DZIEDZINY WYCHOWANIA

We współczesnej pedagogice bardzo różnie są definiowane dziedziny wychowania. W najnowszym wydaniu „ Słownika Pedagogicznego „ wymienia się następujące dziedziny wychowania: estetyczne, fizyczne, intelektualne, internacjonalistyczne, laickie, moralne, muzyczne, obronne, obywatelskie, patriotyczne, plastyczne, przez pracę, religijne, seksualne, środowiskowe, świeckie, umysłowe, zdrowotne, zespołowe. Przy tym wychowanie fizyczne jest potraktowane łącznie ze zdrowotnym , intelektualnie łącznie z umysłowym , laickie ze świeckim. Obok wymienienia typowych dziedzin wychowania autor wymienia wychowanie w rodzinie i przedszkolne. To znaczy nie tylko w związku z dziedzinami, których dotyczy, ale instytucji, w których się realizuje. Wymienia też wychowanie nie tyle związane z jakąś dziedziną, co specyficznie usytuowane w stosunku do innych tradycyjnych rodzajów wychowania, a mianowicie wychowanie alternatywne. W „ Małej Encyklopedii Pedagogicznej „ były wymienione: wychowanie fizyczne w aspekcie zdrowia psychicznego, wychowanie muzyczne, wychowanie, kształcenie, nauczanie wychowanie obronne, obywatelskie, plastyczne i techniczne. Dodajmy, że wychowanie było w niej prezentowane w kontekście między innymi: alienacji, alkoholizmu, cywilizacji przemysłowej, dyscypliny, dziedziczności, filmu, ideologii, jednostki, kolektywizmu, kary i nagrody, kultury, nauki, patriotyzmu, urbanizacji. W podręcznikach pedagogiki obowiązujących po 1956 r. wśród dziedzin wychowania wyróżnione były z reguły wychowania umysłowe, wychowanie moralne i społeczne, wychowanie estetyczne i wychowanie fizyczne. W podręczniku konkurencyjnym w stosunku do wielokrotnie wydanych podręczników pedagogiki za podstawowe dziedziny wychowania uznaje się: wychowanie przez pracę, przez sztukę, przez sport i wypoczynek oraz wychowanie przez kolektyw. Później pokrótce postaram się je omówić. Bogdan Suchodolski zaproponował jeszcze inny sposób rozumienia kształcenia i wychowania. Zamiast więc wychowania umysłowego mieliśmy kształcenie i wychowanie przez naukę, które obok tradycyjnych funkcji wychowania umysłowego zawierałoby ważne elementy dawnego wychowania społeczno-moralnego . Suchodolski wymienia je przykładowo: umiłowanie prawdy, zdyscyplinowanie. Jak więc z krótkiego przeglądu wynika: a) Dziedziny wychowania określa się w literaturze pedagogicznej i w podręcznikach pedagogiki bardzo różnie; b) Różne też są podstawy takich wyróżnień. Mogą nimi być: cechy i właściwości. Mogą to być dziedziny cywilizacji . Sposoby realizowania się we współczesnym świecie ( praca). Podstawa takich wyróżnień mogą być równocześnie zjawiska z różnych wymienionych dziedzin; c) Dziedziny wychowania, choć są istotne i ważne dla zrozumienia współczesnego wychowania, w sumie są mniej istotne od problemów związanych z fundamentalnymi rozstrzygnięciami dotyczącymi stosunku do podstawowego problemu, jakim jest: sposób pojmowania samej istoty wychowawczego procesu. Dlatego też współczesny pedagog dość różnie może dla celów badawczych czy dydaktycznych wyróżniać poszczególne dziedziny wychowania, zarówno w wąskim, jak i szerokim słowa tego znaczeniu. Powinien natomiast głównie pamiętać, że w praktyce wychowanie jest to jeden integralny proces o szczególnie doniosłym znaczeniu dla każdej jednostki ludzkiej znajdującej się w sferze jego oddziaływania, ale też dla wszystkich wspólnot ludzkich od rodzinnych po religijne do narodowych. Rola jego we współczesnym świecie nie maleje, a wzrasta.

Pedagogika zdrowia - jej historia sięga starożytności (kodeks Hammurabiego - ochrona zdrowia, Sparta - sprawność fizyczna, Ateny - piękno ciała). Według polskiego podręcznika M. Demela: „Pedagogika zdrowia jest teoretyczną podstawą wychowania zdrowotnego…”
a „… wychowanie zdrowotne jest wykonawczym ramieniem pedagogiki zdrowia…”.
E. A. Mazurkiewicz - przesunięcie głównego akcentu pedagogiki zdrowia z jednostki na społeczeństwo: „Elementy pedagogiczne, mające szeroki kontekst społeczny, powinny przenikać medycynę, lecznictwo, profilaktykę, pielęgnowanie”. Nowa fala wzrostu zainteresowania pedagogiką zdrowotną - w świecie w latach 80, do Polski dotarła na początku lat 90, zbiegając się z okresem przemian społeczno-ustrojowych (wychowanie prozdrowotne, wychowanie seksualne, diagnostyka i prewencja w szkołach, integracja niepełnosprawnych, promocja zdrowego stylu życia itp. Warunki realizacji: a) właściwe ukierunkowanie polityki oświatowej, b) lepsza orientacja, większa wrażliwość, zbliżenie środowisk medycznego i pedagogicznego.

Pedagogika porównawcza (komparatystyczna) - zajmuje się porównywaniem rzeczywistości pedagogicznej w różnych obszarach kulturowych, w różnych krajach. Tradycja ponad dwóch tysięcy lat, ale jej początki jako dyscypliny naukowej sięgają pierwszych lat XIX wieku (1817 - Marc A. J. de Paris). Ważna cezura - powstanie
w 1925 r. w Genewie Międzynarodowego Biura Wychowania. Dalszy rozwój - związany z działalnością UNESCO, OECD, a ostatnio organizacji Unii Europejskiej (np. Biała Księga). Obecnie przedmiotem badań są „… poszukiwania różnic i podobieństw między wielorakimi faktami oświatowo-wychowawczymi, występującymi w szkole i poza nią w różnych społeczeństwach i regionach świata”. Przedmiotem analiz może być każde zjawisko pedagogiczne, które nie ma charakteru jednostkowego. Najważniejsze metody badawcze: a) deskrypcja (opis rzeczywistości pedagogicznej), b) interpretacja (wszechstronne wyjaśnianie zjawisk pedagogicznych), c) jukstapozycja (Właściwe porównywanie, zestawianie informacji o tym samym zjawisku z różnych układów rzeczywistości).

PEDEUTOLOGIA— dział pedagogiki zajmujący się nauczycielem. W założeniu miała to być nauka badająca samokształcenie, czy też doskonalenie się nauczycieli. Dziś jest to jedna z dynamicznie rozwijających się części pedagogiki i obejmuje nie tylko samokształcenie nauczycieli, lecz także badania nad:

cechami osobowości nauczycieli (wychowawców) i wpływem tych cech na proces kształcenia i wychowania,

rolą społeczną nauczyciela (wychowawcy) - oczekiwaniami społecznymi wobec nauczycieli, trudnością roli społecznej itp.,

efektywnością kształcenia jako wynikiem pewnej pracy nauczyciela.

Pedagogika jako nauka.

Pedagogika jako nauka:

1. przedmiot badań,

2. funkcje pedagogiki jako nauki,

3. związki pedagogiki z innymi naukami,

4. podstawowe pojęcia pedagogiki: wychowanie (węższy i szerszy zakres ujmowania tego pojęcia, cechy wychowania, cele wychowania), kształcenie, nauczanie, uczenie się, socjalizacja.

Warunkiem, który musi spełnić każda dyscyplina jest celowy, świadomy przedmiot badań- w sensie świadomego procesu, celowego oddziaływania na drugiego człowieka. Cała edukacja jest obszarem praktycznego oddziaływania na drugiego człowieka. Teorie i koncepcje ciągle ulegają zmianie. Jest to powodowane przez:

wzrastającą możliwość ludzkiego poznania, wzrastającą wiedzę.

Istnieją trzy funkcje pedagogiki:

1. FUNKCJA DIAGNOSTYCZNA- analiza byłej bądź obecnej rzeczywistości wychowawczej.

2. FUNKCJA PROGNOSTYCZNA- na podstawie wiedzy, która jest kwintesencją tej analizy opracowujemy przyszły model edukacyjny.

3. FUNKCJA INSTRUMENTALNQTECHNICZNA- polega na opracowaniu procedur przekształcania istniejącej rzeczywistości pedagogicznej w postulowaną.

Z funkcji tych wynikają zadania pedagogiki:

• analizowanie, opisywanie, wyjaśnianie i porównywanie byłej i obecnej rzeczywistości wychowawczej.

• analizowanie, opisywanie i wyjaśnianie względnie trwałych związków i zależności między sytuacją ekonomiczną, polityczną, społeczną, kulturową a sytuacją wychowawczą.

• w oparciu o posiadaną wiedzę opracowanie przyszłościowego ideału wychowania.

• opracowanie procedury przekształcania tegoż ideału wychowania w praktyce (co należy zrobić, w jaki sposób, aby wykształcić dany wzór osobowy).

Aby dana dyscyplina naukowa mogła być uznana za dyscyplinę samodzielną musi posiadać własną metodologię.

Pedagogika dzieli się na trzy działy:

1. PEI)AGOGIKA OGÓLNA- zajmuje się problematyką wychowania w najogólniejszym tego słowa znaczeniu, czyli definiuje pojęcia, uszczegóławia terminologię, opracowuje metody i techniki badań, określa funkcje i zadania.

2. DYDAKTYKA- jest to teoria nauczania, uczenia się. Traktuje ona o metodach, formach, środkach, treściach i zasadach skutecznego nauczania uczenia się, Przedmiotem zainteresowań dydaktyki jest wychowanie umysłowe.

3. TEORIA WYCHOWANIA- zajmuje się analogicznie tym, co dydaktyka, ale w odniesieniu do wychowania społeczno -moralnego, które jest przedmiotem jej zainteresowań. A więc traktuje ona o metodach, formach, środkach, treściach i zasadach wychowania społeczno- moralnego.

Wyróżniamy wychowanie umysłowe, społeczno- moralne, estetyczne i zdrowotne.

Pedagogikę dzieli się też ze względu na zakres treściowy i wiek:

• ped. przedszkolna

• ped. wczesnoszkolna

• ped. szkoły ogólnokształcącej

• ped. szkoły wyższej

• ped. kulturalno- oświatowa

• ped. opiekuńczo- wychowawcza

• ped. zawodowa (pracy)

• ped. wojskowa

• ped. medyczna

Jako pedagogikę ludzi dorosłych określa się ANDRAGOGIK

Odrębną dyscypliną pedagogiki jest pedagogika specjalna, która zajmuje się dziećmi z odchyleniami w stanie zdrowia i rozwoju. Również odrębną dyscypliną pedagogiki jest pedagogika porównawcza. Zajmuje się porównywaniem systemów oświatowych w różnych krajach. Pedagogika jako taka wywodzi się z filozofii. Pochodzi od łacińskiego słowa pedagogos- prowadzący chłopca. Pedagogika współpracuje z innymi dyscyplinami:

1. FILOZOFIĄ- która posiada istotny związek z takimi naukami jak epistemologia (teoria poznania), metodologia (teoria o skutecznej pracy badawczej), etyka (nauka o moralności), estetyka (nauka o poczuciu piękna), prakseologia (nauka o skutecznym działaniu).

2. PSYCHOLOGIĄ- należy tutaj zaznaczyć iż z wszystkimi jej pięcioma odmianami: psychologiq rozwojową (daje teoretyczny opis rozwoju ucznia w różnych okresach jego życia), psychologią ogólną (traktuje o rozwoju procesów umysłowych i poznawczych, jak powstaje wrażenie, spostrzeżenie, mowa, uwaga), psychologią wychowawczą (dostarcza wiedzy o skutecznych sposobach oddziaływań wychowawczych oraz pozwala uzmysłowić jakie postawy wychowawcze przejawiamy, które są pozytywne, które negatywne), psychologia społeczanq (traktuje o funkcjonowaniu grupy- co najmniej dwie osoby), psychologia kliniczną (dotyczy zaburzeń w zachowaniu).

3. HISTORIĄ OŚWIATY I WYCHOWANIA

4. NAUKAMI MEDYCZNYMI- m.in. biomedyką (medyczne podstawy rozwoju i wychowania), higieną, dietetyka, pediatrią.

5. ARCHITEKTURĄ projektowanie placówek wychowawczych.

6. EKONOMIĄ- planowanie budżetu.

Podstawowe pojęcia stosowane w pedagogice:

WYCHOWANIE- rozwijanie osobowości wychowanka, zmierzające do przygotowania go do życia, uwzględnianie indywidualnych cech człowieka. Każdy ma do spełnienia pewną rolę. Środowiska wychowawcze naturalne: rodzina, krąg rówieśników. Należy, uznawać, szanować i respektować normy, które są przypisywane danej roli. Wychowanie to również dostarczenie wiedzy, postaw, zobligowanie ucznia do pracy, świadome, celowe działanie na jednostkę przez słowo i przykład, przygotowanie do życia w społeczeństwie:

• umiejętność pójścia na kompromis w sytuacjach konfliktowych;

• umiejętność myślenia i samodzielnego działania;

• zasady moralne;

• nawiązywanie kontaktów;

• umiejętność konwersacji, bycia osobą kreatywną, twórczą; • przerwanie więzi emocjonalnej z rodziną;

• umiejętność pogodzenia się z porażkami;

• umiejętność radzenia sobie z sytuacjami trudnymi; • znalezienie sposobu odreagowania stresu;

Istotna jest również kwestia wychowawcy, gdyż można podzielić ich na: profesjonalnych i nieprofesjonalnych.

Wychowanie- wszelkie działanie ludzkie zmierzające do rozwijania sfery kierunkowej osobowości. Natomiast wszelkie działanie ludzkie zmierzające do rozwijania sfery instrumentalnej osobowości nazywamy nauczaniem. W zakres sfery kierunkowej wchodzą: poglądy, opinie, sądy, nastawienia, motywy, normy, zasady, wartości, wzory i ideały. W zakres sfery instrumentalnej wchodzą: wiedza, umiejętności, sprawności, nawyki, zdolności, zainteresowania, procesy poznawcze (mowa, myślenie, pamięć, uwaga, wrażenia, spostrzeżenia, wyobrażenia), operacje umysłowe (analiza, synteza, uogólnienie, abstrahowanie, wnioskowanie, wyjaśnianie). Nie istnieje nauczanie oddziaływujące na umysłowy aspekt osobowości. Osobowość jest traktowana jako integralna całość. W treści kształcenia włączone są treści wychowawcze i odwrotnie. Następuje przerost funkcji dydaktycznej nad wychowawczej. Wychowanie w szerokim znaczeniu ujęte przez Gadacza to: „(...) dialog mistrza z uczniem zmierzający ku horyzontom dobra, prawdy i piękna': Dialog postrzegany jest jako wymiana myśli

między osobami, mistrz natomiast jako osoba bardziej doświadczona. Wychowanie o którym mowa ma określony cel, do którego się zbliżamy, a który jest nieosiągalny (zmierzamy do osiągnięcia doskonałości). Dobro obiektywizuje się w wychowaniu społeczno- moralnym (poprzez dialog). Prawda obiektywizuje się w wychowaniu umysłowym, gdyż wtedy przekazujemy wiedzę. Piękno obiektywizuje się w wychowaniu estetycznym, ma ono jednak wymiar subiektywny

NAUCZANIE- świadome działanie podejmowane przez jedne osoby w stosunku do drugich, tak aby te drugie nabrały pewnych umiejętności. Jest to systematyczna praca nauczyciela z uczniami, kierowanie procesem uczenia się uczniów. Jest to również część procesu nauczania- uczenia się, używana na oznaczenie zespołu czynności podejmowanych intencjonalnie przez nauczycieli dla realizacji społecznie akceptowanych celów dydaktycznych, w celu, by inni przyswoili jakieś wiadomości lub umiejętności, podwyższyli poziom swego wykształcenia uzyskali pożądane osiągnięcia rozwojowe. Nauczyciel- uczeń tworzą nierozłączną parę współtwórców wyniku nauczania. Podmiotowość ucznia jest niezbędnym warunkiem osiągnięcia wyników nauczania- uczenia się (także w przypadku nauczyciela). Dwupodmiotowość- postulat dydaktyczny, dotyczący:

• rozumienia nauczania;

• poznania;

• celów;

• uczących się uczniów;

• treści nauczania;

• środków nauczania;

• metod;

Rodzaje sposobów nauczania:

1. nauczanie całościowe- porządkowanie treści nauczania jak i metod jej przekazywania uczniom klas początkowych;

2. nauczanie przedmiotowe;

3. nauczanie problemowe- uczeń, dzięki zaaranżowanej przez nauczyciela określonej sytuacji dydaktycznej, zwaną problemową, zdobywa samodzielnie informacje przez rozwiązywanie problemów;

4. nauczanie programowe- porządkowanie i przekazywanie uczniom treści programowych;

5. nauczanie indywidualne;

6. nauczanie masowe;

7. nauczanie zindywidualizowane- podział treści programowych na jednostki tematyczne, które uczniowie rozwiązywali w tempie sobie właściwym;

8. nauczanie grupowe;

9. nauczanie zróżnicowane;

10. nauczanie integrujące- przez określone zabiegi metodyczne dokonuje się scalenie, integracja rozproszonych informacji;

11. nauczanie wychowujące- poza dostarczeniem wiedzy kształtuje się szereg właściwości osobowościowych;

UCZENIE SIĘ natomiast to proces nabywania przez jednostkę względnie trwałych zmian w zachowaniu na podstawie jej indywidualnego doświadczenia, świadome i zamierzone zdobywanie wiadomości i umiejętności. O efektach uczenia się decydują cechy gatunkowe, rozwojowe i indywidualne. Zdolność uczenia się wzrasta do dwudziestu kilku lat życia, po czym utrzymuje się w ciągu pewnego czasu na niezmienionym poziomie, a następnie obniża się. Ma na to wpływ zespół cech indywidualnych, takich jak:

• płeć;

• inteligencja;

• zdolności;

• styl poznawczy;

• zainteresowania;

• rodzaj aktywności;

• wiedza;

• nastawienie;

• postawa i poglądy;

• poziom aspiracji;

• motywy uczenia się;

Efekty uczenia się zależą też od sytuacji uczenia się:

1. czynniki poprzedzające uczenie;

2. czynniki działające w trakcie uczenia się;

3. czynniki następujące po nim;

AKOMODACJA + APROKSYMACJA = SOCJALIZACJA

INDOKTRYNACJA + APROKSYMACJA = EDUKACJA

AKOMODACJA- przystosowanie;

APROKSYMACJA- wrastanie w normy, wartości, zasady poprzez fakt, że inni ludzie mówią: „powinnaś” ;

INDOKTRYNACJA- urabianie człowieka, wpływając na jego świadomość poprzez wielokrotne przekazywanie poglądów, idei, teorii (w psychologii tzw. „zdarta płyta");

SOCJALIZACJA- przystosowanie do życia w społeczeństwie;

EDUKACJA- wpływ różnych instytucji na człowieka oraz edukacja to proces. Wpływ instytucji nie jest określony wiekiem. Edukacja natomiast jest skierowana do młodego człowieka;

KSZTAŁCENIE- świadomy, celowy proces oddziaływania na postawy, poglądy, opinie. Świadomie organizowany proces wyposażania uczniów w wiedzę (o społeczeństwie, kulturze, życiu gospodarczym, politycznym), umiejętności, sprawności, zainteresowania, rozwijanie poglądów, zasad, norm, wartości przy doborze odpowiednich metod, form, środków i treści kształcenia. Jest to całokształt takich poczynań, czynności, działań, procesów, metod oddziaływania na jednostki i grupy, by efektem było wykształcenie ogólne tych jednostek i grup, czyli zdobycie kwalifikacji i kompetencji ogólnych. Przez tak pojęte wykształcenie ogólne rozumie się opanowanie podstawowych wiadomości, umiejętności, nawyków i przyzwyczajeń, rozwój zdolności i uzdolnień ogólnych, dorobienie się własnych poglądów i przekonań, rozwoju wielostronnych zainteresowań, zamiłowań i upodobań, pasji i techniki całożyciowego samokształcenia, samowychowania i samorealizacji w ramach edukacji permanentnej, czyli kształcenia ustawicznego.

Główne cele dydaktycznego kształcenia to: poznawczy, sprawczy oraz wychowawczy. Postawy ucznia w stosunku do procesu kształcenia mogą być rozmaite:

1. POSTAWA RECEPCYJNA (ODBIORCZA); 2. POSTAWA BADAWCZA;

3. POSTAWA EMOCJONALNA (zapał, zaangażowanie, motywacja, wartościowanie, ocenianie);

4. POSTAWA OPERACYJNA (stosowanie poznanych przyswojonych treści w praktyce);

Elementy kształcenia wielostronnego:

1. psychologiczne:

• spostrzeżenia;

• przekonania;

• uczucia;

• objawy woli;

2. struktury wiedzy naukowej:

• opis;

• interpretacja;

• ocena;

• norma.;

W procesie kształcenia nauczyciele wpływają na całą osobowość ucznia. Istnieje koncepcja trynitarnej dydaktyki- symbioza trzech systemów kształcenia:

1. klasowo- lekcyjny

2. pracowniano- laboratoryjny

3. usługowo- produkcyjny

OSOBOWOŚĆ- każdy człowiek posiada pewne predyspozycje, gdy przychodzi na świat. O tym jacy jesteśmy decydują cechy, które odziedziczyliśmy. Wpływ środowiska na osobowość może być pobudzający, stymulujący, bądź hamujący.

Osobowość jest to zespól cech psychofizycznych, instrumentalnych, emocjonalno - wolicjonalnych i zdrowotnych różnicujących danego człowieka od innych i organizujących jego zachowanie w sposób względnie trwały.

NAUKI WSPÓŁDZIAŁAJĄCE Z PEDAGOGIKĄ

Badacze pedagodzy bardzo często korzystają zarówno z kategorii pojęciowych socjologii, jak i z teorii socjologicznych, w celu uzyskania wyjaśnień zaobserwowanych w świecie edukacji faktów. Jest tak dlatego, że praktyki edukacyjne zachodzą w obrębie grup społecznych , zależą od wielu zjawisk , które stanowią przedmiot badań socjologii. W takich przypadkach pedagogika nie dysponuje własnymi kategoriami pojęciowymi, ponieważ nie zajmuje się badaniem procesów społecznych. Jest to domena socjologii, która takie pojęcia posiada. Praktyka edukacyjna przebiega także w ścisłym związku ze zjawiskiem, które stanowią przedmiot badań psychologii. Sytuacja ta ma szczególnie miejsce, gdy badania pedagogiczne dotyczą uczniów czy poszerzania się ich zdolności życiowych pod wpływem oddziaływań edukacyjnych. Badacz próbujący oszacować efekty realizowanego w szkole programu wychowania moralnego musi dokonać pomiaru poziomu rozwoju moralnego uczniów przed ich przystąpieniem do programu, jak i po jego zakończeniu. Różnica pomiędzy tymi pomiarami może świadczyć o efektywności programu. Zauważamy, że problem takich badań dotyczy przedmiotu pedagogiki, który zredukowano do wychowania moralnego, będącego świadomym i celowym działaniem pedagogicznym zmierzającym do osiągnięcia względnie stałych zmian rozwojowych w formułowaniu przez wychowanków ocen moralnych. Ta definicja w jednej ze swych części dotyczy kategorii pojęciowej psychologii - rozwoju moralnego człowieka. Psychologowie analizują gotowość dziecka do myślenia moralnego, poziom jego dojrzałości emocjonalnej i społecznej koniecznej do rozwiązywania problemów moralnych, oceniania zachowań innych ludzi. Pedagog musi znać te zagadnienia i dokonać pomiaru poziomu rozwoju moralnego uczniów. Pojęcia, teoria i metoda badań zaczerpnięte z psychologii pozwalają rozwiązać problem dotyczący faktów edukacyjnych, ściślej - skuteczności oddziaływań wychowawczych.
Psychologia , podobnie jak socjologia, stanowi dyscyplinę pomocniczą pedagogiki, ponieważ dysponuje systemem pojęciowym i teoriami potrzebnymi do wyjaśnienia wielu faktów psychologicznych, które stanowią bezpośredni kontekst praktyki edukacyjnej. W zasadzie na każdym niemal kroku pedagog natyka się na pojęcia psychologiczne, co wynika z definicji wychowania, które jest oddziaływaniem na psychikę i zachowanie się człowieka. W tym miejscu należy jednak zachować ostrożność, by nie traktować pedagogiki jako psychologii czy socjologii stosowanej. Nauki te w swojej strukturze mają takie subdyscypliny, jak psychologia wychowania i socjologia wychowania. Te jednak służą testowaniu, weryfikowaniu teorii psychologicznych i socjologicznych w jednej z form praktyki społecznej, jaką jest wychowanie czy nauczanie. Pedagogika ma za zadanie opisywać i wyjaśniać praktykę edukacyjną, a wymienione nauki opisują oraz wyjaśniają praktykę edukacyjną, a wymienione nauki opisują oraz wyjaśniają odpowiednio zjawiska psychiczne i społeczne.
Jak widać, psychologia i socjologia dostarczają wiedzy potrzebnej do organizowania, planowania i krytycznego analizowania praktyki edukacyjnej. Szczególnie przydatna okazuje się wiedza z zakresu psychologii rozwojowej, psychologii wychowawczej i społecznej. Psychologiczne prawidłowości zmian zachodzących w procesach poznawczych, emocjonalnych i motywacyjnych uczniów stanowią orientację dla interwencji edukacyjnej. Podobnie krytycznego wglądu w procesy edukacyjne dostarcza wiedza socjologiczna.

Oprócz psychologii i socjologii, pedagogika korzysta z dorobku innych nauk, których przedmiot tworzy kontekst dla wyjaśnienia faktów edukacyjnych. Jest to m.in. medycyna (pedagogika specjalna), prawo (pedagogika resocjalizacyjna), ekonomia (pedagogika społeczna, pedagogika ogólna), antropologia (pedagogika ogólna, teoria wychowania).
Medycyna porusza aspekt uwarunkowań procesu wychowawczego (biologiczne podstawy uczenia się i zapamiętywania), jak również higieny osobistej, szkolnej oraz pracy.
Prawo, to dział pedagogiki specjalnej (pedagogika resocjalizacyjna) zajmujący się nauczaniem i wychowaniem osób z zaburzonym zachowaniem i niedostosowanie społecznie. Istotą pedagogiki resocjalizacyjnej jest opis i wyjaśnianie procesów zachodzących pomiędzy wychowankiem a wychowawcą, a jako dyscypliny naukowej jest formowanie zaleceń i wdrażanie projektów zmian w procesie kształtowania człowieka. Pewną rolę w wychowaniu odgrywa również ekonomia, głównie ekonomika wzrostu gospodarczego, ekonomika kształcenia, która bada rolę oświaty oraz demografia, zajmująca się stanem liczbowym ludności, przyrostem naturalnym, migracjami oraz strukturą wieku, płci a także strukturą zawodową, narodowościową i wyznaniową. Pozwala ona na lepsze zrozumienia sytuacji pokoleń. Antropologia natomiast jest nauką, która zajmuje się badaniem człowieka jako jednostki i jako społeczności.
Filozofia jako dyscyplina podstawowa pedagogiki.

Inny status niż opisane powyżej nauki ma filozofia, traktowana jako dyscyplina podstawowa pedagogiki. Podczas gdy psychologia i socjologia dostarczają pojęć potrzebnych do wyjaśnienia faktów edukacyjnych, filozofia dostarcza ogólnej i abstrakcyjnej refleksji nad nimi. Pozwala uporządkować kategorie nadające znaczenie faktom edukacyjnym i wyodrębnić zróżnicowane sposoby stawiania pytań o istotę edukacji. Jeden z działów filozofii - ontologia - stawiając pytania o naturę bytu, stawia także pytania o sposoby istnienia edukacji. Czy świat edukacyjny istnieje obiektywnie, a więc jest taki sam dla wszystkich podmiotów działań pedagogicznych? Z kolei epistemologia - drugi wielki dział filozofii - stawia pytania o naturę ludzkiego poznania. W kontekście pedagogiki są to pytania zarówno o naturę naukowego poznania faktów edukacyjnych, jak i o naturę poznawania świata przez uczniów.


1. Nauki pedagogiczne
• historia wychowania,
• kulturologia wychowania (stosunek dziedziny kultury do pedagogiki),
• antropologia wychowania (nauka o istocie, naturze i egzystencji człowieka),
• biologia wychowania (nauka o podstawach biologicznych wychowania),
• psychologia wychowania (nauka o rozwoju psychicznym oraz o funkcjonowaniu psychiki w procesie wychowania i nauczania),
• socjologia wychowania (nauka o zjawiskach społecznych w wychowaniu),
• filozofia wychowania (wyjaśniająca je na gruncie teorii rzeczywistości, bytu, filozofii człowieka i filozofii wartości),
• teologia wychowania (ujmująca wychowanie w świetle Objawienia i konieczna dla pedagogiki religijnej).

2. Nauki współdziałające z pedagogiką
a) nauki realne, jak
• higiena z naukami medycznymi,
• ekonomika oświaty i kształcenia,
• demografia,
b) nauki formalne, związane z matematyzacją, jak
• cybernetyka (nauka o kierowaniu i informowaniu),
• prakseologia (nauka o działaniu),
• logika z metodologią nauk i naukoznawstwem,
c) nauki aksjologiczne:
• estetyka (nauka o pięknie),
• etyka (nauka o moralności).

Dodane 2009-02-04

---