybożerny , ptaki wodne, padlina, składają 2-3 jaja, gniazdo opuszcza jedno pisklę, jeden z nich zostaje zamęczony przez (brata/siostrę) większego osobnika kainizm
- Orzeł przedni ( największy orzeł w Polsce , około 35 par , wymaga ogromne przestrzenie leśne , południowo wschodnia polska, Beskidy, Bieszczady , tatry, Słowiński park narodowy ( nad morzem), gniazda na jodłach, polują na terenach rolniczych, upolują koźle sarny, zające, koty, psy,
- Orlik Krzykliwy -( liczny ptak 2000 par, populacja stabilna, wycofują się gdzie jest zbyt intensywne rolnictwo, jedzą gryzonie polno-łąkowe , myszy, wymaga drzew do gniazdowania, otwarte tereny gdzie może polować, poluje też na piechotę, czatuje na zdobycz, występuje kainizm, występuje na północy i wschodzie kraju oraz Beskidy, zjadają chomiki europejskie , w Polsce jest zachodnia granica występowania na terenie Europy
- Orlik grubodzioby- ( jest bardziej rozpowrzechniony na wschód niż krzykliwy, lubi podmokłe tereny, doliny rzeczne, jedynym miejscem stałego gniazdowanie to Dolina Biebrzy, liściaste drzewostany, Puszcza Białowieska, lubelszczyzna, Kampinos,
- Orzełek - ( włochaty) ( jedyny dowód lęgu to znalezienie gniazda w 1984 roku, najmniejsze orły,
- Gadożer- ( większy od orlików, nielicznie lęgowy ptak, północna granica Europy w Polsce, żywi się gadami, węże, rzadko jaszczurki, gryzonie w Polsce, teren kamienisto piaszczyste tereny z nielicznymi drzewami, bory bagienne ( sosny stare ale bardzo cienkie) wiele gadów, Puszcza Augustowska, Roztocza , buduje gniazdo niedbałe , składa jedno jajo które widać od dołu przez gniazdo, gatunek migrujący
- Kania ruda - ( występuje na zachodzie kraju, pojezierze zachodniopomorskie, słupsk , mazury, lubuskie, dolny śląsk, tereny otwarte, gryzonie, gat migrujący
- Kania Czarna- ( 350 par lęgówych , pólnocna Polska, pojezierza , padlina, to co zbierze na wodzie, obięty ochrona strefową
- Myszołów - ( 70 tyś par lęgowych , zadrzewienia śródpolne, pojedyncze drzewa, gniazduje na drzewach, poluje na gryzonie głównie norniki i myszy, czasami pisklęta, zmienność ubarwienia, nawet i białe, około 5 jaj
- myszołów włochaty- ( pojawia się w październiku , migrujący ptak, lokalnie zimują w Polsce. Górska i wyżynna tundra ( norwegia)
-jastrząb - ( małoliczny, gniazduje na sosnach, gatunek silnie prześladowany przez ludzi, żywią się gołębiami, bażantami, kurami domowymi,
- krogulec - ( wsytępują w zadrzewieniach polnych i w każdym leśnym, lubią młodsze drzewostany, jest ponad 35 tys par, nie wchodzi w konflikt człowiekiem, żywią się ptakami, śkorki, drozdy , ma duży potencjał rozrodczy, 7 jaj i może wykarmić wszytsko
- Błotniak stawowy - ( kilkanaście tysięcy par w Polsce , gniazduje na ziemi, związany z szuwarami, pałki szerokolistne, starorzecza, stawy, turzyce, dużo w zbarzach, gryzonie, ptaki-skowronki, płazy,
-Błotniak łąkowy- ( ponad 3500 par lęgowych w Prawie całej Polsce poza górami, bagna, turzycowiska, wszystkie gniazdują na polach uprawnych i rzepaku, (opryski, żniwa), ochrona czynna ( wydzielenia ornitologów )
- Błotniak zbożowy -( podmokłe tereny, bagna, w Polsce nie stwierdzono legow teraz,
- Trzmielojad - (osojad) rozgrzebuje ziemie i wyjmuje gniazda os, Zjada osy (czermie ) larwy lub młode os najczęściej w ziemi. Pisklęta jedzą tłuste larwy os, rozległe kompleksy leśne z liściastymi lasami, zakładają na świerkach i jodłach, w liściastych drzewostanach są bardzo spotykane, gniazdo opuszczają dwa pisklęta, spędzają zimę w tropikalnej Afryce, długowieczny ( około orła) dojrzałość po około 5 latach, żyją około 30 lat, gdy jest zimna wiosna nie składają jaj,
GRZEBIĄCE (kuraki)
GŁUSZCOWATE
-Głuszec- zaginiający gatunek, Puszcza augistowsa, solska, beskidz żywiecki, załamanie następowało około 100 lat temu przez intensywna gosp leśną, bardzo wzmożone drapieżnictwo,
-Cietrzew- kilkuśrodowiskowy, obrzeża drzewostanów, do lęgu potrzeba niskiej i gęstej roślinności, bagnam torfowiska, bory bagienne, odżywiają się pąkami, kwiatostanami na drzewach, pozosytały w dolinach rzek wschodniej polski, poligony wojskowe, najwięcej ich w biebrzańskim parku narodowym, ptak łowny
-Jarząbek- nie wykazuje spadku liczebności, na spadek liczebność wpływa mroźna zima, zasiedlują w kompleksach świerkowych , ptak łowny
KUROWATE
- Bażant- nie jest rodzimym gatunkiem, sprowadzony z Indii, Nepalu, ptak łowny, w ciągu 15 lat wrosła liczebność dwukrotnie
-Kuropatwa - świętokrzyskie, spadek nastąpił przez zmiany w rolnictwie , presja ze strony drapieżników,
-Przepiórka - lata do Afryki wraca w maju, na łąkach w zborzach, ziemniakach, coraz mniejsza populacja,
ŻURAWIOWE
ŻURAWIE
-Żuraw- mokradła, ptak płochliwy, około 20000 par , wzrost populacji, gniazdują na bagienkach, lub podmokłych łąkach,
CHRUŚCIELE
-Łyska- czarna , niewielkie stawy wiejskie, glinianka , oczka wodne, ładna młoda
-Kokoszka- jedyny pływający chruściel, zarośnięte stawy, oczka, pospolity lęgowy ptak
-Wodnik- zarośla stawów, ( w nocy usłyszy się prosiaka z trzcin to wodnik) młody wodnik, czarny, bardzo długie masywne nogi
-Kropiatka- rozległe bagna, starodoliny rzeczne
-Zielonka- rzadki, jedyny chruściel u którego występuje wyraźny dymorfizm płciowy
-Derkacz- w całym kraju,
DROPIE
-Drop- zalatują z niemieckiej populacji, sięgał do wielkopolski, zniknął w latach 80, samce ważą do 25 kg, najcięższy ptak mogący latać na świecie, na liczebność mogła wpłynąć budowa linii elektrycznych araz chętne kłusownictwo
OSTRYGOJADY
-Ostrygojad- północne tereny jak Norwegia, populacje do miliona w islandii, w Polsce gniazduje na wyspach lub wybrzeżach Bałtyku,
SZCZUDŁONOGI
-Szablodziób- morze śródziemne, w okresie pozalęgowym można spotkać na wodach otwartych w Polsce,
-Szczudłak-
KULONY
-Kulon- Wisa , Warta, Buk, czyli na wydmach , zarośla ksyrotermiczne, od kilku lat nie stwierdza się legów w Polsce, wschodnia polska kiedyś lęgowy ptak
SIEWKOWATE
-Czajka- tereny trawiaste, spada liczebność, tereny rolnicze, podmokłe, lęg- duże jaja w stosunku do wielkości ciała, 3-4 jaja w czarne kropki, po wykluciu są w stanie wyjść po paru godz.
-Siewka złota- Mazury, wybrzeże w 19 wieku , licznie się pojawia w Polsce w okresie migracji, na terenach rolniczych, lęgowiska to bagna wrzosowiska, tundra skandynawska i syberyjska, można zauważyć po kilka tys osobników
-Siewnica- lęgi w tundrze, migracyjny
-Mornel- pojedyncze pary i co kilka lat spotyka się lęgi, zasiedla górskie , w Polsce w Sudetach i w tatrach, gatunek poliangryczny, samica kojarzy się z więcej niż jednym samcem
-Sieweczka rzeczna- piaszczyste wyspy, brzegi, czasami na dachcach budynku co są wysypane żwirem, ,śródpolne oczka wodne, ( jaja podobne do kamieni)
-Sieweczka obrożna- piaszczyste wyspy nizninnych rzek, między Sandomierzem a Płockiem,
BEKASOWATE
-Kulik wielki - spotykane w czasie migracji, , gniazduje na torfowiskach i bagnach,
-Rycyk- podmokłe trawiaste, populacja spada
-Batalion- głównie migrują przez Polskie, spotyka się licznie na okresowo zalewanych terenach, coraz mniej lęgów w Polsce,
-Brodziec krwawodziób - maleje populacja
-łęczak (leśny) - pojawiły się lęgowe łęczaki na Podlasiu, śląsku , potrzebuj bagna, Tundra, jeden z liczniejszych brodźców w czasi emigracji, legowce sporadyczne
-Samotnik- jest związany z lasem, gniazduje na drewach i nie buduje gniazd, zajmuje gniazda drozdów, na wysokości nawet ponad 20 metrów,
-Brodziec piskliwy- mało informacji o liczebności , najliczniejszy z rodziny brodźców, zasiedla wyspy w dolinach rzecznych, bardoz liczny w czasie migracji
-Słonka- jest związany z lasem , podmokły , cienisty,
-Kszyk- teren podmokły, rozległe oczka wodne , ptak zzrywajac się robi kszyk,
-Dubelt- gniazduje w skandynawi i rosji, w Polsce zasiedla
-Bekasik- trzeba go prawie kopnąć żeby się zerwał, gdy nie zamarznie woda to są
-Biegus zmienny - w okresie migracji, legowy w Polsce swego czasu, odwiedza polske w czasie migracji
-Biegus rdzawy-
_biegus krzywodzioby-
- biegus płaskodzioby
-mały
-malutki
-kamusznik- północ
MEWOWATE
-śmieszka- tworzy kolonie do kilkunastu tysięcy par lęgowych , spotykane na wysach na rzekach,
-mewa siwa- rzadko występujący w Polsce,
-mewa srebrzysta- (srebrzysta, romańska, ) najwiekszy gniazdujący gat mewy w poslce
-mewa żółtonoga- spotykano koło baltyku
-Mewa siodłata - największa w Europie mewa, w Polsce nie gniazduje,
-Mewa czarnogłowa- pary lęgowe w Polsce rosną, -gatunek południowo wschodni,
RYBITWY
- rybitwa rzeczna- liczna na piachach
- rybitwa białoczelna- na wiśle
-rybitwa czubata- legi na polnocy kraju, ujście Wisły , kolonia na falochronie w Gdyni,
- rybitwa wielkodzioba (marchewa) - największa rybitwa, nie jest legowa, przelatuje nad wisłą w okresie migracji
-rybitwa czarna - bagienna , tereny okresowo zalewowe lub mocno zalane łąki, wschód Polski, liczebność spadła w ostatnich latach, od dawna lęgowa
-rybitwa białoskrzydła- bagienna, kolonijnie,
-rybitwa białowąsa- tworzy bardzo wielkie kolonie, wysuwa się na prowadzenie z liczebnością,
GOŁĘBIOWATE
GOŁĘBIOWATE ( w gnieździe zawsze dwa jajka i są białe, wychodzą dwa pisklęta, karmione są lekko zmielonym pokarmem zgromadzonym w wolu
-grzywacz- leśny, jeden z najliczniejszych, wiele zadrzewień polnych, spotykany tez w parkach miejskich, tworzy liczne kolonie, na jednym drzewie kilkanaście gniazd
-siniak- wystepuje w najstarszych drzewostanach i zasiedla dziuple wykuwane przez dzięcioła czarnego, drzewostany sosnowe też,
- sierpówka - peryferia miast , w świerkach, pospolity ptak, w okresie międzywojennym nie było, pierwsze w 1943 roku, i
-turkawka-
-kukułka- nie buduje sam gniazd, podrzuca jaja do gniazd, młoda kukułka wyklując się wyrzuca wszystko z gniazda, w gniazdach w których rozpoznano jajko kukułki nie kontynuuje się lęgu , kukułka dopasuje pigmenty jajek do gniazd ( jedna kukułka- która się wychowala w danym gatunku- zawsze sklada do danego gatunku jaja)
SOWY
PŁÓMYWKÓWKOWATE
-płomykówka- południowy gatunek europy, występują na każdym kontynencie, w Polsce w budynkach lub w budowlach sakralnych. Coraz mniej liczna
PUSZCZYKOWATE
-puchacz- nieliczna sowa, tereny górskie, gniazdują na pólkach skalnych, u nas w Polsce na nizninach na terenach leśnych, przy zbiornikach wodnych, ponieważ lubi polować nad wodą( kaczka,łyska, dzięcioła czarnego, kruka małego, wiewiórka, koty psy) pod gniazdem jest rzeźnia , gniadują na drzewach też, zasiedlają miejsca na których mogą składać jaja, gniazda ptaków drapieżnych, tereny mało dostępne dla drapieżników,
- puszczyk mszarny- niedawno przybył, lasy Soliwodzkie, zaczyna rozwijać się populacja, perspektywy są mizerne (mszary- śródleśne bagna) mały obszar takich lasów w Polsce
- Puszczyk uralski- starsze drzwostany, (złom-złamane drzewo)
- Puszczyk zwyczajny- tereny leśne , w parkach miejskich, stodoły, W całej Polsce,
- Uszatka, tereny otwarte, skaj lasów, poluje na polach, zajmują gniazda na zadrzewieniach w gniazdach innych ptaków,
- Uszatka błotna - gniazdował na rozległych terenach bagiennych, torfowiska na polesiu lubelskim , nie gniazdują w ostatnich latach w Polsce, gniazduje na Ziemi zawsze, rozległe turzycowiska, koncentruje uwagę na polowaniu w ciągu dnia
- włochatka- ptak boru , poluje w lesie, liczebność jest uzalezniona od gryzoni
- pójdźka- gniazdują w terenach rolnych i budynkach,
- sóweczka- najmniejsza polska sowa, tereny górskie, dziuplak , liczebność jest stabilna między sezonami, żywi się głownie myszami i nornicami, ale jak nie ma to zjada ptaki ( szpaka, drozda) poluje w dzień i w nocy, zależy od aktywności ofiar,
LELEKOWE
LELEKOWATE
-lelek-