Wykład 14 05.06.2008

Nadzór judykacyjny

nadzór nad orzecznictwem sądowym. Co do przedmiotu (dotyczy sfery objętej niezawisłością sędziowską); co do podmiotu (sprawują sądy); co do zakresu (jest ściśle określony, pewnych rzeczy nie można sądowi niższemu narzucić - nie wolno narzucić ustaleń faktycznych rozstrzygnięcia sprawy. Sąd wyższy może niższemu narzucić: wskazania, co do dalszego postępowania w sprawie - dodatkowe przesłuchanie w sprawie; może narzucić też oceny - interpretację przepisów.

Celem nadzoru judykacyjnego jest niedopuszczenie do umacniania się wyroków niezgodnych z prawem, niedopuszczenie do rozbieżności w orzecznictwie.

Zasada instancyjności:

Każda sprawa może być poddana nadzorowi przynajmniej jednego sądy wyższego (2 lub 3-instancyjny). Środki nadzoru judykacyjnego instancyjne - kasacja, egzekucja; środki nadzoru judykacyjnego pozainstancyjne - pytania prawne.

System instancyjny zakłada, że nie jest możliwe zmienianie wyroków, jeżeli nie odwoła się od niego strona sporu (gdy nie ma odwołania). Ustawodawca przedkłada niewzruszalność wyroku nad rozstrzygnięcie. Niedopuszczalne jest zmienianie wyroku bez procedury sądowej.

System instancyjny sądowy różni się od tzw. hierarchicznego podporządkowania (zakłada, że organ wyższy może niższemu polecić jak ma rozstrzygać sprawę, przekazać sprawę organowi niższemu - działanie w trybie nadzoru). Każdy sąd musi działać zgodnie ze swoją właściwością.

System 2-instancyjny - dominował w Europie Wschodniej System 3-instancyjny - dominował w Europie Zachodniej, były 2 instancje odwoławcze.

Rolą instancji jest rozpatrzenie sprawy przez sądy każdej instancji. Instancje odwoławcze - 2. i 3. instancja muszą się różnić zakresem kognicji (względu na sprawę).

Dwa systemy instancyjności:

• System francuski (apelacyjno - kasacyjny) - 2. instancja to apelacja; 3. kasacja - Sąd Najwyższy.

• System niemiecki (apelacyjno - rewizyjny)

Apelacja w obydwu systemach jest podobna. Apelacja może być różnie skonstruowana. Dla apelacji jest wspólne to, że jest to 2. instancja odwoławcza o charakterze merytorycznym (rozpatruje istotę sporu).

• Apelacja pełna (rozpatrzenie sprawy od strony faktycznej i prawnej).

• Apelacja ograniczona (polega na naprawianiu błędów sądu 1. instancji w każdym zakresie).

Sąd apelacyjny może:

• Zmienić wyrok (orzeczenie reformatoryjne)

• Utrzymać w mocy wyrok 1. instancji

1. Sąd kasacyjny - bada, czy nie było obrazy prawa materialnego, gdy sąd niższej instancji zastosowałby zły przepis karny, co do stanu faktycznego lub prawa procesowego - sąd czyni coś, do czego nie jest uprawniony lub nie czyni czegoś, do czego jest zobowiązany lub uprawniony. Bada postępowanie sądu niższego. Jeśli nie ma obrazy prawa procesowego, to utrzymuje wyrok w mocy. Jeśli dopatrzy się uchybień, to uchyla wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpatrzenia (uprawnienie kasatoryjne).

2. Sąd rewizyjny - bada prawną i faktyczną zasadność wyroku. Ocenę tę dokonuje badając postępowanie dowodowe sądu niższego. Sąd rewizyjny może sam naprawić błąd, może utrzymać wyrok niższej instancji w mocy, może uchylić wyrok.

System międzywojenny (do 1949 roku):

Istniał system 3-instancyjny, 4-szczeblowy apelacyjno - kasacyjny wzorowany na systemie francuskim. Szczeble sądów: sąd grodzki (1. instancja spraw drobniejszych); sąd okręgowy (2. instancja spraw drobniejszych i 1. instancja spraw poważniejszych); sąd apelacyjny (2. instancja spraw poważniejszych); Sąd Najwyższy (3. instancja s. drobniejszych i 3. instancja s. poważniejszych).

System sądowy PRL (1950 - 89):

System 2-instancyjny i 3-szczeblowy. Szczeble sądów: sąd powiatowy (1. instancja s. drobnych); sąd wojewódzki (2. instancja s. drobnych i 1. instancja s. poważnych); Sąd Najwyższy (2. instancja rewizyjna s. poważnych).

System współczesny (1990 - ...)

1. Sprawy cywilne - (3-instancyjny i 4-szczeblowy). Szczeble sądów: sądy rejonowe (1. instancja s. drobnych); sądy okręgowe (1. instancja s. poważniejszych); sądy apelacyjne (2. instancja s. drobnych - charakter rewizyjny; 2. instancja s. poważniejszych); Sąd Najwyższy (3. instancja s. drobnych i 3. instancja s. poważniejszych).

2. Sprawy karne - (2-instancyjny). Szczeble sądów: sąd rejonowy (1. instancja s. drobnych); sąd okręgowy (2. instancja s. drobnych i 1. instancja s. poważniejszych); sąd apelacyjny (2. instancja s. poważniejszych); Sąd Najwyższy.

Środki nadzoru judykacyjnego: instancyjne i pozainstancyjne. Kryterium celu - środki korygujące i środki profilaktyczne. W zależności, kiedy jest stosowany - środki konkretne i środki abstrakcyjne.

Apelacja, kasacja - środek konkretny, korygujący, instancyjny.

Kasacja w sprawach karnych - środek pozainstancyjny, korygujący, konkretny.

Pytania sądów odwoławczych - środki instancyjne, korygujące, konkretne.

Pytania prokuratora generalnego - środki pozainstancyjne, profilaktyczne, abstrakcyjne.

Zasady prawne - środek pozainstancyjny, profilaktyczny, abstrakcyjny.

Administracja sądowa i nadzór administracyjny:

• Kto powinien administrować sądami? Zgromadzenie Ogólne; Kolegium Sądu (zarządza bieżącymi sprawami); prezes Sądu. - są to organu Samorządu Sędziowskiego.

• Koncepcja administracyjnego zarządu sądu - powinni kierować funkcjonariusze.

• Organy samorządowe sądów (zgromadzenie sędziów apelacyjnych i okręgowych)

• Prezesa sądu apelacyjnego i okręgowego powołuje minister sprawiedliwości po zasięgnięciu opinii Zgromadzenia Ogólnego a wiceprezesów i prezesa sądu okręgowego po zasięgnięciu opinii kolegium; 6-letnia kadencja a w sądzie okręgowym 4-letnia.

• Kolegia - okręgowe (4 - 8 członków); apelacyjne (3 - 5 członków). uprawnienie kolegium sądów okręgowych i apelacyjnych do podziału czynności w sądach / przydzielenie sędziów do poszczególnych wydziałów.

• Organy samorządu (są w sądach apelacyjnych - sędziowie sądu i okręgowych - sędziowie sądu okręgowego i rejonowego)

Sądy szczególne:

1. Sądy administracyjne (NSA)

2. Sądy wojskowe

Sądy wojskowe są szczególnymi sądami karnymi; rozstrzygają w siłach RP. Rozstrzygają sprawy:

• Związane z przestępstwami i wykroczeniami popełnianymi przez żołnierzy w czynnej służbie wojskowej, w czasie jej pełnienia. (także za granicą)

• Przestępstwa pracowników cywilnych wojska (związane z mieniem wojskowym)

• Przestępstwa popełniane przez żołnierzy państwa obcych przebywających na terytorium RP.

• Inne sprawy np. związane z nakłanianiem, współuczestniczeniem w przestępstwach.

Struktura jest 3-szczeblowa:

1. Wojskowy sąd garnizonowy (rozpatruje wszystkie sprawy, oprócz tych przekazanych ustawą innemu sądowi).

2. Wojskowy sąd okręgowy (rozpatruje sprawy w 2. instancji; rozpatruje sprawy poważniejsze)

3. Izba Wojskowa w Sądzie Najwyższym (rozpatruje odwołania od sądów wojskowych okręgowych i kasacje od orzeczeń wszystkich sądów wojskowych).

Są również ławnicy, na 3 lata, wybierani spośród żołnierzy (może być tak, że ławnikiem nie może być niższy stopniem niż oskarżony).

Sąd Najwyższy:

• Działa na podstawie ustawy z 23.07.2002 roku

• Składa się z 1. prezesa, prezesów SN i sędziów SN

• 1. prezesa SN powołuje prezydent na 6-letnią kadencję spośród 2 kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne SN; reprezentuje prezes SN na zewnątrz oraz ma uprawnienia np. zadawanie pytań prawnych do SN

• prezesi SN kierują poszczególnymi izbami SN, zastępują 1. prezesa.

• W SN są 4 izby (Izba Cywilna; Izba Karna; Izba Wojskowa; Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych.

• Biura sądowe - W SN są 3 takie biura: biuro orzecznictwa (biuro studiów i analiz SN); biuro prezydialne (kancelaria 1. prezesa SN); biuro pozainstancyjne.

Pozasądowe organy orzekające:

1. Samorządowe kolegium odwoławcze

2. Sąd polubowny (może być powołany na podstawie zapisu na sąd polubowny w sprawach cywilnych oprócz alimentacyjnych); sądy polubowne o charakterze stałym, mają stałych superarbitrów; rozpatrują sprawy w jednej instancji i przesyłają wyrok do właściwego sądu powszechnego - może on stwierdzić wykonalność wyroku lub uchylić ten wyrok.

3. Izby Morskie - zajmują się wypadkami morskimi (statki na morzu, wypadki w związku z pracą na statku); innymi sprawami (protesty morskie, rejestry statków)

Izba Morska w Gdańsku lub w Szczecinie (1. instancja) i Odwoławcza Izba Morska w Gdańsku (2. instancja). Orzekają sędziowie: ławnicy powoływani na 3 lata; w 1. instancji jest skład 3-osobowy (1 sędzia + 2 ławników), a w 2. instancji jest skład 5-osobowy (4 ławników + 1 sędzia). Izba Morska orzeka, co do faktu (jak wyglądał wypadek). Orzeczenie IM jest opinią biegłego.

1

---