PROCES TRANSFORMACJI SYSTEMOWEJ W POLSCE
2.TRANSFORMACJA: polityczna , gospodarcza
Doskonalenie gosp rynkowej; rozwinęło się szkolnictwo, przemysł, zmniejszył się analfabetyzm. Przyczyny upadku Realizmu: nie spełniał oczekiwań ludzi, był powolny, mało efektywny, niereformowalny, centralnie kierowany, własność prywatna. Okrągły stół zdecydował o: demokratyzacji życia gospodarczego, 2 izbowy parlament, wyznaczono prezydenta, uchwalono wybory 4.6.1989, uformował się rząd- wałęsa i mazowiecki
Przemiany gospodarcze: rzecznik Balcerowicz, 24.12.89 - zaczyna się przemiana gosp. Przemiany: w strukturze ekonomicznej i jej przemiany w procesie transformacji systemowej. Składa się z elementów wspólnie powiązanych. Przedstawia wzajemne relacje miedzy elementami systemu np. popyt a cena lub przedsiębiorstwo a bank. Wzajemnie relacje wykształcają rożne rodzaje struktur np.; agrarna, organizacyjna, zawodowa, społeczna. Rodzaje struktur: społeczno-ekonomiczna, organizacyjno instytucjonalna, techniczno produkcyjna. Strukturę społ-eko i jej przemiany dzielimy na: własnościowe, działowe, gałęziowe, branżowe, sektorowe. Struktura własnościowa- jest fundamentalna w systemie rynkowym główną rolę odgrywa sektor prywatny z własnością prywatna określa cel gospodarowania wyzwala przedsiębiorczość. W sektorze publicznym występuje własność państwowa skarbu państwa czy komunalna. Struktura działowa - gospodarkę dzielimy na działy; sfery materialnej np. przemysł rolnictwo i niematerialnej np. ochrona zdrowia bezpieczeństwo. Struktura gałęziowa- //przemysłu rolno-spożywczego, maszynowym, //rolnictwo- gałąź zwierzęca i produkcji roślinnej,// branżowa- gałąź maszynowa w przemyśle, np. przemysł maszynowy wyodrębniamy branże tj. maszynowy, rolniczy, rolno spożywczy mięsny mleczarski, spirytusowy. Struktura sektorowa- //rolnictwo i przemysł wydobywczy, //przetwórczy(automatyzacja) //usługi(serwis samochodowy)// kształceniowy: paliwowo - elektryczny, rolno-żywnościowy, finansowy. Agrobiznes- w nim mamy ogniwa ;// rolnictwa, //przemysł dostawczy środków produkcji, //przemysł rolno spożywczy, //handel. Przemiany w strukturze społ - eko: przekształcenia własnościowe; proces reprywatyzacji i prywatyzacji.
PRZEKSZTAŁCENIA WŁASNOŚCIOWE
Reprywatyzacja- oznacza, że tym co nieprawnie odebrano trzeba zwrócić.|
Prywatyzacja- wymagała uprawomocnienia, VIII 1991 ustawa o prywatyzacji siedzib państwowych, sprzedaż to metoda prywatyzacji, 1996 ustawa o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, ustawa o nieruchomościach rolnych przystosowana do prywatyzacji gospodarstw rolnych i powstanie Agencji własności Państwowych i skarbu państwa, rolnicy dzierżawią grunt od agencji i maja prawo pierwokupu, 2003 agencja nieruchomości rolnych, ministerstwo przekształceń rolnych, powołano ministerstwo skarbu państwa, 75% prywatnych banków. Metoda pośrednia: komercjalizacja- przekształcone przedsiębiorstwo państwowe przekształca się w spółkę jednoosobowa skarbu państwa i potem spółka może przejść prywatyzacje, dywidenda.
STRUKTURA INSTYTUCJONALNO ORGANIZACYJNA I ICH PRZEMIANY
Przedstawia wzajemne relacje i powiązania podmiotów gosp. i władz gosp. Podmioty gosp- to jednostka prowadząca działalności gospodarcze w celach zarobkowych na własny rachunek. Dwa kryteria podziałowe: +organizacyjne gdy wyróżniamy strukturę podmiotową znajdującą odniesienie w systemie regon,|| +ekonomiczne-odnosi się do podmiotów w zakresie ich działań gosp. stad mówimy struktura przedmiotowa podmiotów gosp. Ich kwalifikacja oparta jest na EKD(eur.klasyf.działalność). W strukturze jest 3mln podmiotów. Oprócz nich w strukturze instytucjonalno organizacyjnej przypada rząd, agencje rządowe. Ranking Kryteria oceny: wartości, stopa zwrotu kapitału, stopa zyskowności, obrotu towaru, skala poziomu zatrudnienia
STRUKTURA TECH- PRODUKCYJA I ICH PRZEMIANY
Wyraża stan ilościowy i jakościowy potencjału wytwórczego gosp rolnej zależy od jakości, wydajności i efektywności, jest zdominowana przez przemysł. Gospodarka jest oparta na wiedzy w wyniku posiadania określonego kapitału rzeczowego na miejsce działalności gospodarczej produkcyjnej usługowej. Struktura jest pochodna techniki i technologii. I rewolucja przemysłowa XVII/XIX wybuchłą w Wlk Brytani przyniosła wielki wzrost produkcji. Skutkiem była mechanizacja II rewolucja po 2 wojnie światowej. Automatyzacja. Była to rewolucja naukowo techniczna. Ta rewolucja trwa do dzisiaj. Konsekwencją przemian restrukturyzacji w gospodarce jest dokonująca się zmiana produkcji która zmierza do wyższych wydajności, jakości produkcji, ale także nowe oferty(innowacja)
STRUKTURA TECHNICZNA - z rozwojem gospodarki kapitalistycznej dokonuje się proces uprzemysłowienia (industrializacji). Wole chłopstwo szuka zatrudnienia w mieście powstaje klasa robotnicza wiąże się urbanizacja. Wynalazki: 1745maszyna włókiennicza, 1764 maszyna parowa, 1797tokarka, 1782 siewnik rzędowy, 1785 młocarnie 1773 dynamiczny rozwój przemysłu ciężkiego, cukrownia w Niemczech, nawozy mineralne, silnik spalinowy, prawa Faradaya: silnik El, prądnica, telefon, radio. 1832 ciągnik parowy, 1903 samolot, telewizor mikroskop 1942 reaktor jądrowy. //// II Rewolucja przemysłowa: ewolucja naukowo techniczna (automatyzacja) nowe źródła energii jądrowa w ZSRR 1954, kosmonautyka 1957 satelita w kosmosie, przemysł chemiczny włókna syntetyczne, przemysł precyzyjny ; informatyzacja, automatyzacja, robotyzacja, rozwój biologii molekularnej, rozwój medycyny. Pojawia się problem ze środowiskiem naturalnym. Choroby nowotworowe, powstanie ekologów chroniących środowisko. Przemiany produkcyjne: produkty wysokiej jakości, wzrost rozmiarów produkcji, jakość produktów, bogaty asortyment, dążenie do obniżenia kosztów cen efektywności. Struktura produkcji obejmuje: struktury rodzajowe, które odpowiadają na pyt. co i ile wytwarz., str.przestrzenno - regionalna gdzie wytwarzać, str. czasowa kiedy, str. kosztów produkcji jak wytwarzać. Restrukturyzacja gospodarki- przebudowa gospodarki może być rozumiana szerzej i wężej. Szerzej włącza się banki poprzez konsolidacje. Oznacza przebudowę struktury techniczno produkcyjnej zgodnie z potrzebami oraz trendami rozwojowymi gospodarki w świecie nowoczesności ,ochrona środowiska, wzrost wydajności. Opiera się na postępie naukowo technicznym i innowacyjności. Fakty restrukturyzacji - kryzys walutowy dolara i kryzys naftowy. Nowe sektory związane z elektronika ochrona środowiska informatyka gdyż powstają procesy oparte na automatyzacji i robotyzacji. Oszczędne gospodarowanie energii i materiałów, poszukiwania nowych technologii i złóż ropy naftowej. Podjecie nowych źródeł energetycznych i rozwiązań technologicznych. Docenione są siły wiatru, wody, energia geotermalna i jądrowa.
4.FUNKCJONOWANIE SYSTEMU RUNKOWEGO w warunkach transformacji systemowej- Funkcjonowanie przejawia się w sferach: regulacji (kierowanie), realna(samoregulująca się). W pierwszej ma miejsce kierowanie i polityka gospodarcza tzn podejmowanie decyzji gospodarczych w centrum decyzyjnym(rząd ,samorządy). W drugim natomiast odnosi się do gospodarki podlegającej ekonomicznym mechanizmom samoregulacji wyzwalanych przez działanie praw ekonomicznych.
Kierowanie i polityka gospodarcza; decyzje gospodarcze w skali makroekonomicznej są podejmowane w centrum decyzyjnym w trzech układach: //parlamentarny podejmowane decyzje ustawodawcze w zakresie prawa gospodarczego, //wykonawczy reprezentowane przez centrum administracyjno gospodarcze w skład wchodzi: rząd ,samorządy terytorialne, sądowniczy. Na kierowanie składa się: zarządzani, planowanie, organizacja, gromadzenie informacji
Zarządzanie- jest działalnością kierownicza w realizacji celów i zadań przyjętych w założeniach polityki gosp. Zarządzanie makroekonomiczne zorganizowanie w systemie zarządzania: a)Cele wynikają z dążeń społeczeństwa i zawarte są w założeniach polityki gospodarczej zaaprobowanych przez parlament. Zadania stanowią na rozpisanie decyzji na różne dziedziny gospodarki w rolnictwie, przemyśle transporcie. Środki są niezbędne jako rzeczowe i finansowe które pochodzą od źródeł własnych np. budżetu państwa z instytucji i przedsiębiorstwo oraz środki zew. gdy gospodarka jest otwarta (od UE, banków). b)Rodzaje zarządzania; centralne i decentralizowane //operacyjne: strategiczne (musi być strategia działania), przestrzenne(gdy w przestrzeni kraju trzeba rozw. problemy urbanistyczne, uprzemysławiania z zasobami naturalnymi oraz rolnicze gdy ma charakter przestrzenny. c) Zasady zarządzania; celowości, naukowości, niesprzeczności decyzji równowagi, racjonalności, optymalności. d)Narzędzia i metody zarządzania: bezpośrednie(charakter administracyjny) pośrednie(ekonomiczne decyzje gdy stosujemy takie parametry jak cło podatek).e) rozwiązania prawno instytucjonalne - prawo stanowione gdy trzeba wprowadzić normatywne rozwiązania. Dot. Instytucji które sa w centrum administ. gosp.
Planowanie- polega na działalności kierowniczej skierowanej w przyszłość. Dot podejmowania decyzji prospektywnych w oparciu o zorganizowany system planowania A) cele wynikają z dążeń ludzkich, różnorodności dążeń wymaga rozpisania zadań planistycznych na poszczególne dziedziny gospodarki np. wyrażenie rodziny, narodu na gospodarkę żywnościową. Środki własne lub zagraniczne a także organizacji międzynarodowych np. bank światowy. B)Rodzaje planowania: //w ujęciu ustrojowym mówimy o planowaniu nakazowo rozdzielnym czyli administracyjnym jakie obowiązywało w realnym socjalizmie. //planowanie strategiczne czyli kierunkowe obowiązuje w krajach o gospodarce rynkowej, //planowanie przestrzenno regionalne odgrywa role w warunkach decentralizacji władzy i dot. urbanizacji, uprzemysłowienia na bazie surowców rodzimych, //planowanie tematyczne i czasowe budżet państwa corocznie uchwalany przez parlament i podpisywany przez prezydenta, //planowanie inwestycyjne np. budowa autostrad, elektrowni. C) Zasady planowania; celowości, bankowości, równowagi, niesprzeczności, optymalności, racjonalności. D) Narzędzia i metody planowania: //narzędzia bezpośrednie-czyli nakazowe, administracyjne gł. stosowane w realnym socjalizmie,// pośrednie-parametryczne w gosp.rynkowej np. podatki, cło akcyza. Metody; //bilansowe gdy bilansujemy produkcje w zapotrzebowaniu na energie, //proporcji gdy chcemy zapewnić harmonijny rozwój należy uwzględnić proporcje gospodarcze, //delficka(metoda experta), //przypływ międzygałęziowy który pozwala planować produkcje a tym samym dochód narodowy PKB, //analiza wkładów i wyników, //programowania optymalnego- programowanie ściśle łączy się z prognozowaniem. Każdy plan powinien spełniać 3 wymogi; realny, zbilansowany, optymalny . //Rozwiązania prawno instytucjonalne
Przemiany systemowe dotyczą zmian organizacyjno prawnych wraz z odchodzeniem od realnego socjalizmu do gospodarki rynkowej łączy się z tym przekazanie kompetencji z centrum a wiec zarządzania centralnego do zarządzania planowania zdecentralizowanego wraz z rozwojem samorządności terytorialnej. Tak wiec w 1990 wprowadzono samorząd lokalny na poziomie gminy w 1999. 1 Stycznia wprowadzony podział terytorialno administracyjnego z podziałem na gminy powiaty województwa a z tym powołano samorządy powiatowe i wojewódzkie 16 województw 270 powiatów z podziałem na 2500 gmin
Przemiany w centrum decyzyjnym dot władzy centralnej skupionej na rządzie na czele z premierem i rada ministrów. Ministerstwa resortowe(branżowe)np. rolnictwa, funkcjonalne np finansów. W 1996 powołane ministerstwo gospodarki
W kierowaniu włądze decyzyjne przyjmują do realizacji założenia polityki gospodarczej które sa uchwalone we wniosku rzadu przez parlament w iniemiu całego społeczeństwa w sposób demokratyczny.
Poglądy polityczne społeczne i gospodarcze zorganizowanych sil politycznych np. w partiach lewicowych lub prawicowych sa oparte na 3 nurtach:// nurt liberalny podkreśla się istotna role samoregulacji np. republikanie w USA, PO i Pis polska, //nurt socjalny podkreślona rola państwa w życiu społecznym partii lewicowych nie pomniejsza się mechanizmów gdyż rząd i samorządy powinny wykorzystywać w polityce gospodarczej np. politykę antyinflacyjna, wzrostu i rozwoju gospodarczego do zapewnienia dobrobytu społecznego gdyż państwo spełnia funkcje opiekuńcza. Ogromna rola regulacyjna państwa w ramach polityki interwencjonalizmu. //nurt totalitarny odnosi się do państwa i gospodarki realnego socjalizmu(polska i czechoslowacja przyłączona) Kuba i Korea dobrowolnie wstąpiła.
Poglądy na gospodarkę w 3 nurtach są kształtowane na podstawie teorii ekonomicznych na tej podstawie formowane sa doktryny polityki gospodarczej liberalne w 1 nurcie, interwencyjna w 2 i komunistyczna w 3
EKONOMICZNE MECHANIZMY SAMOREGULACJI
Proces gospodarczy; produkcja i podział są kształtowane przez prawa produkcji; prawa wydajnościowe i prawo reprodukcji społecznej. Mechanizmy rynkowe są kształtowane przez prawo popytu i podaży, prawo obiegu pieniądza, prawo Engela.
Prawo Reprodukcji społecznej: prawo ogólne.- stałe przetwarzania produkcji. Istota prawa- reprodukcja to stale powtarzanie produkcji niezbędne do zaspokojenia potrzeb. Reprodukcji podlegają; środki produkcji, konsumpcji, a także stosunki ekonomiczne. Złożonym związkiem wielu zjawisk makroekonomicznych które odzwierciedla współzależności i powiązanie miedzydziałowe, międzygałęziowe, międzysektorowe i wewnętrzne z każdym z nich z osobna. W sensie dynamicznym powiązania te prowadza do przepływów reprodukcyjnych, maja wpływ na strukturę ekonomiczna a zwłaszcza techniczno- produkcyjna np. w wyniku procesu restrukturyzacji gospodarczej w wyniku przepływów i wzajemnych relacji wykształcają się w gospodarce określone proporcje lub dysproporcje a które decydować będą o stanie równowagi ogólnej lub nie równowadze co prowadzi do cyklicznego charakteru gospodarczego(cykl koniunkturalny). W procesie reprodukcji maja miejsce przepływy strumieni rzeczowych(środki produkcji, konsumpcji) które podlegają metamorfozie w ruchu okrężnym na przepływy finansowe a wiec wielkości wartościowe np.;// produkt globalny,// zużycie pośrednie, //dochód narodowy. Ruch okrężny dochodów i wydatków gospodarki rozpatrujemy w kwestii zamkniętej i otwartej czyli otwarte na zagranice. W ruchu tym uczestniczą przedsiębiorstwa, gosp domowe poprzez poszczególne rynki z większym udziałem państwa. Jeśli w małym stopniu angażuje się w gospodarce to mówimy o nurcie 1 liberalnym , 2 nurt Interwencyjny czyli państwo angażuje się w dużym stopniu. 3 nurt totalitarny państwo miało pełne uczestnictwo w polityce gospodarczej
Działanie prawa powoduje występowanie 3 rodzai reprodukcji społecznej;
1) reprodukcja prosta- gdy rozmiary produkcji w latach są takie same a akumulacja równa się 0 (niewolnictwo i feudalizm) 2) reprodukcja rozszerzona- produkcja w kolejnych latach ulega zwiększeniu dzięki akumulacji większej niż 0 (kapitalizm) 3) reprodukcja zwężana gdy rozmiary w kolejnych latach ulęgają zmniejszenia przy akumulacji mniejszej od 0 np. warunki klęsk żywiołowych, w kapitalizmie w warunkach kryzysowych, w części cyklu koniunkturalnego.
Proces reprodukcji w strumieniach finansowych znajduje odzwierciedlenie miedzy innymi w dochodzie narodowym z którego społeczeństwo żyje i chce żyć lepiej. Dochód narodowy obliczami rożnymi miernikami. Najważniejszy to PKB - suma wartości produkcji finalnej zrealizowanej na terytorium kraju nie zależnie od własności kapitału. Jego obliczenie jest obecnie udoskonalane wysoce dzięki metodzie przepływów międzygałęziowych opracowany przez „Leontiewa”. PKB= koszty materialne(zuzycie pośrednie) - wartość produkcji globalnej. Wyrażamy w cenach bieżących lub cenach realnych czyli uwzględniamy inflacje dokonując korekty na podstawie przeliczenia np. 1roku na 10lat.
DN (dochód narodowy)
1)podział pierwotny w miejscu wytwarzanie produktów i usług na bieżąco w ciągu roku, wówczas najogólniej biorąc dzieli się na dochody pracowników i dochody właścicieli kapitału.
2) podział wtórny dokonuje się na prawach budżetu państwa nagromadzonego głownie przez opodatkowanie całego społeczeństwa np. pracobiorcy płaca podatek dochodowy od osób fizycznych PIT. Po nagromadzeniu dochodów następuje redystrybucja dochodów (podział) w formie wydatków) dla; //zatrudnionych w sferze budżetowej(place), //konsumpcja zbiorowa( placówki publiczne)gdy są to szkoły,// dotacje, //akumulacja państwa na różne cele np. inwestycje.
3) podział ostateczny rozliczany na koniec roku gdyż stanowi podsumowanie podziału pierwotnego i wtórnego. Dzieli się na konsumpcje (zbiorowa i indywidualna) i akumulacje to czyli przeznaczenie części dochodu narodowego na dalszy rozwój gospodarczy a wiec na inwestycje o raz powiększanie środków obrotowych np. surowców oraz zapasów wówczas realizowana jest reprodukcja rozszerzona.
5.KONIUNKTURA cykl koniunkturalny to nieregularny kształtowanie się produkcji a tym samym PKB w gospodarstwie. Przyczyna jest działanie praw produktów ekonomicznych i pojawienie się dysproporcji gospodarczej np. środków produkcji a produkcja środków konsumpcji a także miedzy strona rzeczowa a finansowa nie odzwierciedlającej rzeczywistej wartości strony rzeczowej WYKRES!!! Do koniunktury
Wykres 2 Deformacja cyklu po 2 wojnie światowej
Po 2 wojnie światowej wzrost znaczenia nurtu 2 czyli polityki interwencjonizmu państwowego przyczynia się do deformacji cyklu koniunkturalnego a tym samym złagodzenia negatywnych skutków kryzysowych dla społeczeństwa i gospodarki. Obecnie wszystkie kraje zachodnie przez rządy gromadzą ogromne środki finansowe w warunkach kryzysu finansowego.
Teoria, polityka wzrostu i rozwoju gospodarczego;
Wzrost gospodarczy to trwały przyrost dochodu narodowego ogółem w przeliczeniu na 1 mieszkańca w danym roku. q= ΔPKB/PKB *100%
Rozwój gospodarczy odzwierciedla zmiany ilościowe i jakościowe (zmiana struktury produkcji i jej unowocześnienie, wzrost wydajności pracy, struktura zatrudnienia, wzrost zdrowotności)
6.CZYNNIKI WZROSTU I ROZWOJA GOSPODARCZEGO ORAZ BARIERY
1. Czynniki bezpośrednie; a) Wzrost zatrudnienia jako czynniki ekstensywnego rozwoju oraz przeobrażania w strukturze zatrudnienia. b) Wzrost wydajności pracy jako czynnik intensywnego rozwoju.
// wzrost technicznego uzbrojenia pracy co znajduje odzwierciedlenie w majątku trwałym a wiec w środkach trwałych jak maszyny urządzenia, w sensie jakościowym mechanizacji // wzrostu kwalifikacji umiejętności pod wpływem wykształcenia i doświadczenia zawodowego// szybkość praczy czyli intensywność pracy
2 Czynniki pośrednie: a) Usprawnienia techniczne i organizacyjne: //techniczne przez ruch wynalazczości, racjonalność, // organizacyjne wprowadzenie wielozmianowości
b) Inwestycje produkcji są czynnikiem strategicznym rozwoju gdyż przyczyniają się do powiększenia majątku produkcyjnego zwłaszcza gdy dot wysokiego postępu naukowo technicznego.
Inwestycje produkcyjne dzielimy na: +bezpośrednie w różnych dziedzinach gospodarki, //+pośrednie gdy dotyczą całej gospodarki, nazywają się inwestycjami podstawowymi czyli infrastrukturalne(energetyka, telekomunikacja, drogi, urządzenia do ochrony środowiska). Są one niezbędne do zrównoważonego rozwoju gospodarstwa z uwzględnieniem wymogów ekologicznych.
Czynniki ograniczające: //niedostateczna akumulacja, //brak kwalifikowanej siły roboczej(brak szkolnictwa), //trudne warunki wymiany międzynarodowej, //wąskie przekroje tzn gdy brak infrastruktury tech, brak żywności
Mechanizmy rynkowe są uruchamiane przez prawa; popytu i podaży obiegu pieniądza, Engla
I prawo jest analizowane przez metody modelowej, mamy makro zjawiska ujęte w modelu AD-AS WYKRES!!
AD- globalny popyt to popyt zagregowany który przejawia się w społeczeństwie w zależności od cen i dochodów ludzkości w największym stopniu. Polityka państwa będzie się skupiać ma polityce cen i dochodów
AS globalna podaż to podaż zagregowana kształtowana przez ilość i jakość produkcji skierowanej na rynku a zatem polityka gospodarki skierowana przez państwo dotyczy wzrostu i rozwoju gospodarki polityki naukowej i wdrażania postępu naukowo technicznego + innowacja
II prawo obiegu pieniądza istota prawa wyraża obiektywny związek miedzy globalna wartością towarów i usług na rynku, ilością obiegu, szybkością obiegu
Równanie Fischera ; m*v = P* m- ilość, v szybkość, P cena towarów i usług
Strona finansowa m*v AD- strona rzeczowa .
P*T AS globalna wartość towarów i usług na rynku
równowaga rynkowa AS=AD
zjawiska deflacji AD<AS m*v<P*T
zjawisko inflacji AD>AS m*v>P*T