CHARAKTERYSTYKA TYPÓW REAKCJI NA CHOROBĘ
OCENA CIĘŻKOWŚCI WŁASNEJ CHOROBY („Czy jestem ciężko chory?”)
ZAPRZECZANIE - jest wyrazem działania mechanizmu obronnego - wyparcia. Część informacji nie zostaje przyjęta, inne ulegają wyparciu ze świadomości. Chory zaprzecza swojej chorobie.
POMNIEJSZANIE - chory bagatelizuje swoją chorobę. Wyjaśnieniom lekarzy i własnym dolegliwościom nadaje znaczenie stosunkowo łatwe do przyjęcia, tzn. nie budzące poważniejszych obaw. Pomniejszanie jest wyrazem działania mechanizmu obronnego - racjonalizacji.
PRZYJĘCIE DIAGNOZY LEKARSKIEJ, jej akceptacja - chory zdaje się na opinię lekarza. Diagnoza pacjenta i lekarza są do siebie zbliżone. Jedną z przyczyn takiej reakcji na chorobę jest silna potrzeba oparcia się (chory oddaje się w ręce doświadczonego lekarza, który jest autorytetem i opiekunem), bądź poddanie się, brak wiary i chęci pracy nad procesem swojego zdrowienia.
WYOLBRZYMIANIE - niewielkie dolegliwości odbierane są przez pacjenta jako przekonanie o poważnej chorobie. Pacjent wyolbrzymia swoją chorobę, trwa w stanie lękowej samoobserwacji (skupia się na dolegliwościach, badaniach diagnostycznych, leczeniu).
ZNACZENIE WŁSNEJ CHOROBY DLA CZŁOWIEKA CHOREGO („Czym jest dla mnie choroba?”
CHOROBA JAKO PRZESZKODA - choroba jest spostrzegana jako sytuacja trudna, którą przyniosło życie. Należy ją pokonać za pomocą wszystkich dostępnych środków. Pacjent przeciwstawia się chorobie i widzi w lekarzu silnego sprzymierzeńca.
CHOROBA JAKO STRATA - jako nieodwracalna strata lub uszkodzenie. Może być spowodowane upośledzeniem czynności narządów, ograniczeniem ruchomości kończyny, zniekształceniem twarzy itp. W tego rodzaju przypadkach zawsze należy się liczyć z możliwością wystąpienia głębokiego przygnębienia, a nawet próby samobójczej.
CHOROBA JAKO ULGA - przynosi usprawiedliwienie wobec siebie i innych. Prowadzi do uwolnienia od obowiązków, ciążącej odpowiedzialności, wyzwalając uczucie ulgi. Nieraz łączy się z tym zaspokojenie potrzeby akceptacji przez środowisko, które docenia obiektywność przeszkody jaką jest choroba.
CHOROBA JAKO KORZYŚĆ - prowadzi do zaspokojenia potrzeby doznawania od innych uczucia, dowodów zainteresowania i troski. „Korzyść” ma też znaczenie inne - choroba niekiedy budzi i nasila motywację do zyskania korzyści materialnych w postaci odszkodowania czy renty.
CHOROBA JAKO WARTOŚĆ - cierpienie może korzystnie człowieka zmienić, wytwarzając dystans wobec spraw przyziemnych, ukazując rzeczywiste wartości i skłaniając do rewizji celów życiowych, dotychczasowej postawy wobec ludzi i swojego postępowania.
REAKCJE EMOCJONALNE („Jakie reakcje wywołuje we mnie choroba?”)
STRACH - w szeregu przypadków prowadzi do czujnego obserwowania siebie jako człowieka cierpiącego i swojej sytuacji wyznaczonej przez chorobę. Następstwem przezywanego strachu może być potrzeba otrzymania zapewnienia budzącego ufność i zmniejszającego niepokój.
LĘK - przeżywany jest podobnie do strachu, ale nie stanowi reakcji na bezpośrednie zagrożenie. Pomiędzy strachem, lekiem a bólem zachodzą wzajemne zależności - strach i lek - potęgują ból.
GNIEW - spowodowany jest utrudniona możliwością zaspokajania szeregu potrzeb np. aktywnego działania, swobodnego kontaktowania się z ludźmi lub wręcz udaremnieniem osiągnięcia istotnych dla chorego celów życiowych. Gniew skierowany jest na los, Boga, na siebie, swoja słabość, innych ludzi, personel medyczny …
PRZYGNĘBIENIE - występuje w przypadku choroby spostrzeganej przez pacjenta jako przewlekłej, o niekorzystnym rokowaniu lub powodującej liczne dolegliwości.
NASTRÓJ PODWYŻSZONY - może być uwarunkowany: właściwościami osobowości, tj. postawa optymistyczną, skłaniającą do pomniejszania negatywnych cech, doznawaniem opieki ze strony najbliższego otoczenia, zmniejszeniem objawów chorobowych.
NASTRÓJ WYRÓWNANY - osiągnięty może być poprzez:
tzw. odważny spokój, który jest wyrazem spostrzegania choroby jako przeszkody, którą trzeba pokonać, a która wyzwala lęk. Zewnętrzny spokój jest osiągnięty w wyniku świadomej kontroli swojego zachowania i w następstwie wykorzystywania wcześniej nabytych doświadczeń w zmaganiu się z sytuacjami trudnymi;
pozorny brak emocji np. wtedy, gdy lek ulega stłumieniu (nie jest uświadamiany, ale i nie jest rozładowany). Może to w pewnych sytuacjach doprowadzić do wybuchów gniewu, ostrego lęku ….
SPOSOBY ZMAGANIA SIĘ Z CHOROBĄ
PRZEZWYCIĘŻENIE (WALKA) - spostrzeganie choroby jako przeszkody, towarzyszy temu silna motywacja do jej pokonania.
REZYGNACJA - bierne poddanie się biegowi wydarzeń.
PRZECIWSTAWIANIE SIĘ I ULEGANIE - zmaganie się z chorobą i dążenie do jej przezwyciężenia przeplatane okresami zwątpienia niskiego rezygnacji (np. po niekorzystnych informacjach, silnych objawach bólowych), po których to okresach motywacja do przezwyciężania choroby może ponownie wzrosnąć (np. w wyniki interwencji lekarza, ustąpienia bólu itp.).
Bibliografia:
M. Jarosz: Psychologia lekarska, Warszawa, 1987, PZWL.