Wykład 1

Filozofia polityczna jest filozofią obok ontologii )nauki o bycie) epistemologii (nauki o poznaniu) etyki estetyki kognitywistyki czyli filozofii umysłu.

filozofia polityczna i filozofia polityki to raczej to samo.

filozofia polityczna jest namysłem nad sprawami polityki państwa rządzenia namysłem w którym sięgamy do korzeni w którym pytamy o całość rzeczywistości a więc uprawiamy namysł nad polityką w odniesieniu do kfesti metafizycznych etycznych pytamy o naturę człowieka i o nature rzeczywistości w ogóle. pytamy o rzeczywistość nadprzyrodzoną i o granice ludzkiego poznania w ogóle o człowieka jako istote skończoną ograniczoną w swoich możliwościach, namysł filozoficzny jest namysłem w którym pytamy o całość rzeczywistości i siegamy do korzeni.

Jednym z głównych pytań filozofi politycznej jest pytanie o nature człowieka. W zależności od tego jak zrozumiemy nature człowieka to inaczej będziemy pojmowali porządek polityczny i inaczej będziemy go uzasadniali. Koncepcje natury ludzkiej występują od skrajnie pesymistycznych do radykalnie optymistycznych. Przykłady Hobbes Hobbes twierdzi że w stanie natury przekonujemy się jaki człowiek jest naprawde Hobbes jest pesymistą antropologicznym.

Człowiek z natury jest zły i w stanie natury jest niebezpiecznym zwierzęciem. Stan natury to pojęcie typowe dla filozofii politycznej, eksperyment myślowy polegający na tym, że zastanawiamy nad tym co by się stało gdyby załamał się porządek polityczny. Hobbes twierdził że w takich sytuacjach objawia się prawdziwa natura człowieka. Człowiek z natury jest próżny chciwy rządny sławy nieufny i trchóżliwy. Z tego wynika Hobbesowska koncepcja władzy i jej uzasadnieni. Władza musi stać ponad prawem musi być niepodzielna musi mieć charakter absolutny i nieograniczony.

Na drugim biegunie mamy Roseau i anarchistów, którzy reprezentują optymizm antropologiczny.

Człowiek jest z natury dobry a wszelkie zło bierze się z tąd że człowiekowi probóje się pewne rzeczy narzucić . Gdy człowiekowi narzuca się coś przymusem, przemocą i autorytetem to wtedy człowiek staje się zły. Ludzie pozostawieni sami sobie bez władzy zwierzchniej SA w stanie sami sobie poradzić. Sami się organizować, współpracować i współdziałać w sposób oddolny spontaniczny i pokojowy. Władza jest niepotrzebna a wręcz szkodliwa. Wszelkie zło pochodzi od wszelkich form władzy i autorytetu. To jest typowe myślenie dla filozofii politycznej. Pytamy jaki jest człowiek i jaka jest jego natura. Z tego wyciągamy wnioski na temat tego jaki powinien być porządek polityczny, jak należy go uzasadnić i jaka powinna być władza. Mimo różnych stanowisk filozofowie polityki zgadzają się co do tego, że istnieje w miarę uniwersalna niezmienna natura ludzka. To niestety od dłuższego czasu nie jest już oczywiste. Filozofowie polityki wychodza z założenia że nautra ludzka w swoim rdzeniu jest niezmienna. Uważają, że historia jest nauczycielką życia, ponieważ natura człowieka ujawnia się właśnie w historii. Ludzie zawsze walczyli o władzę, dobra materialne, bylu tchórzliwi, chciwi żądni sławy nieufni , ale też pragnęli wolności sprawiedliwości bezpieczeństwa. Uniwersalny charakter natury ludzkiej oznacza, że jest ona jedna i taka sama niezależnie od podziałów kulturowych, cywilizacyjnych. I narodowych.

Porównując filozofię średniowieczną Tomasza z Akwinu z Tomaszem Hobbesem możemy dostrzec pewną różnicę. Hobbes powie, nie istnieje nic poza ruchem i materią. Do materii i ruchu sprowadza całą duchowość człowieka i moralność. Moralność to dla Hobbesa czysta mechanika. Przyciąganie i odpychanie. To co przyjemne przyciąga a to co nieprzyjemne odpycha. Dobro jest przyjemne a zło jest nieprzyjemne.

Filozofoie średniowieczni chrześcijańscy np. Tomasz z Akfinunawiązuje natomiast do transcendencji i do Boga do prawa nautalnego.

Na tej podstawie widzimy, że sięganie do korzeni przez filozofię polityki jest konieczne, żeby zrozumieć konsekwencje takiego czy innego oglądu rzeczywistości. Inne są konsekwencje materializmu a inne filozofii która zakłada, że istnieje rzeczywistość duchowa, transcendentna i prawo naturalne które ma swoje źródło w Bogu.

Filozofia polityczna a politologia

Politologia jest nauką empiryczną natomiast filozofia polityczna jest normatywna, czyli opisuje jak być powinno. Opiera się jednak na empirii i nie jest oderwana od rzeczywistości. (Arystoteles, Tocquvill, Monteskiusz) Zadaje pytanie o to jaki ustrój jest najlepszy. Zadaje pytanie o to jaki porządek jest sprawiedliwy. Czy prawo jest sprawiedliwe. (w stosunku do prawa naturalnego) Pyta o wolność, dobro wspólne. Według politologii wa®tościowanie i mówienie o sprawiedliwości jest nienaukowe. Jest to wizja naukowości pozytywistyczna.

August Comte autor pozytywizmu.

Pozytywizm narodził się w połowie XIX wieku. W tym czasie powstawały też wielkie systemy metafizyczne np. wielki system metafizyczny Hegla.

Hegel powiedział jeśli fakty się nie zgadzają z teorią, tym gożej dla faktów.

Comte mówił, że trzeba odejść od myślenia teologicznego i metafizycznego. Nie możemy tłumaczyć rzeczywistości w odwołaniu do zjawisk nadprzyrodzonych a także w oparciu o spekulacje czysto intelektualne. Musimy się oprzeć na faktach na tym co obserwowalne. Potem ostrożnie to ugolólniamy i na tej podstawie formułujemy prawa a zbiór powiązanych ze sobą praw to teoria naukowa. Opieramy się na faktach po to, żeby zrozumieć aby przewidzieć aby zapobiec.

Po zawaleniu się koncepcji tronu ioutarza i po rewolucji francuskiej istniał strach przed tym co nadejdzie. Nasilała się radykalizacja. Powstawały ruchy socjalistyczne. Naukowe narzędzia pozytywizmu miały nad tymi procesami zapanować. Pozytywizm miał zapobiec katastrofie. Wizja naukowości politologii nawiązuje do nauk przyrodniczych.

Na tym tle filozofia polityczna nie wypada najlepiej i wydaje się nienaukowa. Skoro filozofia polityczna nie jest nauką to nie będzie finansowana. Filozofia ma problem z obronieniem swojego statusu nauczelni. Dlatego filozofia postanowiła się bronić. Jednym z obrońców filozofii był Leo Straus. Nawiązywał on do Platona i Arystotelesa. Ukazał w XX wieku ważność pojęcia prawa naturalnego. Krytykował pozytywizm nauk politycznych. Zastanawiał się czy o polityce w ogóle można rozmawiać bez wartościowana. Czy namysł nad państwem nad celami wspólnoty politycznej bez wartościowani. Straus stwierdził, że w żadnym wypadku tak postąpić nie można. Jest tak dlatego że polityka wiąże się z emocjami i ocneinianiem. To dotyczy nie tylko obserwatorów życia politycznego, ale i tych kórzy polityką zaują się na co dzień. Strauss odwołuje się do Arystotelesa. Nie zrozumiemy tego czym jest państwo i wspólnota polityczna jeśli nie odwołamy się do pojęcia celu wspólnoty politycznej. Takim celem jest dobro tej wspólnoty. Bez odwołania się do pojęcia dobra namysł nad polityką jest niemożliwy. Dlatego politologia jest tylko pozornie wona od wartościowania. Wartościowanie wkrada się tylnimidrzwiami. .Przykład stosunek do demokracji. Strauss nie znał politologa który nie uznawał by ustroju demokratycznego za dobry albo za najlepszy. Osobowość demokratyczna jest lepsza od autorytarnej w politologii. Osobowość demokratyczna tolerancyjna, otwarta na zmiany, aktywna, i osobowość autorytarna będąca jej przeciwieństwem. To jest oczywiste wartościowanie. Demokracja jest synonimem wszystkiego co dobre i szlachetne. Pojęcie to przestaje być precyzyjne i zatraca swoje kontury. Wszystkie dziedziny życia powinny się demokratyzować. Wartościowanie jest obecne implicite.

Innym przykładem jest typologia kultury politycznej

Kultura polityczna zaściankowa inaczej parafialna kultura polityczna poddańcza i kultura polityczna uczestnicząca.

Same pojęcia zaprzeczają neutralności aksjologicznej.

Typologie są pozornie opisowe.

Taka jest nautra polityki. Wartościowanie zawsze jest obecne w polityce. Skoro wartościowanie zawsze jest obecne to czyńmy wartościowanie w sposób jawny i bądźmy w stanie uzasadnić nasze stanowisko. Nauka która opisuje fakty skupia się na tym Cop tu i teraz. Tracimy z oczu alternatywe. Apsotyzujemy tu i teraz. Tracimy dystans oglądu i oceny.

Maks Weber

Wprowadził podział na sądy wartościujące i sądy o wartościach. Sądy wartościujące mają charakter normatywny. (czym jest wolność i tp) Nie SA neutralne pod względem etycznym. Takie sądy są niedopuszczalne. Sądy o wartościach muszą funkcjonować. (co ludzie uważają za sprawiedliwe) Politologia musi opisywać spory ideologiczne ale sama nie powinna zajmować w nich stanowiska. Sam weber był daleki od nauki wolnej od wartościowania.

Wpływ filozofii politycznej na rzeczywistość polityczną

Schematyczny wpływ filozofii politycznej na rzeczywistość polityczną

Są trzy możliwości.

Filozofia polityczna racej opisuje i uogólnia pewne zjawiska i tendencje obecne we współczesnej polityce. Analizje zmiany które już zaszły. (heglowskie sowa Minerwy wylatuje o zmieschu). Filozofia polityczna może w sposób właściwy odczytywać tendencje typowe dla epoki. (Hobbes Locke)

Filozofia polityczna w sposób zamirzony wpływa na rzeczywistość. (marksizm i Roseau i jego wpływ na filozofię francuską) Marks napisał w jedenastej tezie o Fojerbachu że filozofowie dotychczas interpretowali świat rozmaicie idzie nam o to aby to zmienić. Nie chodzi o analize świata tylko o zmianę świata. Analiza jest rozpoznaniem pola walki.

To na ile filozofia faktycznie wpływa na rzeczywistość jest pytaniem trudnym. Na pewno wpływają w sposób zasadniczy, ale jest to trudne do wyśledzenia w jakim stopniu.

Filozofia polityczna może legitymizować status quo. Uprawomocniać to jak jest obecnie. Przykładem jest filozofia Hegla z jego końcem historii. Model p0aństwa pruskiego jest ideałem. Podobną tezę proponował Fukuyama. (bezalternatywność demokracji liberalnej)

Wykład 2

Czym jest polityczność i polityka???

Problem ten ma znaczenie także dzisiaj. Jest to pytanie o kształt demokracji. Odpowiedź na pytanie czym jest poityka jest odpowiedzią na pytanie czym jest demokracja. Czy demokracja jest oligarchiczna czy republikańska. Czy polityka jest prowadzona tylko i wyłlacznie przez polityków czy obywatel ma być aktywny w polityce.

Arystoteles.

Polityka jest rozumiania jako sztuka rządzenia polis. Polis starożytne państwo miasto. Jest to szutka urzeczywistniania dobra wspólnego sztuka urzeczywistniania dobrego życia obywateli. Cel jest bardzo ambitny. Jak mają się do siebie te sformułowania. Czy dobro wspólne i i dobre życie obywateli pkrwyają się??? Bardzo często przedstawia się myśl starożytną tak, że obywatel dla dobra ogółu musin poświęcić swoje dobro. Czy to jest właściwe oczytanie???? Etyka arystotelesowska jest etyką obowiązków a nie etyką prawa. Etyka cnót a nie praw. Dzisiaj w nowożytności przeważa podejście etyki praw. (doktryna rpaw człowieka) Twierdzi się że Arystoteles uważał, że obywatel ma obowiązki, które wynikają z cnót które praktykuje. W etyce arystotelesowskiej właściwie nie chodzi o to żeby człowiek poświęcił swoje dobro dla dobra ogółu tylko jeśli właściwie rozumiemy etykę arystotelesowką i szczęście, to dobro oguł€ pokrywa się z dobrem obywatela. Nie ma konfliktu i koneicnzości poświęcenia jednego dobra dla drugiego. Państo jest wspólnotą szczęśliwego żuycia obejmującą rodziny i rody dla celów doskonałego samowystarczalnego bytowania. Polityka w tami rozumieniu dotyczy całego człowieka. Nie dotyczy tylko jednej roli społecznej. Polityka to sposób życia. Uczestniczy się w polityce cały czas. Polityka jest nieodłącznie związana z etyką. Państwo jako wspólnota wznosi się ponad tę rzeczywistość związaną z pytowaniem rozumianym jako zaspokajanie potrzeb wynikających z ze zwierzęcej natury człowieka. We wspólnocie politycznej życie człowieka zyskuje wymiar w pełni etyczny i w pełni realizuje się człowieczeństwo. Człowiek jest zwierzęciem politycznym. Dla starożytnych nie ma rozróżnienia na politykę i społeczeństwo. Polityka jest we wszystkich wymiarach życia człowieka. Jest nim z natury dlatego ze potrafi mówić i komunikować się z innymi. Potrafi też rozróżniać dobro i zło. Istnieje natura człowieka i możemy ją poznać. Natura człowieka jest ściśle powiązana z rozumieniem szczęścia. Szczeście polega na użyczywistnieniu natury ludzkiej. Człowieka od innych zwierząd odróżnia rozumność. Szczęście to życie zgodne z rozumem który nakazuje umiar i jest podstawą cnót etycznych. Umiarkowanie sprawiedliwość męstwo roztropność. To daje szczęście. Majątek sława i wszystko inne jest nietrwałe i nie daje prawdziwej satysfakcji. Praktykowanie cnót jest wpełni możliwe we wspólnocie politycznej. Człowiek może być roztropny zabierając głos w zgromadzeniu. Może być sprawiedliwy oceniając jakieś rzeczy. Może być mężnyn broniąc państwam. W ten sposób w pełni realizuje swoje człowieczeństwo. W tej koncepcji nie ma konfliktu dobra jednostki i dobra ogółu. Państwo jest czymś ważniejszym i piękniejszym od jednostki. Obywatel to wolny mężczyzna mieszkaniec Aten. Obywatelami nie były komiety i niewolnicy oraz dzieci, obcokrajowcy potomkowie nieobywateli oraz ludzie wolni zarabiający na życie pracą. Obywatelstwo w republice ma charakter ekskluzywny. Większość mieszkańców nie jest obywatelami. To jest często zarzut stawiany republikańskiemu rozumieniu polityki. C Schmidt powiedział, że zasadą demokracji jest równość ale to oznacza, że są tez nierówni. Podstawą równości jest rozumienie obywatela. Podstawą może być narodowość. Równość zakłada nierówność i wykluczenied. Rebusiki są z zasady nietolerancyjne i nie uznają równości.

Obywatel u Arystotelesa uczestniczy w życiu państwa w sposób aktywny. Jest to prawo a nawet obowiązek uczestnictwa w zgromadzeniach narodowych, sądach i w piastowaniu urzędów. Obywatel uczestniczy w stanowieniu prawa, jego egzekwowaniu i orzekaniu o tym czy prawo jest przestrzegane. Trzeba mieć czas i możliwości finansowe żeby w tym uczestniczyć. Państwo republikańskie (państwo miasto) nie może być zbyt duże. Powinno być na miarę człowieka. 6 7 tys obywateli. Arystoteles uznaje w pewnym momencie że w dobrym ustroju obywatele muszą uczestniczyć w życiu państwa. Jeśli nie chcą należy ich do tego zmuszać. W dobrze urządzonym państwie (politeja) ubogim należy płacić za uczestnictwo w polityce bogatych należy przymuszać. Mają prawo a nawet obowiązek uczestnictwa w polityce. Perykles w mowie pogrzebowej powiedział.”jesteśmy państwem w którym obywatele nieuczestniczący w polityce są uważani za nieużytecznych. (idiotek)” To jest podstawą do zarzutu liberałów. Człowieka nie można przymuszac do uczestnictwa w polityce. Człowiek musi być wolny od polityki. Obywatel w starożytnych Atenach był jednocześnie żołnierzem. Perykles w mowie pogrzebowej oddał etos tego stylu życia. Powiedział: „dla nas szczęście polega na wolności ale wolność opiera się na męstwie” R. Dahl twierdził w związku z tym, że podstawą demokracji były zmiany w dziedzinie wojskowości. W V wieku w Atenach coraz mniejsze znaczenie podczas bitwy miały rydwany i konnica a coraz większe znaczenie miała piechota. Właścicielem środków przemocy jest sam obywatel. Hoplici to klasa średnia którą stać na tarczę i miecz. Ci ludzie w bitwie mają coraz większe znaczenie i w konsekwencji domagają się większego wpływu na losy państwa. Domagają się współuczestnictwa w polityce. To jest rys typowo republikański. Solon powiedział, ze jeśli dzieje się coś złego w państwie (zamieszki) to wtedy każdy obywatel ma obowiązek wyjść z bronią na miasto i przeciwstawić się temu. Dla starożytnych wielikość państwa była czymś oczywistym. Zgromadzenie ludowe nie może być anonimowym tłumem. Obywatele muszą się znać. Ważna jest przyjaźń. Przyjaźń rozumiana jako więź moralna łącząca obywateli czyli moralność, solidarność,. Państwo jest wspólnotą. Nie jest to zatomizowane społeczeństwo. Państwo nie może być za małe bo musi być samowystarczalne ekonomicznie. (autarkia)

Myśl polityczna Niccollo Machiavelli

Myśl miachiavellego jest najtrudniejszą myślą jeśli chodzi o interpretację. Między Księciem a komentarzem do dziesięcioksięgu Tytusa Liviusza jest taka różnica, że Ne wiadomo czy to był jeden autor. U machiavellego mamy doczynienia z radykalnym zerwaniem z klasyczną filozofią polityczn.a Piccolo oddzielaa etykę od polityki. Pełnił urząd w czasie republiki po odsunięciu Medyceuszy. Był odpowiedzialny za sprawy wojskowości i dyplomacji. Stworzył milicję obywatelską. Silna republika musi się opierac na wojsku ludowym a nie na wojskach najemnych. Machiavelli znał praktykę polityczną. Medyceusze wrucili do władzy i machiavelli został oskarżony o nielojalność. Wycofał się z polityki i osiadł na wsi. Zaczyna pisać swoje najważniejsze dzieła. Powstaje książę i równolegle jego drugie dzieło. Podejście Piccolo do polityki jest podejściem historyka. Nie formułuje żadnych ogólnych tez. Tezy jakiekolwiek muszą być odniesione do konkretnej sytuacji politycznej. W księciu machiavelli jest doradcą tyrana i jest arcy cyniczny a w drugim dziele dla niego ideałem jest wolny człowiek w wolnym państwie. (republikanizm) W księciu machiavellli dokonuje zerwania z filozofią poorzez oderwanie etyki od polityki. Rządzący powini kierować się przedewszystkim racją stanu. (dbanie o dobro państwa) W imie takich celów książę ma obowiązek postępować nieetycznie. Trzeba być lwem i lisem. Trzeba używać siły i podstępu. W imię racji stanu trzba postępować nieetycznie jeśli to da dobry skutek. Z tym wiąże się szereg bardzo cynicznych uwag. Książę dotyczy sytuacji w której nowy człowiek przejmuje władzę. Jego władza nie jest uświęcona tradycją. Może być uznany za uzurpatora. Trzeba zabić tych którzy przeciwstawiają się władzy twojej ale trzeba zrobić to na początku żeby potem można było okazać sprawiedliwość i miłosierdzie. Jeśli zostawiasz przy życiu jakihś członków rodu zostaw im tez majątki. Ludzie z czasem zapomną utratę ojca ale nigdy nie zapomną utraty ojcowizny. Postaraj się o to żeby się dziebie bali ale nie wywołuj nienawiści. Prowadzi ona człowieka do postępowania irracjonalnego. Bądź obłudny i udawał dobrego i pobożnego jeśli do służy rządom. Bądź wiarołommny i torzymój słowa tylko wtedy kiedy się to opłaca. Jeśli odczuwasz w sobie autentyczną pokusę czynienia dobrze to musisz ją w sobie zwalczyć dla dobra pańswa. Bądź obłudny, ten który oszukuje zawsze znajdzie takiego co da się oszukać. Te uwagi an temat tego jak powinien nowy Książe się zachowywać nie SA aż tak oryginalne. Większość tych uwag znajdziemy już u Arystotelesa. Tryan żeby zachować swoje rządy musi udawać dobrego. Tyran żeby zachować swoją władzę musi dbać o konflikt pomiedzy obywatelami. Obywatele nie mogą się przeciw niemu zjednoczyć. Arystoteles uważ że tyrania jest lepsza od stanu anarchii i wojny domowej. Dlatego pisze co sprzyja utrzymaniu władzy w tyranii. U miachaivellego polityka staje się autonomiczn…ą dziedziną oderwaną od moralności i od religii. Staje się domeną polityków. Sam Piccolo nie używa pojęcia polityki w takim znaczeniu.Tkwi jeszcze w tradycji arystotelesowskiej i zdaje sobie sprawę że taka polityka to sztuka utrzymania tyranii i jest6 to antypolityka.

Nowe znaczenie słowa polityka pojawia się kródko po machiavellim w XVI wieku we Francji. Politykami SA nazywani ci którzy reprezentują trzecią partie w ramach wojny religijnej. W swoim przekonaniu działają oni na rzecz racji stanu i zakończenia wojny domowej. Oni nawiązują do Machiavellego i oni SA skazani na ateizm. Polityka jest to już sztuka zdobycia i utrzymania władzy. Polityka rządzi się swoimi prawami i machavelli stwierdza że polityka zawsze wiąże się z podziałem na lódsd i możnych. Możni to pretendenci do sprawowania władzy. Ten kto chce przejąć władzę musi sobie zadac pytanie, czy chce oprzeć ja na możnych czy na ludzie. Te dwie klasy zawsze są ze sobą w konflikcie. Machiavelli mówi zadbaj o poparcie ludu. Jeśli masz poparcie ludu możni nie odwarzą się przejąć władzy.

Oprucz tego Ma chiavelli jest gorącym zwolennikiem republikanizmu. Jako historyk jest znawca staro…żytnego Rzymu i jest on dla niego ideałem w każdej sferze. Starożytni rzymianie przewyższali jego epokę pod każdym względem. Stwierdza, że studiując historię starożytnego Rzymu możemy odpowiedzieć sobie na pytanie co robić dzisiaj> Piccolo jest przedstawicielem pesymizmu antropologicznego. Człowiek pragnie władzy, dąży do słaey, pragnie wolności, bezpieczeństwa i jest tchórzliwy. Opiera się Piccolo na obserwacji historyka. Republika to ustrój w którym panuje równość i w którym rządzący są wybierani. Republika żeby dobrze funkcjonowała musi mieć dobre prawa i obyczaje które nawzajem się wspierają. Obywatel republiki powinien mieć cnoty republikańskie. Są to honor męstwo zdecydowanie konsekwencja i piccolo przeciwstawia je cnotom chrześcijańskim. Miłosierdziu, odwróceniu się od spraw świata, pokorze i samozaparciu. Cnoty wiąrzą się z mirtu i fortuną. Mirtu to cnoty republikańskie a fortuna to przeznaczenie. Piccolo nawiązuje do starożytności i pogaństwa. Przeznaczenie i los to były najważniejsze bóstwa. Przeznaczenia i lsu nie można zmienić ale można nad nim zapaować praktykując cnoty republikańskie. Nie można działać wbrew przeznaczeniu, ale człowiek zdecydowany jest w stanie wprzęgnąć przeznaczenie w cel który chce osiągnąć. „szczęście sprzyja lepszym” Przeznaczenie ma to do siebie, że dosięga każdego. Cykliczny rozwój i upadek. Wojsko złożone z obywateli walczy o swoją wolność. I tu jak u Arystotelesa pojęcie obywatela jest powiązane z poświęcaniem żcia dla swojego państwa i swojej wolności jako obywatela. Konflikt pomiędzy ludem a możnymi może być źródłem wolności. To, że możni są zawsze w konflikcie z ludem pozwala na równoważenie się władz i w efekcie daje to wolność. W Osiecku Machiavelli przedkładał dobro państwa nad zbawienie duszy księcia. Praktycznym celem politycznym dla Machiavellego było zjednoczenie Włoch. Dla niego głównym wrogiem tego celu było państwo kościelne. Państwo to zapobiegało zjednoczeniu Włoch. Wzorem niedoścignionym był dla piccolo starożytny Rzym. Machwiavelli jest konsekwentny ponieważ dla niego ideałem był starożytny Rzym. Było tak dlatego ponieważ tylko republika jest skuteczna. Republika rzymska stworzyła imperium i zapanowała nad całym światem. Najskuteczniejsze są dobrze urządzone republiki. Obywatele musza być gotowi walczyć w imie tych ideałów. Celem jest potęka chwała i sława na wieki. Wolność dla niego nie jest celem samym w sobie tylko wielkość państwa. W związku z tym trzeba za każdym razem rozpatrywac okoliczności historyczne i w pewnych momentach tyrania jest najskuteczniejszym ustrojem. Dzieje się tak wtedy gdy tworzymy nowe państwo. Żeby zjednoczyć Wóchy potrzebny jest tyran. Siła która buduje jest godna pochwały. Rozumienie nowożytne polityki ma swojen źródła w kryzysie republiki Florentskiej. Machiawelli rozwija myśl republikańską i pokazuje znaczenie konfliktu. Konflikt może być źródłem wolności. (czerpie z tego republikanizm amerykański).

Wykład 3

Maks weber postrzega politykę jako zawód i powołanie. Pisze w swoim artykule. We wszystkich związkach politycznych, o dużym zakresie działania tzn. takich które wykraczają poza zakres i zasięg działania małych wiejskich kantono w. ale wszystkie większe w których odbywają się periodyczne wyborty sprawujących władzę uprawianie polityki jest w swoim czasie działaniem osób realizujących swoje interesy polityczne. Tzn relatywnie mała liczna osób zasadniczo zainteresowana życiem politycznym a więc udziałem we władzy politycznej werbuje sobie stronników prezentuje siebie lub swoich protegowanych jako kandydatów wyborczych zbiera środki pieniężne i rusza na połów głosów.

Carl Schmidt

Jego rozumienie polityki jest bliższe rozumieniu weberowskiemu czyli oligarchicznemu a nie republikańskiemu. U chmitta tylko w sytuacji wyjątkowej polityka angazuje całego człowieka. Talą wyjątkowa sytuacją jest wojna (wojna jako możliwość polityki zawsze istniejie) Wtedy w czasie wojny musimy poświęcic wlasne życie a także zabijac innych. Filozofia shcmitta przypomina nam o powadze polityki. Polityka nie sprowadza się do zarządzania i do ciepłej wody w kranach. Polityka jest starciem światopoglądów. Konflikt a nawet wojna jest nie unikniona. Polityka jest zajęciem poważnym. Schmidt inspirował się Hobbesem i Demistrem. Republika weimarska i przemoc w polityce ukształtowały myślenie o polityce Carla. Jest to myślenie z perspektywy stanu wyjątkowego. Nie jest to myślenie o polityce z punktu widzenia codziennego zarządzania sprawami państwa. Sytuacja wyjątkowa, wojny domowej ujawnia istotę polityki. Dopiero patrząc na politykę z punktu widzenia sytuacji wyjątkowej widzimy czym jest polityczność. Podobnie jak piccolo machiavelli. (nowy książę wprowadzenie nowej władzy) Carl Schmidt w soich dziełach porusza rozmaite watki filozofii politycznej i definiuje najkważniejsze pojęcia. Jego dzieła to: Pojęcie polityczności, Teologia polityczna, Duchowa i historyczna sytuacja dzisiejszego parlamentaryzmu i Nomos ziemi. Carl Schmidt jako teoretyk prawa w swoim własnym rozumieniu skupiał się na definiowaniu pojęć. Objaśnia precyzyjnie czym jest sówerennosc, czym się różni demokracja od liberalizmu, czym jest polityczność, czym jest dyktatura. Żeby zrozumieć filozofię polityczna shcmitta trzeba je odczytać między wierszami. Wspólnym mianownikiem wszystkich wątków z zakresu myśli politycznej poruszanych przez niego jest Krytyka liberalizmu. Myśl Schmidta jest zdecydowaną całościowa krytyką myśli liberalnej. Krytyce liberalizmu słóżą takie pojęcia jak suwerenność, decyzjonizm i polityczność. Przy pomocy tych pojęć zwalcza liberalizm. W „teologii politycznej” jest opisane pojęcie suwerenności. Suwerenny jest ten, kto decyduje o stanie wyjątkowym. Ta definicja suwerenności nawiązuje do wcześniejszych definicji tego opjęcia Jean Bodin Suwerenność jest niepodzielna niezbywalna. Jest władzą najwyższą. (tak uważał Bodin) W tym czasie pojęcie suwerenności miało charakter polemiczny i było skierowane przeciwko władzy cesarza i Papieża. Suwerenna władza decyduje o stanie wojny i pokoju. To jest suwerenność zewnętrzna. Jest też suwerenność wewnętrzna. Suwerenność skierowana ku wewnątrz polega na tym, że suweren ma prawo zawiesić obowiązujące prawa. Np. przywileje stanowe w imię racji stanu. (to daje Bodin) Wracamy do Scyhmitta. W republice Weimarskiej prezydent mógł zawiesić konstytucję w razie zagrożenia dla państwa w celu przywrócenia porządku po to by po przywróceniu sytuacji do normy znów mogła ona obowiązywać. Najważniejsze jest to kto decyduje o stanie wyjątkowym. Stan wyjątkowy z zasady jest stanem którego nie da się opisać przy pomocy ogólnych norm prawnych. Z tym właśnie wiąrze się doktryna decyzjonizmu. Decyzjonizm jest odpowiedzią na pytanie jakie jest źródło prawa. Można powoływać się na prawo naturalne i na wolę ludu. Można też opwiedzieć jak pozytywiści że źródłem prawa jest prawo. Decyzjonizm uznaje ze zewnętrznym źródłem prawa jest decyzja suwerena. Sytuacja wyjątkowa ujawnia nam naturę państwa i prawa.

Teologia polityczna

Teologia polityczna może mieć znaczenie węższe lub szersze.

W szerszym znaczeniu za teologie polityczną uznajemy wszelki namysł systematyczny na d relacjami między władzą cesarza i papieża czyli władza duchowną i władzą świecką, państwa nad kościołem, polityką a religiią, transentecją i immanencją. Podobnie (pomijając inne interpretacje) wygląda to u Carla Schmidta. Wszystkie podstawowe najważniejsze pojęcia nauki o państwie i prawie są zsekularyzowanymi pojęciami teologicznymi. Pojęcie władzy suwerennej jest zsekularyzowanym pojęciem nieograniczonej władzy boskiej oraz omnipotencji Boga. Jest to Bóg osobowy którego nie krępuje nawet prawda, dobro i piękno. (nawiązanie do Szkota [cholera wie jak to się pisze] oraz Wilhelma Ockhama). Istnieje systematyczna analogia pomiędzy pojeciami teologicznymi a pojęciami politologicznymi. Odpowiednikiem stanu wyjątkowego jest cód w teologii. To też jest zawieszenie wszystkich obowiązujących praw. Pojęcie rządów prawa jest typowe dla takiego światopoglądi w którym mamy doczynienia z Bogiem zegarmistrzem, który na początku dziejów nakręcił zegar świata ale już się nie wtrąca. (teologiczny deizm)

Pojęcie polityczności

Pojęcie polityczności też ma być orężem w walce ideowej z myślą liberalną. Specyficznie polityczne rozróżnienie do którego można sprowadzić wszystkie polityczne działania i motywy to rozróżnienie przyjaciel - wróg. Lepszym odpowiednikiem słowa przyjaciel będzie sojusznik. Schmidt nie podaje definicji polityki, tylko podaje kryteria polityczne. Z polityką mamy doczynienia zawse tam, gddzie pojawia się n rozróżnienie wróg - przyjaciel. Ważniejsza jest wrogość. Tam gdzie mamy doczynienia z wrogością mamy doczynienia z polityką. Chodzi nie o wroga prywatnego, tylko o wroga publicznego. Podmiotem polityki nie są osoby prywatne, tylko zorganizowane zbiorowości. W pierwszym rzędzie państwa. Pojęcie polityki opszedza pojęcie państwa Najpierw mamy pojęcie polityczności a dopiero optem pojęcie państwa. Nie zrozumiemy po co istnieją państwa jeśli nie będziemy wiedzieli że istnieje polityczność. Politycznośc jako możliwość wrogości pomiędzy zorganizowanymi zbiorowościami. Ten sposób myślenia ma swoje korzenie w antropologii W polityce chodzi o naszą swoistą formę egzystęcji. O to jak żyjemy jako wspólnota. Co cenimy i co dla nas jest wartościowe. W pewnych okolicznościach może się okazać, że będziemy musieli tego bronić i wtedy może nawet dojść do wojny. Dla Schmidta polityka jest prowadzona pomiędzy państwami. Oprucz tego SA jeszcze wtórne bardziej pośrednie formy polityki. Jedną z form takiej polityki jest polityka partyjna. W tym rodzaju polityki kryteria polityczności są takie same. Gdyby wszystkie partie się ze sobą zgadzały to mieli byśmy doczynienia z administrowanie i zarządzaniem a nie z polityką. Polityka zaczyna się tam gdzie jest spór. Gdy do chodzi do eskalacji konfliktu i polityka wewnętrzna staje się ważniejsza od polityki zewnętrznej, to stajemy na skraju wojny domowej. Polityka jest autonomiczną dziedziną.aktywności człowieka. Wróg polityczny nie musi być zły w sensie moralnym może się okazać że jest przeciwnikiem politycznym z którym dobrze jest robić interesy. Polityka nie należy do etyki, ale to ma swoją dobrą stronę mianowicie nie musimy przedstawiać przeciwnika politycznego jako złego moralnie. Dzięki czemu konflikty nie SA tak zaciekłe.

Wykład 4

Natura ludzka jest dla wszystkich wspólna. *uniwersalizm natury ludzkiej). Przekracza wszelkie podziały cywilizacyjne, kulturowe i narodowe. Natura ludzka jest niezmienna. Natura ludzka przejawia się w historii w różny sposób jednak w istocie jest taka sama. Dlatego starożytni i Machiavelli uważali, że historia jest nauczycielką życia. Machiavelli twierdził, że jeżeli będziemy dobrze studiowali historię starożytnego Rzymu to będziemy przygotowani na wszelkie ewentualności polityczne. Cała koncecja natury ludzkiej jest dzisiaj wątpliwa. Tym czasem dla myślenia filozofii politycznej jest jakaś koncepcja natury ludzkiej. Są koncepcje które uważają, żen człowiek jest z natury dobry oraz są takie które zakładają, że człowiek jest z natury zły. (optymizm i pesymizm p antropologiczny) Człowiek jest z natury zły. Hobbes uważał, że człowiek jes ryzykowny i nie można mu nigdy zaufać. W stanie natury przed politycznym i przedspołecznym ujawnia się natura człowieka. Kategori sła nie należy rozumieć w sensie etycznym bo w stanie natury w ogóle nie ma moralności. Jest ona dopiero możliwa w sferze polityczności. Człowiek jest problematyczny, nieokreślony przeprzewidywalny i nie zglębialny. Nie znamy całej prawdy o nas samuch. Schmidt uważał że teorie polityczne muszą przyjmować stanowisko pesymizmu antropologicznego, ponieważ w innym wypadku nie dało by się wyjaśnić terminu polityczności. Tego że wrogość konflikt i wojna SA nieuniknione. Dlatego że ludzie walczą o interesy ideowe. (pojęcie autorstwa maksa webera) Z drugiej strony są koncepcje które zakładają optymizm antropologiczny. Roseau uważał, że człowiek jest z natury dobry (szczęśliwy dzikus) Cywilizacja niszczy naturę człowieka i popycha go do zła. Człowiek w cywilizacji jest zniewolony i nieustannie porównuje się z innymi. Naturalna pewność siebie zostaje zastąpiona próżnością. Człowiek potrafi się porozumieć z innymi. Źródłem zła w tychn koncepcjach jest władza i przymus. (h. arent) Locke reprezentuje umiarkowany optymizm antropologiczny. Człowiek w stanie natury w stanie przeedpolitycznym odczuwa kieruje się zasadą zachowania rodzaju ludzkiego w stanie natury istnieje u Locka własność. Zawsze znajdą się czarne owce, które nie uszanują własności innych. Potrzebne jest państwo i umowa społeczna. To jaką koncepcję natury człowieka przyjmiemy determinuje charakter władzy. Czy ma to być władza absolutna jak u Hobbesa, czy władza ograniczona jak u Locka. Optymizm antropologiczny jest często zgodny z przekonaniem że człowiek jest zdolny do samodoskonalenia zarówno indywidualnie jak i w zbiorowości. Wiąrze się to z postępem. (stanowisko zwane melioryzmem) Condorset typowy przedstawiciel oświecenia mówił „jeśli dać ludziom wykształcenie to zniknie ignorancja i strach. Ludzie przestaną się podporządktywać autorytetom i będą kierowali się rozumem. Społeczeństwo stanie się lepsze”. Schmidt pokazuje że różne dziedziny działalności człowieka musza kierowac się różnymi założeniami antropologicznymi. Filozof polityczny musi przyjmować pesymizm antropologiczny. (patrzy wyżej) Nauczyciel i wychowawca musi przyjmować optymizm antropologiczny. (gdyby był pesymizm, to wychowawca nie wierzył by w to, że dziecko da się czegoś nauczyć) Prawnik też musi przyjąć optymizm antropologiczny. (domniemanie niewinności) Teolog musi przyjąć pesymizm antropologiczny. (osłabienie natury ludzkiej przez grzech pierworodny)

Tomas Hobbes

Hobbes jako pierwszy w nowożytności rozwinął pogłębioną koncepcję natury ludzkiej. Jest przedstawicielem pesymizmu antropologicznego. Koncepcja ta wiąże się z myślą polityczną Carla Schmidta. Hobbes jest przekonany, że jako pierwszys tworzył systematyczną naukę o polityce. Mimo to że z pesymizmem antropologicznym spotykamy się uż u Machiavellego to autor ten opierał swoją koncepcję natury ludzkiej na obserwacji historycznej. Natomiast Hobbes w swoi mniemaniu rozwija teorię polityczną dla której wzorem jest geometria. Stara się osiągnąć ścisłość rozumowania na wzór ścisłości geometrycznej. Filozofia Hobbesa ma podstawy materialistyczne i mkechanicystyczne. Konsekwencją tego jest odrzucenie klasycznej filozofii moralnej. Stan natury jest rodzajem eksperymentu myślowego w którym to zastanawiamy się jak człowiek postępował by w stanie przedspołecznym i przed politycznym. W takiej sytuacji ujawnia się prawdziwa natura człowieka. U Hobbesa taki stan natury utrzymuje się między państwami. Wojna każdego z każdym. Człowiek z natury jest rządny sławy bogactwa, władzy. Jest chciwy i tchórzliwy. Woli zastosować udeżenie prewencyjne. Jest rozumny i to sprawia, że może przewidywać. Jest podstępny. Wszyscy ludzie są równi czyli każdego jest równie łatwo zabić. W stanie Tatury człowiekowi towarzyszy bezustanny strach, niebezpieczeństwo gwałtownej śmierci. Życie człowieka jest samotne, biedne, bez słońca, zwierzęce i krótkie. Nie można kiomou ufać. Wszelkie sojusze SA tymczasowe. Hobbes był świadkiem wojny domowej w Anglii. „Winni tej wojny są ci, którzy głosili fałszywą naukę, duchowni, przedstawiciele różnych sekt, papiści oraz ci wykształceni na autorach starożytnych z Grecji i Rzymu, którzy sławili demokrację i wolność. Rozum nakazuje uczynić wszystko by przezwyciężyć stan natury. W stanie natury obowiązuje tylko jedno prawo. Prawo zachowania swojego życia za wszelką cenę. Hobbes odrzuca koncepcję prawa naturalnego.

żeby wyjść ze stanu natury ludzie powinni porozumieć si…e i zawrzec uymowę. W myśl tej umowy każdzy zrzeka się części swojej wolności (wszyscy w równym stopniu) na rzecz suwerena który otrzymuje nieograniczoną władzę. Suweren niejest stroną umowy i się do niczego nie zobowiązuje. Władza musi być niepodzielna. Władzy świeckiej powinna być podporządkowana władza duchowa. Władza stoi ponad prawem. Suwerenem jest lewiatan śmiertelny bóg który jest zjednoczeniem rozumu, siły i woli wszystkich. Władza suwerena jest niepodzielna i stojąca ponad prawem. Suweren jest źródłem prawa. Suweren decyduje o prawdach wiary o światopoglądzie i o tym co jest grzechem a co nie. Mimo to w dziele kilkadziesiąt razy pojawia się zagnie, że Jezus jest zbawicielem. Hobbes w swojej filozofii politycznej pozostaje indywidualistą konsekwentnym. Schmidt inspirujący się Hobbesem mówi, że indywidualizm Hobbesowswki jest tym co zbliża go do liberała. Źródłem i uzasadnieniem władzy jest jednostka. Państwo powstaje poprzez porozumienie jednostek. Ostatecznym uzasadnieniem władzy suwerena jest życie i bezpieczeństwo jednostki. Nikt nie może odebrać jednostce prawa do bronienia się. To łączy Hobbesa z myślą liberalną.

Anarchiści przyjmują stanowisko optymizmu antropologicznego. Odrzucają każdą władzę polityczną, pieniądze, kościół i armię. Źródłem zła jest przymus. Organizacja oddolna i spontaniczna. Władza jest niepotrzebna.

Wykład 5

rawiedliwość jest odwzorowaniem wiecznej niezmiennej idei. W tym momencie nie istnieje dla nas problem ontycznegu statusu idei. Sprawiedliwość to dzielność właściwa duszy i równowaga mądrości, męstwa i umiarkowania. Sprawiedliwośc to naturalny porządek. Pojęcie natury jest o tyle ryzykowne, że naturę można rozumieć w różny sposób. Dla Platona natura to to, co jest zgodne z pewnymi naturalnymi wrodzonymi predyspozycjami. Naturę jednak można rozumieć w inny sposób. Trazymach będący adwersarzem Sokratesa uważał, nże natura jest tożsama z interesem silniejszego. Platon swoje stanowisko wykuwa w sporze z sofistami. W dialogu państwo pojawia się Trazymach i Glaukoon. Trazymach reprezentuje stanowisko w myśl które sprawiedliwe jest to co jest w interesie silniejszego. To nawiązuje do pierwotnego rozumienia sprawiedliwości u greków. Tego silniejszego Trazyamch utożsamia z rządzącymi> W dialogu tym w imieniu Platona przemawia Sokrates, który reprezentuje platońską koncepcję sprawiedliwości. Trazymach natomiast przemawia tak:

„Otusz Trazymach, często gdyśmy rozmawiali, chciał nam przerwać i i rwał się do głosu, ale mu przeszkadzali krzyczący obok i chcący rzeczy dosłuchać do końca. Więc kiedyśmy zrobili pałzę i ja ostatnie słowo powiedziałem, już nie mógł dalej wytrzymać, tylko się skupił w sobie jak zwierz i rzucił się na nas, jak by chyciał nas rozszarpać. Więc na mnie i trazymacha padł strach, jak na spłoszone ptaki. A on przy wszystkich na cały głos opwiada

- co to za brednie się was tutaj trzymają od dawna Sokratesie? I czemu to z was jeden po drugim udaje głupiego i jeden drugiemu ustępuje miejsca? Ty dobrze wiesz, że wałtwiej jest pytać niż odpowiadać.

Trazymach byćmoże nie jest taki zły na jakiego wygląda,. Być może jest to rozczarowany idealista. Rozczarowany idealista przemienia się w cynika. Dochodzimy do istoty zagadnienia.Trazymach mówi tak.

„ - ja twierdzę, że to co sprawiedliwe to nic innego jak tylko to co leży w interesie mocniejszego. „ Nie mówi się tu o tym, że sprawiedliwe jest to co jest wolą silniejszego, bo grecy nie znali pojęcia woli. Nie ma woli jako osobnej władzy. Sprawiedliwe jest to co jest w interesie rzadzących. Dzisiaj byś my powiedzieli sprawiedliwe jest to co jest w interesie polityków, mediów i lobbystów. Problem rozbija się o ppytanie czy istnieje sprawiedliwość jako norma obiektywna. Platon uważa że taka n orma istnieje i sprawiedliwość rządzący polega na działaniu dla dobra rządzonych. Sztuka rządzenia jest jak sztuka lekarska. Jej celem nie jest dobro lekarza, tylko dobro leczonego. Trazymach porównuje rządzących do chodowców bydła i rządzonych od bydła. Celem chodowcy nie jest dobro bydła, tylko dobro chodowcy. Sokrates pyta trazymacha czy jest pewien czy rządzący wiedzą co jest w ich interesie. Splrates pokazuje trazymachowi że tak pojmowana sprawiedliwość (stanowisko trazymacha) jest niedobre i dla rządzących i dla rządzonych. Sprawiedliwoć taka wprowadza nieszczęście. Sooikrates pokazuje, że sprawiedliwość taka jak on ją pojmuje daje szczęście. Glaukonowi pokazuje natomiast że sprawiedliwość jest korzystna. Glaukon nie uważa że sprawiedliwe jest to co w interesie silniejszego. Według niego sprawiedliwość jest efektem umowy między ludźmi. Sprawiedliwość jest dobrem pośrednimk pomiędzy czynieniem krzywdy bez ryzyka kary a doznawaniem krzywd bez możliwości dochodzenia sprawiedliwości i zemsty. Doznawanie krzywdy jest czymś owiele gorszym niż czynienie krzywdy innym (przyjemne) to ludzie umawiają się między sobą, że nie będą się krzywdzić. Gdyby tylko człowiek mógł nie był by sprawiedliwy. Sprawiedliwo.sć jest niekorzystna. Sokrates prubuje pokazać że sprawiedliwość jest korzystna i daje prawdziwe szczęście. Platon swoje przekonywanie rozpoczyna od przedstawienia koncepcji państwa idealnego. Zestawia państwo z duwszą obywatela. Po przedstawieniu państwa idealnego przedstawia kolejne etapy degeneracji ustrojów. Tej degeneracji towarzyszy degeneracja typów ludzkich. Jest analogia między sprawiedliwością w państwie (porządek) a sprawiedliwością w duszy. Sprawiedliwość w duszy porządek w duszy polega na tym że rozumność panuje nad pożądliwością a gniewliwością. Pomiędzy częścią porządliwoą a gniewliwą często są konflikty. Sprawiedliwość to dzielność właściwa duszy. Każdej z trzech części duszy odpowiada właściwa jej cnota. Rozumności odpowiada mądrość, gniewliwości odpowiada męstwo a pożądliwości odpowiada umiarkowanie. Czwartą cnota jest sprawiedliwość, która jest równowagą wszystkich popszednich cnót. W państwie rządzą filozofowie, nizej SA strażnicy a najniżej rzemieślnicy. Filozofowie rządzą bo wiedzą jak należy rządzić. Mają 50 lat przygotowania. Po 50 latach nauki i praktyki mają bezpośredni ogląd idei. (wyszli z jaskinii) Platon w swoim państwie przewiduje cenzurę. Jeśli sztuka jest nieodpowiednia to się jej nie wystawia. Jest tak dlatego bo filozofia jest buntem przeciwko tradycji przeciwko sile przebiegłości i podstępowi. Nie wystawia się sztuk gdzie pokazuje się takie rzeczy. Cenzura zapobiega nieładowi w duszy. Każdy człowiek jest do czegoś przeznaczony. (mit o kruszcach) Sprawiedliwość jest odwzorowanie naturalnego porządku. Dialog platoński dotyka spraw eschatologicznych. Na końcu dusza opuszcza ciało, przechodzi przez rzekę zapomnienia. Ostatecznie chodzi o zbawienie człowieka, o sprawiedliwośc dusz. Żeby człowiek dobrze żył, państwo musi być dobrze urządzone. Degeneracja państwa idealnego wynika z niedoskonałości człowieka. Pierwszym stanem degeneracji to timokracja. Są to rządy wojowników. Ludzie ceniący cnoty wojskowe. W człowieku zaczyna dominowac gniewliwa część duszy./ Kolejnym etapem jest oligarchia. Są to rządy bogatej mniejszości. Zaczyna przewarzać człowiek pożądający zysku. W duszy przeważa pożądliwość. W oligarchi przeważa typ człowieka, którego ojciec jako wojownik poniósł klęskę i jego syn skupia się na gromadzeniu bogactwa. Podziały między bogatymi a biednymi pojawia się rewolucja. Powstaje demokracja. Jest to jeden z najgorszych ustrojów. Jest utożsamiana z anarchią i samowolą. Gorsza jest tylko tyrania. Największa wolność prowadzi do największego zniewolenia. Potem jest tyrania. Demagog podburza biednych przeciwko bogatych i na fali niezadowolenia przejmuje władzę. Tyran jest utożsamiany z bestią. Jest człowiekiem w niewoli instynktu. Jest niewolnikiem porzadliwej części duszy. Tyran tępi w swoi państwie przejawy współpracy i przyjaźni> Nie nawiedzi ludzi szlachetnych i ludzi z zasadami. Żyje w ciagłym strachu i boi się o swoje życie. Opiera swoje rzady na konflikcie. Jest otoczony prze ludzi podłych i pochlebców fałszywych. Tyran jest najnieszczęśliwszy a tyrania jest najnieszczęśliwszych ze wszystkich państw. To jest argument przeciw trazymachowi. Sokrates pokazuje że sprawiedliwość jest w interesie wszystkich. Spór od opczątku toczy się o to czy sprawiedliwość jest jakąś normą uniwersalną.

U Arystotelesa sprawiedliwość też jest n najważniejsza ale wsytępują nautralne nierówności pomiędzy ludźmi.

U Cycerona znajdziemy koncepcję porządku naturalnego. Cały świat podlega prawu. Rządy prawa utożsamia z rządami rozumu ito jest sprawiedliwe. Jeden i ten sam naturalny porządek przenika świat. Prawo naturalne jako miara prawa stanowionego. ]

U Augustyna prawo wieczne pochodzi od Boga i jest nadrzędną normą sprawiedliwości. Prawo doczesne jest niedoskonałym odwzorowanied prawa wiecznego na użytek doczesnej rzeczywistości.

Tomasz z Akwinu prawo naturalne jest tym co jest ludzkim udzialem w prawie wiecznym. Władza duchowa stoi na straży prawa naturalnego. Nie jest to prawo religijne i prawo objawione. Jest to synteza chrześcijaństwa i filozofii. Zapomoc…ą rozumu w świetle wiary człowiek odkrywa prawo naturalne.

Prawo naturalne musi być miarą prawa stanowionego. Chrześcijanin ma prawo buntować się przeciwko rządom niezgodnym s prawem naturalnym. Miłość wzajemna jest zgodna z prawem naturalnym.

Idea prawa naturalnego została przywołana gdy trzeba było osądzić hitlerowców.

---