1.Rozwój idei promocji zdrowia na różnych etapach rozwoju społecznego. Promocja zdrowia: są to działania nakierowane na umacnianie i rozwój zdrowia jednostek oraz złożonych z nich zbiorowości, realizowane głównie w sferze prozdrowotnych przekształceń ich stylu życia oraz w sferze tych elementów najszerzej rozumianego środowiska, które istotnie warunkują możliwości dokonania tego rodzaju zmian. Wychodząc z założenia, iż głównie od stylu życia zależy zdrowie, przeprowadzone kolejne, następujące badania, by ustalić jakie czynniki życia wpływają najbardziej na zdrowie: -niezrównoważony tryb odżywiania; -palenie papierosów; -picie alkoholu; -brak ruchu ; -przewlekłe stresy. Stres ogólnie jest potrzebny, jest to napęd ewolucji, natomiast nie przewlekły czy nadmiar, bowiem powoduje spadek fizjologicznej odporności. Działania promocji zdrowia winny polegać na zwiększeniu kontroli nad własnym organizmem. 2.Determinacja bezpośrednia i pośrednia - ich rola w utrzymaniu i pomnażaniu zdrowia. Determinanty zdrowia - dane opisujące warunki zdrowotne w jakich dana ludność żyję. Determinanty zdrowia poza uwarunkowaniami genetycznymi, stanowić mogą bezpośrednie lub pośrednie przyczyny występowania chorób, urazów dolegliwości czy zgonów. Bezpośrednie determinanty zdrowia: żywienie, palenie tytoniu, zaopatrzenie w zdrową wodę, ekspozycja na zakażenie. Determinanty pośrednie: to warunki makroekonomiczne i społeczno - demograficzne, wykształcenie, czy środowisko w najszerszym tego słowa znaczeniu. 3.Rola organizacji państwowych i społecznych w promowaniu zdrowia. Międzynarodowe Organizacje Zdrowia powstają, by pomagać wszystkim ludziom na świecie; niezależnie od ich rasy, narodowości czy religii. Są to organizacje humanitarne, bezstronne, niezależne i powszechnie w swym działaniu. Zadania organizacji są różne, od ratowania ofiar wojennych, ofiar klęsk żywiołowych do badań na polu zdrowia. Jednymi z najbardziej powszechnych międzynarodowych organizacji zdrowia są: Światowa Organizacja Zdrowia i Czerwony Krzyż. Światowa Organizacja Zdrowia w skrócie WHO. Do zadań Światowej Organizacji Zdrowia należą m.in.: - koordynowanie pracy służb zdrowia w zakresie międzynarodowym. -popieranie podnoszenia poziomu nauczania i praktyki lekarskiej. -rozwijanie i ustalanie międzynarodowych standardów w odniesieniu do produktów żywnościowych. - ujednolicenie postępowania diagnostycznego. -inicjowanie różnych akcji. Czerwony Krzyż - organizacja społeczna o charakterze międzynarodowym. Podstawową misją Czerwonego Krzyża jest zapobieganie i łagodzenie cierpienia ludzkiego oraz ochrona ludzkiej godności bez jakiejkolwiek dyskryminacji dotyczącej narodowości, rasy, płci ,przekonań religijnych czy politycznych. Założenia: -ochrona życia i zdrowia. -praca na rzecz zapobiegania chorobą. -rozwijanie pomocy społecznej. -aktywizowanie pracy wolontariuszy. Najważniejsze zasady pracy czerwonego Krzyża: humanitaryzm, bezstronność, neutralność, niezależność. 4.Definicja zdrowia i ich interpretacja. Współczesna definicja zdrowia: Zdrowie nie jest celem samym w sobie, ale jest środkiem umożliwiającym wykorzystanie możliwości, by życie uczynić lepszym. Rodzina: czynnik w największym stopniu decyduje o zdrowiu; styl życia; praca; uwarunkowanie genetyczne; środowisko fizyczne, zanieczyszczenia i medycyna naprawcza. Znaczenie zdrowia dla człowieka: samo opieka - najbardziej istotna, to czego organizm potrzebuje; zdrowie - to co mamy najważniejsze; edukacja na każdym poziomie. Na zdrowie bezpośredni wpływ mają: Sposób żywienia; żywienie; wysiłek fizyczny (3xTydz; 30-40min); palenie papierosów; narkotyki; ekspansja na zakażenie; sprawy komunalne - zaopatrzenie w wodę. Czynniki pośrednie: Makroekonomiczne: to jak stoi gospodarka państwowa; Mikroekonomiczne: wykształcenie; środowisko tzw. społeczne, rodzina. Za stan oświaty zdrowotnej odpowiadają ci co nas uczą: placówki sanepidu, szkoły i uczelnie, kościoły, organizacje społeczne, instytucje związane z ochroną środowiska - media. Zdrowie to dobrostan biologiczny, psychiczny, społeczny - wg WHO. 5.Podstawowe zasady zachowania higieny ciała i odzieży. Higiena ciała: -codzienne obmywanie całego ciała, najlepiej pod prysznicem. -stosowanie zimnych kąpieli w celu hartowania ciała i pobudzenia krążenia krwi. -natłuszczanie suchej i popękanej skóry. -częste mycie rąk. -udostępnianie skórze słońca, powietrza i wody. -czysty i lekki ubiór. Środki higieny: woda, mydło, płukanie dokładne i zdrowy rozsądek. Higiena skóry: Naskórek: wielowarstwowy, rogowaciejący. Grzyby, bakterie: odżywiają się tym naskórkiem, nużeńce. Mocny prysznic o zmiennych natężeniu wody. Nie niszczy płaszcza. Brud zmyje. Twarda woda wysusza skórę. Hartowanie: nogi ciepła i zimna woda, mokre pod kołdrę. Lanolina: nie likwiduje płaszcza lipidowego. Higiena stóp: nie ma płaszcza lipidowego. Obuwie cały czas na stopach. Obuwie + skarpetki = mikroklimat obuwia. Stopa wilgotna: rozwój grzybów i bakterii. Chodzenie boso - chodzimy na całej stopie, przewietrzona stopa, pot paruje, termoregulacja- zwiększenie odporności organizmu. Grzybica stóp jest trudna do wyleczenia. 6.Zasady racjonalnego żywienia a utrzymanie i pomnażanie zdrowia. A) Najczęściej występujące wady żywieniowe i ich skutki zdrowotne: Żywienie wadliwe a więc niezgodne z fizjologicznymi potrzebami organizmu powoduje wiele odchyleń w stanie zdrowia. Jest bezpośrednią przyczyną wielu chorób, bądź stanowi tło szybkiego ich rozwoju. Wynikają one z niedostatecznej ilości energii i składników odżywczych pobieranych z pożywienia; z nadmiernej ich ilości w całodziennych racjach pokarmowych; z żywienia niezbilansowanego, charakteryzującego się nadmiarem energii i niektórych składników odżywczych przy równoczesnym niedoborze innych. Wady żywieniowe: -dużego spożycia tłuszczu ogółem, utrzymującego się aktualnie na poziomie górnych wartości zapotrzebowania dorosłych mężczyzn, odznaczających się znaczną aktywnością fizyczną; -dużej ilości dostarczanej energii oraz relacji pomiędzy tymi zmiennymi, wskazującej na ponad dopuszczalny udział energii z tłuszczu w ogólnej ilości energii; - przewagi tłuszczu pochodzenia zwierzęcego, a zbyt małej podaży tłuszczów roślinnych, z czego wynika niezadowalająca struktura kwasów tłuszczowych; -dużego i przekraczającego wartość dopuszczalną spożycia cholesterolu. B) Modyfikacje sposobu żywienia /przykłady/ Zalecenia według WHO (światowa organizacja zdrowia) -Należy jeść co najmniej trzy posiłki dziennie w regularnych odstępach czasu; -pożywienie codzienne powinno zawierać zarówno produkty roślinne jak i zwierzęce; -w codziennej diecie powinny znaleźć się produkty zbożowe oraz owoce i warzywa, najlepiej surowe lub krótko gotowane; -kilkakrotnie w ciągu dnia należy spożywać mleko lub jego przetwory oraz biały ser o niskiej zawartości tłuszczu; -mięso nie powinno być spożywane codziennie, lecz kilka razy w ciągu tygodnia, w pozostałe dni może być zastępowane rybami lub roślinami strączkowymi; spożywane mięso powinno być chude; -zamiast tłuszczu używać olejów roślinnych lub oliwy z oliwek;- należy ograniczyć spożywanie soli i nie dosalać zbytnio potraw, jedna płaska łyżeczka to wystarczająca dzienna porcja. 7.Choroby cywilizacyjne - charakterystyka, przyczyny, profilaktyka. A) Otyłość, nadciśnienie, miażdżyca. Miażdżyca: polega na tym, że odkładają się blaszki cholesterolowe w naczyniach krwionośnych, światło się zwęża. Dotyczy naczyń włosowatych tętnicy głównej. Miażdżyca- naczynia nerkowe, naczynia kończyn dolnych, martwica i amputacja kończyn dolnych. Miażdżyca- żywienie- nadmierne spożycie tłuszczu, kwasów tłuszczowych nasyconych, tłuszczów zwierzęcych, ograniczenie kaloryczności, dieta odchudzająca- wartość energetyczna 1200 kkcal, spożycie tłuszczów ograniczyć, zaleca się zwiększone spożycie błonnika który jest w strączkowych i zbożowych, jeść warzywa w całości ze skórką i owoce. Zbożowe pieczywo z grubego przemiału. Powstawanie miażdżycy z niedostatecznego spożywania witaminy C, E, beta karotenu. Należy zwiększyć spożycie witamin, świeże owoce i warzywa. Nadciśnienie tętnicze krwi: główna przyczyna udarów mózgu, żywieniowy aspekt- nadmierne spożywanie soli kuchennej, kwasów tłuszczowych nasyconych zwierzęcego pochodzenia, alkoholu wysokoprocentowego, niedostateczne spożycie warzyw i owoców. Wino czerwone lekko obniża ciśnienie krwi. Przyczyna-dieta- nadciśnienie niskie spożywanie witaminy C, wapń, potas, magnez. Prawidłowe wartości ciśnienia 140/90 - WHO wskazuje. Dieta stosowana w przypadku nadciśnienia- wartość energetyczna 1700-2200 kkcal, obniżyć spożycie tłuszczów nasyconych zwierzęcych, sodu- soli kuchennej. Otyłość: Przyczyny: Czynniki dziedziczne: skłonność do otyłości dotyczy często całych rodzin, stwierdzono że istnieją ku temu predyspozycje genetyczne. U 70% osób otyłych przynajmniej jedno z rodziców było otyłe. Czynniki fizjologiczne: fizjologicznie apetyt regulowany jest wielkością posiłków, ich częstością, składem, smakiem jak również jest pod kontrola ośrodkowego układu nerwowego (głównie podwzgórza). Czynniki psychologiczne: otyłość można traktować jako formę uzależnienia, innymi słowy utraty kontroli nad jedzeniem. Otyłość negatywnie wpływa na jakość życia, bywa że osoba otyła stroni od kontaktu z ludźmi, boi się ich odrzucenia. Paradoksalnie, otyłość może stać się sposobem na życie, wygodnym wytłumaczeniem wszelkich osobistych niepowodzeń, samo jedzenie zaś może być pocieszeniem, sposobem na odreagowanie złości, smutku czy też sposobem na nudę. Styl życia: Otyłość powstaje przede wszystkim w wyniku spożywania nadmiaru tłuszczu oraz zbyt małej aktywności fizycznej. Przeprowadzone badania wykazały, że w latach 1960-1980 nastąpiło znaczne obniżenie aktywności fizycznej społeczeństw cywilizowanych. Obecnie prawie jedna czwarta Amerykanów powyżej 18roku życia nie wykazuje żadnej aktywności ruchowej w wolnym czasie. Kobiety prowadzące siedzący tryb życia są siedmiokrotnie bardziej predysponowane do przybierania na wadze, natomiast mężczyźni czterokrotnie. Alkohol spożywany w nadmiernych ilościach prowadzi do zwiększonego dostarczania energii (puste kalorie), chorób wątroby i pęcherzyka żółciowego. Palenie papierosów obniża apetyt. Nie jest to jednak metoda pozwalająca utrzymać masę ciała i zachować zdrowie, ponieważ palenie i otyłość są pierwszymi możliwymi do uniknięcia przyczynami zgonów z przyczyn sercowo-naczyniowych. Osoby, które rzuciły palenie, są dwukrotnie bardziej narażone na przybranie na wadze w porównaniu do osób, które nigdy nie paliły. Związane jest to z kompensacyjnym zwiększeniem apetytu po zaprzestaniu palenia. B) Choroby psychiczne. Nerwica: jest nierozłącznie związana z rozwojem cywilizacji. Istotną rolę odgrywają potęgujące się czynniki nerwicogenne, do których zalicza się stały pośpiech, narastająca rywalizacja, narastająca potrzeba osiągnięcia sukcesu, urbanizację, pociągająca za sobą zmniejszenie przestrzeni życiowej, konieczność kontaktu z bardzo wieloma ludźmi, hałas, kryzys więzi rodzinnych. O nerwicy możemy mówić tylko wtedy, gdy występuje wiele objawów utrzymujących się przez dłuższy czas (pocenie się, czerwienienie, uczucie pustki w głowie, skurcze spastyczne jelit, biegunki, jąkanie się, lęk, niepokój, zaburzenia snu). Depresja: zwykle rozwija się wolno i niepostrzeżenie. Stopniowo obniża się nastrój, człowiek staje się coraz mniej aktywny, niechętnie nawiązuje kontakt z otoczeniem. Najczęściej unika innych, zamyka się w sobie, szuka samotności. Depresja jest najczęstszą chorobą psychiczną. Podstawowym problemem jest śmiertelność związana z depresyjnymi zaburzeniami nastroju. Ogromne znaczenie ma wpływ choroby na funkcjonowanie rodzinne, zawodowe i społeczne. Depresja w znacznym stopniu ogranicza wydolność jednostki w życiu codziennym. Doprowadza do kryzysów małżeńskich, zaburza kontakty z innymi osobami, sprawia że zmniejsza się wydajność zawodowa, pojawia się absencja w pracy, bezrobocie. Objawy: W głębokiej depresji człowiek nie widzi przed sobą żadnej przyszłości, jest przekonany o urojenia prześladowcze, urojenia winy, samo obwinianie. Współczesne metody leczenia objawy depresji zmniejszają zazwyczaj w ciągu kilku tygodni. Schizofrenia: jest to najcięższa i najczęściej spotykana choroba psychiczna. U chorego zaburzona jest równowaga neuroprzekaźników w mózgu. Na rozwój choroby mogą mieć wpływ także czynniki środowiskowe, takie jak infekcje czy komplikacje porodowe; w pojawieniu się choroby mogą uczestniczyć czynniki psychospołeczne takie jak sytuacja rodzinna czy stres nagłe lub przewlekły. Objawy: autyzm (zamykanie się w świecie własnych przeżyć) lęk, podniecenie, rozkojarzenie, iluzje, zmienny nastrój. Leczenie: obozy terapeutyczne, kluby chorych. Anoreksja: pojedyncze przypadki jadłowstrętu psychicznego mogą występować w różnym wieku, ale najczęściej pojawiają się u dziewcząt w okresie pokwitania. Osoba chora stopniowo zmniejsza ilość spożywanych pokarmów, czasem ograniczając je tylko do kilku wybranych i spożywanych w niewielkich ilościach. Może w ogole nie chcieć jeść lub wymiotować po próbach karmienia i ograniczać się tylko do picia płynów. Konieczna hospitalizacja psychiatryczna. C) Choroby nowotworowe. Nowotwór - każda zmiana powstała ze zmutowanych komórek np. guz. Rak - nowotwór złośliwy, tworzący przeżuty do innych organów. Występują nowotwory łagodne i złośliwe. Wyróżniamy następujące fazy profilaktyki: -Pierwotna (zapobieganie); -Wtórna (wczesne wykrywanie); -Trzeciorzędna (leczenie zmniejsza ryzyko śmierci lub inwalidztwa poprzez właściwą diagnostykę) Rak płuc: Czynniki wpływające na występowanie: palenie tytoniu, palenie bierne. Objawy: kaszel przewlekający się powyżej 2 tygodni, krwioplucie, powtarzające się zapalenie płuc, chrypka, duszności, bóle w klatce piersiowej, chudnięcie, które jest późnym objawem choroby. Profilaktyka: zwalczanie palenia tytoniu, w przypadku zauważenia objawów, indywidualne badania, wykonania zdjęć rtg klatki piersiowej, badania tomografii komputerowej klatki piersiowej. Rak piersi: Czynniki wpływające na występowanie: starszy wiek, rodzinne występowanie raka piersi, pierwsza miesiączka we wczesnym wieku, menopauza w późnym wieku, pierwszy poród w starszym wieku, długotrwała hormonalna terapia. Profilaktyka: badania przesiewowe. Rak jelita grubego: Czynniki wpływające na występowanie: dieta bogata w cholesterol i uboga we włókna roślinne, gruczolaki jelita grubego, polipowatość rodzinna, zespoły Gardenera, Oldfielda, Turcota, choroby zapalne jelita grubego, a gównie nieswoiste wrzodziejące zapalenie jelita grubego. Profilaktyka: Badania przesiewowe, test na obecność krwi utajonej w kale, pełna kolano skopia. Rak szyjki macicy: Czynniki wpływające ma występowanie: Infekcje wirusowe - głównie wirusy HPV, przebyte choroby weneryczne, rozpoczęcie współżycia przed 20 rokiem życia, częste zmienianie partnerów seksualnych, upośledzony stan układu odpornościowego. Nieprzeprowadzenie regularnego badania cytologicznego - narażenie na wystąpienie raka szyjki macicy w zaawansowanym stadium. Profilaktyka: higieniczny tryb życia, badania przesiewowe, cytologia, szczepionka przeciwko rakowi szyjki macicy. Rak prostaty: czynniki wpływające na występowanie: predyspozycje dziedziczne, dieta z dużą ilością nasyconych tłuszczów, białka cholesterolu, natomiast z niską ilością selenu, witaminy E i witaminy D, tytoń, alkohol, narkotyki, związki chemiczne zawarte w zanieczyszczonym powietrzu miejskim, choroby układu moczowego, oraz weneryczne, siedzący tryb życia. Profilaktyka: badania poziomu PSA - swoistego antygenu transrektalna (przezodbytnicza) ultrasonografia z biopsją gruczołu krokowego. 8.Rola aktywności fizycznej w pomnażaniu zdrowia. A) Hipokinezja a choroby cywilizacyjne. Hipokinezja - zmniejszona aktywność ruchowa lub jej brak, niedobór ruchu. To negatywne dla zdrowia osobniczego i społecznego zjawisko, nasilające się w II poł. XX wieku polegające na dysproporcji pomiędzy zwiększającym się obciążeniem układu nerwowego, a zmniejszającym się obciążeniem układu ruchowego. Prowadzi do zaburzeń w zakresie układów: sercowo - naczyniowego, trawiennego, autonomicznego, psychonerwowego. Hipokinezja uznana jest za zjawisko cywilizacyjne. Wpływa na to zaburzenia ludzkiego organizmu i według WHO jest obecnie bezpośrednio i pośrednio, główną przyczyną zgonów (z powodu zapaści choroby wieńcowej serca) zwłaszcza w krajach rozwiniętych B) Rekreacyjne formy aktywności i ich znaczenie w prewencji chorób cywilizacyjnych /przykłady/. Zagrożeniami wynikającymi z braku aktywności ruchowej jest m.in. zwiększenie ryzyka wystąpienia następujących schorzeń: nadciśnienie tętnicze, choroby serca, otyłość, osteoporoza, udar mózgu, depresja, rak jelita grubego. 9.Profilaktyka uzależnień. Powszechnie uważa się, że skuteczna profilaktyka jest optymalnym sposobem hamowania rozwoju lub ograniczania skali zjawisk uznanych za dolegliwe społecznie. Głównie z tego względu jest znacznie bardziej opłacalna niż kosztowne działania zaradcze konieczne w sytuacji, gdy wzrasta skala niepożądanych zjawisk. Zgodnie z takim rozumieniem profilaktyka używania substancji psychoaktywnych to zmniejszanie ryzyka ich używania oraz związanych z tym problemów, poprzez opóźnienie lub przeciwdziałanie inicjacji, niedopuszczanie do poszerzania się kręgu osób - szczególnie ludzi młodych, eksperymentujących z legalnymi i nielegalnymi substancjami. Pojawiła się także definicja, która profilaktykę uzależnień przedstawia również jako zmniejszanie strat związanych z używaniem środków odurzających poprzez ograniczanie do minimum potencjalnych szkód, jakich mogą doznawać szczególnie osoby młode, używające substancje psychoaktywne. W tym najszerszym ujęciu profilaktyka pojmowana jest jako postępowanie zapobiegające różnorodnym problemom, które towarzyszą używaniu tych substancji. Dzieci i młodzież w różnym stopniu narażeni są na ryzyko użycia legalnych lub nielegalnych środków uzależniających i wynikające z tego szkody. Odpowiednio do stopnia ryzyka profilaktyka prowadzona jest na trzech poziomach. Profilaktyka pierwszorzędowa: adresowana do grupy niskiego ryzyka. Profilaktyka drugorzędowa: adresowana do grupy podwyższonego ryzyka, do osób przejawiających pierwsze objawy zaburzeń. Profilaktyka trzeciorzędowa: adresowana jest do grypy wysokiego ryzyka, do osób, u których występują już symptomy choroby (zaburzeń). Za najważniejsze czy czynniki chroniące uważa się: silną więź z emocjonalną z rodzicami; zainteresowanie nauką szkolną; regularne praktyki religijne; poszanowanie prawy, norm, wartości i autorytetów; przynależność do pozytywnej grupy. Do najpoważniejszych zachowań ryzyka zalicza się: używanie alkoholu i innych środków psychoaktywnych; wczesną aktywność seksualną; zachowania agresywne i przestępcze; porzucanie nauki szkolnej; ucieczki z domu. 10. Podstawy profilaktyki chorób zakaźnych. A)Charakterystyka chorób - mechanizmy zakażenia. AIDS: Czynnikiem wywołującym chorobę AIDS jest wirus HIV, czyli ludzki wirus upośledzenia odporności. Objawy: Kilka dni po zakażeniu mogą wystąpić objawy przypominające grypę. Osoba zarażona wirusem HIV początkowo czuje się zdrowa przez kilka miesięcy, a nawet lat. Wśród pierwszych objawów świadczących o postępie choroby, wymienić należy: gorączkę, spadek masy ciała, biegunki, obrzęki węzłów chłonnych, ogólne osłabienie, bóle głowy, przytępienie intelektu, stany pomroczne, wysypki skórne, zakażenie jamy ustnej i gardła. Te nieswoiste początkowo objawy mogą się cofnąć. Znowu mijają miesiące i lata, zanim wystąpi wskutek zaniku odporności, pełny obraz choroby z następującymi objawami: duszności, suchy kaszel i gorączka jako wyraz zapalenia płuc; ciężkie biegunki, dolegliwości przy połykaniu jako wyraz chorób grzybiczych przełyku; opryszczka, nowotwór skóry, gruźlica, wysypki skórne, zmiany osobowości, upośledzenie pamięci, spadek aktywności, ataki drgawek itp. Jako wyraz postępującego uszkodzenia mózgu przez wirusy. Sposoby zakażenia wirusem HIV: kontakty seksualne, stosowanie nie sterylnych igieł i strzykawek, przetaczanie zakażonej krwi lub stosowanie preparatów, zakażenie wirusem HIV może również ulec dziecko od matki - nosicielki wirusa, przed urodzeniem przez łożysko, w czasie porodu lub po porodzie przez karmienie piersią. GRYPA: jest chorobą wirusową, Objawy to bardzo wysoka gorączka nawet do 40st C. Charakterystyczne dla tej choroby są bóle mięśni i stawów, osłabienie i uczucie rozbicia, katar, kaszel oraz w późniejszej fazie choroby ból gardła. Od przeziębienia różni grypę to, że zaczyna się nagle. Zachorowanie można podejrzewać zwłaszcza w okresie epidemii. Grypa grozi poważnymi konsekwencjami np. zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie ucha, zapaleniem płuc lub zapaleniem opon mózgowych. Profilaktyka: szczepionka przeciw grypie. Leczenie istniejącej już infekcji polega na łagodzeniu istniejących już objawów. Stosuje się leki obniżające gorączkę oraz witaminę C, w dużych dawkach w celu pobudzenia organizmu w walce z chorobą. Żółtaczka WZW wirusowe zapalenie wątroby: Jest chorobą bardzo poważną bowiem stan zapalny może doprowadzić do poważnego i nieodwracalnego uszkodzenia tkanek wątroby. Znamy dwie postacie wirusowego zapalenia wątroby: żółtaczkę typu A i typu B. Żółtaczka typu A najczęściej rozprzestrzenia się poprzez zakażone pożywienie i wodę. Żółtaczka typu B przenosi się przez kontakty seksualne i krew. Wirus EBOLA - gorączka krwiotoczna: większość przypadków kończy się śmiercią z wykrwawienia. Najczęściej występuje w krajach tropikalnych. Zarażenie następuje po bezpośrednim kontakcie z chorym, chociaż choroba może także przenosić się innymi drogami. Okres choroby trwa do ok. 2 tygodni. Pierwsze objawy gorączki krwotocznej przypominają objawy grypy - wysoka temp., bóle mięśni, biegunka. W miarę postępu chory zaczyna wymiotować, odczuwać bóle brzucha, klatki piersiowej oraz głowy, pojawia się wysypka. W szczytowej fazie choroby może dojść do obfitych krwawień z jam ciała oraz krwotoków wewnętrznych. B) sposoby postępowania z człowiekiem chorym. Patrz punkt A) przy opisie chorób. C) działanie ustrojowych mechanizmów odpornościowych - rola szczepień. Szczepionki zwiększają odporność, W wielu przypadkach stanowią ważny element leczenia wspomagającego terapię antybiotykami. W ostrych zakażeniach mogą być stosowane jednocześnie z prowadzoną antybiotykoterapią. Szczepienia są bardzo skuteczne a niekiedy są jedyną metodą zapobiegania chorobom zakaźnym. Dotyczy to szczególnie osób zawodowo narażonych na kontakty z czynnikiem zakaźnym jak i wyjeżdżających do krajów klimatu tropikalnego. Szczepionki jak do tej porty to najskuteczniejsza forma walki z wieloma chorobami. Dzięki nim w 95% zdrowy człowiek wytwarza odporność przeciw drobnoustrojom, które wywołują choroby. 11.Zagrożenia zdrowia ludzi wyjeżdżających. Zmieniamy strefy czasowe, klimat, kulturę, ciśnienie Wg WHO 70% wycieczkowiczów ma kłopoty zdrowotne. Ok. 1% ludzi kończą życie na miejscu lub po powrocie. 26% wypadków to wypadki śmiertelne. Tropikalne i subtropikalne kraje = malaria. A) Niebezpieczeństwa podróży. Podróżowanie samolotem: hałas, wibracje, przyspieszenie udarowe, turbulencje, zmiana ciśnienia, choroby lokomocyjne B) Rodzaje szczepień koniecznych i zalecanych: Ze względu na różny stopień zagrożenia, dobór szczepień zalecanych jest uzależniony od: -charakteru wyjazdu (indywidualny lub grupowy, rodzaj wykonywanych zajęć, pobyt w rejonach wiejskich, leśnych); -przewidywanego rejonu i czasu pobytu z uwzględnieniem aktualnej sytuacji epidemiologicznej; -stanu odporności immunologicznej i ewentualnych przeciwwskazań do szczepień. Szczepienia możemy podzielić na obowiązkowe i zalecane. Bez wykonania szczepień obowiązkowych w danym kraju nie zostaniemy do niego wpuszczeni. Brak szczepień zalecanych nie pociąga za sobą takiej groźby, szczepienia te zwiększają jednak nasze bezpieczeństwo dlatego warto wydać trochę więcej w zamian za pewniejszą ochronę własnego zdrowia i życia. Szczepienie przeciwko żółtej gorączce: jest obowiązkowe przy wjeździe do krajów centralnej Afryki i Ameryki Południowej; Szczepienie przeciwko WZW typu A oraz B: jest zalecane przy podróży do większości państw świata. Szczepienie przeciwko durowi brzusznemu: jest o tyle istotne, że choroba ta przenosi się drogą pokarmową, jej przyczyną może być nieprzygotowana woda czy zakażone jedzenie. Szczepienie przeciwko tężcowi: szczególnie zalecane osobom wybierającym się na wyprawy terenowe, gdzie łatwo o skaleczenie. Szczepionka przeciw polio: powinny ją przyjąć osoby wybierające się na Półwysep Indyjski, a także w rejony Egiptu i Nigerii. Często zalecane są także szczepienia przed takimi chorobami jak: wścieklizna, różyczka, świnka czy kleszczowe zapalenie mózgu. C) Możliwości adaptacyjne /klimat, zmiana stref czasowych, żywienie/. Przenosząc się w nowe warunki klimatyczne możemy być narażenie na: -Niedotlenienie wysokościowe; -Dyskomfort cieplny pod postacią kiper lub hipotermii; -Odwodnienie przyczyną jest reguły nadmierne pocenie się w gorącym środowisku przy niezapełnieniu odpowiedniego uzupełnienia płynów; -Wyczerpanie cieplne, przyczyną są zaburzenia procesów regulacyjnych w przebiegu odwodnienia lub i zaburzeń termoregulacji (objawy: zmęczenie, zawroty, bóle głowy; - Udar cieplny, przyczyną jest załamanie się homeostazy termoregulacyjnej powodującej znaczne podwyższenie temp. Ciała (objawy: dreszcze, rozdrażnienie, drgawki)(profilaktyka: zapobieganie odwodnieniu, odpowiednie nakrycie głowy, okulary przeciwsłoneczne D) Zagrożenia biologiczne patogenami miejscowymi: wirusy ospy, wirus gorączek krwotocznych (wirus ebola), wirusowe zapalenie mózgu, wąglik, dżuma, cholera, salmonelloza, gruźlica. E) Zagrożenia społeczne, kulturowe. 12.Fizjologiczne podstawy odporności swoistej i nieswoistej. Odporność swoista: (fizjologiczna) konkretne przeciwciała na konkretną chorobę. Polega na obecności w organizmie swoistych ciał odpornościowych - przeciwciał - wyróżniamy odporność czynna i bierną. Czynna: nabywa się w sposób naturalny po przebyciu choroby zakaźnej bezobjawowo jak i z objawami, odporność może być dożywotnia jak po odrze, długotrwała lub krótkotrwała. Bierna: naturalnie lub sztucznie można ją nabyć, naturalnie przekazane dziecku przez matkę w ciąży ciał odpornościowych, sztuczna - za pomocą surowicy. Odporność nieswoista: (wrodzona) mechanizmy odporności nieswoistej to najprostsze formy obrony anty drobnoustrojowej. Odporność nieswoista obejmuje mechaniczne i chemiczne bariery przeciwko patogenom. Bierna: zwana czasem odpornością zależy głównie od budowy i funkcji barier jak: skóra i błony śluzowe. Dlatego należy pamiętać, że odporność jest aktem biernym, w który nie jest zaangażowany układ immunologiczny (występowanie niskiego pH na powierzchni skóry, lizozym w łzach lub interferon we krwi). Czynna: za czynną część odporności odpowiada głównie układ immunologiczny zapewniając zdolność organizmu do rozpoznawania elementów należących do własnego, jak i obecnego organizmu. (kaszel, kichanie, wymioty, biegunka, podw. temp. ciała) A) Wrota zakażenia, łańcuch zakażenia. Wrota zakażenia nazywa się tak sposób w jaki patogeny dostają się do organizmu. Może być to: uszkodzona skóra, błona śluzowa górnych dróg oddechowych, układ pokarmowy, układ moczowo-płciowy. Po wniknięciu do organizmu istnieje ryzyko namnożenia czynnika chorobotwórczego np. wirusów i rozsiew za pośrednictwem krwi do pozostałych narządów. Łańcuch epidemiczny: zakażenia, kolejne etapy przenoszenia się drobnoustrojów z jednego gospodarza na drugiego, tego samego lub innego gatunku: źródło zakażenia, droga przenoszenia, wrota zakażenia, organizm wrażliwy. B) charakterystyka patogenów: Patogen, czynnik chorobotwórczy, ciało obce, twór biologiczny czy mikroorganizm wywołujący chorobę u danego organizmu. Wyróżnia się następujące typy patogenów: -ożywione (biologiczne -> bakterie, wirusy, grzyby, robaki, pasożytnicze). -psychiczne -nieożywione -> chemiczne i fizyczne C) Odporność komórkowa, humoralna. Komórkowa: odporność za którą odpowiedzialne są leukocyty, które mają zdolność pochłaniania, trawienia lub usuwanie ciał obcych. Tworzenie komórek specjalistycznych do zabijania bakterii, wirusów, pasożytów. Jest warunkowana przez Limfocyty T. które chronią przez zakażeniem wirusowym, grzybiczym i bakteryjnym, przed nowotworami, powodują odrzucanie przeszczepionych obcych tkanek. Humoralna: polega na wytwarzaniu przeciwciał w odpowiedzi na pojawienie się antygenu. Jest warunkowana obecnością limfocytów B Bursa z łac. gruczoł. Przeciwciała reagują z określonymi antygenami. Odporność ta chroni przez zakażeniami bakteryjnymi i reinfekcjami, czyli ponownymi zakażeniami wirusami. D) Reakcje alergiczne i ich przyczyny. 40% populacji Europy to alergicy. Sterylność jest przyczyną alergii. Alergie to jedno z najczęściej spotykanych schorzeń współczesnej cywilizacji. Przyczyny alergii: podłoże genetyczne; substancje lotne - pyłki, kurz, zarodniki leśni; niektóre pokarmy - mleko, jajka, cytrusy; zanieczyszczenia, szczególnie atmosfery; związki i substancje chemiczne; drobnoustroje - bakterie, grzyby; odchody roztoczy kurzu domowego; składniki sierści zwierząt domowych; jady owadów - pszczoły, osy, szerszenia; leki np. penicylina; pasożyty - glista ludzka, owsiki. Reakcja alergiczna: może również wystąpić po zetknięciu ze skórą takich przedmiotów i substancji jak: monety, powierzchnie niklowane, środki czystości, kosmetyki, leki. Alergenem mogą być również niektóre pokarmy. Do diagnostyki alergii używa się różnego rodzaju badań. Jednym z nich jest test skóry. Polega na wprowadzeniu do skóry lub nałożeniu na nią alergenów w bardzo małym stężeniu. Jeśli pojawi się jakieś odbarwienie bądź nastąpi inna reakcja na skórze oznacza to iż jesteśmy na daną substancję uczuleni.