Egzamin lit[1][1].ros.


II 4. Ucieczka w alkohol - czyli sprawdzenie stanu własnej duszy u W. Jerofiejewa.

Alkohol był nieodłącznym elementem życia i twórczości W. Jerofiejewa. Utwór jego życia- Moskwa-Pietuszki, poemat pisany prozą, to opowieść o śmierci etosu inteligenta rosyjskiego, który znalazł się na dnie i ucieka w alkohol, aby sprawdzić stan własnej duszy. Moskwa-Pietuszki to trasa podmiejskiej kolei elektrycznej, którą przemieszcza się w przestrzeni fizycznej i czasie introspekcyjnym, w przygodnym towarzystwie podobnych mu pasażerów, główny bohater utworu- Wieniczka, filozofujący alkoholik. Nie jest istotne kto dokąd zmierza, na której stacji wysiada. Ważne jest przebywanie w wagonie, który przekształca się w melinę w sposób tak naturalny, jakby trasa Moskwa-Pietuszki została w tym celu uruchomiona. Nawet należność za bilet odmierza się konduktorowi musztardówką. Bohater-narrator rysuje realne kontury obrazu społeczeństwa pogrążonego w krańcowej beznadziejności, w pozornej egzystencji zamroczonych umysłów i sumień. „Piję, bo wszyscy piją”- mówi Wieniczka, który z wnikliwą dokładnością oddaje stan ducha podnieconego alkoholem. Jerofiejew pokazuje rzeczywistość z okna jadącego pociągu (bo pędzi-obraz zamazany, bo większa perspektywa, bo za szybą) i krytykuje poprzez ironię. Wszystko co Wieniczka robi odpycha go od Kremla (symbol władzy), zawsze chce się dostać na Plac Czerwony, ale zawsze ląduje na Dworcu Kurskim. Wsiada do pociągu z zapasem alkoholu. Jadąc pije wraz z innymi podróżnymi, bo wszyscy uczciwi piją. Kto nie pije, ten kapuś. Pasażerowie w pociągu rozmawiają o kulturze (Puszkin, Błok, muzycy, malarze) ciągle pijąc. Rzeczywistość radziecka jest nie do przyjęcia bez alkoholu.

KAC- metafora rzeczywistości, do której ucieka. Wieniczka tuż p przebudzeniu modli się o alkohol, którym koi dusze, zastępuje religię. Spirytualizm zastępują spirytualia. Dla Wieniczki Pietuszki to raj religijny (w Moskwie działa tylko 1 kościół i kilka cerkwi). Pietuszki to raj religijny, w który wierzy człowiek wierzący w Boga. Wieniczka jedzie do kobiety, która uosabia piękno, ale jednocześnie jest kobietą upadłą. Kobieta ta pełna sprzeczności ma go uratować ( analogia: Sonia, Małgorzata).

Symbolika biblijna w utworze: kobieta upadła - Ewa

- 4 osoby w przedziale, 4 prześladowców (-4 ramiona krzyża, 4 ewangeliści, 4 jeźdźcy Apokalipsy)

- 44 stacje, 44 rozdziały

- podróż w piątek - droga na Golgotę

- aluzje do tekstu biblijnego - Modlitwa w Ogrójcu

Wieniczka uważa się za męczennika za dobrą sprawę, chce zbawić naród radziecki, stać się ofiarą, aby inni mogli żyć normalnie.

Pokazany został proces niszczenia i zepsucia kultury ros. przez komunizm.

Utwór ten jest poszukiwaniem kontaktu z kulturą, stąd mnóstwo aluzji lit. (m.in. „Martwe Dusze” Gogola, motyw podroży i drogi-np. Błok, motyw peryferii, np. Dostojewski, Bachtin- karnawalizacja, polifonia). Żadna kultura nie jest w stanie zmienić tego, co się dzieje z Rosją. Na Kremlu- ideologia socjalizmu. Według Wieniczki całą kulturę i religię można utopić w kieliszku wódki. Nie można całkowicie uciec od tej rzeczywistości. Wódka pomaga w ucieczce, ale w końcu zabija. Autor poematu wybiera więc wewnętrzną emigracje- emigrację w alkohol. Wieniczka nie dojechał jednak do Pietuszek- ten raj jest dla niego niedostępny.

Inny wymiar ucieczki w alkohol: Inteligencje ma wrócić na wieś i uczyć chłopów, oddać im dług, a elementem jednoczącym chłopa i inteligenta staje się butelka wódki.

Z estetycznego punktu widzenia poemat Jerofiejewa można określać jako „antyliteraturę”, „antyjęzyk” i „antyżycie”.

III. 9. W. Jerofiejew- przedstawiciel nowej prozy rosyjskiej.

W. Jerofiejew (1938-1990) Dzieciństwo spędził na północy Rosji, w biednej rodzinie kolejarskiej, mieszkającej przy stacji Pojakonda (Пояконда). Po zesłaniu ojca, przebywał w domu dziecka w Kirowsku (Кировск). Żyjąc w okresie zsyłek, w obrębie koła podbiegunowego, na Półwyspie Kolskim, paradoksalnie dostąpił możliwości nauki pod okiem wykształconych nauczycieli wysyłanych tam przymusowo. Studia podejmował między innymi na Uniwersytecie Moskiewskim na wydziale filologicznym, skąd (podobnie jak i z innych uczelni) został wydalony. Pracował w rozmaitych zawodach, od kamieniarza po bibliotekarza, zaś swoje przemyślenia podczas robót w charakterze montera-łącznościowca opisał w poemacie Moskwa-Pietuszki. Przez długie lata jego twórczość była zakazana przez władze, krążyła w tak zwanym samizdacie, wydawana była jedynie zagranicą. Dopiero pod koniec życia pisarz doczekał się powszechnej sławy w swym kraju. W 1987 przyjął chrzest w katolickim kościele św. Ludwika w Moskwie. Zmarł na raka krtani.

Poemat - jak nazwał go sam autor - z pozoru będący bezładnym zapisem myśli, spostrzeżeń, chaotycznych skojarzeń, delirycznych lęków i enigmatycznych wizji alkoholika, będącego w drodze do swej ukochanej. W rzeczywistości jest to poruszająca parabola ludzkiego losu, zabawna i przygnębiająca jednocześnie. (Patrz też pyt. II.4)

Dramat, którego akcja ma miejsce w szpitalu psychiatrycznym. Wrażliwy i inteligentny Lew Gurewicz, zostaje uwięziony na jednym z oddziałów „psychuszki”, gdzie na wszelkie wątpliwości dotyczące otaczającej rzeczywistości aplikowana jest pacjentom sulfazyna okraszona obelgami i przemocą ze strony wszechwładnego personelu.

Jerofiejewa uważa się za ojca postmodernizmu rosyjskiego, choć utwór Moskwa-Pietuszki powstał dużo wcześniej niż rozpoczął się postmodernizm. Jerofiejew został uznany za mistrza i patrona rodzącej się w latach 70-tych nowej odmiany samizdatu, która mniej interesowała się polityczną polemiką, a wybierała raczej postawę świadomego zejścia na margines, kpiny i przedrzeźniania. Ruch ten określany jako „Underground” lub „literatura alternatywna” miał w przyszłości wywrzeć duży wpływ na charakter literatury postkomunistycznej.

Cechy literatury postmodernistycznej:

- intertekstualność, mozaika cytatów

- zasada śmierci autora (Bart). Autor nie jest bogiem, a tylko narzędziem w rękach kultury. Ta kategoria w lit. ros. nie istnieje, gdyż autor w Rosji był zawsze bardzo ważny. W kontekście rosyjskim literacka śmierć autora zyskuje nowe znaczenie- dosłowne, rzeczywista śmierć autora.

- estetyka postmodernistyczna:

II. 16. Szałamow i jego Opowiadania Kołymskie

Opowiadania Kołymskie, Mistrz Łopaty, Lewy Brzeg, Szkice ze świata przestępczego to cykle utworów Szałamowa, które trafiły do samizdatu pod wspólną nazwą Opowiadania Kołymskie. Często były to odręcznie przepisywane zeszyty. Opowiadania te zaczęły obrastać legendą, a w latach 70-tych twierdzono, ze autorem Opowiadań Kołymskich może być Sołżenicyn.

Cechy charakterystyczne cyklu:

III. 16. Warłam Szałamow- droga przez piekło

Warłam Szałamow (1907-1982)-syn duchownego prawosławnego i nauczycielki. Szałamow został aresztowany po raz pierwszy w 1929 roku, gdy miał zaledwie 22 lata i był studentem prawa na Uniwersytecie Moskiewskim. Za kolportowanie testamentu Lenina skazano go na trzy lata ciężkich robót na Wyspach Sołowieckich, gdzie na miejscu monastyru powstał sowiecki obóz koncentracyjny. W 1937 został ponownie aresztowany i skazany na pięć lat Kołymy, na północnym wschodzie Syberii. Umiarkowane szacunki mówią, że w tych arktycznych obozach pracy zginęło około 3 milionów ludzi, przy czym każdego roku umierała co najmniej jedna trzecia więźniów. W rozmowie Szałamow nazwał Bunina klasykiem lit. ros. za co dostał kolejne 10 lat. Wykonywał różne prace: zbierał igły cedrowca, pracował w kopalniach węgla, złota, podtrzymywał ogień pod kotłami z wrzątkiem. Kilkakrotnie był bliski śmierci. Ukończył kurs felczerski i pracował w łagrowej służbie zdrowia. Powiedział: „To co przeżyłem nie powinien widzieć żaden inny człowiek, ani o tym wiedzieć. Został uwolniony z Kołymy w 1951 roku, ale zabroniono mu opuszczać najbliższą okolicę. 2 lata spędził w Jakucji; pracował jako felczer, pisał wiersze- „Kołymskie zeszyty”- podmiot liryczny to człowiek ciężko doświadczony przez los, przyroda północy, tęsknota za ogniem. W 1953 roku pozwolono mu opuścić Syberię, ale zabroniono mieszkać w dużym mieście. Osiedlił się w obwodzie kalinińskim i zaczął pisać Opowiadania Kołymskie. Pisanie prozy obozowej uważał za powinność. Gdy w 1956 wrócił do Moskwy, okazało się, że opuściła go żona, a córka nie chce go znać. Poruszał niebezpieczne tematy, za które mógł być skazany ponownie. Brak artystycznego uznania. Napisał około 100 utworów prozatorskich (nowele, opowiadania, szkice, reportaże, eseje) bez szans na ich publikacje. Cykle:

Utwory te trafiły do samizdatu pod wspólną nazwą Opowiadania Kołymskie (patrz pyt. II. 16.).

Utwory wykraczające poza tematykę obozową:

Utwory te też się nie ukazały; elementy autobiograficzne. Szałamow głodował, prosił wydawnictwa o wydrukowanie choć kilu jego wierszy, aby mógł przeżyć za honorarium. Utwory Szałamowa były drukowane za granicą bez jego zgody, nie otrzymywał też za to żadnego honorarium. Wysłał list otwarty do Literarurnoj Gaziety, w którym potępia publikacje jego Opowiadań Kołymskich na Zachodzie.

Kolejne opow. obozowe:

W 1980 roku otrzymał nagrodę francuskiego Penklubu. W dniu swoich 75. urodzin żyjący samotnie w domu starców, ślepy, prawie głuchy i mówiący z najwyższym trudem Szałamow podyktował jedynemu odwiedzającemu go przyjacielowi kilka krótkich wierszy, które następnie opublikowano za granicą. W konsekwencji zabrano go z domu starców i - stawiającego opór, zapewne przekonanego, że wysyłają go z powrotem do Kołymy - umieszczono w szpitalu psychiatrycznym. Trzy dni później, 17 stycznia 1982, Szałamow umarł w małym pokoju z okratowanym oknem i dźwiękoszczelnymi drzwiami z judaszem.

 

II. 17. Portret tyrana na podstawie Smoka E. Szwarca

Smok- zastosowanie techniki paraboli: piękna kraina, smok, dziewica, rycerz, który zabija smoka i poślubia dziewicę.

Utwór skierowany przeciw wszystkim systemom totalitarnym.

Smok- główny bohater, symbol tyrana, przybiera postać człowieka: siwiejący blondyn, przygłuchy (kompleks- stara się to zatuszować), kaszle, nosi się po wojskowemu, przejawia oznaki słabości-strachliwy, prymitywny, wszędzie wietrzy spisek, pełen kompleksów (aluzja do Stalina)

Kompleks może doprowadzić do tego, że człowiek staje się tyranem. Tyran musi mieć bardzo dobrą „politykę dalekowzroczną”. Tyrana trzeba się bać! Należy okaleczać dusze ludzi, pozbawiając ich wiary, religii (albo zastąpić ją własną religią). Smok jest dobrym strategiem i wojownikiem. W totalitarnym państwie musi panować inwigilacja i brak dostępu do rzetelnej informacji (np. komunikaty radiowe nadawane w czasie walki rycerza ze smokiem) Panowanie smoka polega na pozbawieniu mieszkańców własnej woli, myśli, na totalnym opanowaniu dusz: „Lepszy swój smok, niż obcy.”

W momencie gdy przegrywa smok, społeczeństwo jest gotowe na przyjęcie nowego władcy. Zniewoleni ludzie tak długo tkwią w kłamstwie, że prawda ich nie wyleczy. Tyran nie po to kaleczył dusze, aby po jego śmierci łatwo było je wyleczyć! Łatwo jest nad ludźmi zapanować, trudniej przywrócić im normalny tok myślenia. Tylko dziecko nie posiada wiedzy wpojonej, stąd patrzy ono na walkę w taki sposób, w jaki się ona odbywa.

Burmistrz staje się kolejnym tyranem- kontynuuje dany model władzy. Pojawia się pytanie czy Lancelot też będzie kolejnym tyranem? Ludzie wybawieni spod władzy tyrana po jakimś czasie znów zapragną takiej władzy, gdyż w pewnym sensie jest im to na rękę ( we wszystkim są wyręczani)

Uniwersalny wydźwięk utworu. Paralela do Orwella, aluzyjność utworu (Don Kichot, Lancelot itp.)

III. 23. E. Szwarc- twórca baśni dla dorosłych

E. Szwarc(1896 - 1958), syn lekarza i akuszerki, niedoszły prawnik- porzucił studia na rzecz aktorstwa. Szwarc specjalizował się w pisaniu baśni dla dorosłych, w których dobro zwycięża zawsze, lecz nie zawsze łatwo. Jako wielki admirator Hansa Christiana Andersena, Szwarc posiadł sztukę kreacji bajkowego świata, dającego się aktualizować w każdym czasie. Potrafił przy pomocy baśniowego kostiumu ukazywać problemy daleko wykraczające poza obszar doznań dziecka. Jeden z krytyków tak pisał o jego dramatach: W poetyckich baśniach Szwarca brak - tak skądinąd typowych dla tego gatunku literackiego - "cukierkowatości". Dominują tu raczej elementy przekory i ironii, dowcipu i groteski. Ujęta w kształt baśni metafora jest u niego zawsze podbudowana głęboko realistycznym spojrzeniem na psychikę człowieka i stosunki międzyludzkie. Szwarc zajął znaczące miejsce w literaturze lat 30-tych, uznanie zdobył jednak dopiero po śmierci. Jego utwory to swoisty szyfr rzeczywistości, w których fabuły zostały zaczerpnięte głównie z baśni Andersena. Utwory te odzwierciedlają w formie fantastycznej różne sytuacje polityczne, społeczne i obyczajowe. Twórczość Szwarca ma charakter paraboliczny, w której główne miejsce zajmuje człowiek; cechy:

Za życia Stalina jego utwory nie były publikowane i wystawiane na scenie. Utwory:


Wyszukiwarka