Metodyka edukacji polonistycznej - zagadnienia do egzaminu

1. Aspekty pisania: techniczny, formalny, pragmatyczno-twórczy.

2. Aspekty czytania: techniczny, semantyczny, krytyczno twórczy

Czytanie według Brzezińskiej:

1.aspekt techniczny - kojarzenie znaków graficznych z fonicznymi. Jest to poziom podstawowy.

2.aspekt semantyczny - rozumienie znaczeń poszczególnych fragmentów tekstu czyli inaczej czytanie ze zrozumieniem

3,aspekt krytyczno twórczy - refleksyjny, krytyczny stosunek do odczytywanych treści i ich znaczeń, umiejętność korzystania z nich i przetwarzania.

Eve Malmquist wyróżnił jeszcze:

1.aspekt techniczny (czytanie funkcjonalne) - czytanie dla uczenia się

2.czytanie emocjonalne - literatura piekna, teksty literackie czytane dla przyjemności

3. Ćwiczenia przygotowujące dzieci do czytania ze zrozumieniem:

 Właściwą naukę czytania powinien poprzedzać okres ćwiczeń wstępnych. Do czynności objętych tymi ćwiczeniami należy:

- kształcenie słuchu fonematycznego, Kształcenie słuchu fonematycznego polega na ćwiczeniach, w których dziecko dokonuje rozróżnienia w brzmieniu głosek pod jakimś względem przeciwstawnych, np. dźwięcznych i bezdźwięcznych, twardych i miękkich, ustnych i nosowych, a także wyodrębnia głoski, występujących w różnych miejscach wymawianego słowa: na początku, w środku i na końcu. Przeprowadzając ćwiczenia w analizie dźwiękowo - słuchowej wyrazów trzeba pamiętać o tym, że ta sama głoska brzmi inaczej jako izolowana niż w obrębie słowa (np. głoska „b” jako izolowana brzmi dźwięcznie, jednak podczas wymawiania słowa „żabka” brzmi bezdźwięcznie - słyszymy ją jako „p”). W związku z tym bardzo ważne jest przestrzeganie zasady, aby od początkowych ćwiczeń przygotowujących do właściwej nauki czytania, a także do pierwszych ćwiczeń w nauce elementarnej dobierać tylko taki materiał słowny, w którym nie występują zniekształcenia głosek (zarówno w obrębie wyrazu jak i międzywyrazowe). We wstępnych, przygotowawczych ćwiczeniach nie stosuje się więc wyrazów, w obrębie których zachodzą upodobnienia, ubezdźwięcznienia(np.ławka,żabka), udźwięcznienia(np. także), zmiękczenia za pomocą „i”(np.ciasto), wyrazów z „j”(np.odjąć, objaśnienie), oraz z dyftongami (dwugłoskami typu: auto, audycja).

- sprawdzenie i doskonalenie artykulacji Podstawowym warunkiem skuteczności ćwiczeń artykulacyjnych jest bezbłędne odtworzenie brzmienia głosek izolowanych i zespołu głosek w wyrazie. Specjalnej troski wymaga dopilnowanie dokładności i precyzji ruchów narządów mowy, szczególnie zaś ruchliwości żuchwy.

- wyrabianie umiejętności dokonywania analizy i syntezy wzrokowej, słuchowej i mięśniowo - ruchowej. Analizie i syntezie słuchowej powinna towarzyszyć analiza mięśniowo - ruchowa w obrębie ruchów narządów mowy. Analizie poddaje się najpierw zdanie, następnie wyraz. Dzieci zdobywają pojęcie zdania w sposób praktyczny, przez stwierdzenie nauczyciela, że wypowiedź np. „Ala stoi”- to jest zdanie.

„Powiedziałam zdanie: Ala stoi. Powtórzcie to zdanie.”, następnie przez polecenie ułożenia innego zdania o Ali, a potem różnych zdań o kimś innym ( np. o koledze), lub o czymś, co znajduje się w zasięgu obserwacji dziecka, np. o kwiatku stojącym na oknie, itp. Pojęcie wyrazu wprowadza się również praktycznie na podstawie podziału zdania na wyrazy oraz towarzyszącej temu podziałowi informacji o liczbie wyrazów w wypowiedzianym zdaniu, np.

„ Ala stoi”. To jest zdanie. W tym zdaniu są dwa wyrazy: wyraz „Ala” oraz wyraz „stoi”. Pierwszy wyraz w zdaniu to: „Ala”, drugi to „stoi”. Powtórzcie pierwszy wyraz. Powtórzcie drugi wyraz. Powtórzcie całe zdanie.

Tego rodzaju ćwiczenie powinno być przeprowadzone kilka razy, za każdym razem z wydłużeniem zdania do trzech (np. „Ala stoi daleko”.), a nawet czterech wyrazów (np. „Mała Ala stoi daleko”). Za każdorazowym dodaniem wyrazu nauczyciel mówi, z ilu obecnie wyrazów składa się zdanie. Uczniowie powtarzają poszczególne wyrazy danego zdania, a następnie całe zdanie - jak przy zdaniu właściwym, składającym się z dwóch wyrazów. Po takim ćwiczeniu (rozbudowa zdania podanego przez nauczyciela), dzieci same podają proste zdania, składające się z dwu wyrazów, a następnie je rozwijają do trzech, czterech wyrazów.
     Niewskazane przy tego typu ćwiczeniach jest stosowanie wyrazów nie akcentowanych, które wymawiane są jako całości z wyrazami następującymi po nich (tzw. proklityki, np. do domu, na stole) lub przed nimi (tzw. enklityki, np. daj no, chodź że).
     Podziału wyrazu na głoski dokonuje się za pomocą oddzielnego, przedłużonego w czasie wybrzmiewania kolejnych głosek wyrazu, np. „Ewa E... wa, E - w... a, Ew...a.

Po wyćwiczeniu analizy należy przystąpić do ćwiczeń w syntezie - stanowi ona bowiem istotę czytania. Ćwiczenia w dokonywaniu syntezy głosek i liter mogą mieć dwie formy:

• jedna, to odczytywanie pewnej liczby różnych wyrazów składających się z poznanych liter,

• druga, to tworzenie nowych wyrazów.

Pierwszy typ ćwiczeń w syntezie wymaga przygotowania odpowiednich zestawów wyrazów na tablicy, na małych kartonikach, przeznaczonych dla każdego ucznia w klasie, lub na dużych kartonach - do demonstrowania grupie uczniów.
Drugi typ ćwiczeń w syntezie występuje w dwóch odmianach: otwartej i zamkniętej

     Pierwsza z tych odmian polega na tworzeniu wyrazów z poznanych liter, za pomocą alfabetu ruchomego; druga odmiana polega na tworzeniu nowych wyrazów z liter dowolnie wybranych z wyrazu podstawowego, stanowiącego punkt wyjścia do pracy (np. z wyrazu podstawowego „klasa” można ułożyć następujące nowe wyrazy: „las, laska, as, Ala, sala, kasa”).
     W toku dokonywania wstępnej analizy słuchowej niezbędne są ćwiczenia polegające na ustalaniu następstwa wyrazów w czasie - w analizie zdania (który wyraz jest pierwszy, który drugi?) oraz głosek - w analizie wyrazu (jaka głoska jest pierwsza, jaka ostatnia, jaka występuje w środku?), w analizie zaś wzrokowej - ćwiczenia w ustaleniu następstwa elementów (liter i części liter) w przestrzeni (na lewo - na prawo, na początku - na końcu, u góry - u dołu).

 W okresie wstępnym, przygotowawczym, mamy do czynienia z czytaniem pozornym, globalnym: dzieci dokonują rozpoznawania wyrazów i liter wprowadzonych w czasie ćwiczeń.
Całkowite przygotowanie do nauki czytania osiąga dziecko po zdobyciu następujących umiejętności (w kolejnych etapach):

- analizy zdania na wyrazy;

- analizy wyrazu na sylaby;

- wydzielania jako samodzielnej sylaby samogłoski rozpoczynającej wyraz (np. u - cho, o - ko, E - la);

- wydzielania jako części sylaby samogłoski rozpoczynającej wyraz (np. As );

- wydzielania spółgłoski znajdującej się na końcu wyrazu poprzedzonej samogłoską (np. ul );

- wydzielania spółgłoski znajdującej się na początku wyrazu i stanowiącej część sylaby zakończonej również spółgłoską (np. dom);

- wydzielania samogłoski na końcu wyrazu (np. mama, tata ).

4.cwiczenia usprawniające czytanie ze zrozumieniem

Ćwiczenia usprawniające technikę czytania i rozumienie:

- Labirynty - odczytywanie haseł z liter zebranych po drodze.

- Łączenie w pary wyrazów różniących się jedną literą.

- Podkreślenie wśród rozsypanych wyrazów wyrazów pięcioliterowych, sześcioliterowych itp.

- Przestawianie liter w podanych wyrazach - tworzenie pojęć: nazwy drzew, kwiatów, warzyw itp.

- Stawianie pionowych kresek w tekście pisanym ciągiem w celu wyodrębnienia wyrazów.

- Wyszukiwanie wyrazów ukrytych w podanych słowach.

- Dzielenie tekstu (wiersza) na wyrazy, wstawienie znaków interpunkcyjnych.

- Uzupełnianie luk w tekście wyrazami umieszczonymi poniżej.

- Wykreślanie z tekstu pomyłkowo umieszczonych wyrazów.

- Wykreślenie z tekstu wyrazów, które nie pasują do kontekstu.

- Ciche czytanie tekstu i wykonywanie poleceń sprawdzających zrozumienie treści.

- Nadawanie tytułów przeczytanym historyjkom.

- „Książka mówiona”:

prezentowanie początku książki mówionej przez osobę dorosłą,

dziecko kontynuuje czytanie z użyciem kasety magnetofonowej.

Zadaniem dziecka jest:

słuchanie tekstu, przy jednoczesnym śledzeniu go w książce,

słuchanie tekstu bez czytania,

streszczenie przeczytanego tekstu (ustne lub pisemne), dyskusja nad tekstem.

5.cwiczenia wzrokowe oraz orientacji przestrzennej przygotowujące do nauki czytania i pisania.

Rozwijanie spostrzegawczości wzrokowej:

- rozróżnianie liter

- miedzy obrazkami szukanie różnic

- układanie szeregu, ustalanie kolejności

- dostrzeganie różnych szczegółów z otoczenia

- mozaiki, układanki, bryły geometryczne

Orientacja przestrzenna:

Rozpoznawalna według swojego ciała:

- różnicowanie prawej i lewej strony ciała

- ogarnianie przestrzeni - co mam obok, za sobą, przed sobą

- odtwarzanie z pamięci

ĆWICZENIA USPRAWNIAJĄCE PERCEPCJĘ WZROKOWĄ ORAZ ORIENTACJĘ PRZESTRZENNĄ

1. Rozpoznawanie przedmiotów na obrazkach pokazywanych bardzo krótko.

2. Składanie obrazka z części.

3. Dobieranie części do całości.

• prowadzący rozdaje całe obrazki, które dzieci rozkładają przed sobą na stole. Następnie pokazuje początkowo dowolnie długo, potem coraz krócej górne połówki obrazków przeciętych. Dziecko, które rozpozna, że dana część rysunku jest częścią jego obrazka - otrzymuje pokazany fragment i kładzie go na odpowiednim obrazku.

Wyodrębnianie różnic między obrazkami ( dziecko otrzyma dwa obrazki podobne, różniące się kilkoma szczegółami. Dziecko odszukuje i wskazuje te różnice, wyszukiwanie z serii obrazków dwóch jednakowych ).

Układanie obrazków z części bez wzoru.

Odtwarzanie z pamięci uprzednio zaobserwowanych elementów i stosunków przestrzennych jakie między nimi zachodziły

• prowadzący układa na stole kilka przedmiotów . Zadaniem dziecka jest zapamiętanie jak największej liczby przedmiotów oraz wskazanie miejsc, na których leżały . Dziecku eksponuje się np. dwukrotnie te same przedmioty, ale zamieniamy ich układ . Zadaniem dziecka jest wskazanie różnic między dwoma kolejno eksponującymi układami przedmiotów.

• Ćwiczenia za pomocą figur geometrycznych - " dobieranka - nakładanka "

• pomoce : kartoniki z naklejonymi figurami geometrycznymi , takie same figury w takim samym kolorze dla każdego zestawu figur osobno w kopertach. Prowadzący demonstruje daną figurę, dziecko, które ma taki znak zgłasza się i układa go na swojej planszy.

• Odtwarzaniem rysunkiem z pamięci pokazanej na krótko figury geometrycznej .

• Układanie historyjek obrazkowych.

• Wyszukiwanie identycznych liter i sylab .

• Prowadzący pisze określoną literę i poleca wyszukać taką samą w tekście, który dziecko ma przed sobą i podkreślić ją. Następnie prosi o podniesienie kartonika z wypisaną daną literą. W dalszym etapie prowadzący pisze literę o podobnym do poprzedniej kształcie i ponawia polecenie, z tym że dziecko podkreśla ją w tekście innym kolorem ( a , o ). W dalszym ciągu układa się z tymi literami sylaby i dziecko wyszukuje je na kartonikach, podkreśla w tekście, układa z alfabetu ruchomego .

• Wyszukiwanie wyrazów z jednakową literą

• dziecko przyglądając się tekstowi ma zaznaczyć te wyrazy , w których występuje np. litera g , następnie wyrazy z literą np. d . Dziecko podkreśla litery na kolorowo.

• Lepienie z plasteliny lub układanie z drutu liter .

• Wyszukiwanie podobnych liter i sylab ( pokazujemy dziecku określoną literę i polecamy wyszukać taką samą w tekście i podkreślić ją, w dalszym etapie piszemy literę o podobnym do poprzedniego kształcie i ponawiamy polecenie z tym, że dziecko podkreśla ją innym kolorem : a-o , p-g , m-w , n-u , d-b ) .

• Wyszukiwanie i skreślanie liter.

• Układanie krótkich wyrazów i ich przekształcanie

• pomoce : koperty z obrazkami, kartoniki z literami drukowanymi. Np. obrazek jednej kury i obrazek przedstawiający kilka kur oraz kartoniki z literami : k , k , o, e , y , i , t .

• przebieg ćwiczeń : dziecko układa pod obrazkami podpisy z pojedynczych liter i odpowiednio przez zmianę litery je przekształca np. kura , kurka , kurki-kot , koty , kotek , kotki-ryba , ryby .

• Układanki sylabowe

• pomoce : seria obrazków przedstawiających zwierzęta, zabawki, środki lokomocji, kwiaty, rasy psów, przybory szkolne itp.

• Zestawienie sylab za pomocą zegara sylabowego

• pomoce : tzw. Zegar sylabowy składający się z 2 części , środkowej nieruchomej , na której wypisujemy pierwszą sylabę wypowiadanego słowa np. ko- oraz z części ruchomej , na której umieszczonych jest kilka sylab -za , -ce , -tek .

• przebieg zajęć : zadanie dziecka polega na takim przesunięciu zegara , aby dobrać sylabę , która razem z pierwszą tworzyłaby , wyraz wypowiadany przez reeduktora . Przykłady : ko-zak , ko-tek , itp. Za pomocą tego samego zegara można prowadzić ćwiczenia polegające na odczytywaniu wyrazów zaczynających się od tej samej sylaby. Wówczas reeduktor porusza zegarem, a dziecko odczytuje kolejno dwusylabowe wyrazy, w których tylko druga sylaba ulega zmianie .

• Dobieranie zdań do obrazków .

• " Zgadywanie liter " Na kartonie wykonujemy za pomocą patyczka ruchy pisania określonej litery i dziecko ma zgadnąć jaka literę napisaliśmy .

• Uzupełnianie liter w wyrazie ( dajemy listę wyrazów z brakującymi literami i polecamy uzupełnić ją )

• Segregowanie liter ( rozkładamy kartoniki z literami i polecamy dziecku wyszukiwać np. wszystkie "a” i ułożyć je w jednej kolumnie ) .

• Rozpoznawanie odmiennej litery w szeregu identycznych liter np. u , u , u , m , u ,

• Uzupełnianie w tekście brakujących detali

• pomoce : tekst ze " Świerszczyka " napisany na arkuszu papieru - w tekście tym opuszczono wszystkie " detale " literowe - kreski, kropki, ogonki i znaki interpunkcyjne Na dole arkusza umieszczono ten sam tekst drukowany w pełnej formie .

• przebieg ćwiczenia : polecamy dziecku uzupełnić wszystkie brakujące elementy liter i znaki przestankowe czerwoną kredką . Przy pracy dziecko może korzystać z poprawnego tekstu . Na zakończenie dziecko odczytuje tekst.

6.cwiczenia grafomotoryczne przygotowujące do nauki pisania

Szczególne znaczenie mają ćwiczenia graficzne przygotowujące do pisania. W czasie tych ćwiczeń wyrabiamy u dziecka nastawienie na pisanie ciągłym płynnym ruchem całych zestawów liter, co znacznie ułatwia opanowanie poprawnego pisania.

1. Malowanie. Rozluźnianie napięcia mięśniowego rąk
Celem tych zajęć jest ćwiczenie wykonywania dużych rozmachowych ruchów ręką, zmniejszających napięcie mięśniowe oraz ćwiczenie płynności ruchów okrężnych i postępujących od strony lewej do prawej.
Do malowania używa się długiego grubego pędzla miękkiego lub szczycinowego (jak do kleju). Dla swobodnego posługiwania się takim pędzlem trzeba trzymać go za górną część trzonka lub przynajmniej w połowie długości. Przy malowaniu ręka nie może opierać się o stół. W tej sytuacji podczas malowania można wykonywać duże, rozmachowe ruchy całą ręką. Ważny sposób trzymania pędzla - nie może być trzymany zbyt blisko nasady.
Do malowania najlepiej jest używać farb klejowych, gdyż łatwiej nimi pokrywać powierzchnię niż farbami akwarelowymi. Nie rozlewają się one, są łatwiejsze do rozprowadzenia.
Przykłady ćwiczeń

- Wypełnianie kolorem całej powierzchni papieru;
- Malowanie form kolistych;
- Malowanie form falistych;
- Malowanie dużych konturów rysunków.

2. Usprawnianie końców palców
Dzieci o słabej sprawności manualnej mają duże trudności z prawidłowym trzymaniem ołówka lub długopisu. Za duże napięcie mięśni powoduje usztywnienie palców utrudniając prawidłowe uchwycenie pisaka. Możliwa jest też odwrotna sytuacja - napięcie mięśni jest zbyt słabe, palce są wiotkie, trzymają ołówek zbyt lekko i łatwo go wypuszczają.
Dla poprawienia tej sprawności palców przeprowadzamy z dzieckiem zadania, w których pewne czynności muszą być wykonywane palcami. Początkowo muszą być one proste, potem trudniejsze. Najpierw więc stosujemy ćwiczenia, w których dziecko wykonuje ruchy palcami nie trzymając w nich żadnego przedmiotu, potem ćwiczy sam uchwyt pęsetkowy, a wreszcie trzymając przedmiot w palcach wykonuje coraz bardziej precyzyjne ruchy.
Przykłady ćwiczeń

- Stukanie czubkami palców;
- Malowanie suchym palcem (ścieranie farby z arkusza);
- Malowanie pęczkiem waty (ścieranie za pomocą wacika);
- Modelowanie w glinie i plastelinie;
- Wyrywanki i naklejanki;
- Nawlekanie koralików;
- Haftowanie na tekturkach z dziurkami

3. Ćwiczenia graficzne

Celem tego zestawu ćwiczeń jest wyrabianie płynności i precyzji ruchów ręki ustawionej w pozycji takiej jak przy pisaniu. Do ćwiczeń graficznych używamy głównie kredek ołówkowych i flamastrów. W początkowych ćwiczeniach można stosować kredki świecowe. W niektórych ćwiczeniach opisanych na końcu można wprowadzać rysowanie piórkiem.
Od początku ćwiczeń graficznych zwracamy uwagę na to, by dziecko miało prawidłowo ustawioną rękę i prawidłowo trzymało pisak. Ma trzymać go palcami wskazującym i kciukiem w odległości 2 - 3 cm od piszącego końca, opierając jednocześnie o zgięty palec środkowy. Górna część ołówka opiera się o dłoń między palcami wskazującym i kciukiem. Dłoń i przedramię powinny być oparte o stół i znajdować się w jednej linii. Często dzieci zbytnio zginają do siebie rękę w nadgarstku i unoszą go przy pisaniu. W tej sytuacji ręka bardzo szybko się męczy i dziecko nie może dostatecznie sprawnie wykonywać ćwiczeń.
Podczas pisania należy zwracać uwagę również na położenie drugiej ręki. Powinna ona całym przedramieniem i dłonią opierać się o stół.
Przykłady ćwiczeń

- Kreślenie form kolistych (ale za pomocą kredki lub flamastra);
- Malowanie kredkami konturowych rysunków;
- Kopiowanie rysunków (przerysowywanie przez kalkę techniczną rysunków konturowych);
- Rysowanie szlaczków i wzorów z elementów liter.

7. cwiczenia słuchowe oraz słuchu fonematycznego przygotowujące do nauki czytania.

Ćwiczenia kształcące słuch fonematyczny przebiegają w następującej kolejności :

1. Ćwiczenia w rozróżnianiu głosek w wymawianych słowach .

1. wybrzmiewanie kolejnych głosek w wyrazach

• wyszukiwanie ze zbioru 5 obrazków dwóch posiadających taką samą liczbę głosek w nazwie ( np. dom , las )

2. głoska w nagłosie

• wyszukiwanie ze zbioru 5 obrazków dwóch rozpoczynających się tą samą głoską ( np. baran , beret )

• głoska w wygłosie

• głoska w środku wyrazu

• Ćwiczenia

1. łączenie obrazków parami

1. zaczynających się na tą samą głoskę ( np. motyl - misa )

2. przekształcanie wyrazów na podstawie obrazków :

• różniących się jedną głoską ( np. las- pas , sok - sos )

• następny wyraz powstał przez :
  dodanie początkowej głoski ( as - las )
  dodanie końcowej głoski ( dom - domy ) itp.

3. układanie nowych wyrazów z pierwszych głosek nazw kolejnych obrazków np. ryba - autobus - krowa ---RAK

4. układanie " łańcuszka " obrazków wg. głoski w nagłosie i wygłosie

• Ćwiczenia z przewagą syntezy

• wyszukiwanie ze zbioru 5 obrazków jednego , którego nazwę podaje się głoskami lub sylabami

• wyszukiwanie ze zbioru 5 obrazków jednego , który nie posiada danej głoski

ĆWICZENIA SŁUCHU FONEMATYCZNEGO

ćwiczenia słuchowe w rozróżnianiu wyrazów bliskobrzmiących, różniących się tylko jedną głoską − nauczyciel wymawia daną nazwę, a dziecko pokazuje odpowiedni obrazek (spośród dwu lub czterech), np.: domek − Tomek, góra − kura, piec − pies, Burek − murek, koza − kosa, kasa − kasza, pasek − piasek.

1. " Co słyszę ? " Dzieci siedzą z zamkniętymi oczyma i wsłuchują się w ciszę. Po pewnym czasie określają, co słyszały: skrzypienie drzwi, świergot ptaków, rozmowy ludzi itd.

2. Głosy zwierząt Rozpoznawanie głosów zwierząt zarejestrowanych na taśmie magnetofonowej

3. Rozpoznawanie dźwięków połączone z próbą określania miejsca, z którego pochodzą, odległości, kierunku, liczby wydawanych sygnałów i ich natężenia.

4. Zabawa, w której dziecko kierując się dźwiękiem wydawanym przez ukryty przedmiot, stara się go odnaleźć.

5. Odtwarzanie struktur dźwiękowych na podstawie układów przestrzennych :
         Przed dzieckiem układamy grupy klocków po 2, 3,4, przy czym między grupami są mniejsze lub większe odległości. Zadanie dziecka polega na tym, aby patrząc na układ klocków odtworzyło go stukając w blat stołu Większym odległościom między klockami odpowiada dłuższa przerwa między stuknięciami, a krótszym odległościom - przerwy krótkie. Prowadzący wystukuje pałeczką odpowiedni układ dźwięków, polecając odtworzyć eksponowane ugrupowania dźwięków za pomocą klocków.

6. Prowadzący dyktuje zdanie, dziecko dzieli zdanie na wyrazy i rysuje schemat kreskami.

7. Prowadzący mówi zdanie, dziecko liczy wyrazy i tyle samo razy uderza w stolik.

8. Prowadzący wypowiada wyraz, dziecko ma podać pierwszą głoskę jaką słyszy na początku danego wyrazu.

9. Wyszukiwanie obrazków na daną głoskę
         Dziecko wyszukuje obrazki , na których przedstawione są przedmioty mające nazwę rozpoczynającą się np. a , o , s t, p . Dziecko może uzupełnić własnymi wyrazami liczbę wyszukiwanych nazw przedmiotów.

10. Podział wyrazów na sylaby
    Prowadzący rozkłada zestaw obrazków ( koło , lala, kotek ,buty).Dziecko nazywa obrazki i następnie dzieli wyrazy na sylaby.

11. Segregowanie obrazków wg. liczby sylab.

12. Wyszukiwanie z obrazków wyrazu najdłuższego(oko, las , okno , parasol ) lub najkrótszego.

13. Wyodrębnianie głoski w nagłosie wyrazu

1. Wyszukiwanie ze zbioru 5 obrazków dwóch zaczynających się na dana głoskę np., kot , krowa- na "k”

2. Wyszukiwanie nazw zabawek, których nazwy rozpoczynają się na daną głoskę.

14. Wydzielanie głoski wygłosowej np., lasss- do ćwiczeń wykorzystuje się wyrazy , których głoska wygłoskowa da się wydłużyć i nie ulega ubezdźwięcznieniu.
    A ) Wyszukiwanie ze zbioru 5 obrazków dwóch kończących się na tę samą głoskę ( parasol ,motyl).

15. Układanie wyrazów z pierwszych głosek pokazanych obrazków np., noc, okno, smok-nos ; rower, oko, kura -rok; zadajemy pytanie "Jaki nowy wyraz otrzymamy z pierwszych głosek ,które macie na obrazku ?''

16. Układanie " łańcuszka " obrazków według głoski w nagłosie i wygłosie kotki - indyk - krowa - aparat - tort

17. Liczenie i czytanie " słuchem "
    Prowadzący wypowiada wyraz mówiąc każdą głoskę osobno, wolno , stosując dłuższe przerwy np. b-a-l-o-n Zadanie dziecka polega na odgadnięciu , jaki wyraz został wypowiedziany oraz podaniu liczby słyszanych głosek.

18. Rozpoznawanie dyktowanych sylab w rozsypance. Prowadzący ma przygotowaną kopertę z różnymi sylabami:
    podobnymi - pa, po, pu, pe, pi
    różnymi - za, lo ,le ,ko ,ti
    dyktuje sylaby, dziecko wyszukuje z rozsypani

8.metoda analityczno-syntetyczna o podłożu fonetycznym i funkcjonalnym nauki czytania i pisania. Działania nauczyciela i czynności dziecka - od zdania i wyrazu do głoski i litery.

1. metoda analityczno-syntetyczna o charakterze fonetycznym (słuch) - dziecko buduje model głoskowy wyrazu, tyle kartoników ile głosek; różnicuje samogłoski i spółgłoski (przyporządkowuje czerwony kartonik z samogłoską a niebieski to spółgłoski). Na miejsce głoski wprowadzona jest litera. Model wyrazowy uzupełniany jest sukcesywnie tak jak dziecko poznaje litery.

Kolejność wprowadzonych liter może być różna.

2,metoda analityczno-słuchowa o charakterze funkcjonalnym (słuch+wzrok, metoda optymalna, możemy wprowadzać wszystkie litery, wyraz w całości)

W tej metodzie jednocześnie pracuje zmysł wzroku i słuchu. Dziecko słyszy, widzi wyraz, w którym pojawia się nowa litera. Wyodrębnia ją zarówno dokonując analizy słuchowej jak i wzrokowej, a potem następuje synteza słuchowa i wzrokowa.

9.wprowadzenie nowej litery - tok metodyczny:

1.nalezy stworzyć sytuację do ćwiczeń w mówieniu - rozmowa na temat ilustracji przedstawiającej przedmioty, elementy w których jest przedstawiona litera.

2.wyeksponowanie przez nauczyciela wyrazu podstawowego, ilustracji, lub przedmiotu - wyraz dosyć krótki, znany dzieciom, zgodny z wymową i pisownią (np. domek)

3.analiza i synteza wzrokowo-słuchowa wyrazu podstawowego. Ćwiczenie słuchu fonematycznego (wybrzmiewanie sylab, głosek - wymawianie całego wyrazu)

Np.domek

Wypowiadanie kolejnych sylab połączonych klaskaniem do - mek.

Wypowiadanie: spółgłoska klaśnięcie, samogłoska rozwarcie rąk.

Liczenie głosek w wyrazie podstawowym.

Budowanie wyrazów z kartoników: białe(głoski), czerwone(samogłoski), niebieskie(spółgłoski).

4.cwiczenia w analizie słuchowej różnych wyrazów. Sluch fonematyczny - maja rozpoznać głoskę w nagłosie, w śródgłosie i w wygłosie.

5.wprowadzanie - demonstracja drukowanej litery wielkiej i małej (nie uczyć pisac drukowanych liter)

6.zastapienie nową literą drukowaną kartonika białego.

7.demonstracja nowej litery pisanej wielkiej i małej

8.pokaz pisania litery (na tablicy następnie w liniaturze większej potem w mniejszej)

9.nauka pisania litery - pisanie bezśladowe - palcem w powietrzu; śladowe pisanie na kaszy, ręce, a potem na papierze

10.pisanie nowej litery wielkiej i małej w połączeniu z innymi literami

11.pisanie wyrazów w nową literą

12.pisanie zdań z wyrazami zawierającymi daną literę

13.czytanie prostych tekstów.

10.charakterystyka odimiennej metody nauki czytania Ireny Majchrzak.

- metoda stosowana tylko w przedszkolu (stosowane od 3 roku życia)

- pismo jest fenomenem graficznym- poznanie wzrokowe a nie słuchowe

- trzeba znaleźć dziecku moment zainteresowania, ze słowem pisanym -np. imię dziecka.

I etap- „imiona” - wizytówki z imionami dzieci,

II etap „ściana pełna liter” - w dwóch rzędach na ścianie wypisać wszystkie litery. Codziennie prezentujemy dzieciom jedną literę.

III etap - „targ liter” (w kopercie litery z imienia dziecka). Z tych liter dziecko ma ułożyć inny wyraz, gdy brakuje mu literki może się wymienić z kolegą.

IV etap „gra w sylaby” - na kartonikach są napisane sylaby i układa z nich wyrazy

V etap „nazywanie świat” 80 - 100 rzeczowników-wszystko to co wokół dziecka się znajduje. Dzieci mają odczytać wyraz i przyporządkować rzeczy która znajduje się koło dziecka.

VI etap „bank ilustracji” - około 80 ilustracji - te rzeczy które dziecko wcześniej nie miało szansy nazwać.

Wprowadza się książeczko. Dzieci czteroletnie potrafią już czytać te proste książeczki.

11.Trudność ortograficzne przeznaczone do opanowania w ramach edukacji polonistycznej.

- pisownia ó i u

- pisownia rz.

- oznaczanie miękkości

- pisanie samogłosek nosowych ę i ą

- pisownia wyrazów, w których zachodzi zjawisko utraty dźwięczności w wygłosie

- użycie wielkiej litery

12.zasady nauczania ortografii: systematyczności, profilaktyki, integracji, stopniowania trudności, aktywności, poglądowości, kontroli

1. Systematyczność - Należy za każdym razem uczulać dzieci na prawidłowy zapis od najprostszych wyrazów do poważniejszych

2. Zasada profilaktyki - błędom ortograficznym należ zapobiegać. Nauczyciel powianiem przewidzieć z jakimi wyrazami uczniowie będą mieć problemy

3. Zasada stopniowania - trudności ortograficzne należy w sposób stopniowy przekazywać podopiecznym od wyrazów prostych najtrudniejszych. (by zapobiec sytuacji ze dzieci umieją napisać gżegżółka a nie umieją napisać poprawnie góra.

4. Zasada integracji - zasada łączenia ortografii z innymi przedmiotami np. jest biologia i nauczyciel nie zwraca uwagi jak uczniowie piszą słowo grzyb, ponieważ uważa że ortografią należy zajmować się tylko na lekcjach polskiego.

5. Zasada aktywności - zasada ta mówi o tym że większe prawdopodobieństwo ze uczeń zapamięta pisownie jest w tedy jak sprawdzi pisownie danego słowa w słowniku.

6. Zasada poglądowości - właściwy dobór i celowe wykorzystanie różnych środków dydaktycznych.

7. Kolorowa ortografia - zasady kontroli i oceny.

14.rodzej ćwiczeń ortograficznych

• Przepisywanie ma na celu wyćwiczenie połączenia czynności ruchowej z pamięcią wzrokową. Uczeń zapamiętuje obraz graficzny wyrazu jako całość a następnie reprodukuje go w poprawnej postaci. Tego typu ćwiczenia stosuje się u dzieci młodszych ze względu na ich predyspozycje.

• Pisanie z pamięci to pośrednia forma między przepisywanie a pisaniem ze słuchu. Polega ona na zapamiętywaniu obrazu graficznego pojedynczego wyrazu lub zdania, które następnie zapisuje z pamięci. Wyobrażenia, które powstają w trakcie pisania z pamięci (wzrokowe, słuchowe i ruchowe) rozwijają spostrzegawczość, uwagę oraz świadomość ortograficzną. Pisanie z pamięci obejmuje dwa etapy czynności:

-      pierwszy polega na przygotowaniu problemu ortograficznego (a więc odczytaniu i omówieniu występujących trudności ortograficznych) przez nauczyciela i uczniów;

-       drugi etap to zapisanie zapamiętanego tekstu przez uczniów, następnie sprawdzenie go i ewentualna korekta.

Przed przystąpieniem do pisania należy uprzedzić uczniów, aby zwracali uwagę na występujące trudności.

• Pisanie ze słuchu czyli dyktando to ćwiczenie, które ma na celu usłyszenie słowa mówionego przez nauczyciela, następnie rozłożenie go na dźwięki i przyporządkowaniu odpowiednich znaków graficznych, a następnie zapisanie go. W procesie nauczania ortografii występują następujące rodzaje dyktand:

-       dyktando wprowadzające

-       dyktando utrwalające

-       dyktando sprawdzające.

• Pisanie z komentowaniem polega na dyktowaniu tekstu przez nauczyciela z równoczesną analizą ortograficzną dokonywaną głośno przez poszczególnych uczniów.

Rozróżniamy następujące rodzaje komentowania:

-       komentowanie pełne, w trakcie którego wyjaśniony jest cały zapis tekstu oraz występujące w nim reguły ortograficzne i zjawiska gramatyczne.

-       komentowanie pewnych grup wyrazów.

-       komentowanie pojedynczych wyrazów oraz tłumaczenie ich pisowni.

• Autodyktanda to połączenie elementów nauczania ortografii z ćwiczeniami stylistycznymi. Tego typu ćwiczenia przydatne są w pisaniu samodzielnych prac - wypracowań. Uczeń ma podane wyrazy, które mogą być wykorzystane w trakcie pisania przez niego pracy na podany temat. Wcześniej jednak wyjaśnione zostają występujące w nich trudności. Bardzo lubiana przez dzieci i młodzież forma ćwiczeń ortograficznych to zadania o charakterze gier dydaktycznych, różnych rozgrywek umysłowych typu: zagadki ortograficzne, krzyżówki, rebusy, łamigłówki, domina wyrazowe, szarady czy piktogramy. Formy zabawowe zawsze stwarzają dobry nastrój oraz wywołują emocjonalne zaangażowanie uczniów, a to sprzyja zapamiętywaniu ortogramów.

15.etapy pracy przy opracowywaniu zagadnień ortograficznych

Tok metodyczny obowiązujący przy wprowadzaniu trudności ortograficznych:

1.zgromadzenie materiału językowego zawierającego dana trudność ort.

2.analiza wyodrębnionego zjawiska ort

3.sformułowanie wniosku wypływającego z analizy

4.utrwalenie trudności ort

5.sprawdzenie stopnia przyswojenia

Podział ćwiczeń ort. Ze względu na etapy pracy nad zagadnieniem ort.:

1.ćwiczenia wprowadzające - zapoznanie z nową trudnością, z pisownią trudnych wyrazów

2.cwiczenia utrwalające - ich zadaniem jest utrwalenie wiedzy poznanej trudności ort.

3.cwiczenia sprawdzające - służą sprawdzeniu stopnia przyswojenia pisowni danej grupy wyrazów

16. ćwiczenia słownikowo-frazeologiczne, ich cel i rodzaje

Ćwiczenia słownikowo-frazeologiczne odgrywają ogromną rolę w kształtowaniu umiejętności posługiwania się przez uczniów językiem ojczystym.

Ćwiczenia słownikowe - leksyka dziecka; związek frazeologiczny - związek wyrazowy.

Podział związków frazeologicznych:

- frazy - uczeń pisze, deszcze pada, podmiot+orzeczenie

- zwroty - nadrzędną rolę pełni czasownik - pisze ładnie, idzie do domu, gotuje obiad

- wyrażenia - istota jest to, że jeden wyraz określa drugi: miła uczennica, ładna pogoda, bardzo dobry.

Podział związków frazeologicznych ze względu na stopień łączliwości członów związków :

- luźne - wyrażają potrzebną treść - biały papier, czarny papier (pałączenie wyrazowe których wyrazy łączą się)

- łączliwe - nie stałe, nie luźne po środku np. iść gęsiego

- stałe np. pięta achillesa

Słownik bierny „określa wyrazy, których znaczenie uczeń rozumie w danym kontekście, ale nie posługuje się nimi w swoich własnych wypowiedziach”.2

Słownik czynny to „zasób wyrazów używanych w toku wypowiedzi ustnej lub pisemnej uczniów, które są tylko rozumiane w kontekście, a które mogłyby być stosowane z pożytkiem w wypowiedziach uczniowskich”.3

Celem tych ćwiczeń jest:

• wzbogacanie słownictwa uczniów, czyli powiększanie zasobu rozumianych i używanych słów

• rozwijanie sprawności językowej - kształcenie poprawnego i komunikatywnego posługiwania się językiem ojczystym w mowie i piśmie.

Rodzaje ćwiczeń słownikowych:

1. Wprowadzenie nazw przedmiotów, zjawisk, cech, czynności oraz stosunków przestrzennych i czasowych.

2. Wyjaśnienie niezrozumiałych wyrazów poprzez pokaz desygnatu, opis, wskazywanie wyrazów zastępczych lub bliskoznacznych.

3. Gromadzenie zwrotów i wyrażeń zastępczych.

4. Grupowanie wyrazów wokół określonych tematów np nazwy zawodów,

5. Grupowanie wyrazów o znaczeniu przeciwnym i podobnym.

6. Zastosowanie nieznanych dziecku wyrazów w zrozumiałym dla niego kontekście.

7. Budowanie rodziny wyrazów - wyraz podstawowy i rodzian wyrazów pochodna od niego

8. Osobno frazy: słońce świeci, trawa rośnie

Osobno zwroty: świeci jasno, rośnie bujnie

Osobno wyrażenia: słońce żółte, trawa zielona

Dziecku prościej jest wtedy budować zdania oraz całe wypowiedzi. Nauczyciel oddziela zwroty jakie podaja dzieci.

9. Praca ze słownikami (ortograficzne, języka polskiego)

• wyjaśnienie dzieciom znaczeń nowo poznanych wyrazów:

- słowne objaśnienie, znaczenia wyrazów

- wyjaśnienie poprzez ilustrację

- odesłać dzieci do słowników

Rodzaje ćwiczeń frazeologicznych:

1. Układanie zdań z zastosowaniem nowowprowadzonego wyrazu.

2. Układanie zdań połączone z doborem uprzednio zgromadzonych wyrazów.

3. Stosowanie zastępczych wyrażeń, zwrotów i fraz.

4. Układanie zdań lub dłuższych wypowiedzi z podanymi wyrażeniami, zwrotami i frazami.np:

5. Rozwijanie podanych zdań przez dodawanie do nich części zdania w formie stałych związków frazeologicznych.

6. Stawianie przez nauczyciela odpowiednich pytań, wymagających zastosowania w odpowiedzi określonych związków frazeologicznych.

7. Pisanie przez uczniów pytań do podanych przez nauczyciela zdań,w których zastosowano nowe wyrażenia, zwroty lub frazy.

8. Wielokrotne redagowanie zdań na określony temat z wykorzystaniem coraz to innych związków frazeologicznych.

9. Wypisywanie przez uczniów odpowiednich wyrażeń, zwrotów i fraz z opracowywanych tekstów literackich; wykorzystanie ich we własnym samodzielnie przygotowanym tekście.

10. Pamięciowe opanowywanie wierszy, zagadek, fragmentów prozy itp.,a następnie wykorzystywanie zawartych w nich niektórych związków frazeologicznych w samodzielnie konstruowanej wypowiedzi na określony temat.

11. Sporządzanie słowniczków frazeologicznych.

12. Dzieci mają zapisac przysłowia o wiośnie - w domu podadza im je dorośli ( w przedszkolu zapamiętac przysłowie). Kalambury malowane - odgadnięcie jakie przysłowie dziecko namalowało

13. Rzucenie hasła - wyraz podstawowy i dzieci buduja związki np.: głowa i dom na głowie, oczko w głowie itd.

17.cwiczenia syntaktyczne (składniowe) ich cele i rodzaje.

Celem tych ćwiczeń jest:

• wzbogacanie słownictwa uczniów, czyli powiększanie zasobu rozumianych i używanych słów

• rozwijanie sprawności językowej - kształcenie poprawnego i komunikatywnego posługiwania się językiem ojczystym w mowie i piśmie.

Ćwiczenia syntaktyczne polegają na umiejętności zastosowania i konstruowania takich zdań, które najtrafniej wyrażają uwarunkowania i zależności przyczynowo-skutkowe zaistniałe w rzeczywistości pozajęzykowej, dostarczającej materiału do opowiadania. Wokół nich powinny się skupić ćwiczenia wzbogacające słownictwo i frazeologię.

Ćwiczenia syntaktyczne

Dzieci rozpoczynające naukę szkolną posługują się w języku mówionym wszystkimi typami zdań: pojedynczymi, złożonymi współrzędnie i podrzędnie. Jednakże wypowiadając się popełniają liczne błędy.

Doskonalenie sprawności językowej uczniów w młodszym wieku szkolnym powinno polegać na kształceniu praktycznej umiejętności poprawnego posługiwania się konstrukcjami syntaktycznymi.

Przykłady ćwiczeń:

1. Wyodrębnianie zdań w tekście.

2. Układanie zdań z rozsypanki wyrazowej.

3. Rozpoznawanie w zdaniu orzeczenia i podmiotu.

4. Rozwijanie zdań.

5. Tworzenie zdań złożonych przez łączenie w pary zdań pojedynczych.

6. Uzupełnianie zdań złożonych odpowiednio wybranym spójnikiem.

7. Kończenie rozpoczętych zdań złożonych.

8. Rozkład zdań złożonych na zdania pojedyncze.

9. Omawianie obrazków, ilustracji, historyjek obrazkowych

10. Stosowanie zdań pojedynczych oraz zdań złożonych współrzędnie i podrzędnie

11. Ćwiczenia w stosowaniu wyrazów o przeciwnym i wyrazów bliskoznacznym

18.


















---