Właściwosci wody-reguluje klimat-woda warunkuje życie.Meksyk-najwieksze miasto na swiecie z ograniczonym dostępem wody czystej.Zasoby wodne hydrosfery-woda znajduje się na danym obszarze stale lub czasowo-wlicza się wode każdej postaci za wyjątkiem związanej w form. Chemicznej.ogólnie wody określono-1460000,0 km3,morza i oceany-1370000,0km3,skorupa ziemska-60000,0km3,lodowce-30000,0km3,słodkie zbiorniki-125,0km.Erozja- wgłebna-wystepuje w gornym biegu rzeki powoduje wcinanie się cieku w podloze .wsteczna- zródłowe partie rzeki, powoduje wydłużanie rzeki. Boczna-wystepuje w srodkowym biegu rzeki, tworzy meandry. NURT-miejsce w przekroju poprzecznym cieku, w którym woda porusza się z najwieksza prędkością. LINIA NURTU - łaczy wzdłuż cieku punkty nurtu. SPADEK BEZWZGLEDNY -roznica wysokości dwóch punktów położonych na cieku .mierzona w [m]. Sb=h1-h2 .SPADEK WZGLĘDNY -roznica wysokości dwoch punktow położonych na cieku przypadającym na jednostke odległości [% lub promil] Sw=h1-h2/L *100 CIEKI -(ze wzg. na okresowość)-epizodyczne -wtstepuja w czasie opady deszczu lub krotko po nim stałe -takie, które generalnie plyną caly czas okresowe-taki ciek, który cyklicznie ma okresy raz woda jest w cieku a raz jej nie ma.(z oddziaływania srod. Geograficznego)autoktoniczne -np. Łyna allochtoniczne -oddzialywuje na nie środowisko oddalone Wisła na początku i koncu biegu rzeki. RZEKA -ciek płynący w naturalnym korycie ,zasilany w wyniku odpływu pow. I podziemnego ze zlewni. Rzeka główna -rzeka która konczy swój bieg w morzu lub jeziorze .Rzeki dopływowe -rzeki które wpadaja do rzeki głównej nazywane dopływami .SYSTEM EUROPEJSKI -ciek 1 rzedowy -rzeka glowna . ciek 2 rzedowy -rzeki które dopływają do rzeki głównej .ciek 3 rzedu -doplywy dopływów rzeki głównej np. kortowka SYSTEM AMERYKANSKI -ciek 1 rzedowy -taki który nie ma zadnych dopływów. Ciek 2 rzedowy -taki który ma swoje dopływy ale jego dopływy nie maja dopływów. Ciek 3 rzedowy. WSKAZNIKI CHARAKT. RZEKE -długosc rzeki -suma długości wszystkich ciekow na danym obszarze -rozwiniecie rzek -okreslane prze współczynnik rozwiniecia, stosunek odległości miedzy dwoma punktami na rzece Zmierzonej wzdłuż linii prostej do rzeczywistej odległości miedzy dwoma tymi punktami -gestosc sieci rzecznej -charakteryzowana przez współczynnik gęstości sieci rzecznej. Stosunek odległości danych ciekow na danym obszarze do jego powierzchni. PODZIAŁ RZEK ZE WZG. NA RZEZBE TERENU -nizinne - które na calej długości plyna po nizinach Narew,Noteć -wyzynne -które na calej długości plyna po wyzynach ,Pilica -pojezierne -wyżynno -nizinne i z jeziorami na owym biegu -górsko nizinne -takie które rozpoczynaja bieg w gorach a koncza na nizinach Wisła, San ,Odra -typowo gorskie -takie które na calej swej długości płyną w górach Soła. Początek rzek -przyjmuje się w miejscu na pow. Ziemi gdzie koryto przybiera wyrazne zarysy i daje się zaobserwować yrazny prąd wody. REŻIM WODNY -zmiany elementow ruchu wody -prosty -w rzekach o stosunkowo niewielkich zlewniach płynących w jednej krainie geograficznej -złożony -dlugie rzeki które plyną przez wiele krain geogr. Np. rzeki syberyjskie. FAZY REŻIMOWE -1.wezbranie wiosenne 2.niżówka letnia 3.wezbranie jesienne 4.niżówla zimowa -wezbranie -faza charakt. Się długotrwałym i znacznym przepływem i stanów rzek -zwykłe -charakt. Się przyborami wod. -powódz -wezbranie powodujące szkody gosp. Społeczne, niszczy środowisko. Opadowe -spowodowane opadami deszczu a)nawalne -krotki intensywny deszcz b)frontalne -takie kiedy nad obszarem utrzymuje się front atm. Opady dlugie srednio intensywne c)rozlewne- opady dlugotrwale o relatywnie niskiej intensywności Roztopowe -zwiazane z topnieniem śniegu i lodu. Zimowe -wynikaja z nasilania się zjawisk lodowych a)kasza lodowa -powoduje zmniejszenie swiatla odpływu rzeki b)lodowe -rzeki bardzo gleboko przemarzaja zmniejszając światło koryta powodując niebieszczenie się wody. c)zatorowe d)antropogenie NIŻÓWKI -charakt. Się malymi niskimi przepływami wody i zmniejszenie dopływu wody ze zlewni fazy niżówki -1.susza atm. 2.susza glebowa 3.niżówka wod podziemnych 4.niżówka przep. Rzecznych JEZIORO -zbiornik wodny charakt. Się powolna wymiana wody -odplywowe -bezodplywowe pochodzenie jezior -tektoniczne -powstale w obniżeniach tektonicznych -wulkaniczne -powstale w kraterach i w miejscach wygasłych wulkanów -meteorytowe -powst. W miejscu upadków dużych meteorytów -lodowcowe -wyrobiskowe, rynnowe ,cyrkowe -wodno erozyjne i wodno akumulacyjne -starorzecza -jez. Na obszarach zalewowych -głęboczki - pwstaja przy pojawieniu się niżówki rzecznej -jez. Deltowe -polozone w deltach rzek -laguny i limany i jez. Powstale w odciętych frag. Fiordów -jez. Eoliczne -w wyniku erozji wietrznej jez. Zaporowe -podczas trzesienie ziemi dochodzi do obsuniecia zbocza i nast. Zamkniecie rzeki co prowadzi do powst. Jeziora -jez. Sztuczne -wyrobiska kopalniane lub zalane kamieniołomy PRĄDY -przeplywowe -pwstaja na skutek odpływu i przepływu wod rzecznych -wiatrowe -charakteryzuja się duza zmiennością scisle związane z dzialaniem wiatru-gęstościowe -w bardzo dużych jeziorach z wyraznie widoczna temp. Układu poziomego LÓD -pierwotny -taki który tworzy się w ciagu pierwszych mroznych nocy -stały -pojawia się w miare opadania temp. Nie zanika stopniowo, w noc przesuwa się w kierunku do srodka rzeki -lód wgłębny -kryształki lodu, które powstaja wewnątrz płynącej masy wody ,wypływają na powierzchnie -lód denny -tworzy się na rzekach o twardym mineralnym dnie .charakt. dla rzek gorskich o znacznej prędkości -Polepa -powstaje wtedy kiedy na zamarzajaca wode pada snieg, tworzy lód brzegowy napływowy, przyklejaja się do lodu brzegowego Płonie -strefy w których woda nie zamarza, kiedy mamy już trwale zlodzenie -pokrywa sniezna -izoluje lod od gory ,powoduje zmniejszenie pokrywy lodowej rodzaje lodu jeziorowego -przezroczysty -lod o krystalicznej strukturze, bardzo mocny tworzy się w okresie mrozów bez śniegu -wodno śnieżny -tworzy się na powierzchni, narasta od gory -śniegowy -tworzy się na skutek odwilży LAWINY -suche -opad nowego śniegu na stary stwardnialy lód ,nowy ześlizguje się -mokre -wytworzenie warstewki wody ,tworza się podczas odwilży względu na charakter ruchu śniegu wyróżniamy lawiny -osuwy -szeroki front osuwu nie związany z forma terenu -rynnowe -poruszaja się w określonych korytach tworząc stożek usypowy -lawiny -maja swoisty charakter, najwieksza sila niszczaca ,najpierw maja charakter rynnowy a pozniej osuwowy -firn -lód ziarnisty ,bialy ale z żółtawym odcieniem barwy ,przeksztalca się w lód lodowcowy LODOWCE -jest to masa firna i lodu powstala na skutek nagromadzenia opadów atm. I cechujaca się swoistym ruchem-budowa -1.element -obszar zasilania lodowca(pole firnowe)2.element -obszar odpływu jezior lodowcowych lodowce -kontynentalne -jednakowe o owalnym kształcie -górskie -wykorzystuja doliny do nagromadzenia śniegu WODY -kondensacyjne -na powierzchni ziemi i w głąb profilu ,powst. W wyniku kondensacji pary wodnej -juwenilne -mlodociane ,powstaja w koncowym etapie krzepniecia magmy(wulkany ,gejzery) -reliktowe -takie które zostaly zamknięte w warstwach wodonośnych bardzo dawno temu -sedymentacyjne -zamkniete z warstwa wodonosna -infiltracyjne -wody SA młodsze niż warstwy wodonośne w których się znajduja -nieodnawialne -podczas eksploatacji całkowicie wyczerpane -metamorficzne -powstale w przekształceniu chemicznym -kapilarne -duza ruchliwość ,niezależny od grawitacji kierunek ruchu ,dostapna dla roślin ,rozpuszcza sole mineralne i aktywnie transportuje -grawitacyjne -woda wolna ,wyst od powierzchni do strefy saturacji -przypowierzchniowe -na bardzo malych głębokościach ,tworza zabagnienia ,maja najnizsza jakość wod podziemnych ,praktycznie nie ma nad nimi strefy aeracji -gruntowe -wyrazna strefa aeracji nad sobą ,od kilku do kilkudziesięciu m zwierciadlo ,kształt zwierciadla często przybiera kształt pow. Terenu ,w Polsce wyst. Zazwyczaj w utworach 4 rzedowych -wgłębne -oddzielone od pow. Terenu warstwami trudno rozpuszczalnymi ,woda przedostaje się przez okna hydrologiczne -wyklinowania -lokalna zmiana składu litologicznego erozji rzecznej -glebinowe -calkowicie nieodnawialne ,silnie zmineralizowane ,nie biora udzialu w krazeniu wody w przyrodzie ,całkowicie odcięte PODZIAŁ ZWIERCIADŁA WÓD PODZIEMNYCH -swobodne -niewymuszone ,nad nim znajduja się strefa aeracji -napiete -wymuszone ,wody artezyjskie ,subartezyjskie -nie przekraczaja ,nie wypływają na pow. HYDROIZOHIPSY -linie łączące punkty o jednakowej wysokości swobodnego zwierciadla wody HYDROIZOBATY -linie łączące punkty o jednakowej odległości swobodnego zwierciadla wod gruntowych od powierzchni terenów HYDROIZOPIEZY -linie łączące punkty o jednakowych wysokościach ciśnieniach wod podziemnych CIECZ -pod względem fizycznym ciecz nazywamy stan ciala które zdolne jest do zachowania samoistnej objętości a w czasie spoczynku nie stawia oporu przy probie oddziaływania swej postaci geometrycznej czyli dostosowuje się do kształtu naczynia które wypelnia gęstość cieczy jednorodnych -jest to stosunek masy do objętości cieczy czyli masa przypadajaca na jednostke objętości q=m/v[kg/m3] gęstość niejednorodnych -nazywamy granice do której dąży stosunek ciężaru plynu do jego objętości gdy objętość ta dazy do zera q=deltam/delta ciezar właściwy plynu jednorodnego -stosunek ciężaru do objętości plynu ,ciezar przypadający na jednostke objętości ,sredni ciezar właściwy y=del g/del v ciezar właściwy niejednorodnego -jest to granica do której dazy stosunek ciężaru plynu do jego objętości gdy obj ta dazy do zera v=G/v[N/m3] Ściśliwość cieczy -zdolnosc do zmiany określonej objętości pod wpływem działającego na nia cisnienia Bp=-1dp-dv Bp=[m3/N] modół sprężystości -jest to odwrotność współczynnika ściśliwości Eo=Bp-1 rozszerzalnosc cieplna -zdolnosc do zmiany objętość pod wpływem zmian temperatury Bt=dv dv-wzgledna zmiana objętości t-temp. LEPKOŚĆ -molekularna właściwość wody ,lepkością cieczy nazywamy jej zdolność do wytworzenia napiec stycznych przy wzajemnym przesuwaniu się względem siebie warstewek cieczy z roznymi prędkościami w wyniku czego powstaje sila styczna T która możemy wyrazic wzorem T=łA[N]=udv/d2 T-sila styczna ł-naprezenie styczne A-powierzchnia na której powstaje naprężenie styczne u-dynamiczny współczynnik lepkości dv/d2 -gradient prędkości lepkość glowna -zalezy od temp. W mniejszym stopniu od sily ciężaru, zasolenia NAPIECIE POW. -wynika z dzialania sil miedzyczosteczkowych ,wzajemne przyciąganie czast.wody ,SA tak jakby wciągane do wnętrza cieczy ,sila napiecia powierzchniowego skierowana jest prostopadle do pow cieczy Przewodnictwo elektryczne -zalezy w głównej mierze od zasolenia w mniejszej stopniu od temperatury ,woda slodka jest zlym przewodnikiem elektryczności ,natomiast woda slona wyraznie lepsza PRZEWODNICTWO CIEPLNE -jest relatywnie wielkie wzrasta wraz z zasoleniem ,w wodzie może utworzyc się uwarstwienie dzieki przewodnictwu cieplnemu RUCH CIECZY -ustalony (trwały) wystepuje wówczas jeżeli jego elementy(cisnienie,prędkość) nieulegaja zmianie z upływem czasu a)jednostajny -Wystepuje wówczas jeżeli srednie prędkości i natężenie przepływu w poszczególnych przekrojach przewodu SA takie same b)zmienny -wystepuje jeżeli prędkości w poszczególnych przekrojach przewodu ulegaja zmianie przy stalym przepływie ,może występować w ruchu ustalonym i zawsze wystepuje w ruchu nieustalonym STRUGA CIECZY -pęk linii pradu przechadzacych przez bardzo maly element powierzchniowy deltaAwyodrębniony w przestrzeni poruszającej się cieczy ,linie pradu ograniczające zewnętrzne pow. Strugi nazywamy rurką prądu .STRUMIEŃ CIECZY -zbior elementarnych strug przepływających rzez dowolnie wyodrębnione pole powierzchni przekroju poprzecznego przewodu prostopadle do linii pradu CIECZ DOSKONAŁA -nie posiada lepkości -nie stawia oporu przy rozciaganiu -jest niescisliwa -nie zmienia objętości pod wpływem zmian temperatury -ma stala gęstość i ciezar właściwy -nie paruje i nie pochlania gazów V1kw/2g+p1/v+z1=V2kw/2g+p2/v+z2 dla każdego przekroju cieczy doskonalej znajdującej się wyłącznie pod dzialaniem sily ciężkości suma wysokości ,prędkości ,lepkości cisnienia i położenia jest wartością stala OCEAN ATLANTYCKI -bez oceanu lodowatego zajmuje 29% 92 mln km2 ,obj- 330 mln km3 -25% srednia głębokości -3602 m max -9218 w rowie portoj OCEAN INDYJSKI -pow. 76mln km2 co stanowi 21% całość oceanu obj -295 mln km3 srednia głębokość 3736 max 9074 w rowie Amirackim OCEAN ARKTYCZNY -15km2 = 4% ,srednia głębokość 1225m max 5450m objętość 18mln km3- 1% MORZE -stanowi wyodrebniona czesc oceanu zwykle przylagajaca do kontynentu oddzielona od otwartych wod oceanicznych łańcuchami wysp półwyspami bądź podwodnymi wodami utrudniającymi wymiane wod głębinowych 11% 40 mln km2 ze względu na położenia -przybrzezne -srodladowe -miedzywyspowe ze wzg na możliwość izolacji -otwarte -pólzamkniete -zamkniete CIEŚNINA -waskie pasma wody które rozdziela ląd i laczy dwa baseny wodne wyróżniamy 5 typów -1 typ -w ciesninie plyna dwa prady w tym samym kierunku dwa przeciwnie skierowane prady przy powierzchni i przy dnie 2 typ -dwa prady powierzchniowe które plyna w przeciwnych kierunkach ciesnina Devisa 3 typ -o jednokierunkowym pradzie ciesnina Fraydzkiej 4 typ -kierunek pradu jest zalezny od kierunku wiatru 5 typ -kierunek wody jest uzależniony od ruchów pływów ciesnina Lupemsa COFKA -obszar na którym zostala spietrzona woda ,odległość od miejsca spiętrzenia do zaniku jego nazywamy zasiegiem cofki SZELF - to przedłużenie kontynentu ma 15-20 km szerokości a głębokość do 500 m ,za szelfem SA stoki kontynentalne o nachyleniu 6-7 stopni ale może dochodzic do 30 ,w stoku kontynentalnym występują kaniony które rozpoczynaja się na krawędzi szelfu przecinaja stok kontynentalny KIEDY RÓWNANIE BERNULLIEGO MOŻEMY ZAST. DO CIECZY RZECZYWISTYCH -1) gdy wymiana przekroju poprzecznego SA tego rzedu ze można pominąć rozne wysokości położenia poszczególnych punktow przekroju przyjmując do obliczen wysokości położenia srodka ciężkości przekroju co oznacza ze można ominąć roznice ciśnień panujących w poszczególnych punktach tego przekroju 2) gdy strumien plynie poziomo w przekroju poprzecznym panuje hydrostatyczny układ ciśnień co oznacza ze suma wysokości położenia i wysokości cisnienia jest jednakowa dla wszystkich stanow danego przekroju RUCH LAMINARNY SPOTYKA SIĘ -przy przepływie cieczy o stosunkowo dużej lepkości np. smoły -przeplyw przez osrodki porowate ,przez filtry -przeplyw przez kapilarę -przeplyw w instalacjach ciepłowniczych systemu grawitacyjnego -w ruchu laminarnym czasteczki poruszaja się rownolegle do czasteczek strumienia ,jest bardzo uporządkowany ,opory w tym ruchu rosną proporcjonalnie do prędkości czyli w sposób liniowy w ruchu turbulentnym -czasteczki zderzaja się do siebie i traca energie na ruch w innym kierunku niż całość ,opory rosna proporcjonalnie do kierunku prędkości ZBIORNIKI ZAPOROWE -zb. Retencyjne - to sztuczne zbiorniki wodne, służące zatrzymaniu, magazynowaniu ,odkladaniu napływu rzecznego w celu produkcji energii ,nawodnien ,zaopatrzenia w wode ,transportu wodnego i rybactwa .zdarza się ze zbiorniki retencyjne staja się podpietrzonymi zbiornikami naturalnymi ,czasami buduje się kaskady zbiornikow wodnych -polega to na tym ze zbiorniki usytuowane SA w ten sposób ze cofka dolnego zbiornika siega spiętrzenia gornego zbiornika -J.Bajkał -zb zaporowy ZBIORNIKI UTWORZONE - do jezior upodabnia je powolna wymiana wody a do rzek ciągły przeplyw -w zależności od kształtów zalewow dzieli się na jeziorowe i rzeczne ,jeżeli jest wydłużony kształtem duzy przeplyw to przyjmuje się ze jest to zb. Rzeczny -wymiana wody i kształt zbiornika powoduje iż maja charakterystyczna dynamike(uwarstwienie termiczne) jest widoczne w czesci przyporowej i w miare przesuwa się w gore rzeki ,zbiornik cechuje się stosunkowo wysoka temperatura wod przydennych nawet jeśli utworzy się stratyfikacja ,w trakcie funkcjonowania zbiornikow zaporowych zmienia się jego kształt gdyz zachodzi abrazja -zatrzymywanie i naruszanie brzegow -zamulanie zbiornikow zaporowych -wystepuje w każdym zbiorniku ,odkladanie najgrubszego materialu w bezpośrednim dopływie w miare oddalenia się od brzegu frakcja ustalona jest coraz mniejsza