MODEL GOSPODARKI RYNKOWEJ:podmioty(gosp.domowe,przedsiębiorstwo)rynki (zasobów,dóbr)strumienie(rzeczowe-sprzedaż,kupno zasobów lub dóbr;finansowe-wydatki,dochody związane z przepływem strumieni rzeczowych)RYNEK:jest procesem,w którym uczestniczą suwerenne strony(negocjacyjny tryb poszukiwania konsensusu ”negocjowanie nogami”)POPYT-wola kupowania uzależniona od ceny.Prawo popytu-negatywna zależność między ceną i wolą kupowania.PODAŻ-wola sprzedawania uzależniona od ceny.Prawo podaży-pozytywna zależność między ceną i wolą kupowania.DETERMINANTY POPYTU I PODAŻY:cena i czynniki pozacenowe,ilościowe i jakościowe zmiany popytu i podaży,dynamika rynku.RÓWNOWAGA RYNKOWA-określa ją taki poziom ceny(zwaną ceną równowagi lub ceną czyszczącą rynek),dla którego wielkość popytu zrównuje się z wielkością podaży.NIERÓWNOWAGA RYNKOWA-określa ją każdy poziom ceny różny od ceny równowagi,dla której wielkość popytu jest różna od wielkości podaży.MECHANIZM RYNKOWY-niewidzialna ręka rynku,siła,która kieruje rynek ku równowadze;reakcje kupujących i sprzedających,którzy nie godzą się z nierównowagą;w pewnych sytuacjach (charakterystyki popytu i podaży)rynek nie zmierza jednak ku równowadze,lecz staje się ”wybuchowy”INTERWENCJA PAŃSTWA:pośrednia(nie zakłóca działania mechanizmu rynkowego,lecz koryguje przebieg popytu i/lub podaży,np.podatki pośrednie)bezpośrednia (zakłóca działanie mechanizmu rynkowego,gdyż uniemożliwia odpowiednie reakcje na stan nierównowagi,ceny urzędowe minimalne i maksymalne.ELASTYCZNOŚĆ-wrażliwość wielkości zakupów,oferty na zmiany czynników wpływających na nabywców,sprzedawców.Czynniki te łączy mierzalność.RODZAJE ELASTYCZNOŚCI:Elastyczność a rodzaj czynnika:elastyczność cenowa(cena danego produktu)elastyczność mieszana(cena innych produktów)elastyczność dochodowa(dochody kupujących)ELASTYCZNOŚĆ CENOWA POPYTU:Gdy cena czekoladowych batoników rośnie o 10%,to reakcja kupujących nie musi być wprost proporcjonalna do zmieniającej się ceny.Reakcja kupujących mniej niż proporcjonalna w stosunku do zmiany ceny(popyt jest względnie nieelastyczny wobec ceny).Reakcja kupujących bardziej niż proporcjonalna w stosunku do zmiany ceny(popyt jest względnie elastyczny wobec ceny). Pomiar-wskaźnik Ep.Ep=procentowa(względna)zmiana wielkości popytu/procentowa (względna)zmiana ceny danego dobra.Przyjmuje wartość od -∞ do 0.ELASTYCZNOŚĆ MIESZANA POPYTU:Jej określenie ma sens w przypadku dóbr substytucyjnych i komplementarnych.Pomiar-wskaźnik Em.Em=procentowa(względna)zmiana wielkości popytu na produkt X/procentowa(względna)zmiana ceny dobra Y.Przyjmuje wartość:dodatnie(dobra substytucyjne)ujemne(dobra komplementarne).ELASTYCZNOŚĆ DOCHODOWA POPYTU: Pomiar-wskaźnik Edp.Edp=procentowa(względna)zmiana wielkości popytu/procentowa (względna)zmiana dochodu kupującego.Przyjmuje wartośći:dodatnie(dobra nadrzędna) ujemne(dobra podrzędne)>1(dobra wyższego rzędu)<1(dobra niższego rzędu)ELASTYCZNOŚĆ CENOWA PODAŻY.Pomiar-wskaźnik EpS.EpS=procentowa(względna)zmiana wielkości podaży /procentowa(względna)zmiana ceny danego dobra.Przyjmuje wartość od 0 do ∞. DETERMINANTY ELASTYCZNOŚCI PODAŻY:rodzaj towaru(dzieła sztuki)horyzont czasowy(w bardzo krótkim okresie podaż jest sztywna,w długim jej elastyczność jest stosunkowo duża) struktura i poziom kosztów produkcji poszczególnych producentów.ZASTOSOWANIE ELASTYCZNOŚCI:Em-umożliwia badanie zależności pomiędzy popytami na różne dobra,sprzedawca dowiaduje się z kim konkuruje,a kto jest jego sprzymierzeńcem; potwierdza się teza,że rynek to system naczyń połączonych.Epd-umożliwia prognozowanie przyszłego popytu w związku ze zmianami sytuacji gospodarczej(dochodowej),sprzedawca (producent)może bezpiecznie planować inwestycje;następuje weryfikacja znaczenia dobra dla kupującego(w tym stopnia luksusowości)ZASTOSOWANIE CENOWEJ ELASTYCZNOŚCI POPYTU:wyjaśnia wpływ zmian cen na przychody przedsiębiorstwa;wyjaśnia duże wahania cen na niektórych rynkach i równie istotne wahania ilości transakcji na innych rynkach; umożliwia świadome niwelowanie równowagi rynkowej.PODSTAWY TEORII KONSUMENTA: Na rynku zachowaniami producentów i konsumentów rządzi identyczny motyw:dążenie do maksymalizacji korzyści materialnych:w przypadku producentów-zysk;w przypadku konsumentów użyteczność.Teoria konsumenta-analizuje zachowanie się konsumenta dążącego do osiągnięcia maksimum korzyści z nabywanych dóbr;interpretuje decyzje konsumpcyjne gospodarstw domowych,kształtujących ich wydatki,jako uniwersalne reguły postępowania.Modele zachowań konsumenta:dochód,który może wydać konsument;ceny poszczególnych dóbr;gusty i preferencje pozwalające uszeregować różne kombinacje dóbr według stopnia satysfakcji dostarczanej konsumentowi;założenie,że konsument posiadając pełną i prawdziwą informację zachowuje się racjonalnie,dążąc do maksymalizacji użyteczności w ramach własnego budżetu.System perfekcji konsumenta opiera się na założeniach o:kompletności preferencji(konsument jest zdolny do określenia wszystkich kombinacji dóbr według tego,które preferuje,a które dają mu takie samo zadowolenie-są mu obojętne)przechodniości preferencji(np.jeśli woli A od B i B od C to woli również A od C) nienasyconości zadowolenia konsumenta(woli zawsze więcej niż mniej)KRZYWA OBOJĘTNOŚCI KONSUMENTA:wykres wariantów wyboru produkcji różnych dóbr,które jednakowo będą zaspokajały potrzeby,a więc będą obojętne dla konsumenta;przedstawia wszystkie kombinacje konsumpcji dwóch dóbr,które są dla konsumenta obojętne.Każda z tych kombinacji daje konsumentowi takie samo zadowolenie.Dana krzywa obojętności charakteryzuje się stałym poziomem zadowolenia.Pokazują warianty rezygnacji z posiadania jednego dobra w pewnej skali po to,aby wejść w posiadanie innego,zaspokajającego inne potrzeby.W tym wypadku ubytek dodatkowej ilości jednego dobra jest kompensowany pozyskaniem innych.Taka rezygnacja z jednego dobra na rzecz innego wyznacza wielkość kosztu alternatywnego.Charakteryzują się tym,że:mają nachylenie negatywne,nie mogą się przecinać,są wypukłe w stosunku do początku układu współrzędnych,jest ich nieskończenie wiele.OGRANICZENIA(WARUNKI)JAKIE SPOTYKA KONSUMENT NA RYNKU:cena dóbr (niezależna od konsumenta)rozporządzalny dochód(ograniczony w stosunku do potrzeb) LINIA BUDŻETOWA:konsument musi w ramach określonego dochodu dokonać wyboru pomiędzy różnymi dobrami o zróżnicowanych cenach.OPTIMUM KONSUMENTA:wyznacza punkt styczności lini budżetowej z krzywą obojętności znajdującą się nadlanej od początku układu współrzędnych.Konsument nie jest zainteresowany w zamianie osiągniętej kombinacji konsumowanych dóbr,najlepsze z możliwych połączenie pragnień i możliwości konsumenta. ZMIANY CEN:dwa efekty:substytucyjny(zastępowanie dobra droższego tańszym)dochodowy (wzrost cen powoduje zmniejszenie się dochodu)realnego(można mniej kupić,przy nie zmienionym poziomie dochodów)CELE PRZEDSIĘBIORSTWA:maksymalizacja zysku(zysk,zysk maksymalny,optymalny wynik finansowy(poszukiwanie większych przychodów;poszukiwanie najniższych kosztów;pomijamy aspekt konkurencji i cen,analizujemy jak nakłady zamieniane są w efekty))satysfakcjonujący zysk,długookresowe przetrwanie,efektywność, wsatysfakcjonowanie udziałowców,etyczne.
KRÓTKI I DŁUGI OKRES ANALIZY:producent w sposób ciągły dostosowuje nakłady czynników produkcji do mian rynkowych;dostosowania związane są z upływem czasu,”kosztują”czas. Okres krótki:przedsiębiorstwo nie zdąży z pełnymki dostosowaniami,przynajmniej jeden z czynników produkcji będzie stały.Okres długi: przedsiębiorstwo ma czas na pełne dostosowania czynników produkcji. KRÓTKOOKRESOWA ANALIZA PRODUKTYWNOŚCI: Narzędzia analizy:Funkcja produkcji-stosunek między różnego rodzaju nakładami ponoszonymi w określonym czasie a maksymalną ilością danego produktu, który można wytworzyć w tym cza(nakład),w warunkach określonej technologii i przy danym poziomie wiedzy;w krótkim okresie najczęściej czynnik kapitału traktowany jako stały.
Produkt przeciętny pracy(PPL)-ilość produktów przypadających średnio na jednego zatrudnionego.Produkt marginalny pracy(PML)-przyrost produkcji z kolejnej jednostki czynnika pracy.TRZY ETAPY PRODUKCJI:Pomiędzy produktem całkowitym,produktem przeciętnym i produktem marginalnym występują charakterystyczne zależności:PP rośnie dopóty,dopóki PM>PP,czyli PPmax,gdy PP=PM;PC rośnie dopóty,dopóki PM>0,czyli Pcmax, gdy PM=0.Etap I-zaczyna działać prawo malejącej PM;Etap II-najkorzystniejszy dla przedsiębiorstwa;Etap III-„przeludnienie”.KOSZTY PRODUKCJI-OKRES KRÓTKI:Podstawowe rodzaje kosztów:KSC(koszty stałe całkowite;łączne wydatki firmy w określonym czasie na stałe czynniki produkcji;niezależne od wielkości produkcji,np.wydatki wynikające z umów, które nie mogą być w krótkim okresie renegocjowane)KZC(koszty zmienne całkowite(łączne wydatki firmy w określonym czasie na zmienne czynniki produkcji;rosną wraz ze wzrostem produkcji)KC=KSC+KZC.Koszty przeciętne:jednostkowe,koszty przypadające na jednostkę wytworzonego produktu,te koszty trzeba minimalizować.KSP-maleją stale wraz ze wzrostem produkcji,ale nigdy nie osiągają zera.KZP i KCP-początkowo maleją,ale po osiągnięciu pewnego poziomu produkcji zaczynają rosnąć.Koszt marginalny:KM,koszt wyprodukowania dodatkowej jednostki produktu;początkowo maleje,a następnie rośnie.Minimalizacja kosztów:Zależność pomiędzy Km a kosztami przeciętnymi.KM wskazuje minimalne poziomy zarówno KZP,jak i KCP.KOSZTY PRODUKCJI-OKRES DŁUGI:Koszty zmienne:koszty w długim okresie są kosztami zmiennymi,ponieważ:mogą zmieniać się rozmiary przedsiębiorstwa;mogą być zmienione metody produkcji;mogą być zatrudnieni nowi pracownicy;mogą zostać wynegocjowane nowe umowy z dodstawcami.Cel producenta:wybór najkorzystniejszego rozmiaru przedsiębiorstwa,a dokładnie planowanie powiększenia produkcji i zakładu z punktu widzenia minimalizacji kosztów.Długookresowa krzywa kosztów przeciętnych:składa się z najmniejszych kosztów przeciętnych dla coraz to większych rozmiarów produkcji;każdy punkt na tej krzywej oznacza najbardziej efektywne lub mniej kosztowne technologie produkcji dla poszczególnych wielkości tejże produkcji;punkty powyżej tej krzywej oraz na niej są dostępne dla przedsiębiorstwa przy danej technologii i cenach nakładu,punkty poniżej nie są osiągalne;krzywa długookresowa nie jest tyczna do każdej krzywej krótkookresowej w jej punkcie minimalnym(istnieje tylko jedna krzywa krótkookresowa,której minimum jest styczne do krzywej długookresowej-w punkcie tym również krzywa długookresowa osiąga swoje minimum).Minimum krzywej długookresowej=minimalna efektywna skala produkcji (MES).Łączny popyt na rynku/MES określa ilość przedsiębiorstw,które mogą działać na rynku minimalizując koszty w długim okresie(wyjaśnia różne stopnie konkurencyjnośći rynków) Korzyści i niekorzyści skali produkcji:Do momentu osiągnięcia minimum krzywa długookresowa maleje(korzyści skali=rosnące efekty skali).Po przekroczeniu minimum krzywa długookresowa rośnie(niekorzyści skali=malejące efekty skali).Dążenie przedsiębiorstwa do rozszerzenia skali produkcji dla zmniejszenia kosztu przeciętnego jest fundamentalną przesłanką globalizacji.KONKURENCJA DOSKONAŁA:Rynki według kryterium konkurencyjności :Wszystkie rynki łączy ten sam mechanizm.Trudno natomiast znaleźć dwa identyczne rynki pod względem struktury i stopnia konkurencyjności.Teoria ekonomii wyróżnia w oparciu o kryterium konkurencyjności:konkurencję doskonałą,konkurencję monopolistyczną,oligopol,monopol pełny.Cechy rynku doskonale konkurencyjnego:Dla przedsiębiorcy silna konkurencja oznacza rywalizację,zarówno cenową,jak i pozacenową.Dla ekonomisty konkurencja doskonała oznacza:atomizację rynku,jednorodność produktu,brak barier wejścia i wyjścia z rynku,doskonałą informację.Charakterystyka popytu:Popyt z perspektywy całości rynku:standard,czyli negatywnie nachylona krzywa popytu(by sprzedawało się wiecej,ceny muszą być obniżone).Popyt z perspektywy pojedynczego sprzedawcy:doskonale elastyczna krzywa popytu(po danej przez rynek cenie można sprzedać każdą ilość produktu).Charakterystyka podaży:Za mało danych,aby określić ile zechcą zaoferować sprzedawcy przy różnych cenach możliwych na rynku.Produkcja musi być dla przedsiębiorcy odpowiednio opłacalna=rentowna.Podaż przedsiębiorstwa wyznacza krzywa kosztu marginalnego powyżej minimum KZP.Optimum przedsiębiorstwa:Umożliwia osiągnięcie najlepszego w danych warunkach wyniku finansowego(maksymalnego zysku lub minimalnej straty).Warunek optymalizacji P=PM=KM,KM rosnące.Graniczne punkty rentowności:Punkt niwelacji:P=PM=KM=KCPmin.Punkt zamknięcia(w krótkim okresie wstrzymania produkcji)P=PM=KM=KZPmin.MONOPOL PEŁNY:Cechy rynku zmonopolizowanego:Dla przeciętnego Kowalskiego monopol,na którym jako nabywca jest pozbawiony konkurencji z prawdziwego zdarzenia.Dla ekonomisty monopol pełny oznacza: brak dostępności tzw.bliskich substytutów,bariery wejścia nie do pokonania przez potencjalnych konsumentów,doskonałą informację.Charakterystyka popytu i przychodu marginalnego:popyt z perspektywy całości rynku=popyt z perspektywy monopolisty.Popyt ilustruje standardową krzywą,czyli negatywnie nachylona(by sprzedawało się więcej,ceny muszą być obniżone).popyt z perspektywy monopolisty#Przychód marginalny.Optimum przedsiębiorstwa:Warunek optymalizacji PM=KM,Km rosnące lub Km malejące ale wolniej niż PM.Wyznaczanie ceny monopolowej i dyskryminacja:Określenie ceny przez monopolistę(rola cenodawcy):W przypadku braku segmentacji rynku-optymalna wielkość produkcji jest sprzedawana po maksymalnie wysokiej cenie,przy czym jedynym ograniczeniem jest popyt;w przypadku segmentacji rynku w oparciu o stopień elastyczności cenowej popytu-dyskryminacja cenowa-optymalna wielkośc produkcji jest sprzedawana po maksymalnie wysokiej cenie wyznaczonej odrębnie w stosunku do poszczególnych segmentów.Brak podaży-ze względy na sposób wyznaczania ceny przez monopolistę nie istnieje funkcja podaży.Graniczne punkty rentowności:Analogiczne do konkurencji.Monopolista nie jest skazany na sukces.Może również zbankrutować.