Podstawowe pojęcia w pedagogice (min. Pedagogika, kształcenie, wychowanie)
(Kwieciński, Śliwerski - pedagogika ; rozdział: Podstawowe pojęcia w pedagogice - str 24)
Pedagogika to zespół nauk o wychowaniu, istocie, celach, treściach metodach, środkach i formach organizacji procesów wychowawczych. Pedagogika jest nauką o procesach wychowawczych, czyli teorią działalności wychowawczej; samo postępowanie wychowawcze nazywa się natomiast często pedagogią (gr. paidagogia), któremu to pojęciu bliskie jest określenie "sztuka wychowania"
Pojęciem o najwyższym stopniu ogólności i niejednorodności jest pojęcie edukacji.
Edukacja to ogół oddziaływań służących formowaniu się (zmienianiu, rozwijaniu) zdolności życiowych człowieka.
Niejednorodność tego pojęcia jest ukryta w terminach: ogół oddziaływań, zmienianie, rozwijanie, zdolności życiowe człowieka.
Ogół oddziaływań oznacza oddziaływania zarówno instytucjonalne, jak i indywidualne, świadome i nieświadome itd. Oddziaływania te mogą być systematyczne, niesystematyczne, przygodne, zaplanowane itd. Systematyczne i zaplanowane działania edukacyjne mają miejsce w szkole. Niesystematyczne i przygodne zachodzą m.in. w interakcjach rówieśniczych, kryją się w przekazach kultury np. dziełach literatury.
Zmienianie, rozwijanie może zachodzić w jakimś konkretnym (sformalizowanym) kierunku przyjętym według kryterium zewnętrznego wobec jednostki lub bez uprzednio obranego celu. W pierwszym przypadku może być to takie organizowanie pracy na lekcji, aby w jego efekcie uczeń stopniowo osiągał jakiś standard rozwojowy przyjmowany przez psychologię np. umiejętność abstrakcyjnego myślenia. W drugim przypadku rozwijanie zdolności życiowych może być efektem ubocznym podejmowania przez człowieka jakiejś aktywności, np. gra w siatkówkę może prowadzić do wyuczenia się zasad współpracy w grupie.
Zdolności życiowe człowieka mogą dotyczyć wielu obszarów jego funkcjonowania: intelektualnego, emocjonalnego, interpersonalnego, motywacyjnego, fizycznego itd.
Stan powyższego skomplikowania pozwala wyprowadzić dwa kolejne, ogólne pojęcia, które nie do końca bezpośrednio, lecz głównie w dalszych swych uszczegółowieniach będą stopniowo redukowały ową niejednorodność. Te pojęcia to wychowanie i kształcenie. Różnie są one definiowane w literaturze pedagogicznej. Przytoczymy tutaj ich najogólniejsze definicje.
Wychowanie to świadome i celowe działanie pedagogiczne zmierzające do osiągnięcia względnie stałych skutków (zmian rozwojowych) w osobowości wychowanka.
Kształcenie to system działań zmierzających do tego, aby uczącej się jednostce umożliwić poznanie świata, przygotowanie się do zmieniania świata i ukształtowanie własnej osobowości.
Wychowanie tym się różni od kształcenia, że oddziałuje na osobowość wychowanka, a więc jego potrzeby, emocje, motywację, relacje międzyludzkie, podczas gdy kształcenie zasadniczo dotyczy poznawczej sfery psychiki człowieka.
Jak wynika z definicji kształcenia, oddziaływanie to jest skierowane na osoby uczące się.
Uczenie się jest procesem nabywania względnie trwałych zmian w szeroko rozumianym zachowaniu (wiadomości, umiejętności, nawyki, postawy) w toku bezpośredniego i pośredniego poznawania rzeczywistości (doświadczenia i ćwiczenia).
Nauczanie jest procesem kierowania uczeniem się uczniów w toku planowej pracy nauczyciela z uczniami.
2. Rodzaje pedagogiki np. specjalna, społeczna itd.
3. pedagogika Korczaka i montesori (relacje w wychowaniu co głownie ukazuje ich pedagogika)
(Kwieciński, Śliwerski - pedagogika ; rozdział 9 i 10)
Pedagogika Marii Montessori:
O wychowaniu pisała w następujący sposób:„Wychowanie to rodzaj pomocy osobie ludzkiej w osiąganiu przez nią niezależności oraz pomoc dawana dziecku od urodzenia w jego psychiczno - duchowym rozwoju.”
Maria Montessori wysuwała postulat wychowania naturalnego, co znaczy, że w wychowaniu należy uwzględniać naturalne prawa rozwoju, naturalne reakcje i naturalne tendencje występujące w zachowaniu wszelkich istot żywych. Była przekonana, że poznawanie i opanowywanie rzeczywistości otaczającej człowieka dokonuje się nie tylko przez intelekt. Uważa ona, że dziecko dzięki właściwością „absorbującej psychiki” świadomie chłonie wrażenia i zdobywa wiedzę wraz z doświadczeniem.
Warto również wspomnieć, że była zwolenniczką tezy, iż wychowanie fizyczne wspomaga wychowanie umysłowe.
Maria Montessori zanalizowała cykl rozwojowy jednostki ludzkiej i uporządkowała chronologicznie tzw. wrażliwe fazy i wyraźnie sprecyzowała ich treść:
1. faza wrażliwości na język mówiony i pisany, na ruch, zachowania społeczne i porządek
(od momentu narodzin do 6 roku życia); Absorbujący duch działa w okresie między narodzinami a 3. rokiem życia. Po tym okresie wzrasta wrażliwość na porządek. „To okres, kiedy ze stanu nieświadomości dziecko buduje już świadomie swoją osobowość.” Tworzą się tu klasyfikacje i pojęcia.
2. faza wrażliwości na moralność, sprawiedliwość, dobro i zło , uczucia religijne, różne dziedziny nauki (od 7 do 12 roku życia); W tym okresie do głosu dochodzi w coraz większym stopniu świadomość. Jest to czas rozpoznawania reguł, wartości i norm moralnych w otoczeniu społecznym. Wzrasta zainteresowanie światem roślin i zwierząt, rośnie podatność na zdobywanie wiedzy.
3. faza wrażliwości na godność osobistą, odpowiedzialność, wiarę we własne siły
(od 13 do 18 roku życia); To okres poszukiwania własnych systemów wartości i norm, szukanie sensu życia, próby sprawdzania własnych sił i możliwości.
Z przedstawionych założeń wyłania się idea, że pedagogika powinna brać pod uwagę potrzeby dziecka i do wspomnianych wyżej okresów przygotować odpowiednią koncepcję wychowania.
Ważną częścią Pedagogiki Montessori jest oryginalny zestaw pomocy dydaktycznych zwany Materiałem Montessori. Materiały dydaktyczne można podzielić na następujące kategorie:
materiał praktyczny - umożliwia wykonywanie ćwiczeń przydatnych w codziennym życiu; są to ćwiczenia związane np. ze zwyczajami społecznymi czy troską o środowisko
materiał sensoryczny - umożliwia poznanie zmysłowe, jest pomocny w wyzwalaniu aktywności intelektualnej
materiały do nauki różnych dziedzin wiedzy, np. języka, kultury, matematyki, przyrody
materiał artystyczny - jest pomocny w wyrażaniu aktywności plastycznej, muzycznej i zręcznościowej
materiał religijny - związany z nauką religii
Bardzo ważne w metodzie Montessori jest otoczenie, w którym przebywa dziecko. Może ono wspomagać w pełni harmonijny rozwój osobowości dziecka - sprawia, że czuje się ono szczęśliwe i radosne; szybko i chętnie się uczy. Respektuje kolejne fazy zainteresowań, związane z rozwojem dziecka. Wszystkie materiały są uporządkowane tematycznie i łatwo dostępne - umieszczone w zasięgu ręki dziecka. Nauczyciel jest pośrednikiem pomiędzy otoczeniem i dzieckiem, pomaga dziecku samodzielnie odkrywać rzeczywistość.
Pedagogika Janusza Korczaka:
Wychowanie według tego wybitnego pedagoga respektuje potrzeby i dążenia dziecka do własnej aktywności i samodzielności, a zarazem realistycznie uwzględnia jego słabości.
W swoich dziełach autor uwzględnił także przesłanie do wychowawców. Dotyczyło ono respektowania praw dziecka takich jak:
Prawo do szacunku
Prawo do miłości
Prawo do tajemnic
Prawo do samostanowienia
Prawo do własności
Prawo do własnego rozwoju i dojrzewania
Prawo do ruchu, do zabawy, do pracy i badania
Prawo do sprawiedliwości w życiu
Wychowanie według Korczaka to przede wszystkim opieka, obrona, obowiązek chronienia dzieci przed niedomaganiami otaczającego ich świata, nieuporządkowanego, źle urządzonego, prawie w ogóle nie dostrzegającego istnienia dzieci, nie rozumiejącego potrzeb i spraw młodszych pokoleń.
„Wychowywać - znaczy chować, chronić, ukrywać przed krzywdą i szkodą, zabezpieczyć.”
Janusz Korczak jest twórcą koncepcji Nowego Wychowania, której istotą jest poszukiwanie gwarancji dla ludzkiej, a nade wszystko dziecięcej wolności i dla sensu ludzkiego życia. W jego dziełach możemy dostrzec optymistyczną wiarę w dobroć natury ludzkiej. Jest on jednym z nielicznych pedagogów Nowego Wychowania, którzy potrafili łączyć myślenie naukowe z myśleniem praktycznym.
Podstawowe założenia pedagogiki według Janusza Korczaka są następujące:
dziecku należy się szacunek, powinno być traktowane jako podmiot, gdyż rozwija się dzięki własnej aktywności;
wychowanie powinno być traktowane jako proces oparty na partnerstwie;
dziecko ma prawo do opieki;
całe społeczeństwo dorosłych powinno być odpowiedzialne za warunki życia dziecka;
powinno się poszukiwać i pogłębiać wiedzę o dziecku;
wszelkie techniki zastosowane w działaniach pedagogicznych powinny wynikać z założeń danego systemu opiekuńczo - wychowawczego
Kolejnym bardzo istotnym problemem poruszonym przez autora jest partnerstwo w relacji wychowawca - wychowanek. Jest to kolejna idea, która przetrwała po dziś dzień. Korczak chciał, aby pedagodzy wyzbyli się despotycznego rygoru, na rzecz relacji partnerskich opierających się na zaufaniu.
4. Gry dydaktyczne
WSTĘP
Jednym z zadań nauczyciela w procesie nauczania jest zorganizowanie przyjaznego dla ucznia środowiska uczenia się, a w nim najkorzystniejszych sytuacji dydaktycznych na miarę posiadanego zasobu wiedzy pedagogicznej. Tworząc środowisko dydaktyczne nauczyciel powinien pamiętać, że najskuteczniejszą metodą uczenia się jest uczenie się w działaniu inaczej zwane uczeniem się przez doświadczanie, bądź aktywne uczestnictwo. Takich doświadczeń dostarcza stosowanie przez nauczyciela aktywizujących metod nauczania, od prostych zabiegów uatrakcyjniających lekcje, po duże między przedmiotowe przedsięwzięcia podejmowane w ramach metody projektów.
METODY NAUCZANIA
Skoro dobór właściwych metod nauczania odgrywa tak ważną rolę w procesie nauczania-uczenia się zdefiniujmy samo pojęcie. Otóż, metoda nauczania to celowo i systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający uczniom opanowanie wiedzy wraz z umiejętnością posługiwania się nią w praktyce, a także rozwijanie zdolności i zainteresowań poznawczych.
Metody nauczania można podzielić na aktywizujące (nauczania) i aktywne (uczenia się). W metodach aktywizujących:
akcent przeniesiony jest z programu nauczania na osobę uczącą się i rozwijanie jej kompetencji,
uczący się jest aktywnym podmiotem zdobywającym wiedzę drogą własnych doświadczeń i poszukiwań,
nauczyciel wspomaga uczącego się poprzez stworzenie mu sposobności do doświadczeń, zaangażowania emocjonalnego czy samodzielnego przemyślenia problemu,
w grupie uczących się wykorzystywane są procesy dynamiki grupy.
Porównajmy ze sobą kilka metod nauczania pod kątem czynności wykonywanych przez ucznia i nauczyciela w czasie zajęć prowadzonych daną metodą:
wykład - uczeń próbuje notować, słuchać, nauczyciel mówi;
pogadanka - nauczyciel mówi, pyta, uczeń zabiera głos lub odpowiadają koledzy, często może się pogubić;
test przewodni - uczeń zbiera informacje, projektuje, wykonuje, nauczyciel nadzoruje;
gra dydaktyczna - uczeń zbiera informacje, pokonuje trudności, rozwiązuje problemy, weryfikuje wyniki, opracowuje strategię, szuka rozwiązań lub je przewiduje, współpracuje z kolegami, nauczyciel pilnuje przestrzegania reguł i jest arbitrem.
Wybierając metodę nauczania do przeprowadzenia zajęć z danego tematu należy się zastanowić czy:
wzbudzi zainteresowanie ucznia,
jest czasochłonna,
będzie skuteczna w przekazywaniu wiedzy i umiejętności,
wpłynie na kształtowanie postaw ucznia,
wymaga zastosowania dodatkowych (niestandardowych) środków dydaktycznych,
zaktywizuje uczniów,
uda się w licznej klasie,
wzmocni atmosferę zaufania w klasie,
pozwoli na łatwe ocenianie prac ucznia?
POJĘCIE GRY (ZABAWY) DYDAKTYCZNEJ
W literaturze fachowej spotyka się różne definicje i pojęcia gier i zabaw dydaktycznych. Na przykład:
Gry dydaktyczne to rodzaj metod kształcenia należących do grupy metod problemowych i organizujących treści kształcenia w modele rzeczywistych zjawisk, sytuacji lub procesów w celu zbliżenia procesu poznawczego ucznia do poznania bezpośredniego. K. Kruszewski Gry dydaktyczne - zarys tematu. Kwartalnik Pedagogiczny 2/1984
Zabawa dydaktyczna to zabawa, która bazuje na podstawowej funkcji psychiki dziecka, na potrzebie zabawy - wywiera świadomie wpływ na jego czynności umysłowe. E. Talarczyk Zbiór gier i zabaw dydaktycznych Warszawa 1985
Zabawa dydaktyczna to taka zabawa, która prowadzi z reguły do rozwiązania jakiegoś założonego w niej zadania. Natomiast gra dydaktyczna to odmiana zabawy polegająca na respektowaniu ustalonych ściśle reguł i wymagająca wysiłku myślowego. W. Okoń Słownik pedagogiczny PWN Warszawa 1975
Jak można wywnioskować z powyższych definicji pojęcie zabawy dydaktycznej jest szersze od pojęcia gry dydaktycznej. Każda gra dydaktyczna jest zabawą, natomiast nie każda zabawa jest grą dydaktyczną. Główną cechą różniącą grę od zabawy jest to, że celem wykonywanych czynności podczas gry jest wygrana jednej ze stron. J ta właśnie chęć wygrania jest napędem do maksymalizacji wysiłku intelektualnego uczestników, co po przez stosowny wybór reguł gry powinno być wykorzystane dla celów dydaktycznych. Gra dydaktyczna charakteryzuje się następującymi wyborami reguł:
wykonanie posunięcia zgodnego z regułami gry wymaga wykonania operacji, której wykonanie stanowi bezpośredni cel nauczania,
każde udoskonalenie strategii gry jest związane z odkryciem właściwości lub zależności, której poznanie stanowi bezpośredni cel nauczania.
Reasumując. Przez grę dydaktyczną należy rozumieć czynności wykonywane przez osoby/zespoły uczestniczące w grze (co najmniej dwa), postępujące zgodnie z ustalonymi wcześniej regułami. Głównym cele osób/zespołów jest wygranie. Działania i kroki wykonywane przez osoby/zespoły nie są ustalane poprzez reguły gry, lecz podyktowane są świadomym wyborem grających, bądź przypadkiem. W pierwszym przypadku o zwycięstwie decyduje wysiłek intelektualny oraz pomysłowość grających, czego efektem jest wybór właściwej strategii.
FUNKCJE I ZALETY GIER (ZABAW) DYDAKTYCZNYCH
Najczęściej wyróżnia się następujące funkcje gier dydaktycznych:
dydaktyczne: stanowią środek do wyrównania braków w rozwoju intelektualnym uczniów,
poznawcze: uczą formułowania i weryfikowania hipotez,
motywacyjne: chęć wygrania jest motywacją do zmaksymalizowania wysiłku intelektualnego,
wychowawcze: kształtują postawy koleżeńskie, uczą opanowania i cierpliwości, wyrabiają nawyki przestrzegania dyscypliny i reguł gry, uświadamiają graczom potrzebę współdziałania i potrzebę podporządkowywania się interesom grupy.
Zastosowanie w procesie nauczania-uczenia się gier dydaktycznych niesie ze sobą wiele zalet. Właściwie dobrane gry mogą spełnić wiele pozytywnych funkcji w procesie nauczania i dać wiele korzyści uczniom. Gry dydaktyczne stanowią doskonałe narzędzie motywujące do pracy ucznia, szczególnie ucznia nieśmiałego lub przekonanego o swoim braku zdolności w danej dziedzinie. Ważne jest również to, że gry są prowadzone między uczniami, a nie w relacji uczeń - nauczyciel. Uczeń kontaktuje się ze swoim kolegą, równorzędnym partnerem, co w zdecydowany sposób ogranicza elementy stresu i lęku. Gra kojarzy się uczniowi z pewnymi elementami luzu, zabawy, co poprzez odpowiednie zaangażowanie emocjonalne pozwala przezwyciężyć obawy przed włączeniem się do wspólnego działania. Zaletą gier jest także to, że mogą w pewnym stopniu uwolnić nauczyciela od obowiązku ciągłego kontrolowania pracy ucznia. Rola nauczyciela ogranicza się głównie do rozstrzygania spornych sytuacji. Pomyłki i błędy są wyłapywane przez uczestników gry.
ISTOTA GRY (ZABAWY) DYDAKTYCZNEJ
Na czym więc polega istota gry? Grę ogólnie można zdefiniować jako „aktywność, obejmującą interakcję między jednostkami lub grupami, dążącymi do realizacji określonych celów. Środki służące osiągnięciu tych celów, wyznaczane są przez reguły gry.” Korzystając z powyższej definicji możemy wskazać na główne cechy gry:
aktywność uczących się,
interakcję między nimi,
celowo organizowaną sytuację dydaktyczną,
konkurencję między uczestnikami gry,
określenie reguł gry wyznaczających zakres i rodzaj czynności wykonywanych przez graczy.
Rywalizacja stanowi istotną motywację do gry. Zadaniem nauczyciela jest więc tworzenie takich sytuacji, aby zachęcić do działania, wysiłku intelektualnego (uczenia się) graczy. Ogólnie wygląda to następująco:
Nauczyciel przygotowuje sytuację wyjściową w której uczniowie działają w obrębie określonego przypadku. Obserwują efekty swojego działania. Jeżeli je rozumieją oznacza to, że nauczyli się jak mają działać w określonej sytuacji, aby osiągnąć cel.
Następnie nauczyciel może przejść do uogólnienia, ustalenia zasady ogólnej, która reguluje porządek w obrębie którego działają uczniowie.
Zrozumienie przez uczniów zasady ogólnej powoduje, że mogą tę zasadę zastosować w działaniu w nowych, zmiennych warunkach oraz przewidzieć efekty swojego działania.
ROLA NAUCZYCIELA
Zajęcia lekcyjne organizowane metodą gry dydaktycznej muszą być starannie przygotowane. Nauczyciel powinien:
przygotować scenariusz gry dostosowany do celów dydaktycznych,
zaznajomić uczniów z sytuacją dydaktyczną w, której będą uczestniczyć tzn. scharakteryzować sytuacje wyjściową i opisać role które będą odgrywać,
wyjaśnić cele które mają być zrealizowane,
przydzielić role,
ustalić czas na przygotowanie się uczniów,
wyjaśnić wątpliwości, które mogą nasuwać się uczniom na etapie przygotowania do działania,
raczej nie ingerować w przebieg gry, tylko czuwać, żeby jej przebieg pozwolił na zrealizowanie przyjętych celów,
dokonywać z uczniami analizy problemu wokół którego toczy się gra i wyciągać wspólne wnioski,
dokonać z uczniami uogólnień,
ocenić zachowanie poszczególnych uczestników,
ocenić przyjęte rozwiązania.
RODZAJE GIER DYDAKTYCZNYCH
Skoro znamy zalety gier dydaktycznych zapoznajmy się z ich podziałem oraz krótką charakterystyką. Prof. T. Nowacki dzieli gry na funkcyjne i planszowe. W literaturze niemieckiej spotyka się podział na gry symulacyjne i gry roli. F. Szlosek dzieli gry na: symulacyjne, decyzyjne, psychologiczne, specjalistyczne i sportowe.
Gry planszowe - wg. prof. T. Nowackiego „gra planszowa od gry funkcyjnej różni się tym, że jej przebieg jest zaplanowany. Zmiany które następują w sytuacji są przewidziane przez autorów gier”. Uczeń otrzymuje opis sytuacji wyjściowej, przystępuje do gry której przebieg zależy w całości od niego. „Gra posiada własny horyzont czasowy, w którym zachodzą mniej lub bardziej istotne zmiany i uczestnicy muszą się liczyć z tymi zmianami, jak również z takimi które nie zostały zaplanowane przez autorów, ale które mogą się ujawnić”. Przykładem takiej gry może być gra polegająca na podejmowaniu decyzji w zakresie produkcji w zależności od sprzedaży w danym okresie.
Gry decyzyjne - gry te często zwane są grami kierowniczymi, grami przemysłowymi lub grami ekonomicznymi. Ich „właściwością jest to, że wykorzystuje się je do nabywania lub doskonalenia umiejętności podejmowania decyzji w stosunkowo krótkim czasie i w warunkach konkurencji”. Istotą gier decyzyjnych jest przydzielenie uczącym się, ról których „odegranie” nie polega na wypowiadaniu narzuconego tekstu, ale na prezentacji myśli, stwierdzeń, postaw i stanowisk formułowanych naprędce, stosownie do sytuacji.
Gry symulacyjne - „Łączą w sobie właściwości gier jako takich z właściwościami symulacji”. Są to gry, w których działania podejmowane przez graczy przypominają czynności, jakie ludzie wykonują w różnych rzeczywistych sytuacjach w normalnym życiu”. Franciszek Szlosek tak charakteryzuje gry symulacyjne:
odnoszą się do konkretnej rzeczywistości,
podejmują próbę odtworzenia tej rzeczywistości prowadzącą do ustalenia modelu symulacyjnego o charakterze słownym, matematycznym, przedmiotowym lub technicznym,
zmuszają do rozpatrywania modelu symulacyjnego „cech, związków, relacji, zdarzeń w nim zawartych w oderwaniu od rzeczywistego kontekstu”.
Gry funkcyjne - „gry roli”. Uczący się odgrywają role, przejmują osobowość lub tylko pewne cechy postaci, wyrażają je w zachowaniu lub dyskusji tak, jakby to miało miejsce w rzeczywistości. Elementy gry polegają głównie na tym, że uczestnicy starają się rzetelnie zachować tak, jakby to działanie odbywało się w realnych warunkach. Przyjmują różne role społeczne: kierowników, pracowników, klientów samorządowców. Ich zadaniem jest głównie wymiana zdań z innymi uczestnikami gry, takie przedstawianie stanowiska własnego, argumentowanie, przekonywanie, aby osiągnąć zamierzone cele zgodnie z przydzieloną rolą. Między uczestnikami zachodzi „konflikt”, każdy chce wygrać. Sytuacja taka tworzy motywacje do działania, zdobywania wiedzy, rozwijania umiejętności.
W opisanych rodzajach gier uczestnicy wypowiadają nie tylko wyuczony tekst, ale w dyskusji muszą odnieść się do argumentów współgraczy, często zmieniać wcześniej przyjęte postawy aby wspólnie podjąć decyzje. Granice między poszczególnymi rodzajami gier są bardzo płynne, wszystkie rodzaje gier mają bardzo wiele wspólnych cech, dlatego dyskusja która z nich jest lepsza jest bezprzedmiotowa.
PODSUMOWANIE
Metoda gier dydaktycznych może być szczególnie przydatna w nauczaniu przedmiotu „Podstawy przedsiębiorczości”. Kształcenie postaw przedsiębiorczych ucznia w procesie nauczania w szkołach ponadgimnazjalnych ma obecnie bardzo duże znaczenie wobec zmian jakie zachodzą w ostatnich latach w polskiej gospodarce. Absolwent szkoły powinien być przygotowany do samodzielnego kreowania swojej kariery zawodowej. Powinien umieć dostosowywać swoje kwalifikacje, umiejętności i sposoby poszukiwania pracy, do oczekiwań rynku. Kształcenie przedsiębiorcze powinno kłaść główny nacisk na rozwój postaw sprzyjających osiąganiu sukcesu w życiu. Nauczyciel powinien zachęcać uczniów do samodzielnego rozwiązywania problemów, które wymagają łączenia wiedzy i umiejętności z różnych przedmiotów. W kreowaniu takich postaw nieocenioną rolę mogą pełnić gry dydaktyczne, dlatego powinny być stosowane również podczas zajęć praktycznych i praktyk zawodowych.
5. Rodzina, szkoła, klasa (podstawowe środki wychowawcze).
6. Zasady dydaktyczne.
Zasady dydaktyczne, inaczej zasady nauczania lub zasady kształcenia według Wincentego Okonia to " ogólne normy postępowania dydaktycznego, których przestrzeganie umożliwia realizację celów kształcenia ." [ Okoń, 1992, s. 242 ]. Odnoszą się one zarówno do działalności nauczycieli, jak i uczniów. Z każdej zasady dydaktycznej wyprowadzić można normy szczegółowe, zwane prawidłami dydaktycznymi.
Charakterystyka zasad nauczania
Zasada świadomej aktywności uczniów:
Zasada ta należy do najpowszechniejszych i najważniejszych norm dydaktycznych postępowania nauczyciela i uczniów.
Aktywność jest niezbędnym warunkiem do podjęcia nauki, a uświadomienie uczniom celu
i zadania ich działania jest niezbędne do osiągnięcia pozytywnych wyników uczenia się. Zasada świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie kształcenia sprowadza się do postulatu uświadamiania i wyjaśniania im celów zadań i znaczenia nauki danego przedmiotu szkolnego
i każdego tematu zajęć. W procesie kształcenia uczeń powinien poznawać świat i siebie, przeżywać świat wartości oraz nabywać umiejętności praktyczne. W procesie kształcenia występują trzy rodzaje aktywności:
aktywność intelektualna zmierzająca do poznawania świata;
aktywność emocjonalna polegająca na wyłonieniu wartości i ich wytwarzaniu;
aktywność praktyczna, która polega na przekształceniu rzeczywistości.
Świadomy i aktywny udział uczących się można osiągnąć, gdy nauczyciel:
odwołuje się do doświadczeń życiowych, potrzeb i zainteresowań poznawczych uczniów i umiejętnie je wykorzystuje w procesie kształcenia;
wywołuje pozytywną motywację do nauki, zachęca i mobilizuje uczniów do wysiłku;
stosuje metody kształcenia wdrażające uczniów do samodzielnego zdobywania wiedzy i do samodzielnego myślenia i działania;
systematyczne uświadamianie uczniom ich postępy w realizacji celów kształcenia.
Uogólniając zasada ta polega na organizowaniu i realizowaniu procesu kształcenia, w którym nauczyciel systematycznie uświadamia uczniom cele kształcenia, odpowiednio motywuje uczniów do osiągania pozytywnych wyników uczenia się.
Zasada poglądowości:
Zasada ta akcentuje wielozmysłowy kontakt ucznia z poznawaną rzeczywistością. Powoduje ona powstawanie w naszej świadomości zmysłowego obrazu zjawisk w postaci spostrzeżeń i wyobrażeń, na który składają się wrażenia wzrokowe, węchowe, smakowe, dotykowe. Podkreśla konieczność zdobywania wiedzy o rzeczywistości poprzez bezpośrednie poznanie rzeczy, zjawisk i procesów lub pośrednie ich poznanie w postaci środków dydaktycznych, takich jak: obrazy, modele, wykresy, tabele.
W procesie dydaktycznym najczęściej stosuje się poglądowość ilustratywną, przeważnie w podającym toku nauczania poprzez kojarzenie rzeczy i słów. Polega ona na samym pokazywaniu uczniom rzeczy, modeli, co wiąże się z mniejszą lub większą biernością uczniów.
Większą wartość dydaktyczną ma poglądowość operatywna czynna, która opiera na działaniu samych uczniów. Uczniowie zamiast oglądać rzeczy, modele, eksperymenty sami je wykonują, sami gromadzą niezbędne zbiory, prowadzą obserwacje. Podstawowym sposobem realizacji zasady poglądowości jest obserwacja. Winna ona spełniać następujące warunki:
uczniowie muszą znać cele, zadania, jak też plan prowadzenia obserwacji;
uczniowie prowadzą odpowiednie notatki z obserwacji;
obserwacja musi być wnikliwa, wyczerpująca i zmierzająca do odkrycia związków i zależności między zjawiskami.
Zasada przystępności:
Zasada ta zwana jest także zasadą stopniowania trudności, oznacza konieczność dostosowania
materiału nauczania, metod kształcenia i środków dydaktycznych do poziomu rozwoju
i możliwości psychofizycznych uczniów. Prowadzenie pracy dydaktycznej determinuje znajomość uczniów, którym chcemy przekazać wiadomości i umiejętności.
Do najważniejszych reguł odnoszących się do zasady przystępności należy zaliczyć:
rozpoczynanie realizację treści od tego, co jest uczniom znane, bliskie;
przechodzić w procesie nauczania od tego, co jest dla uczniów łatwiejsze, do tego,
co trudniejsze;
w procesie nauczania - uczenia się uwzględniać różnice w tempie pracy i stopniu zaawansowania poszczególnych uczniów;
w procesie nauczania należy brać pod uwagę poziom całej klasy i nie przeciążać uczniów nadmiarem zadań.
Zasada systematyczności:
Zasada ta podkreśla konieczność realizacji procesu nauczania - uczenia się w ściśle logicznym porządku i odnosi się do pracy nauczyciela i uczniów.
Nauczyciel musi konsekwentnie kierować pracą uczniów w celu opanowania przez nich systemu wiedzy i umiejętności. Uczeń zaś w procesie uczenia się powinien systematycznie przyswajać wiedzę i umiejętności oraz je utrwalać.
W realizacji zasady systematyczności nauczyciel powinien pamiętać o następujących regułach:
treści kształcenia należy realizować we właściwej kolejności, zgodnie z logiką przedmiotu;
stale nawiązywać do materiału opanowanego, wiązać jego poszczególne partie w całość;
podkreślać zagadnienia główne i istotne;
należy dążyć do usystematyzowania materiału nauczania przez respektowanie związków rzeczowych i logicznych oraz odpowiednią ich hierarchizację;
należy umożliwić uczniom poznanie struktury omawianego zagadnienia poprzez podzielenie materiału na sensowne fragmenty i kolejnego ich opanowywania w ciągłym nawiązaniu
do całości;
przechodzić do nowego materiału po gruntownym przyswojeniu poprzedniego materiału;
na każdym etapie przyswajania wiadomości należy systematyzować i uogólniać, głównie zaś przy końcu tematu i na końcu działu programu nauczania;
należy wdrażać uczniów do pracy samodzielnej oraz stwarzać im możliwości wykonywania zadań wymagających dłuższego i systematycznego wysiłku.
Zasada łączenia teorii z praktyką:
Wiązanie teorii z praktyką wyrabia u uczniów przekonanie o użyteczności wiedzy,
a jednocześnie wywołuje pozytywne motywacje uczącego się w sposób istotny wpływa na jego aktywność. Odwołanie się do praktyki czyni wiedzę teoretyczną zarozumialszą i potrzebniejszą, a także bardziej trwalszą. Wdrażanie uczniów do samodzielnego działania wymusza na nauczycielu takie kształcenie, które jest w ciągłym powiązaniu z otaczającą rzeczywistością przyrodniczą, społeczną, techniczną, kulturalną.
Wiązanie teorii z praktyką to prawo procesu poznawczego. Z zasady tej wynikają następujące postulaty:
działania praktyczne uczniów winny być poprzedzone przekazaniem im określonej porcji wiadomości;
reguły, zasady, definicje i prawa leżące u podstaw uczniowskich działań powinny być produktem własnej aktywności uczniów;
operacje praktyczne uczniów powinny być kształcące;
powiązanie działań uczniów z efektywnym przekształceniem rzeczywistości powinno mieć miejsce wszędzie tam, gdzie istnieją warunki ku temu.
Brak przestrzegania w nauczaniu - uczeniu się zasady wiązania teorii z praktyką sprawia, że uczniowie nie potrafią wykorzystać zdobytych wiadomości w praktyce.
Zasada trwałości wiedzy i umiejętności:
Zasada ta wskazuje na potrzebę takiego organizowania przez nauczyciela procesu nauczania, jaki umożliwia uczniom gruntowne opanowanie zasadniczego materiału, tak że będą oni w stanie zawsze odtworzyć go z pamięci i posługiwać się nim zarówno dla celów szkolnych, jak i pozaszkolnych. W dążeniu do trwałości wiedzy i umiejętności proces nauczania - uczenia się powinien przebiegać zgodnie z jego prawidłowościami, przy respektowaniu wszystkich zasad kształcenia.
Do najważniejszych reguł odnoszących się do realizacji zasady trwałości należy zaliczyć:
przygotowanie i prowadzenie zajęć tak, aby zapewnić każdemu uczniowi aktywny udział;
stosowanie ćwiczeń mających na celu utrwalenie przerobionego materiału, aby wszyscy uczniowie go dobrze zrozumieli;
przekazywanie informacji należy łączyć w układy logiczne, a uczniów trzeba wdrażać do naukowej weryfikacji praw, zasad, reguł;
należy stosować systematyczną kontrolę wyników nauczania i oceny pracy ucznia, co wpływa korzystnie na trwałość jego wiedzy.
Utrwalanie wiadomości i umiejętności poprzez powtarzanie nie zapewnia na ogół tak trwałych wiadomości, jak rozwiązywanie dostępnych uczniom problemów. Uczniowie po sformułowaniu problemu poszukują pomysłów jego rozwiązania, uzasadniają je w świetle posiadanej wiedzy. Odwołanie się do nabytej wiedzy wpływa korzystnie na jej trwałość. Trwałość wiadomości i umiejętności zapewnia operowanie nimi w działaniu praktycznym.
Zasada indywidualizacji i zespołowości:
Zasada ta sprowadza się do takiego organizowania procesu nauczania - uczenia się,
w którym z jednej strony uwzględnione są indywidualne możliwości każdego ucznia, z drugiej zaś współpraca i współdziałanie wszystkich uczniów. Postuluje ona konieczność zachowania indywidualnego podejścia do ucznia w warunkach pracy zespołowej.
W licznych klasach trudno respektować zasadę indywidualizacji w procesie nauczania, która wymaga dostosowania procesu nauczania do indywidualnych możliwości uczniów oraz rozpoznawania i rozwijania tych możliwości. Indywidualne możliwości mogą obejmować właściwości psychiczne (wyobraźnia, spostrzegawczość, myślenie, pamięć), możliwości intelektualne, fizyczne i emocjonalne warunkujące motywację, postawę, stopień aktywności. Dobra znajomość uczniów pozwala nauczycielowi określić poziom ich rozwoju i możliwości psychofizyczne i dostosować treści i wymagania pod względem zakresu i jakości. Nauczyciel winien pracować z całą klasą i indywidualnie z uczniami.
Zasada samodzielności:
Zasada ta jest nader istotna w okresie reformowania systemu edukacji. Ważnym zadaniem szkoły jest stopniowe wdrażanie uczniów do samodzielnego działania i myślenia poprzez tworzenie warunków do ujawniania, rozwijania samodzielności w trakcie planowania działalności, podczas wykonywania, kontrolowania i oceny jej efektów. Nauczyciel u uczniów kształtuje samodzielne myślenie, uczy ich samodzielnego rozwiązywania problemów.
Zasada efektywności:
Zasada ta określa związek między celami a wynikami nauczania. Dotyczy funkcjonowania i optymalizacji wielu czynników biorących udział w procesie dydaktycznym, jak metody pracy nauczyciela i uczniów oraz treść i warunki ich pracy. Poprawiając jakość uczenia się, zwiększa się jego wydajność.
Zasada kształcenia umiejętności uczenia się:
Biorąc po uwagę, iż uczenie się jest samodzielnym zdobywaniem wiedzy, to rozwijanie tej umiejętności pracy umysłowej w procesie kształcenia jest nader ważne. Nauka szkolna powinna w dużej mierze bazować na samodzielnym zdobywaniu wiedzy, jest to podstawowy warunek wdrażania uczniów do samokształcenia. W trakcie samodzielnego zdobywania wiedzy ważną umiejętnością jest racjonalna jej selekcja, synteza oraz wykorzystanie w różnych sytuacjach szkolnych i pozaszkolnych.
Zasada ustawiczności kształcenia:
Zasada ta wskazuje na potrzebę ciągłego aktualizowania zdobytej wiedzy, podnoszenia kwalifikacji, nadążania za rozwojem nauki i techniki, a szczególnie umożliwienie stałego rozwoju osobowości. W procesie kształcenia należy rozbudzać potrzebę dalszego uczenia, rozwijać zainteresowania, wyrabiać umiejętności i nawyki samokształceniowe. Zasada ta przejawia wartości i intencje wszystkich zasad nauczania, ponieważ charakteryzuje ona kształt
i kierunek współczesnego procesu kształcenia.
Zasady nauczania mają charakter postulatów, stanowią normy odnoszące się do prawidłowego procesu nauczania - uczenia się i czynią ten proces bardziej efektywnym. Właściwe rozumienie procesu nauczania, stosowanie nowoczesnych metod i form dydaktycznych, jak też wykorzystanie środków technicznych oraz realizowanie zasad nauczania to warunki skuteczności nauczania.
7. Organizacja pracy nauczyciela.
8. Tworzenie programu nauczania.
9. Egzaminy, ocenienie szkolne.
10. Metody wychowania bez porażek T.Gordona
(http://www.awans.net/strony/psychologia/szewczyk/szewczyk1.html
Internet [nie czytałam, nie wiem czy jest dobrze])
Thomas Gordon, pisząc swoją książkę "Wychowanie bez porażek" pragnie przedstawić rodzicom jak i nauczycielom sposoby wychowawcze, które doprowadzą do harmonijnego rozwoju unikając rozczarowań i błędów wychowawczych. W swoim programie zawarł istotne metody i sposoby rozwiązywania konfliktów poprzez odpowiednie porozumiewanie się, kształtujące samodzielność, umiejętność dokonywania prawidłowych wyborów. Wychowanie według Gordona oznacza zrozumienie panujących stosunków interpersonalnych między wychowawcą a wychowankiem. Jego metoda będzie skuteczna, jeśli dorośli zrozumieją pewne istotne w procesie wychowawczym założenia, mianowicie:
- każdy wychowanek powinien być traktowany jako osoba ludzka a nie jak ktoś szczególny i wyjątkowy. Błąd ten jest często popełniany przez rodziców, którzy w swoim dziecku widzą kogoś wyjątkowego,
- wszelkie zachowanie dzieci jest kształtowane podczas kontaktów z rodzicami z uwzględnieniem wszystkiego, co zawiera się w relacji rodzic - dziecko,
- dorośli opanują podstawowe zasady komunikacji międzyludzkiej.
Powyższe założenia doprowadziły Gordona do wyodrębnienia kilka typów rodziców:
- rodzice zwycięzcy, to tacy, którzy w procesie wychowawczym swoich dzieci wykorzystują swój autorytet i władzę. Często stosują kary, nakazy w stosunku do dziecka, ograniczając je przy tym żądając określonego zachowania. Cenią przede wszystkim posłuszeństwo. Główne ich zadanie ogranicza się do wydawania poleceń, a groźba kary zmusza dziecko do wykonania ich poleceń. Każdy konflikt między rodzicami i dzieckiem kończy się zwycięstwem rodziców. Często ich wypowiedzi zawierają słowa typu: "nie kłóć się, rodzice wiedzą lepiej", czy "mam na uwadze dobro dziecka".
- rodzice zwyciężeni charakteryzują się uleganiem wobec dziecka i pozostawiają mu więcej swobody. Są przeciwnikami stosowania metod autorytatywnych. Konflikty zazwyczaj kończą się wygraną dziecka. Według rodziców nie spełnianie oczekiwań dzieci szkodzi im.
- rodzice chwiejni to najliczniejsza grupa rodziców. Ich stosunek do dziecka nie jest określony. Przejawia się to w nie konsekwencji swoich postępowań. Często rodzice tacy ulegają dziecku, ale jednocześnie są surowi i karzący. Ich twardość miesza się z łagodnością, zwyciężanie z poleganiem. Najczęściej rodzice chwiejni są niepewni swoich czynów i postępowań.
Przyjęcie przez rodziców określonego stanowiska, zachowań w stosunku do swoich pociech wiąże się ze stopniem akceptacji. Autor metody bez porażek ma tutaj na myśli rozumienie przez rodziców rodzicielstwa. Zdarza się tak, że niektórzy stając się rodzicami próbują odgrywać role rodziców. To jest teraz dla nich najważniejsza funkcja. Zapominają, że nadal są ludźmi, a ich wszelkie zachowania koncentrują się na odgrywaniu owej roli, co często wiąże się subiektywnym spojrzeniem na wszelkie sprawy. Dla rodziców macierzyństwo czy ojcostwo jest uwarunkowane ich uczuciem do dziecka. Jako rodzice bez względu na wszystko muszą kochać swoje dziecko, akceptować je a czasami nawet poświęcać swoje potrzeby dla własnych pociech. Zdarza się, że rodzice bardziej lub mniej akceptują swoje dziecko i jego zachowanie. Dziwna sytuacja ma miejsce, kiedy to pewne zachowania dziecka są tolerowane, ale jeśli takie zachowanie występuje poza domem jest raczej przez rodziców karane i niepożądane. Podobnie jest, jeżeli rodzice raz karzą a kiedy indziej ignorują zachowanie dziecka. Jest to, tzw. fałszywa akceptacja.
Rodzice najczęściej stosują wobec swoich dzieci podobne metody wychowawcze, jakie były stosowane wobec nich. Przyswojenie zachowań od swoich rodziców, powoduje popełnianie podobnych błędów. Dlatego też metoda Thomasa Gordona podkreśla wyzbycie się zachowań, wzorców postępowania "odziedziczonych" po swoich rodzicach. Autor podkreśla też ważną rolę słuchania tego, o czym mówią dzieci. Rodzice zazwyczaj nie potrafią słuchać, a wszelkie przewinienia dziecka są traktowane wygłaszaniem kazań, umoralnianiem, ostrzeganiem, udzielaniem rad bądź pocieszaniem, wypytywanie czy kierowaniem. Te postawy rodziców są nazwane przez Gordona jako bariery komunikacyjne. Przeszkadzają one podczas rozwiązywania problemów oraz uniemożliwiają nawiązanie właściwej więzi z dziećmi. Niezauważone emocje u dziecka prowadza do zamknięcia się w sobie i braku chęci rozmowy z rodzicami. Dzieci po krytyce rodziców nie potrafią dobrać odpowiednich argumentów, gdyż ich emocje przewyższają wszystko. Dzieci nie chętnie wysłuchują porad rodziców, które są przez nich wysłuchiwane podczas każdego konfliktu. Błędem rodziców jest udzielanie rad bez zaznajomienia się z problemem. Taką postawą akcentują swoją siłę. Jest to przejaw braku akceptacji zachowań innych, mając tu na myśli dzieci. Kwestia akceptacji dzieci jest przez autora bardzo poruszana. Wiąże się ona jak stwierdził, autor książki z:
- zasadą niekonsekwencji, która polega na tym, że rodzice chcą być konsekwentni swoim postępowaniom. Nie akceptowanie określonego zachowania powinno mieć miejsce zawsze, ale jak stwierdza Gordon, rodzice są ludźmi, którzy czasami popełniają błędy i ulegają zmianie nastrojów. Ich uczucia nie zawsze są takie same w stosunku do dziecka. Owa zasada daje możliwość wyzbycia się poczucia błędu i dyskomfortu psychicznego.
- zasadą posiadania problemu, która wiąże się z przekonaniem rodziców, że problem dziecka jest ich problemem, co w konsekwencji prowadzi do rozwiązania trudności dzieci przez rodziców. Jest to złe postępowanie, ponieważ dziecko powinno być motywowane do podejmowania samodzielnych działań w celu rozwiązania problemu. Każdy rodzić winien uświadomić sobie to, że jego dziecko kiedyś będzie w swoim życiu podejmowało samo decyzje. Rozwiązywanie problemów swoich dzieci powoduje małą samodzielność i uzależnienie się od wpływów rodziców. Takie postępowanie opiekunów doprowadza do ukształtowania się poczucia uzależnienia od kogoś. W momencie, kiedy to dzieci będą musiały same sprostać własnym problemom szukać będą wsparcia u innych. Problemy rozwiązywane przez rodziców powodują niekiedy dziwne sytuacje i wątpliwości, kto jest odpowiedzialny za powstały wynik. Również rodzice często gwarantują sukces a jeśli nie zostaje on osiągnięty wtedy w oczach dzieci wiele tracą. Gordon uważa, że rodzice nie powinni przyjmować problemów dzieci, mogąc sami rozwiązać konflikt uczą się samodzielności i odpowiedzialności za podejmowane decyzje. Akceptacja ze strony rodziców polega na umożliwieniu dzieciom stawania się niezależnymi a także realizowania się w tym, czego tak naprawdę sami podopieczni chcą. Dziecko czując ze strony rodziców uznanie czuje się wartościowe jego samoocena nie jest zaniżona a on sam pragnie rozwijać się i dążyć do dorosłości. To wszystko będzie możliwe, jeśli rodzice poprzez rozmowę, zachęcanie do niej, będą wyzwalać w swoich dzieciach chęć wyrażania i mówieniach o swoich uczuciach. Każdy człowiek dzięki rozmowie jest w stanie zmienić swoje poglądy postępowania, a także nabywa się szacunek do kogoś innego i samego siebie. Konflikty między rodzicami a dziećmi powodują wyodrębnienie się zwycięzcy i poległego. Czasami to rodzice górują i przyjmują miano zwycięzcy. Bywa również tak, że uleganie dziecku a także wytworzenie się u rodzica poczucia winy doprowadza nie zawsze słusznie do przegranej rodziców i zwycięstwie dziecka. Jeszcze inaczej wygląda sytuacja, kiedy to rodzice nie wiedzą i nie potrafią określić, kto jest winien a kto ma rację. Gordon pragnie przedstawić metodę rozwiązywania wszelkich sporów bez zwycięzcy i poległego. Wychowanie nie polega przecież na zwalczaniu i krytykowaniu a na słuchaniu i ewentualnemu naprowadzaniu na właściwą drogę. Metoda bez porażek wymaga od rodziców oraz wychowawców odejścia od dawnych stosowanych zasad oraz zmiany w ich postawach. Przede wszystkim najważniejszym elementem owej metody jest umiejętność wysłuchiwania tego, co dzieci chcą powiedzieć oraz wypowiadania swoich uczuć na głos. Wszystko w owej metodzie sprowadza się do umiejętności komunikowania się, w których za Gordonem możemy wyróżnić:
- słuchanie bierne,
- akcentowanie uwagi,
- "otwieracze" oraz zachęty,
- aktywne zachęty.
Bierne słuchanie polega przede wszystkim na umiejętności wysłuchania naszych dzieci do końca. Nieraz zdarza się, że dziecko onieśmielone milczeniem rodziców samo przyznaje się do błędu bądź dokładnie tłumaczy, w czym leży problem. Brak rozmowy, ale jednocześnie wysłuchiwanie w skupieniu pozwala na wyrażenie akceptacji przez rodziców. Nie zawsze jednak nasze dzieci będą wiedziały i czuły, że uważnie ich słuchamy. Mogą wtedy uważać się za mało ważne a ich problemy nie istotne. Podczas wysłuchiwania nie powinno się zapominać o zaakcentowaniu uwagi. Chodzi tutaj o pokazanie mówcy, że, mimo iż nie wypowiadamy żadnych opinii słuchamy uważnie. Można to okazywać podczas dawania bezsłownych sygnałów takich jak opuszczenie brwi, zmarszczenie czoła, uśmiech. Podczas rozmowy można zaakcentować naszą uwagę poprzez krótkie zwroty słowne jak aha, och, rozumiem. Taka postawa została przez autora metody nazwana zaakcentowanie uwagi, czyli ukazanie swojego zainteresowania pomimo dotychczasowego milczenia. Kolejna technika komunikowania się "otwieracze" oraz zachęty, polega na stosowaniu do dziecka takich wypowiedzi, które będą zachęcać go do opowiadania o swoim problemie i przeżyciach. Rodzice najczęściej po nie wysłuchaniu do końca tego, co dziecko chce powiedzieć moralizują i próbują udzielać rad, które jednak są mało cenne ze względu na nie znajomość przez nich tematu. "Zachęty" są wypowiedzi, dzięki którym ma się ochotę do dalszego opowiadania, gdyż nie wyrażają osobistych sądów. Przykładowo mogą to być stwierdzenia typu: "hm", "aha", "poważnie", "to ciekawe". Takie krótkie stwierdzenia zachęcają dziecko do rozmowy powodując, że czują się one wysłuchiwane. Rodzice mogą dać dziecku do zrozumienia, że chcą posłuchać jego opowieści poprzez stwierdzenia typu: "chciałbym abyś mi o tym opowiedział", "a to ciekawe, opowiedz, co czułeś", "chciałbym usłyszeć, jakie jest twoje zdanie", "porozmawiajmy o tym, to mnie bardzo zainteresowało, co mówisz". Takie stwierdzenia rodziców powodują u wytworzenie u dziecka chęci rozmowy. Rodzice wyrażają swoją akceptację dziecka poprzez aktywne słuchanie. Gordon ma tutaj na myśli posługiwanie się takimi zwrotami, które nie są w żadnym wypadku opiniami ani sądami. Rodzic powinien nauczyć się aktywnie słuchać. Jego stwierdzenia powinny namawiać dziecko do dalszego ciągnięcia wątku a co najważniejsze doprowadzić go do rozwiązania powstałego problemu. Musi uważnie słuchać wypowiedzi dziecka, aby móc naprowadzić dziecko na do dalszej wypowiedzi. Do aktywnego słuchania zalicza się:
- koncentrowanie uwagi, bez przeszkadzania i przerywania,
- kontakt wzrokowy,
- otwartość na punkt widzenia dziecka,
- powściągliwość w wyrażaniu własnego zdania,
- empatię,
-parafrazowanie,
- umiejętność zadawania pytań.
Stwierdzenie, jakie może użyć rodzić, a które będą wskazywały na czynne słuchanie to np.:, "jeśli cię dobrze rozumiem chodzi o to…".
Mając na uwadze optymalne rezultaty aktywnego słuchania odbiorca powinien wiedzieć, że:
- nie każdy problem musi uwzględniać aktywne słuchanie,
- dziwne reakcje dziecka jak łzy, lęk spowodowany jest jakimś poważnym problemem dla dziecka,
- rodzic powinien sprawdzić czy aby na pewno dziecko chce, aby go wysłuchano.
Technika aktywnego słuchania bardzo ładnie daje się przedstawić za pomocą słów, ale tak naprawdę stosowanie jej wymaga nie małych umiejętności. Często popełnia się błędy i nie zawsze osiąga się zamierzony cel. Thomas Gordon w swoim dziele podaje kilka wskazówek, dzięki którym aktywne słuchanie można stosować z powodzeniem. Przede wszystkim, aby móc stosować ową technikę nie powinniśmy mieć "na głowie" swoich spraw, ponieważ ciężko będzie się nam skupić na tym, co nasze dziecko chce nam przekazać. Nie zawsze należy aktywnie słuchać. Jeśli nie akceptujemy dziecka i nie interesujemy się jego problemem aktywne słuchanie nie będzie przynosić powodzenia. Techniki tej nie można od razu opanować. Należy ćwiczyć jej stosowanie, bo dopiero wtedy będzie przynosiła efekty. Umiejętność jej stosowania nie przychodzi jak już wspomniano od razu. Nieraz zniechęcają się rodzice a nieraz to dzieci nie chcą rozmowy gdyż nowa postawa rodzica ich zaskakuje. Możliwości dzieci poznawane są przez rodziców, jeśli dają oni im wolną wolę i możliwość do samodzielnego działania. Na początku stosowania tej techniki może wydawać się ona nienaturalna, ale pod żadnym wypadkiem nie powinno się z niej rezygnować, chcąc zobaczyć jej efekty. Autor metody bez porażek zwraca szczególna uwagę na używanie innych technik, nie tylko aktywnego słuchania, które powinno się używać jedynie, kiedy dziecko naprawdę ma poważny problem ujawniający się gwałtownymi uczuciami. Autor podkreśla także lepszą pożyteczność wskazówek niż rad. Dziecko same będzie uczyć się dokonywać wyborów. Nie powinno się poza tym narzucać dziecku owej techniki słuchania. Ono samo doskonale da rodzicom do zrozumienia, że jest niezadowolone prze mimikę czy gest. Należy także pamiętać o tym, że nasze dzieci nie zawsze będą postępować jak proponuje i jak uważają dorośli. Nie każda postawa dziecka będzie im odpowiadać. Najważniejsza jest jednak w tym wszystkim chęć pomagania i zrozumienia jego uczuć.
Metoda wychowawcza Gordona nie bez powodów została nazwana "metodą bez porażek". Jak sam autor zauważ wychowanie i rozwiązywanie wszelkich konfliktów nie powinno opierać się na "pokonanym" i "zwycięzcy" . Traktuje on obie strony konfliktu jako wygrane a nie jak pokonane. Problemy takie najczęściej widoczne są w dotychczasowym modelu wychowania. Zauważa także problemy, które związane są z manipulacjami wobec dziecka oraz dziecięcym manipulacjom. Podstawą w metodzie Gordona jest porozumiewanie się, przez które dziecko uczy się samodzielności i odpowiedzialności za własne wybory i czyny. Metoda ta pozytywnie wpływa także na osobowość rodziców, gdyż dociekanie razem z dzieckiem do problemu i szukanie rozwiązań powoduje, że środowisko rodzinne motywuje wychowanka do samokształcenia i samokontroli. Owa metoda Thomasa Gordona jest niczym bodziec, który popycha rodziców jak i ich dzieci do twórczego myślenia oraz poszukiwania skuteczniejszych rozwiązań.
Podczas wprowadzania metody bez porażek nie zawsze idzie wszystko tak jak zaplanowali to sobie rodzice. Często spotyka się sprzeciwy dzieci oraz nieufność do nowych zachowań rodziców, zwłaszcza, jeśli wcześniej rodzice opierali się na innych wychowawczych metodach. Autor proponuje w swoim utworze, aby przed wprowadzeniem ów metody uwzględnić kilka kroków:
- na początek należy zidentyfikować konflikt oraz nazwać go. Do rodziców należy zdobycie uwagi dziecka oraz zachęcenie go do współpracy,
- następnie wspólnie muszą poszukiwać rozwiązań, mając na uwadze na początku nie ich jakość, ale ilość,
- po tym zabiegu wspólnie muszą ocenić rozwiązania odrzucając najmniej odpowiednie. Podczas tej czynności ważne jest podanie powodów. Efektem tego jest pozostanie przy jednej bądź dwóch propozycjach najbardziej sensownych,
- wspólnie także należy wybrać jedno konkretne rozwiązanie, które dla obydwóch stron będzie zadowalające,
- po dokonaniu wyboru należy opracować z dzieckiem kroki, jakie będą musiały zostać wykonane,
- ostatnim krokiem jest krytyczna ocena rozwiązania. Nie zawsze podjęte rozwiązanie jest dobre. Należy je w takim momencie poddać modyfikacjom, aby przyniosło korzyści dla obu stron.
Metoda Gordona wymaga od rodziców posługiwania się oraz stosowania aktywnego słuchania oraz przekazywania komunikatów typu "ja" a nie " ty". Po przekazaniu komunikatu powinniśmy się przestawić na słuchanie. W praktyce aktywne słuchanie pozwala rodzicom zrozumieć wszelkie przeżycia i negatywne odczucia. Stosownie języka "ja" pozwala na zrozumienie przez dzieci, iż rodzice także mają potrzeby czy pragnienia, które są równie ważne jak pragnienia dzieci.
Reasumując można stwierdzić, że metoda bez porażek jest skuteczną metodą wychowawczą. Jeśli ktoś w to wątpi powinien zastosować ją wobec swoich podopiecznych. Przede wszystkim jest ona pożyteczna ze względu rozwijanie u dzieci samodzielnego sprawnego myślenia. Poza tym dzieci pragną możliwie najlepiej wykonać zadanie, którego się podjęło. Opiera się ona na miłości i nie potrzebuje stosowania siły. Najważniejszym celem jej jest dojście do istoty problemu, dzięki czemu będzie można go lepiej i sprawniej rozwiązać.
Metoda opisana przez Thomasa Gordona pozwala na traktowanie dzieci jako samodzielnych, dorosłych ludzi. Opiera się na współpracy a nie na przezwyciężaniu swoich stanowisk. Można ją stosować do małych dzieci, ponieważ im szybciej dziecko zacznie zauważać potrzeby i uczucia innych lepiej będzie potrafiło w przyszłości nawiązać kontakt z innymi bez niepotrzebnych konfliktów.
11. Metoda ruchu rozwijającego W. Sherborne
http://www.publikacje.edu.pl/publikacje.php?nr=178
12. Kultura konsumpcji