1. Metodologia

Metodologia to nauka o zasadach budowania układów rozumowania, w tym systemów naukowych
(H. Adamkiewicz-Drwiłło).

Metodologia to nauka o metodach badawczych stosowanych przy tworzeniu teorii naukowych (T. Kotarbioski).

Metodologia to również zbiór metod badawczych i zasad ich oceny charakterystycznych dla danej dziedziny nauki.

Metodologia to nauka o metodach badań naukowych. Zajmuje się zagadnieniami związanymi z rozwojem danej nauki poprzez skuteczne sposoby dociekania jej wartości poznawczej. Różnice metodologiczne pomiędzy naukami koncentrują się wokół kryteriów systematyzacji wykrywanych zależności.

W badaniach ewaluacyjnych określono swoisty system kryteriów (standardów), które są dla ewaluatora drogowskazem określającym kierunki dociekań oraz to, co najistotniejsze z punktu widzenia istoty programu, jego celów i efektów. Każde zdarzenie może być nieco inaczej ocenione, gdy do oceny zostanie wybrane inne kryterium. Dlatego wybór kryteriów wymaga ścisłej współpracy ewaluatora z zamawiającym.

Do katalogu kryteriów (standardów) ewaluacyjnych zaliczyć należy:

• trafność (ang. relevance) - pozwala ocenić, w jakim stopniu cele programu odpowiadają potrzebom i priorytetom danego sektora czy regionu,

• efektywność (ang. efficency) - pozwala ocenić poziom ekonomiczności danego programu, czyli stosunek poniesionych nakładów do uzyskanych produktów,

• skuteczność (ang. effectivenness) - pozwala ocenić, do jakiego stopnia cele przedsięwzięcia zdefiniowane na etapie programowania wpływu zostały osiągnięte,

• użyteczność (ang. utility) - pozwala ocenić, do jakiego stopnia produkty, rezultaty i oddziaływania programu odpowiadają potrzebom grupy docelowej,

• trwałość (ang. sustainability) - pozwala ocenić, na ile można się spodziewać, że pozytywne zmiany wywołane oddziaływaniem projektu będą trwały po jego zakończeniu.

2. Problem badawczy

Problem badawczy jest to zagadnienie wymagające rozwiązania.

S. Nowak: „Problem badawczy to tyle, co pewne pytanie lub zespół pytań, na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie”. Problemy badawcze mają postać pytań. Pytania mogą dotyczyć cech przedmiotu, zjawiska, ich właściwości.

J. Pieter: „(…) Problemy badawcze są to pytania, na które szukamy odpowiedzi na drodze badań naukowych. Wysuwając je zadajemy pytanie „przyrodzie” i „otoczeniu”. A nie osobie drugiej. Staramy się znaleźć odpowiedzi na postawione pytania poprzez własny wysiłek, nie zaś przez oczekiwanie gotowej odpowiedzi od innego człowieka”.

Problemy badawcze mają postać pytań.

Pytania mogą dotyczyć cech przedmiotu, zjawiska, ich właściwości. Mają wówczas postać prostą, zawierającą pytanie o jedną cechę lub o jedną właściwość przedmiotu. Mogą być też pytania o rodzaj związków między cechami zjawiska o rodzaj zależności między zjawiskami, wtedy zmuszają badacza do szerszych poszukiwań.

Problem badawczy to inaczej deklaracja o naszej niewiedzy zawarta w gramatycznej formie pytania.

Problem badawczy jest to zabieg werbalny polegający na precyzyjnym rozbiciu tematu na pytania i problemy. Jeśli chcemy aby był prawidłowy musi spełniać kilka warunków:

• Sformułowane problemy muszą wyczerpywać zakres naszej wiedzy zawartej w temacie badań

• Sformułowania powinny zawierać wszystkie generalne zależności między zmiennymi

• Problem powinien być rozstrzygalny empirycznie i praktycznie (w fazie koncepcji nie można mieć co do tego pewności)

Problemem badawczym może być np.: nie odpowiednie zachowania uczniów w szkole.

3. Cel badań

Wg. M. Łobockiego: „badania pedagogiczne przyczyniają się do rozwoju naukowego pedagogiki, a przede wszystkim do usprawniania, unowocześniania i podnoszenia skuteczności działalności pedagogicznej w szkołach oraz w innych instytucjach opiekuńczo-wychowawczych, a także w rodzinach”.

W. Zaczyński: „Każde badanie służy realizacji określonego celu. Celem badań jest dążenie do wzbogacenia wiedzy o osobach, rzeczach lub zjawiskach będących przedmiotem badań. Przez cel badań należy rozumieć rodzaj efektu, który zamierzamy uzyskać w wyniku badań, a także rodzaju czynników, z którymi efekty te będą się wiązać. W. Zaczyński, pisząc o celu badań podaje, że jest to „określenie, do czego zmierza badacz, co pragnie osiągnąć w swoim działaniu”.

Celem badań pedagogicznych jest poznanie naukowe istniejące realnie, doświadczalnie rzeczywistości społecznej, opis jakiegoś zjawiska, instytucji lub jednostki. Oprócz funkcji poznawczej badania pedagogiczne spełniają także funkcje praktyczno-teoretyczne.

4. Przedmiot badań

Przedmiotem badań pedagogicznych są zjawiska pedagogiczne. Zjawiskami pedagogicznymi są czynności osób, grup ludzkich lub instytucji podejmowane w celu osiągnięcia pożądanych wychowawczo zmian w zakresie wiadomości lub postępowania wychowanków. Za Muszyńskim - czynności te można podzielić na pojedyncze zachowanie jednostki, ciąg pojedynczych zachowań jednostki (nauczyciela), ciąg zachowań zespołu osób (system wychowawczy) oraz złożony zestaw działań jednostek i instytucji (system oświatowo-wychowawczy).

Z. Skorny: „Przedmiotem badań naukowych jest określony zbiór zjawisk, przedmiotów lub osób. Badania psychologiczne i pedagogiczne dotyczą wybranej kategorii osób określanej mianem populacji”.

5. Rodzaje celów

*Rodzaje celów:

• Poznawczy - poznanie danego zjawiska, od czego zależy, jak się rozwija. Musi być tak sformułowany by można było dane zjawisko opisać, wyjaśnić i przewidzieć jak będzie się ono dalej rozwijać.

• Teoretyczny - określenie modelu zjawiska, które badam i ten model będę weryfikować pod względem teoretycznym, literaturowym a później praktycznym.

• Praktyczny (prakseologiczny) - tworzenie pewnych dyrektyw pod adresem nauczycieli lub uczniów lub rodziców itp.

1. Teoretyczno-poznawczy

2. Praktyczny

3. Analityczny

6. Pytania badawcze (rodzaje i konstrukcje)

ETAP PROJEKTOWANIA PROBLEMU BADAWCZEGO - etap ten składa się z podetapów. Zliczamy do nich:

1. ustalenie tematu pracy. Ustalenie tematu pracy polega na zorientowaniu się w tym co jest znane a co jeszcze nie jest, czyli na zdobyciu wiedzy na temat badań związanych z interesującym nas problemem. Należy zapoznać się z treścią i implikacjami teorii naukowej, określić znaczenie i wagę wybranej problematyki (w szczególności aspektów istotnych dla bliższego poznania badanego zjawiska lub procesu). Określamy podstawowe zależności związane z badaniem oraz wyznaczamy przypuszczalne efekty badań (z uwzględniłem podziału na teoretyczne, praktyczne i aplikacyjne rezultaty).

• ogólny cel badań - czyli dążenie do poszerzenie wiedzy związanej z wybranym przedmiotem badań (osoby, rzeczy, zjawiska).

• Szczegółowy cel badań - jest z reguły związany z odpowiedzią na pytania badawcze.

• Aplikacyjny cel badań - oznacza iż każda praca ma za zadanie wniesienie jakiś nowych informacji do praktyki.

Na tym etapie ważne jest uszczegółowienie praktyki, czyli tak zwana eksplikacja problemu badawczego oraz wdrażanie i stosowanie pojęć i terminologii w obrębie kategorii operacyjnych - tak zwana operacjonalizacja problemu badawczego.

2. problem badawczy - jest to rodzaj zadania. Jego podmiot nie może zostać rozwiązany na podstawie posiadanej wiedzy. Rozwiązanie tego problemu jest możliwe jedynie dzięki produktywnemu myślenie prowadzącego do zwiększenia wiedzy przedmiotu. Uogólniając, problem badawczy, to pytanie lub grupa pytań, a odpowiedzi na nie ma właśnie dostarczyć badanie. Z sformułowaniem problemu badawczego związane są trzy terminy:

• sytuacja problemowa - jest to stan niepokoju, będący wynikiem świadomości braku wiedzy;

• problem - jest to logiczne ujęcie niewiedzy;

• pytanie problemowe - jest to gramatyczna konstrukcja, która wyraża problemową sytuację i jednocześnie jest językowym odpowiednikiem problemu;

Wyróżnimy dwa rodzaje pytań:

* pytania rozstrzygnięcia - są to takie pytania jak "Czy?". Na te pytania odpowiadamy jedną z dwóch odpowiedzi: "tak" albo "nie".

* pytania dopełnienia - są to takie pytania jak: "jaki?", "który?", "gdzie?". Na te pytania jest wiele różnych odpowiedzi.

Konkretnymi odpowiedziami na te pytania są wnioski.

Stawianie pytań oraz formułowanie problemów ma swoją procedurę. W niej wyróżnimy kilka etapów:

• ustalenie problemu jako pytanie badawcze oraz sprawdzenie znaczenia wszystkich pojęć, które zostały użyte w sformułowanym pytaniu;

• analiza problemu, opierająca się na ustaleniu zakresu pytania oraz danych w nim zawartych, a przede wszystkim określeniu niewiadomej pytania oraz kategorii w której ona się zawiera;

• określenie problemu w kategorii jego prostoty lub złożoności;

• w przypadku problemu sformułowanego jako pytanie dopełnienia należy przeprowadzić dychotomizację, a więc przekształcić je w pytanie rozstrzygnięcia.

3. Rodzaje badań:

• podstawowe inaczej nazywane poznawczym, ich celem jest zwiększenie wiedzy określonej dyscypliny naukowej przez stworzenie ogólnych praw naukowych.

• Stosowane inaczej zwane empirycznymi, służą one formułowaniu wniosków, wdrażanych do praktyki, co służy poprawie efektywności jej działania. Do tego typu badań zaliczamy pracę: odtwórcze, opisowe, wyjaśniające i weryfikacyjne.

• Jakościowe i ilościowe - są postrzegane na poziomie koordynacji czynności badawczych, które stanowią schematy badawcze: badanie porównawcze, studium przypadku, eksperyment, badanie etnograficzne.

• Diagnostyczne - najczęściej spotykane one są w sporcie i związane są z orzekaniem o aktualnym stanie zjawiska lub procesu;

• Predyktywne - związane są z formułowaniem prognozy rozwoju określonego przedmiotu badań oraz jego przydatności w procesie treningowym.

Badania możemy podzielić także biorąc pod uwagę ich czas trwania. Ze względu na to kryterium wyróżnimy badania:

• przekrojowe (transwersalne) - opierające się głownie na jednorazowych pomiarach;

• ciągłe (podłużne, longitudinalne) - które opierają się na wielu badaniach dokonywanych w długim czasie, dotyczących tej samej próby.

• Półciągłe (podłużne, semilongitudinalne) - opierają się na wielu badaniach tej samej próby, dokonywanych jednak przez czas krótszy niż w longitudinalnym.

Badania możemy podzielić także według zakresu badanych zjawisk:

• badania kompleksowe;

• badania przyczynkarskie (są trudne do rozwiązanie, ze względu na złożoność przedmiotu badań);

Kolejny podział umożliwia pogrupowanie badań na:

• synchroniczne;

• asynchroniczne;

7. Hipotezy

Jakość wiedzy potrzebnej dla sformułowania hipotez roboczych można podzielić na dwie grupy:

Do pierwszej należą wiadomości o przedmiocie badań i to wiadomości typu demograficznego, ekonomicznego, kulturalnego itp., oraz znajomość badań i wyników badań podobnych lub zbliżonych zagadnień na innym terenie.

Do drugiej grupy zaliczają się wiadomości ogólne z zakresu wychowania, praw społecznych, elementów socjologii. W przypadku braku wiadomości pierwszej grupy, lub gdy czas nie pozwala na ich szybkie poznanie można przeprowadzić badania wstępne. Przeprowadza się wówczas rodzaj sondażu dla zdobycia podstawowych informacji o interesującej nas społeczności, zjawisku lub obiekcie. Po zdobyciu odpowiedniej wiedzy z obydwu wymienionych zakresów można przystąpić do formułowania hipotez.

Hipotezą wg. T. Pilcha nazywa się wszelkie stwierdzenia częściowo tylko uzasadnione, przeto także wszelki domysł, za pomocą, którego tłumaczymy dane faktyczne, a więc też domysł w postaci uogólnienia osiągniętego (…) na podstawie danych wyjściowych.

Hipoteza w badaniach pedagogicznych przybiera najczęściej kształt zależności prawdopodobnej dwu zjawisk: np. niski poziom kulturalny środowiska rodzinnego wpływa ujemnie na ambicje naukowe dzieci.

Hipoteza w dalszym toku postępowania badawczego może być udowodniona przez zebranie danych popierających wysuwaną zależność lub obalona przez brak takich danych czy uzyskanie danych świadczących o fałszywości założenia.

Hipoteza musi określać zależności między zmiennymi. Powinna być na tyle precyzyjna, aby ściśle ograniczyć zasięg swego znaczenia. Hipoteza wreszcie powinna być zbudowana na podstawie uznanej wiedzy naukowej.

Posługiwać się możemy dwoma rodzajami hipotez w zależności od stopnia ich ogólności.

1. Hipotezy proste - wyprowadzane z uogólnienia prostych obserwacji

2. Hipotezy złożone - zakładające istnienie powiązań między zdarzeniami lub nawet skomplikowanych łańcuchów przyczyn i skutków.

Od hipotez zależy jak będą wyglądały nasze techniki badawcze oraz główne kierunki badań. Stanowią one wyzwanie badawcze. Określają co i jak należy badać, jak zbudować kwestionariusz, jak przeprowadzić eksperyment pedagogiczny.

Innymi słowy hipoteza może kierować się poznaniem ale nie może go zastąpić.

Hipoteza to niesprawdzone twierdzenie, które ustala bądź wyjaśnia cechy badanych zjawisk lub związki między nimi. Sprawdzanie hipotezy odbywa się przez wyprowadzenie z niej wniosków empirycznych, przy czym im więcej prawdziwych zdań z hipotezy wynika, tym większy jest stopień jej uzasadnienia.

1. Hipoteza zerowa

Gdy przypuszczamy, że pomiędzy estymatorem (ocena rozkładu zmiennej) a parametrem lub rozkładem empirycznym i teoretycznym nie ma statystycznie istotnej różnicy.

2. Hipoteza główna

W praktyce badawczej zazwyczaj formułuje się hipotezę główną, która jest przewidywaną odpowiedzią na postawiony problem badawczy.

Hipoteza główna, ze względu na wysoki stopień ogólności nie jest jednak testowana bezpośrednio, ale poprzez zbiór hipotez szczegółowych.

3. Hipotezy szczegółowe

Są swego rodzaju ukonkretnieniem hipotezy ogólnej.

Po stwierdzeniu prawdziwości lub fałszu poszczególnych hipotez szczegółowych rozstrzyga się w jakim stopniu potwierdzają one hipotezę główną.

Podstawowe zasady formułowania hipotez szczegółowych

• Sposób sformułowania hipotez szczegółowych powinien być na tyle precyzyjny, aby było wiadomo jakie techniki gromadzenia i analizy danych wykorzystać w ich weryfikacji.

• Zbiór hipotez szczegółowych powinien umożliwiać sprawdzenie wszystkich istotnych aspektów hipotezy głównej, w tym sensie powinien być wyczerpujący

• Poszczególne hipotezy powinny być logicznie niezależne, tzn. weryfikacja jednej z żadnej z hipotez nie powinna być uzależniona od pozytywnej weryfikacji którejś z pozostałych hipotez. W tym sensie zbiór hipotez powinien być rozłączny.

8. Weryfikacja hipotezy przy pomocy statysty

Weryfikacja hipotez statystycznych - sprawdzanie sądów o populacji przez badanie jej wycinka (próby statystycznej).

Standardowy przebieg procedury weryfikacyjnej:

• Sformułowanie hipotezy zerowej i alternatywnej

Hipoteza zerowa (H₀) - Jest to hipoteza poddana procedurze weryfikacyjnej, w której zakładamy, że różnica między analizowanymi parametrami lub rozkładami wynosi zero. 

Hipoteza alternatywna (H₁) - hipoteza przeciwstawna do weryfikowanej. Możemy ją zapisać na trzy sposoby w zależności od sformułowania badanego problemu:

• Wybór statystyki testowej

udujemy pewną statystykę W, która jest funkcją wyników z próby losowej 
 i wyznaczamy jej rozkład przy założeniu, że hipoteza zerowa jest prawdziwa. Funkcję W nazywa się statystyką testową lub funkcją testową.

• Określenie poziomu istotności α

Na tym etapie procedury weryfikacyjnej przyjmujemy maksymalne dopuszczalne prawdopodobieństwo popełnienia błędu I rodzaju, który polega na odrzuceniu hipotezy zerowej wtedy, gdy jest ona prawdziwa. Prawdopodobieństwo to jest oznaczane symbolem α i nazywane poziomem istotności. Na ogół przyjmujemy prawdopodobieństwo bliskie zeru, ponieważ chcemy aby ryzyko popełnienia błędu było jak najmniejsze. Najczęściej zakładamy poziom istotności α=0,05, czasem przyjmuje się np. α=0,01, α=0,1.

• Wyznaczenie obszaru krytycznego testu

Obszar krytyczny - obszar znajdujący się zawsze na krańcach rozkładu. Jeżeli obliczona przez nas wartość statystyki testowej znajdzie się w tym obszarze, to weryfikowaną przez nas hipotezę H₀ odrzucamy. Wielkość obszaru krytycznego wyznacza dowolnie mały poziom istotności α, natomiast jego położenie określane jest przez hipotezę alternatywną.

Obszar krytyczny od pozostałej części rozkładu statystyki oddzielony jest przez tzw. wartości krytyczne testu (w_α), czyli wartości odczytane z rozkładu statystyki przy danym α, tak aby spełniona była relacja zależna od sposobu sformułowania H₁.

• Obliczenie statystyki na podstawie próby

Wyniki próby opracowujemy w odpowiedni sposób, zgodnie z procedurą wybranego testu i są one podstawą do obliczenia statystyki testowej. Większość statystyk testowych, mających dokładny rozkład normalny, t-Studenta lub graniczny rozkład normalny, obliczamy w następujący sposób:

gdzie:

 - Statystyka testowa

 - Statystyka obliczona z próby

 - Hipotetyczna wartość parametru(ów)

 - Odchylenie standardowe rozkładu statystyki

• Podjęcie decyzji

Wyznaczoną na podstawie próby wartość statystyki porównujemy z wartością krytyczną testu.

• Jeżeli wartość ta znajdzie się w obszarze krytycznym, to hipotezę zerową należy odrzucić jako nieprawdziwą. Stąd wniosek, że prawdziwa jest hipoteza alternatywna.

• Jeżeli natomiast wartość ta znajdzie się poza obszarem krytycznym, oznacza to, że brak jest podstaw do odrzucenia hipotezy zerowej. Stąd wniosek, że hipoteza zerowa może, ale nie musi, być prawdziwa, a postępowanie nie dało żadnych dodatkowych informacji uprawniających do podjęcia decyzji o przyjęciu lub odrzuceniu hipotezy zerowej.

9. Rodzaje obliczeń statystycznych, oraz wzory

10. Zmienne i wskaźniki, wariacje

Zmienna - to każda cecha, która przyjmować może co najmniej dwie wartości. Jeśli dana cecha przyjmuje tylko jedną wartość to będziemy ją nazywać PARAMETREM.

Podział zmiennych:

Ze względu na liczbę przyjmowanych wartości:

• Zmienne dwuwartościowe - dychotomiczne, np. płeć

• Zmienne wielowartościowe - np. grupy krwi

Czasem w pedagogice zmienne wielowartościowe wprowadza się do dwuwartościowych. Taką zmienną nazywamy ZMIENNĄ ZDYCHOTOMIZOWANĄ np. wzrost - przyjmuje się wiele wartości, ale można go wprowadzić do dwóch podziałów np. wysoki i niski.

• Zmienne ciągłe - taka zmienna, w której pomiędzy dwie wartości dowolne można wstawić zawsze trzecią.

• Zmienne dyskretne (skokowe) - między dwie dowolne wartości nie da się wstawić trzeciej np. płeć, grupa krwi

Zmienne zależne - te które aktualnie badam. Ze względu na stopień opisu wyniku badań wyróżniamy zmienne ilościowe i zmienne jakościowe.

Zmienne jakościowe - to te, których wartości nie da się wyrazić w postaci liczb, np. grupa krwi, płeć, narodowość, rasa.

Zmienne ilościowe - to te cechy, których wartości da się wyrazić w liczbie. W zależności od tego w jaki sposób te liczby przypisujemy wyróżniamy zmienne: interwałowe, porządkowe, ilorazowe.

Zmienne porządkowe - przypisujemy te liczby po zakończeniu. Od liczby najmniejszej do największej - rangowanie. Zmienna ta nie ma jednostki i zera bezwzględnego.

Zmienne interwałowe - to taka zmienna, która posiada tzw. zera np. 0^C.

Zmienne ilorazowe - mają ustaloną jednostkę miary i zero bezwzględne np. wzrost, masa (nie ma wzrostu czy masy poniżej zera).

Zmienne ważne - to te, które wpływają na zmienność zmienne zależnej.

Zmienne zakłócające - zakłócają proces badawczy.

Zmienne uboczne - te które słabiej oddziaływają na zmienną zależną lub która oddziaływania na zmienną zależną akurat nie ma.

Zmienne pośredniczące - zmienne które pośredniczą. To ta zmienna która istnieje w obiektach badanych w domniemanych …

Zmienne uniwersalne - to takie zmienne zakłócające, które stale zakłócają proces badawczy

Zmienne okazjonalne - te, które występują od czasu do czasu, badacz nawet nie wie że one występują.

Wskaźnik - to pewna cecha, zdarzenie lub zjawisko na podstawie zajścia którego wnioskujemy z pewnością, bądź z określonym prawdopodobieństwem, bądź wreszcie z prawdopodobieństwem wyższym od przeciętnego iż zachodzi zjawisko, które nas interesuje.

Wskaźnik to empiryczne czynniki wskazujące, jaka jest badana cecha.

Aby komunikatywnie opisać zmienne bądź to ilościowo, bądź jakościowo musimy się posłużyć określonymi wartościami opisowymi - wskaźnikami.

M. Łobocki podaje, że wskaźnik to pewna obserwowalna postać zmiennej, która pozwala na wskazanie obecności interesujących badaczy faktów czy zjawisk. Wskaźnikiem danego zjawiska „Z” jest takie zjawisko „W”, którego zaobserwowania pozwala określić, iż zaszło zjawisko „Z”.

S. Nowak wymienia trzy rodzaje wskaźników:

1. Wskaźniki empiryczne - są wtedy, gdy zarówno cecha wskazywana jak i wskaźnik dają się zaobserwować. Tym samym relacja zachodząca między wskaźnikiem a cechą wskazywaną ma charakter związku empirycznego, rozstrzygalnego bezpośrednio na podstawie dokonanych obserwacji. Zaletą tych wskaźników jest możność sprawdzenia czy wskaźnik jest trafny.

2. Wskaźniki definicyjne - wskazują na rodzaj powiązania wskaźnika z wartością wskazywaną. Za ich pomocą definiowana jest cecha mająca być przedmiotem badania. Dobór wskaźnika do określonego zjawiska polega na uprzednim zdefiniowaniu pojęcia tego zjawiska, które wskaźnik ma wyrażać. Mają miejsce w przypadku, kiedy dobór wskaźnika jest jednocześnie zdefiniowaniem jakiegoś terminu (zmiennej).

3. Wskaźniki inferencyjne - mówimy o nim wtedy, gdy wskaźnik nie definiuje zjawiska wskaźnikowego i nie jest ono obserwowalne. O wystąpieniu danego zjawiska wnioskujemy w sposób pośredni, tzn., że dane zjawisko zaszło, choć ma ono charakter właściwości ukrytej. Posługujemy się nim w sytuacji, gdy np. zjawisko nie może być obserwowalne bezpośrednio, lecz jedynie możemy o nim wnioskować (inferować) na podstawie obserwacji wskaźnika. Np. występowanie podczas egzaminu wypieków na twarzy można przyjąć za wskaźnik inferencyjny stanu zdenerwowania studenta.

W badaniach pedagogicznych nie zawsze można posługiwać się jednym „czystym” wskaźnikiem. Niekiedy zachodzi potrzeba wykorzystania w badaniach innych wskaźników. Zależy to od rodzaju podjętej problematyki badawczej, przedmiotu badań jak i złożoności i umiejętności doboru wskaźników. Wtedy zachodzi potrzeba jednoczesnego wykorzystania wszystkich trzech uprzednio scharakteryzowanych wskaźników lub ich kombinacji.

Wskaźniki te można podzielić na:

• Wskaźniki definicyjno-empiryczne

• Wskaźniki inferencyjno-definicyjne

• Wskaźniki empiryczno-inferencyjne

• Wskaźniki empiryczno-definicyjno-inferencyjne

Wskazując na możliwość wykorzystania w badaniach różnych wskaźników, należy podkreślić, że trafność ich doboru uzależniona jest od znajomości związków łączących wskaźniki ze zjawiskami wskazywanymi.

Wariacje -

11. Próba badawcza i sposoby jej wyodrębniania

*osobne kartki

12. Teren badań i metody badań

Teren badań - Ustalenie terenu badań stanowi materialną podstawę czynności badawczych. Ten etap planowania zalicza się do metodologicznej części koncepcji pracy licencjackiej.

Pojęcie terenu badań obejmuje:

1        miejscowość, w której zakłada się przeprowadzenie badań

2        pojedyncze osoby lub zbiorowości społeczne

3        zjawiska i procesy.

Teren badań to jednak nie tylko odpowiednie terytorium, instytucja, placówka czy organizacja. Wybór terenu badań to przede wszystkim typologia wszystkich zagadnień, cech i wskaźników - jakie muszą być zbadane, odszukanie ich na odpowiednim terenie, u odpowiednich grup społecznych następnie wytypowanie rejonu, grup zjawisk i instytucji jako obiektów naszego zainteresowania.

Właściwy wybór terenu badań jest uzależniony od problemów naukowych i hipotez roboczych. Bardzo ważną kwestią w wyborze terenu badań jest jego uzasadnienie w koncepcji pracy. Chodzi tu o odpowiedni wybór osób, które mają być poddane badaniom. W przypadku badań małej grupy, badacz ma możliwość przebadania wszystkich jej członków. Jednak w wypadku badań środowiskowych, ma on do czynienia z liczną zbiorowością, której nie jest w stanie przebadać, najczęściej ze względów czasowych, ekonomicznych i nieobecności części członków zbiorowości. Prawie nigdy nie daje się zbadać całej populacji. Należy wtedy wyodrębnić jednostki, które będą reprezentować całość tej zbiorowości. Dobiera się wówczas próbę reprezentatywną populacji generalnej. Nie ma stałych reguł jej doboru, są jednak reguły pozwalające na jakościowy dobór próby, tak aby posiadała ona wszystkie cechy i wszystkie elementy populacji generalnej.

Metody badań - Z definicji wynika, że przez metodę badań będziemy rozumieć zespół zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego.

Można więc stwierdzić, że metoda jest pojęciem najszerszym i nadrzędnym w stosunku do technik i narzędzi badawczych. Ta prosta zależność znajduje swoje odbicie w procesie badawczym, kiedy przystępując do badań albo do rozwiązania określonego problemu, to w pierwszej kolejności wybieramy odpowiednia metodę - opracowując koncepcję założeń teoretycznego i praktycznego postępowania. Ta dopiero decyduje, mniej lub bardziej jednoznacznie o doborze stosownej techniki, a wybrana technika w sposób jednoznaczny wyznacza narzędzie badawcze.

Wybór odpowiedniej metody badawczej wymaga zrozumienia celów, którym badanie ma służyć. Warunkiem powodzenia badań jest szczerość podczas komunikacji badacza z badanym.

Określając metody badawcze należy pamiętać, by nie kierować się jedynie chęcią szybkiego rozwiązania problemu naukowego i zweryfikowania postawionych wcześniej hipotez roboczych, ale mieć również na uwadze ustalony teren badań. Wybór metod badawczych powinien być zatem  zgodny z wszystkimi wcześniejszymi elementami koncepcji pracy naukowej i stanowić logiczne ich następstwo.

Bardzo ważne przy doborze sposobu znalezienia odpowiedzi na problem badawczy jest to, iż musi on być zgodny z istotą przedmiotu badań oraz oparty na podstawach naukowych, czyli musi być zachowana procedura badawcza.

Dobrane metody badawcze powinny charakteryzować się takimi cechami jak:

1.      obiektywność - czyli okoliczności w jakich miało miejsce badanie nie mają wpływu na interpretację zgromadzonych materiałów

2.      rzetelność - czyli dokładność z jaką zostały określone zjawiska i procesy dydaktyczno - wychowawcze

3.      trafność - czyli uzyskane wyniki badań nie budzą wątpliwości

Cechy te są o tyle istotne, że dzięki nim mamy pewność, że użyta przez nas metoda jest odpowiednia i umożliwiła nam zgromadzenie potrzebnego materiału naukowego, by rozwiązać problem badawczy.

13. Narzędzia i techniki badawcze

Technika badań to czynności techniczne umożliwiające zdobycie optymalnie sprawdzonej wiedzy.

TECHNIKI BADAWCZE są to grupy dyrektyw związanych z posługiwaniem się określonymi narzędziami badawczymi.

Innym kryterium klasyfikacji podejścia badawczego są procedury badawcze, czyli sposób organizacji przeprowadzonych badań. Pod względem prakseologicznego spojrzenia na podejście badawczy, możemy je uznać jako proces tworzenia wiedzy. Proces ten składa się z czterech etapów:

1. Projekcja problemu badawczego związana z określeniem tematu i celu pracy, typu badań, modeli rozwiązań problemu badawczego, metod analizy danych, sposobu wyboru obiektu do badań;

2. rozwiązanie problemu badawczego - etap ten polega na ustaleniu plany badawczego, określeniu struktury, wskaźników oraz algorytmów pomiarowych jak i analitycznych i wykonaniu pomiarów;

3. generalizacja, czyli uogólnianie i wnioskowanie. Etap ten polega na analitycznym opracowaniu wyników różnych pomiarów, analizy statystycznej, merytorycznej oraz logicznej z uzyskanych wyników, formułowaniu wniosków i aplikacjach;

4. weryfikacja wiedzy - etap ten polega na analizie teorii i umożliwia rozpoczęcie kolejnego cyklu badań. Najważniejszą cechą podejścia badawczego jest wielowarstwowość i cykliczność jego struktury. Z reguły zaczyna się postawieniem problemu, zaś kończy uogólnieniami. Sformułowany wnioski, w obrębie jednego cyklu, staja się początkiem następnego. Proces ten cyklicznie powtarza się, może być nieskończony, co wskazuje na stopień zaawansowania i rozwoju danej dziedziny naukowej. Podejście badawcze to zjawisko, które samo koryguje się, bowiem uzyskane wnioski bądź hipotezy są wielokrotnie analizowane.

NARZĘDZIA BADAWCZE - narzędziem badawczym nazywany przedmiot, który służy do realizacji wybranej przez badacza techniki. Za ich pomocą zdobywamy informacje. Wśród nich wyróżnimy:

• ankiety;

• arkusz kalkulacyjny;

• testy dydaktyczne;

• kwestionariusze;

• testy socjometryczne;

• arkusze obserwacji;

• testy określające inteligencję oraz sprawność fizyczną;

• ergometr;

• twierdzenia i definicje;

• komputer;

• algorytmy numeryczne;

• model matematyczny;

9

---