Instytut Politologii Współczesne Chiny i źródła ich międzynarodowej pozycji ks. dr Artur Wysocki
I. Chiny - zagadnienia wstępne
Chińska Republika Ludowa-中华人民共和国- Zhōnghuá Rénmín Gònghéguó (Chiny kontynentalne) a Republika Chińska-中華民國-Zhōnghuá Mínguó (Tajwan)
Do 1971 r. rząd Tajwanu uznawany przez ONZ, jako prawowita władza kontynuująca cesarstwo i Republikę Chińską (od 1912 r.) obejmującą całe Chiny do czasu objęcia władzy przez komunistów w 1949 r. Obecnie Republika Chińska jest uznawana przez 24 państwa (2007), głównie niewielkie i słabo rozwinięte. Natomiast przez ChRL Tajwan uznawany jest za jedną z prowincji.
Dla uproszczenia: powszechnie używane Chiny i Tajwan (中华民国).
Nazwa „Chiny” od cesarza (dynastii) Qin, który zjednoczył kraj pod koniec III w. a.C. Chińska nazwa: Państwo Środka (中国-Zhongguo). Silny sinocentryzm - przekonanie o wyższości swej kultury nad innymi.
Jedna z najstarszych kultur. W zasadzie jedyna wielka kultura, która przetrwała. Początki historyczne, a nie legendarne - ok. 1, 8 tys. lat a.C.
Flaga, godło, hymn, stolica
Flaga: kolor czerwony z pięcioma żółtymi gwiazdkami, jedna duża i cztery ją otaczające. Oznaczać ma jedność narodu chińskiego pod przewodnictwem Partii Komunistycznej. Kolor czerwony jest symbolem rewolucji. Jednakże w Chinach kolor czerwony i żółty są również kolorami cesarskimi. Por. pięć „kierunków” geograficznych: 4+środek.
Godło: zawiera flagę, bramę placu Tiananmen, gdzie Mao Zedong proklamował powstanie ChRL, a także koło zębate oraz kłosy pszenicy i ryżu oznaczające jedność robotników i chłopów. Kolory: czerwony i żółty.
Hymn państwowy: „Marsz Ochotników” napisany w 1935 r. przez znanego pisarza Tian Han. Opisuje walkę Chińczyków wobec najazdu i okupacji Japońskiej. Melodię do hymnu skomponował Nie Er. Jest hymnem ChRL od 1949 r.
Stolica kraju: Pekin, coraz częściej w literaturze, prasie i wiadomościach - Beijing (北京), co oznacza „stolica północy”. (Pekin - wymowa południowa, która przyjęła się przez długi czas na Zachodzie). Beijing został ostatecznie stolicą Chin w 1644 r. (z małą przerwa w okresie międzywojennym i II wojny światowej; wcześniej również w XIII i XIV w.). Liczba ludności ok. 8 mln, całej aglomeracji ok. 18 mln.
Pierwsza stolica zjednoczonego cesarstwa Xi'an.
Położenie, obszar, ludność, język
Azja środkowo-wschodnia. Powierzchnia kraju 9 596 960 km². 4 miejsce na świecie po Rosji, Kanadzie i USA (z Tajwanem przed USA-3 miejsce). Polska z 312 685 km2 stanowiłaby 3,25% powierzchni. Dwa najbardziej odległe punkty: z północy na południe - ok. 5,5 tys. km, ze wschodu na zachód - ok. 5 tys. km
Liczba ludności: ok. 1,320 mld, ok. 1/5 ludności całego świata. Ważne „ok.”- wiele dzieci nie jest zarejestrowanych, ze względu na surową politykę „1 dziecka”. Polska z 38 mln stanowiłaby 2,88%. Warto przypomnieć, że Indie mają już 1,1 mld mieszkańców, co pokazuje wagę kontynentu azjatyckiego.
Język: oficjalny język ChRL - mandaryński; inaczej: putonghua (普通话), poza Hong Kongiem i Makao, gdzie obowiązującym jest kantoński. Znaki chińskie (zasięg chińskiej kultury - Japonia, Korea, do ok. XVII w., Wietnam - do końca XIX w.). Duże znaczenie kaligrafii. Uproszczone znaki od reformy lat 50-tych XX w. - tylko w Chinach kontynentalnych. Pinyin - najbardziej rozpowszechniony fonetyczny zapis znaków chińskich.
Klimat i ukształtowanie terenu
Trzy strefy klimatyczne: zwrotnikowa, podzwrotnikowa i umiarkowana. Biorąc pod uwagę rozległość terenu, stad wielka różnorodność jeśli chodzi o florę i faunę. Generalnie klimat na większości terenu jest kontynentalny, często przeważa nawet w pobliżu wybrzeży.
Większość terenu wyżyny i góry (ok. 2/3 powierzchni), tereny wyżynne i pagórkowate - ok. 20%, niziny - tylko ok. 18% powierzchni. Najwyżej położona wyżyna na świecie: Wyżyna Tybetu (4-5 tys. m n.p.m., zwana „Dachem świata”) otoczona najwyższymi pasmami górskimi: Karakorum (z K2 8611 m) i Himalaje (z Mount Everest 8848 m). Dwie główne niziny: Nizina Mandżurska na płn-wschodzie i Nizina Chińska na wschodzie. Rozległe pustynie: Takla Makan na płn-zachodzie kraju i pustynia Gobi na północy- przy granicy z Mongolią.
Bardzo ważne znaczenie rzek (w historii i obecnie również), zwłaszcza dwóch największych - Huang Ho (Huang he-黄河-Żółta rzeka), na północy i Jangcy (扬子江-Yangzi Jiang lub 长江-Chang Jiang-Długa rzeka), na południu. Wielki Kanał (Da Yunhe大运河) łączący dwie największe rzeki - największy na świecie sztuczny kanał. Łączy miasta Beijing i Hangzhou. Długość ok. 1780 km. Początki w V w. a.C., ukończony na początku VII w. p.C. Ponadto rzeka Xijiang (西江- z portem Kanton (Guangzhou), tzw. Rzeka Perłowa.
Podział tradycyjny i podział administracyjny
Tradycyjny podział - istotny dla zrozumienia historii jak i obecnej sytuacji społeczno-politycznej: na Chiny wewnętrzne (lub Chiny właściwe) i Chiny zewnętrzne [eng. Inner China (lub China proper) i Outer China].
Obecny podział administracyjny na prowincje: Anhui, Fujian, Gansu, Guizhou, Guangdong, Hainan, Hebei, Heilongjiang, Henan, Hubei, Hunan, Jiangsu, Jiangxi, Jilin, Liaoning, Qinghai, Shaanxi, Shanxi, Sichuan (Syczuan), Shandong, Yunnan, Zhejiang (22); regiony autonomiczne: Guangxi, Neimenggu (Mongolia Wewnętrzna), Ningxia, Xinjiang, Xizang (Tybet) (5), miasta wydzielone: Beijing (Pekin) Chongqing, Shanghai (Szanghaj) i Tianjin (4) oraz 2 Specjalne Regiony Administracyjne (SAR) - Hongkong (Xianggang; od 1997 r.) i Makau (Aomen; od 1999 r.).
Niższy szczebel administracyjny: prowincje, regiony aut. i SAR dzielą się na okręgi (prefektury), okręgi autonomiczne i miasta na poziomie okręgów (razem ponad 300), okręgi dzielą się na powiaty, powiaty autonomiczne, miasta-powiaty (2800), jednostką bazową zaś jest gmin (min. g. narodowościowe) lub dzielnica (w miastach).
Mniejszości narodowe i różnorodność kulturowa
Jakkolwiek Chiny są dość jednolite narodowościowo (przynajmniej proporcjonalnie), to jednak duże znaczenie kulturowe i historyczne mniejszości. Duże znaczenie w regionach autonomicznych - z reguły o mniejszej gęstości zaludnienia. Dominująca ludność rasy Han (stąd też jedna z nazw Chin oraz kreślenie języka jako język Han) - ok. 92%. Pozostałe mniejszości ok. 105 mln (8%): Zhuang (Guanxi) - ok. 16 mln, Mandżurowie - ok. 10,5 mln, Hui (Ningxia, Gansu, Xinjiang), Miao - ok. 9 mln (Hainan, Guandong), Ujgurzy - ok. 8,5 mln (Xinjiang, tu również Kazachowie, Kirgizi i Tadżycy), Mongołowie - ok. 6 mln. (Mongolia wewn.), Tybetańczycy - ok. 5,5 mln (Tybet i Qinghai).
Religie i filozofie:
Podstawowe Trio: konfucjanizm, taoizm i buddyzm określane jako Trzy Nauki-Religie (三教是一- San jiao shi yi). Taoizm (od „dao” 道-droga) - Laozi (VI w. a.C.) i Zhuangzi (369 - 298 p.n.e.). Konfucjanizm - filozofia społeczna, Konfuzi (Konzi; z łac. Confucius; 551 - 479); buddyzm - dociera z Indii (rozwój od IV-V w. p.C.; szkoła chan (jap. zen) - mahajany i tantryzm (lamaizm).
Religia ludowa (wierzenia ludowe) duże znaczenie dla kultury i życia ludzi, także wpływ na inne religie (synkretyzm).
Chrześcijaństwo: ok. 2%; od VI-VII w. Nestorianie z Bliskiego Wschodu najpewniej przez szlak handlowy (Jedwabny Szlak), mnich Benedykt-Polak (w XIII w.), Marco Polo, misje franciszkańskie i jezuickie (o. Matteo Ricci) etc.; ustanowienie oficjalnych stosunków z Watykanem w I poł. XX w., ChRL i Kościół patriotyczny, list Benedykta XVI do katolików w Chinach.
Islam: ok. 3% ludności (głównie mniejszość Hui i Ujgurzy).
-----------------------
Dodatek: Na egzamin: jeśli chodzi o stolice prowincji i miasta, wymagana jest znajomość wymienionych powyżej kilku największych miast: Shanghai, Beijing, Tianjin, Guanzhou-Kanton, Wuhan, Chengdu, Chongqing, 2 SAR-y: Hongkong i Makau, miast, które odegrały znaczącą rolę w historii: Xi'an (Shaanxi), Nanjing (Jiangsu), Hangzhou (Zhejiang) oraz stolice Tybetu-Lhassa i Xinjiangu-Urumqi.
Wyszukiwarka