Królestwo: Zoa
Podkrólestwo: Metazoa
Divisio: Eumetazoa
Triblastica
Protostomia
Coelomata
Typ: Mollusca
Podtyp: Aculifera
Gromada: Polyplacophora
Chiton sp.
Podtyp: Conchifera
Gromada: Gastropoda
Podgromada: Pulomonata
Helix pomatia
Lymnaea stagnalis
Planorbarius corneus
Cepaea nemoralis
Arianta arbustorum
Gromada: Bivalvia
Rząd: Filibranchia
Mytilus edulis
Pinna sp.
Pecten sp.
Ostrea edulis
Rząd: Eulamellibranchia
Dreissena polymorpha
Cardium sp.
Macoma balthica
Mya arenaria
Unio sp.
Anodonta sp.
Gromada: Cephalopoda
Podgromada: Dibranchiata
Rząd: Teuthoidea
Loligo vulgaris
Rząd: Octopoda
Octopus vulgaris
TYP: MOLLUSCA
W większości wolno żyjące. Symetria dwuboczna, może być zaburzona. U Polyplacophora metameria. Z odchyleniami składają się z:
głowy (dobrze rozwinięta u Cephalopoda, obejmuje narządy zmysłów, otwór gębowy i zwoje mózgowe);
worka trzewiowego (od strony grzbietowej tworzy fałd - płaszcz, między płaszczem a resztą ciała tworzy się jama płaszczowa, do której uchodzą przewody metanefrydiów, gruczołów rozrodczych, otwór odbytowy, narządy oddechowe, płaszcz może być przykryty muszlą, worek trzewiowy zawiera wszystkie narządy wewnętrzne);
nogi (obficie umięśnionej).
Redukcji mogą ulegać tylko głowa i noga. Rozróżniamy trzy typy morfologiczne:
wydłużenie przednio tylne z otworem odbytowym z tyłu;
wydłużenie grzbieto brzuszne z otworem odbytowym z przodu.
Muszę buduje konchiolina i kalcyt tworzący mezostrakum (warstwę porcelanową) lub aragonit tworzący hipostrakum (warstwę perłową). Warstwę zewnętrzną nazywamy periostrakum. Ścianę ciała buduje orzęsiony naskórek, do którego przylega włókniste dermis, potem mięśnie. Całość tworzy wór powłokowy. Mogą występować mięśnie wciągające głowę i nogę do worka trzewiowego. Mięśnie są gładkie. Układ nerwowy nawiązuje do płazińców, u Cephalopoda bardzo rozwinięty (dysponują pamięcią!). Mogą występować oczy, znów najlepiej rozwinięte u Cephalopoda. Narządami dotyku są czułki, wrażenia chemiczne odbierają osfradia. Do blastocelu wylewa się krew, celoma zredukowana do worka okołosercowego, gonad i metanefrydiów. Nabłonek układu pokarmowego orzęsiony. Układ składa się z jamy gębowej (gardzieli) albo zespołu bukalnego (jeśli występuje tarka i szczęki). Szczęki mogą być chitynowe lub konchiolinowe. Tarka składa się z mięśniowego języczka pokrytego ząbkami produkowanymi przez odontoblasty. Całość oparta jest na odontoforze. Do gardzieli uchodzą ślinianki, do jelita środkowego gruczoł trzustkowo-wątrobowy. Przewód wyposażony w mięśnie gładkie. Mogą występować skrzela grzebykowe (część osiowa z jedno lub dwustronnymi wyrostkami, we wnętrzu osi naczynia krwionośne). Mogą występować też skrzela wtórne lub oddychanie ścianą płaszcza (jama płucna). Układ krwionośny otwarty, serce po stronie grzbietowej. Metanefrydia uchodzą do jamy płaszczowej. Larwa trochofora z gruczołem skorupkowym. Może przekształcać się z żeglarka lub postać dojrzałą.
GROMADA: POLYPHACOPHORA
Morskie, spłaszczone grzbieto-brzusznie. Szczątkowa głowa. Płaszcz rozwinięty, zwisający i odwinięty, może zachodzić na szkielet zewnętrzny. Ten zbudowany jest z 8 płytek ułożonych grzbietowo. Składa się on z cienkiego peristrakum, tegmentum konchiolinowego impregnowanego węglanem wapnia oraz hipostrakum z węglanu wapnia. W warstwach tych obserwujemy kanaliki nazywane estetami. Płytki składają się z artikulamentum, którymi na siebie zachodzą oraz tylnego tegmentum. Układ nerwowy składa się z obrączki okołoprzełykowej oraz pary pni bocznych oraz nożnych. Estety odbierają wrażenia świetlne, mogą być wyposażone w soczewkę i ciało szkliste. Osfradia występują na ścianie jamy płaszczowej, odbierają bodźce chemiczne. Jama gębowa prowadzi do gardzieli (może być wysuwana), do której uchodzą gruczoły ślinowe i cukrowe (diastaza, glikogenaza). Do żołądka uchodzi gruczoł trzustkowo-wątrobowy. Jelito tylne tworzy pętle. Serce składa się z dwóch przedsionków i komory, otoczone jest workiem osierdziwoym. Lejki metanefrydiów otwierają się do osierdzia i uchodzą do jamy płaszcza. Zapłodnienie zewnętrzne, jajorodność, larwa trochofora.
GROMADA: GASTROPODA
Części wyraźnie zróżnicowane. Żyją w symbiozie z wiciowcami. Symetria dwuboczna zaburzona przez torsję. U niektórych występuje detorsja (odkręcenie worka trzewiowego).
Głowa oddzielona bruzdą, czułki, u większości także oczy. Worek okryty płaszczem, razem worek i płaszcz nazywamy trzewiopłaszczem. Może występować syfon, rurka zwinięta z brzegów jamy, doprowadzający powietrze do ew. jamy płucnej. Muszla składa się z ujścia i wierzchołka, jej skręty tworzą kolumienkę. Ujście może być zamykane wieczkiem (operkulum) lub epifragmą (wydzielina gruczołów). Nogę dzielimy na proto, mezo i metapodium, fałdy boczne nogi nazywamy epipodiami, mogą znajdować się na nich wyrostki (parapodia). U nagich mogą występować cerata, czyli wypuklenia ściany worka trzewiowego, w których na szczytowych częściach (knidosakach) tkwią parzydełka pochodzące od Cnidaria (kleptoknidoza).
Układ nerwowy składa się z par zwojów: mózgowych, nożnych i płaszczowych oraz podtarkowych i ściennych. Występują także zwoje nad i podtrzewiowe lub trzewiowe. Zwoje mózgowe znajdują się nad przełykiem, połączone są komisurą, odchodzą od nich zwoje podtarkowe, łączą się spoidłami ze zwojami nożnymi i płaszczowymi. Te ostatnie łączą się spoidłami ze zwojami ściennymi i trzewiowymi. U form ze skręconym workiem trzewiowym występuje chiastoneuria, czyli ósemkowate skręcenie zwojów. Występują statocysty. Na czułkach rinofory (wrażenia węchowe). Osfradia w pobliżu skrzeli, kontrolują jakość wody. Otwór gębowy może otaczać warga (fałd wora), przewód jest skręcony. Uwypuklenie żołądka może być wyposażone w pręcik rylcowy (zbudowany z białek i amylazy). Układ krwionośny składa się z serca, od którego odchodzi aorta rozgałęziająca się na naczynia głowy i nogi oraz trzewi, z których krew wylewa się do blastocelu, z którymi żyłami wracają do serca.
Larwa żeglarek ma zawiązki muszli, narządów, nogi, posiada oczy i czułki oraz żagielek.
PODGROMADA: PULMONATA
Brak skrzeli, wieczko występuje rzadko (nie dotyczy epifragmy). Hermafrodyty. Brak larw. Szczęka i tarka.
GROMADA: BIVALVIA
Symetria dwuboczna, brak głowy. Syfony wpuszczające i wypuszczające. W obszernej jamie płaszczowej obecne skrzela. Dwie połówki muszli mogą być połączone więzadłem oraz zamkiem. Muszlę zamykają mięśnie zwieracze. U form osiadłych często obserwujemy jamę bisiorową z gruczołem bisiorowym wytwarzającym nitki z substancji lepkiej, zwaną bisiorem. Może występować statocysta, para osfradiów. Wyrostek rylcowy. Rozróżniamy cztery typy skrzeli występujących w jamie płaszczowej:
listkowate, orzęsione wyrostki
nici, kolankowato wygięte w nić wstępującą i zstępującą
jw., ale nici dolnymi końcami połączone z nabłonkiem jamy płaszczowej
płytki zrośnięte ze ścianą worka trzewiowego i jamą płaszczową, dzieląc ją na część górną i dolną.
Serce składa się z komory i dwóch przedsionków, może być przebite jelitem. Brak barwników albo hemocyjanina lub hemoglobina rozpuszczona lub w ciałkach krwi. Zazwyczaj rozdzielnopłciowe. Zapłodnienie zewnętrzne. Może występować larwa glochidium.
GROMADA: GASTROPODA
Morskie, drapieżne. Głowa rozwinięta, duże oczy. Otwór gębowy otoczony czułkami lub ramionami (powstające z przedniej części nogi). Czułki są liczne, nitkowate, wciągane do pochewek, produkują substancje lepkie. U samców dwie pary czułków tworzą narząd kopulacyjny. Ramiona są mniej liczne (8 lub 10), mają przyssawki lub haczyki. Jedno lub dwa ramiona są u samców wykształcone w hektokotylus. Ramiona może otaczać lej (fałd głowy). W jamie płaszczowej skrzela, u sepii również gruczoł sepiowy. Poruszają się na zasadzie odrzutu lub za pomocą ramion.
Ciało pokryte miękkim worem. Naskórek gładki. Jak u innych, obfite gruczoły śluzowe. Niżej dermis (chromatofory) oraz pokład mięśni. Metaliczny połysk ciała pochodzi od irydocytów. Mogą występować narządy świetlne, czasem umieszczone na stylikach. Komory muszli mogą być przebite syfonem. Szkielet wewnętrzny chrzęstny. Układ nerwowy silnie skoncentrowany - pas nad przełykiem, dwie obrączki okołoprzełykowe. Od pasa odchodzą nerwy zmysłowe (np. oczu). Zwoje skoncentrowane wokół przełyku, otoczone chrząstką głowową (mózg). Mogą występować centra, kierujące pracą konkretnych narządów. U dwuskrzelnych występują zwoje gwiaździste. Powszechne są statocysty, brodawki węchowe i duże oczy. Celoma podzielona na dwie części, z czego przednia dzieli się na osierdziową i metanefrydialną, a do tylnej uchodzą gonodukty. Otwór gębowy otoczony wargą. Szczęki. Uchodzący do jelita tylnego gruczoł trzustkowo-wątrobowy jest podzielony morfologicznie na dwie części, enzymatyczną i wchłaniającą. Obok otworu odbytowego uchodzi gruczoł czernidłowy. Układ krwionośny prawie zamknięty, serce ma tyle przedsionków ile jest skrzeli. Komora z przegrodą niepełną. Od serca odchodzą dwie tętnice, otwierające się do blastocelu, którego zatokami krew płynie do żył. Liczba zatok często jest ograniczona. Hemocyjanina.
Para metanefrydiów, których lejki otwierają się do worka okołosercowego i uchodzą nefrydioporem do jamy płaszczowej. Rozdzielnopłciowe. Gamety wyprowadzane gonoduktem. Gruczoły nidamentalne u samic produkują otoczkę jaja. Nasieniowód łączy się z kieszenią Needhama w której produkowane są spermatofory (pakiety plemników). Zapłodnienie wewnętrzne, jajorodność. Jaja bogate w żółtko, telolecytalne (żółtko w jednym biegunie jaja). Brak larw.
PODGROMADA: DIBRANCHIATA
RZĄD: TENTHOIDEA
10 ramion, hektokotylusy. Muszla płytkowata, chitynowa.
RZĄD: OCTOPODA
8 ramion, jeden hektokotylus. U większości brak muszli.