Praca socjalna wykłady, Opiekun


Praca socjalna - wykłady

Praca socjalna oraz jej cele

  1. Cel ratowniczy - zapewnianie podstawowych warunków bytowych tym, którzy zostali ich pozbawieni (np. udzielanie schronienia osobom bezdomnym)

  1. Cel kompensacyjny - zaspokajanie potrzeb, których jednostki nie potrafią zaspokoić same, ani z pomocą innych instytucji (np. zapewnienie stałego zasiłku rodzinnego, gdzie głowa rodziny nie jest w stanie generować przychodu na skutek trwałego kalectwa)

  1. Cel protekcyjny - redukowanie niekorzystnego wpływu czynników, których nie da się zmienić bądź usunąć (np. praca socjalna we wspomnianej rodzinie, której cel stanowi trening dotyczący pokonywania problemów codziennego życia)

  1. Cel promocyjny - osiąganie bardziej zadowalającego poziomu oraz jakości życia, przez pomoc w pokonywaniu trudności oraz rozwiązywaniu problemów

Przedstawione cele podejmowane przez pracowników socjalnych w ich codziennej pracy, skłaniają do rozważenia za A. Minahan i A. Pinkusem tezy, że tą kategorię zawodową postrzegać można przez pryzmat czterech systemów:

Etyka oraz zasady pracy socjalnej

  1. Każdego klienta należy traktować indywidualnie, unikać posługiwania się stereotypami, nie ulegać pierwszemu wrażeniu, unikać etykietowania oraz szufladkowania

  1. Doprowadzać klientów do samodzielności oraz zaangażowania, przekonywać ich co do zasadności podejmowanych działań

  1. Należy zachować obiektywizm, unikać nie profesjonalnego zachowania, litowania się i utożsamiania z klientem

  1. Komunikacja powinna przebiegać w sposób otwarty, należy unikać wszelkich uprzedzeń, nie wnioskować oraz nie oceniać

  1. Pracownika socjalnego obowiązuje zasada poufności, chyba że sąd postanowi inaczej

  1. Zasoby, którymi dysponuje dany ośrodek powinny być we właściwy sposób udostępniane, aby nie zostawić klienta bez pomocy

Powyższe zasady muszą być przestrzegane przede wszystkich przez samych pracowników socjalnych, aby nie wyrządzać krzywdy innym ludziom. Odpowiedzialność odgrywa tu kluczową rolę, pracownik socjalny jest odpowiedzialny za swoje decyzje, powinien on krytycznie analizować skutki swoich działań, poszukując przyczyn, jeżeli nie były one w pełni satysfakcjonujące.

Umiejętności społeczne, koncepcyjne oraz techniczne

Umiejętności - to praktyczna wiedza na pewien temat, biegłość w czymś, znajomość tematu

Umiejętności społeczne - zdolność do współpracy z innymi jednostkami, rozumienie oraz motywowanie zarówno grup jak i pojedynczych osób. Umiejętności społeczne potrzebne są szczególnie osobom na kierowniczych stanowiskach, umożliwiając im współdziałanie z poszczególnymi członkami organizacji oraz prowadzenie własnych zespołów roboczych.

Umiejętności koncepcyjne - umysłowa sprawność koordynacji i integrowania wszelkich interesów oraz działalności organizacji, zdolność do odbierania organizacji jako jednej całości oraz współzależności jej elementów, oraz rozumienia, jak zmiana jednego jej elementu wpłynie na działanie całości.

Umiejętności techniczne - zdolność używania narzędzi, metod oraz technologii w danej specjalności. Kierownik potrzebuje opanowania tych umiejętności w stopniu umożliwiającym wykonanie mu zadania, za które jest odpowiedzialny.

Definicje pracy z przypadkiem

Mary Richmond uważa, że praca z przypadkiem to procesy, które rozwijają osobowość poprzez "świadome dokonywanie indywidualnych aktów dostosowania się jednostek do otoczenia".

Według Jeannette Regensburg praca z przypadkiem to metoda porównania umiejętności klienta do radzenia sobie z problemami do jego faktycznych działań. W tym procesie rolą pracownika socjalnego jest pomoc klientowi w określeniu problemu i obmyśleniu różnych sposobów jego rozwiązania.

Gordon Hamilton sądzi, że pracę z przypadkiem stanowi takie zastosowanie doradztwa oraz świadczeń socjalnych, aby stymulować oraz zachować energię psychiczną klienta, a także nakłonić go do wzięcia aktywnego udziału w działaniach dążących do poradzenia sobie z problemem.

Pośród polskich przedstawicieli nurtu pedagogiki społecznej, używając metody przypadków Helena Radlińska w przedstawianym przez siebie zamyśle pracy społecznej prezentuje wizję wrażliwego oraz wszechstronnego opiekuna angażującego się w rozwiązywanie problemów swego podopiecznego. Dla Radlińskiej praca z przypadkiem oznaczała budzenie, mobilizowanie, uaktywnianie oraz ukierunkowywanie danej jednostki na system określonych działań naprawczych.

Aleksander Kamieński sądził, iż praca z przypadkiem to sztuka, która opiera się na nauce. Uważał, że stanowi ona zdolność twórczego komponowania i interpretowania wiedzy w stosunku do określonej jednostki oraz środowiskowych uwarunkowań jej sytuacji, służących mobilizowaniu jej sił oraz stymulowaniu aktywności instytucji opieki, ratownictwa, oraz wspierania rozwoju. Praca nad przypadkiem ma polegać również na pobudzaniu wzajemnego dostosowania się jednostki oraz środowiska. Interpretując pracę z przypadkiem Kamieński podkreśla stanowisko pracownika socjalnego, który prócz wiedzy z dziedziny nauki o środowisku i człowieku oraz umiejętności współżycia z ludźmi, powinien posiadać również wiedzę życiową, przejawiającą się w postaci pewnej dojrzałości psychospołecznej.

T. Pilch twierdzi, że metoda indywidualnego przypadku to sposób badań, polegający na analizie poszczególnych losów ludzkich zaangażowanych w pewne sytuacje wychowawcze, albo na analizowaniu konkretnych zjawisk dotyczących natury wychowawczej przez pryzmat poszczególnych biografii jednostek z ukierunkowaniem na sporządzenie diagnozy przypadku albo zjawiska, celem podjęcia określonych działań terapeutycznych.

Definiując pracę z przypadkiem natrafiamy na kilka kluczowych elementów. Przede wszystkim jest to metoda pomocy, która bazuje na wiedzy, świadomości oraz właściwym wykorzystaniu technik pomocy podczas rozwiązywania problemów. Innymi słowy stanowi ona sposób pomocy realizowany przez pracownika socjalnego, podczas którego przez analizę sytuacji osoby, której dotyczy jakiś problem w kontekście środowiskowym, doprowadza się do stworzenia diagnozy przypadku wraz w planem postępowania oraz podjęcia działań o charakterze profilaktycznym i kompensacyjnym, angażując jednostkę dla jej dobra a także dla dobra społecznego w kompletny proces pomocy.

Fazy pracy z przypadkiem

Według założeń działania metodycznego pracę z przypadkiem obejmują pewne procedury postępowania nazywane etapami, są to: diagnoza przypadku i określenie planu postępowania oraz prowadzenia przypadku.

Wedle współczesnej metodyki działań socjalnych, pracę z przypadkiem charakteryzują przynajmniej dwa główne komponenty:

  1. Studium przypadku, przez niektórych nazywane rozpoznawaniem, które obejmuje charakterystykę losów a także sytuacji zewnętrznej i wewnętrznej jednostki w odniesieniu do problemu. Rozpoznawanie ma na celu doprowadzić do stworzenia diagnozy społecznej, która stanie się podstawą do opracowania planu działania.

  1. Praca z przypadkiem, która opiera się na stworzonym razem z klientem planie pomocy, który obejmuje działania ratownicze, kompensacyjne lub terapeutyczne.

Na pracę z przypadkiem, bez względu jaki model (koncepcja, podejście) zostanie zastosowany, składają się trzy etapy:

1. Etap polegający na rozpoznaniu, prowadzącym do zdiagnozowania przypadku. Etap ten skoncentrowany jest na identyfikacji oraz analizie sytuacji w odniesieniu do problemu, z którym boryka się dana jednostka. Materiał potrzebny do stworzenia diagnozy przypadku, pracownik socjalny uzyskuje z rozmaitych źródeł, przy pomocy różnorodnych narzędzi i technik, a dotyczy on przeważnie następujących sytuacji klienta:

Podczas zbierania danych oraz kompletowania historii danego przypadku powinno się ograniczyć do faktów, które są istotne dla konkretnego problemu. Podczas rozpoznania należy przeprowadzić wnikliwą analizę informacji (potwierdzonych z różnych źródeł oraz opartych na kilku narzędziach diagnostycznych), aby określić ewentualną przyczynę konkretnej sytuacji i wskazać te elementy jednostki oraz jej najbliższego otoczenia, które mogą wspomóc proces pomocy.

Diagnozę najczęściej przeprowadza się przy pomocy standardowego kwestionariusza wywiadu środowiskowego, dotyczącego klienta i członków jego rodziny, który uzupełniany jest zwykle wywiadami (rozmowami), analizą dokumentów (np. kart pracy, kart zdrowia, kwestionariuszy ocen) oraz obserwacją uczestniczącą.

Etyka pracy socjalnej nakazuje, aby źródłem informacji był sam podopieczny (klient), jednak w sporej liczbie przypadków, takie informacje powinny być zweryfikowane przez najbliższe otoczenie, bądź osoby, które miały wcześniej fachowy kontakt z klientem. W oparciu o zgromadzone dane, poddane krytycznej analizie, pracownik socjalny formułuje wioski diagnostyczne stanowiące o jakości przeprowadzonej diagnozy.

Diagnoza oparta na rzeczowym rozpoznaniu zawiera zwykle różnicujące ujęcie terapii, opartej na indywidualnym studium przypadku (potrzeby, cechy), nie tracąc spojrzenia na niepowtarzalność każdej sytuacji i konieczność zaplanowania pracy z konkretnym przypadkiem zależnie od danego problemu. Diagnoza stawia sobie za cel zrozumienie konkretnego problemu oraz ocenę silnych punktów oraz ograniczeń zdolności danej jednostki do stawiania czoła trudnym sytuacjom (motywacje, ograniczenia, możliwości). Od diagnozy zależne jest planowanie i praca z przypadkiem.

Fazy diagnozy oraz interwencji oceniane są czasami mylnie, twierdząc, iż mają one miejsce w jakimś konkretnym momencie, a dokładniej po rozpoznaniu, czyli fazie wstępnej.

Praktyka pracy socjalnej pokazuje, że praca z przypadkiem zaczyna się na etapie pierwszego kontaktu z klientem.

2. Określenie planu działania z przypadkiem powinno precyzować: co, jak i kiedy ma robić pracownik socjalny w aspekcie klienta oraz jego rodziny, by we właściwy sposób zainicjować procesy terapii, pomocy i rewalidacji. Plan ten powinien być skierowany na umacnianie istniejących metod wsparcia w społecznym otoczeniu klienta, korygowanie jego niekorzystnych elementów, zapewnianie instytucjonalnej formy pomocy oraz modelowanie korzystniejszych w kontekście pomocy postaw oraz zachowań podopiecznego. Plan ten powinien zawierać określone aspekty zmian, będących efektem zabiegów pomocowych.

3. Prowadzenie przypadku stosownie do opracowanego planu. Metoda prowadzenia danego przypadku wynika bezpośrednio z potrzeb podopiecznego. Jednak sama instytucja reprezentowana przez pracownika socjalnego, nie zapewnia odpowiednich świadczeń czy rodzajów usług socjalnych, zadaniem pracownika jest wskazanie klientowi zasobów, które mogłyby zostać przez niego wykorzystane. Prowadzenie przypadku winno być działaniem elastycznym, uwzględniającym korygowanie diagnozy w celu uzyskania najlepszego skutku, czyli właściwej rewalidacji.

Modele: psychospołeczny, funkcjonalny oraz modyfikacji zachowań

Model psychospołeczny

Model ten był pierwszym, jaki stworzono oraz użyto w pracy socjalnej. Psychologiczne korzenie owego modelu sięgają początków lat 20-tych XX wieku, kiedy zastosowano zasady oraz teorię psychoanalizy do zdominowanego przez socjologię podejścia do pracy socjalnej. Autorką tego modelu jest Mary Richmond.

Prace Gordon Hamilton oraz jej współpracowników doprowadziły do ulepszenia tego modelu. Profesor Hamilton określiła swoją pracę jako "organiczne" podejście do pracy z przypadkiem. Uważała, że pomiędzy otoczeniem jednostki a samą jednostką zachodzą relacje przyczynowo-skutkowe, a nauki behawioralne oraz psychologia "ego", dostarczają potrzebnej podbudowy teoretycznej do wyjaśniania tych związków oraz formułowania prawidłowej diagnozy przypadku, planu postępowania oraz dalszych działań terapeutyczno-resocjalizacyjnych.

Podejście psychospołeczne uwzględnia z jednej strony psychologiczną strukturę człowieka, z drugiej natomiast społeczny kontekst życia danej jednostki. Kontekst ten podczas pracy z przypadkiem powinien być szeroko postrzegany, więc powinien obejmować oprócz rodziny również sąsiadów, przyjaciół, pracodawców oraz instytucje o lokalnym i globalnym wymiarze, a także różne instytucje państwowe. Terapia społeczna i psychoterapia to formy stosowane w celu zmobilizowania sił jednostki oraz otoczenia społecznego w celu stworzenia dogodniejszych warunków rozwoju osobowości danej jednostki oraz realizowania się w otoczeniu społecznym.

Takie pojmowanie pracy socjalnej bliższe jest koncepcjom polskiej szkoły pedagogiki społecznej opracowanym w latach międzywojennych przez Helenę Radlińską, która poddawała krytyce nazbyt indywidualistyczny stosunek do pracy z przypadkiem prezentowany pierwotnie przez Mary Richmond, upatrując powodów ludzkich kłopotów życiowych przede wszystkim w niewłaściwym układzie środowiska. Radlińska uważała, iż ludzie mogą zmienić warunki swej egzystencji poprzez odwołanie się do swych doświadczeń, ale również środowiska lokalnego, jego instytucji oraz tradycji. Praca z przypadkiem powinna z jednej strony inspirować, edukować oraz stymulować jednostkę poprzez przekazywanie jej impulsu oraz wiedzy na temat kreowania siebie i kierowania własnym życiem, z drugiej zaś przyczyniać się do zmiany warunków społecznych, albowiem to one mają decydujący wpływ na funkcjonalność lub dysfunkcję środowiska.

Model funkcjonalny

Model ten narodził się w latach 30-tych XX wieku w Szkole Pracy Socjalnej w Pensylwanii. Współtwórcami tego podejścia byli Jessie Taft oraz Virginia Robinson.

W podejściu tym nacisk położono na zachodzące pomiędzy jednostką a jej otoczeniem relacje oraz na dynamiczne wykorzystywanie czasu podczas pracy z przypadkiem. Starano unikać kategorii diagnostycznych (przyczyna-skutek), ponieważ miały one zwykle ograniczoną przydatność dla praktyki pracy socjalnej. Ogromny wkład do modelu funkcjonalnego miało zastosowanie w pracy socjalnej niektórych elementów psychologii, której autorem był Otto Rank. Była to pewna odmiana psychoanalizy, która przypisywała "ego" znacznie większy udział w funkcjonowaniu i rozwoju osobowości.

Podstawowymi założeniami kierunku były:

  1. Rozumienie ludzkiej natury w taki sposób, w jaki widzi ją psychologia rozwojowa, skoncentrowane na akcentowaniu własnej roli, jaką jednostki odgrywają w rozwoju oraz dokonywaniu wyborów, a także w nawiązywaniu takich stosunków z otoczeniem (w tym z pracownikiem socjalnym), które sprzyjają promowaniu samego siebie.

  1. traktowanie metody indywidualnego przypadku nie jak formę psychospołecznej pomocy jednostkom i rodzinom, ale jako metodę administracji usługami społecznymi w taki sposób, aby wykorzystać je w najlepszy możliwy sposób dla dobra społeczeństwa i jednostki

  1. Traktowanie case-worku jak procesu, podczas którego świadczenia społeczne oraz zasoby udostępniane są jednostce (pracownik socjalny odpowiada w takim przypadku jedynie za kontrolowanie tego procesu, a nie za osiągnięcie pewnego, z góry określonego celu)

Podejście funkcjonalne akcentuje wartość instytucji społecznej w przebiegu procesu zaspokajania potrzeb danej jednostki. Funkcjonalność instytucji pomocy społecznej w aspekcie problemów życiowych klientów ukazuje kierunek rozwoju w rozumieniu kategorii pracy socjalnej. Zgodnie z tym modelem, rozwiązywanie problemów jednostek powinno odbywać się w ramach wyspecjalizowanych agencji, podejmujących określone działania pomocowe, dotyczące pewnej klasy zjawisk (przemocy, bezrobocia, samotnego rodzicielstwa). Środki, zadania oraz funkcje takiej agencji powinny być jasno sprecyzowane wraz z jednorodna ofertą socjalną. Osoba pracująca w takiej instytucji powinna posiadać specjalistyczne umiejętności z określonej dziedziny, stając się częścią oferty danej instytucji.

Charakterystyczną cechą modelu funkcjonalnego jest tendencja do stosowania rozwiązań całościowych, usprawniających funkcjonowanie jednostki w środowisku, minimalizowanie wpływu pracownika socjalnego na działania naprawcze podczas procesów pomocy, w które zaangażowane są określone agencje, w zależności od kryterium funkcjonalnego.

Model modyfikacji zachowań

Model ten rozwinięty został w pracy socjalnej w latach 60-tych, szczególnie przez Edwina Thomasa, w oparciu o założenia psychologii behawioralnej.

Podejście to bazuje na efektach badań Ekinnera, Gantta, Eyesencka i innych, przyjmując, że:

  1. zachowanie jednostki przypada głównie na sferę reakcji bądź działań operacyjnych

  1. zachowanie zostało wyuczone w trakcie procesu wytwarzania odruchów, więc podlega temu samemu procesowi uczenia się (zachowanie normalne)

  1. zachowanie jednostki jest podatne na modyfikacje przez staranne użycie tego, co jest wiadome na temat uczenia się i modyfikacji

Praca z przypadkiem w odniesieniu się to tego modelu skupia się na różnorodnych formach terapii, która wzmacnia pożądane oraz osłabia niepożądane zachowania a także zorientowana jest zadaniowo. Zmiana zachowań oraz praca z problemem skupia się naokoło zadań bądź czynności problemowych będących efektem wspólnej pracy klienta i pracownika socjalnego. Zadanie może wyznaczyć ogólny kierunek działania klienta (np. poprawa kontaktów w rodzinie), bądź charakteryzować zachowania dotyczące pewnych sytuacji (np. zatelefonowanie do żony i zawiadomienie jej o późniejszym terminie powrotu do domu). Pracownik socjalny skupia swe wysiłki na pomocy klientowi w realizacji określonych zadań, wykorzystując do tego kombinację pewnych działań interwencyjnych - począwszy od rozwoju wewnętrznego aż do przekazania wzmacniających czynników zewnętrznych.

Zasady współpracy z klientem, odpowiedzialność etyczna.

  1. pracownik socjalny jest zobowiązany do poszanowania prawa klienta do samostanowienia oraz jego godności osobistej

  1. pracownik socjalny zobowiązany jest do równoprawnego traktowania podopiecznych, bez względu na: płeć, wiek, orientację seksualną, stan cywilny, wyznanie, narodowość, stan zdrowia, przekonania polityczne, kolor skóry, rasę a także inne cechy osobiste i preferencje

  1. pracownik socjalny winien uznać regułę spolegliwej opiekuńczości jako podstawę do określania kontaktów z klientem

  1. pracownik socjalny musi wykazywać się zaangażowaniem w pomaganiu klientowi, wkładać całą swoją wiedzę, kompetencje i umiejętności zawodowe w rozwiązywanie jego życiowych trudności

  1. pracownik socjalny winien - odpowiednio do zdolności klienta - umacniać jego wysiłki w drodze do życiowego usamodzielnienia

  1. pracownik socjalny powinien udzielać klientowi wyczerpujących informacji na temat świadczeń, którymi dysponuje dana instytucja pomocy

  1. pracownik socjalny zobowiązany jest do dokładnego informowania klienta w kwestii prawa do świadczeń oraz wynikających z niego zobowiązań

  1. pracownik socjalny powinien konsultować się ze zwierzchnikami i współpracownikami w sytuacjach, gdy wymaga tego interes klienta

  1. pracownik socjalny - w sytuacji gdy klient wyrazi zgodę - ma prawo zaprzestania świadczenia pomocy w sytuacji, gdy wyczerpią się przewidziane prawnie świadczenia, albo gdy świadczenia te nie są dłużej potrzebne

  1. pracownik socjalny może zmienić formę udzielanej pomocy jeżeli stwierdzi, że świadczenia wykorzystywane są niezgodnie z ich przeznaczeniem

  1. pracownika socjalnego obowiązuje zachowanie w tajemnicy wszelkich informacji dotyczących klienta, uzyskanych w toku wykonywanych czynności zawodowych

  1. pracownik socjalny może, nie uzyskując zgody klienta, ujawnić poufne informacji w przypadku, gdy przemawiają ku temu istotne względy zawodowe

Diagnozowanie indywidualnego przypadku.

Procedura diagnozowania indywidualnego przypadku jest skomplikowana i obejmuje poszczególne fazy działania, określone w metodologii pracy z indywidualnym przypadkiem, analizując określone elementy. Opracowywanie diagnozy to nieustanne działania, w którą angażują się pracownik oraz system kliencki podczas całego procesu udzielania pomocy. Pomimo ciągłości, diagnozowanie ulega zmianie w kolejnych fazach. Na etapie rozpoczynania interwencji, służy ona wstępnemu rozpoznaniu sytuacji klienta oraz stwierdzeniu, czy poprosił o pomoc właściwą placówkę. W tym stadium najważniejszą decyzję stanowi dobór właściwego rodzaju pomocy, odpowiadającego problemom klienta, dlatego nie jest przydatne szczegółowe badanie danych diagnostycznych. Najwłaściwsza jest tutaj strategia przesiewu, wymagająca dwóch kluczowych decyzji klienta: zadecydowania, jaki rodzaj problemu chce przerabiać oraz zaakceptowania pomocy placówki. Dopiero po podjęciu powyższych decyzji klient oraz pracownik socjalny mogą zacząć rozpatrywać zgłaszany problem bardziej szczegółowo. Tutaj zaczyna się drugi etap usług, w którym system kliencki i pracownik socjalny gromadzą najwięcej danych na temat bieżącej sytuacji klienta. Informacje te należy zbierać w taki sposób, aby pracownik wraz z klientem mogli podjąć pozostałe istotne decyzje: ustalenie celu usługi oraz planu działania prowadzącego do ich realizacji. Także w późniejszych etapach diagnozowania istotną rzeczą jest monitorowanie zastosowanej strategii oraz jej modyfikacji, gdy zaistnieje taka potrzeba. W końcowej fazie diagnoza staje się szczególnie ważna. Pracownik wraz z klientem oceniają rezultaty swojej pracy. Istotne jest tu również zaplanowanie późniejszego samodzielnego życia podopiecznego, aby zmiany, które zachodziły podczas współpracy pracownika i klienta nie zanikały. Istotę diagnozowania stanowi gromadzenie danych, pracownicy socjalni zdobywają informacje na temat klientów i ich sytuacji w oparciu o bezpośrednie wywiady. Informacje gromadzone przy pomocy więcej niż tylko jednej metody (oraz z większej ilości źródeł) stwarzają większe szanse na uniknięcie zniekształcenia poglądów klienta. Pracownicy socjalni wykorzystują wiele metod gromadzenia informacji: przez wywiady bezpośrednie, tabelki, przy udziale tłumacza (kiedy barierą jest język) oraz listownie, gdy analfabetyzm klienta nie stanowi przeszkody. Pracownicy socjalni powinni, oprócz zbierania informacji werbalnie, być dobrymi obserwatorami. Dane mogą być gromadzone również przy pomocy kwestionariuszy. Najważniejszym źródłem danych zawsze jest system kliencki, gdyż klient będąc ośrodkiem problemów jest jednocześnie głównym źródłem informacji. Klient przekazuje informacje w zniekształconej postaci, a jednym z zadań pracownika socjalnego jest identyfikowanie zniekształceń wymagających kontroli. Ważne źródło informacji stanowią osoby z otoczenia klienta, orientujące się w jego problemach, jak krewni, sąsiedzi, przyjaciele czy współpracownicy. Klient dysponuje prawem do kontrolowania informacji jakie są na jego temat gromadzone i ujawniane. Informacje podzielić można na dwa zasadnicze typy:

Poprawne informacje dedukcyjne należy wesprzeć dowodami (obserwacja, fakty). Punkt wyjścia do diagnozy jednostki stanowią jej funkcjonowanie oraz problemy społeczne. Aby zrozumieć, jak problemy społeczne uwidaczniają się w życiu danej jednostki trzeba zrozumieć, iż są one produktem dwóch głównych procesów oraz mogą zostać scharakteryzowane jako zmiany zachodzące w jednostce ludzkiej lub jako zmiany miejsc. Jednostka od urodzenia aż do śmierci podlega ciągłym zmianom i na każdym etapie swego życia powinna utrzymywać równowagę pomiędzy nią samą a środowiskiem. W warunkach behawioralnych istnieje kilka modeli rozwojowych wyjaśniających systematyczne zmiany, które maję miejsce podczas rozwoju jednostki, przykładowo: model rozwoju poznawczego dzieci (Piagot), model rozwoju psychologicznego (Freud). Użytecznym sposobem definiowania rozwoju jest nieustający proces zmienności ról społecznych. We wczesnych latach swego życia człowiek uczy się roli syna, córki, siostry lub brata, przyswajając jednocześnie szereg rój organizacyjnych i kulturowych. W późniejszym okresie ujawniają się nowe role, niektóre związane są z płcią przeciwną (narzeczony, sympatia), jednocześnie dotychczasowe ulegają rewizji (rola syna, córki). W okresie wchodzenia w wiek dorosły pojawiają się nowe role: rola rodzica, rola pracownika. W wieku dojrzałym następuje kolejna zmiana ról, jednostka dąży do podnoszenia swojej pozycji głównie w życiu zawodowym. W okresie później dorosłości może nastąpić odwrócenie roli rodzicielstwa, gdy jednostki zaczynają opiekować się swoimi rodzicami. Wiek starczy przynosi kolejna zmianę ról, gdy jednostka traci swoją niezależność bądź staje się bardziej zależna od swoich dorosłych dzieci. Każda zmiana roli życiowej oznacza stres towarzyszący temu procesowi, niektóre zmiany ról, mogą powodować zakłócenia życia społecznego jednostki, gdyż nie zawsze odbywają się bez przeszkód. Powodów zakłóceń może być wiele:

Stres występuje nie tylko podczas pojawiających się zmian, ale również podczas kontaktu jednostki z otaczającym ją środowiskiem. Aby jednostka mogła się rozwijać konieczna jest równowaga w trzech głównych rodzajach wymiany:

Definicja metody grupowej.

A. Kamiński uważa, że metoda grupowa pracy socjalnej i wychowawczej to taki sposób organizowania pomocy (albo wychowania), gdzie pracownik socjalny ma do dyspozycji zespół osób których łączy wspólne zadanie. Pracownika z grupą łączy oprócz dialogu także umiejętność przewodzenia, przodowania oraz takiego działania na grupę, by nad przebiegiem działań przez nią podejmowanych czuwali wszyscy jej członkowie. Definicja ta akcentuje istotną rolę pracownika socjalnego (pedagoga) w organizacji działań grupowych

Charles D. Garvin rozumienie pracy grupowej opiera na funkcji przewodzącego grupie. Lider grupy skupia swe działania na pomocy jej członkom w stworzeniu systemu wzajemnej pomocy. Według Garvina podstawowym źródłem pomocy każdemu członkowi grupy są pozostałe jednostki do niej należące, natomiast cel pracy grupowej stanowi przyswojenie jednostce tej idei oraz uruchomienie w obrębie grupy mechanizmów wzajemnej pomocy.

Praca grupowa stanowi metodę łagodzenia oraz eliminowania przeszkód w drodze do interakcji społecznej, a także osiąganie celów społecznie pożądanych. G. Konopka uważa, iż cel pracy z grupą stanowi podnoszenie jakości życia jej członków. Praktyka pracy w grupie pokazuje, że zazwyczaj nie ma podziałów pomiędzy grupą a jednostką oraz że jednostka realizuje poczucie swej wartości oraz swój potencjał tylko poprzez uczestnictwo w grupie. Przez przynależność do grupy jednostka zapewnia sobie poczucie bezpieczeństwa, oraz przejmuje odpowiedzialność za pozostałych jej członków w ramach interakcji grupowych. Grupa stanowi charakterystyczny kontekst odniesienia porównawczego, gdzie również mają miejsce procesy identyfikacji. Konopka podkreśla również, że praca z grupą to podejście świadomie skierowane na bardziej dynamiczny rozwój jednostki w odniesieniu do grupy.

Pedagog (pracownik socjalny) pracujący w grupie, wykorzystuje swoją wiedzę na temat organizacji oraz funkcjonowania grupy jako całości do wywierania wpływu na przystosowanie oraz funkcjonowanie jednostki. Oddziałując bezpośrednio na grupę, właściwie ją prowadząc i organizując, pracownik socjalny pośrednio oddziałuje na przystosowanie i funkcjonowanie jednostki.

Typy grup w praktyce pracy grupowej.

Kamiński proponuje trzy rodzaje grup:

  1. grupy rozwojowo - wychowawcze - ich celem jest wspieranie rozwoju osobowości jednostek, mniej lub bardziej identyfikujących się z wartościami grupy oraz jej stylami. Grupy te kształtowane są poprzez pracę kulturalno-oświatową dorosłych i młodzieży (w klubach, domach kultury, związkach oraz stowarzyszeniach społecznych)

  1. grupy rewalidacyjne - grupy te stosują pracę rozwojowo-wychowawczą w celu oddziaływania na jednostki społeczne albo fizycznie niedostosowane w celu usprawnienia ich funkcjonowania społecznego. Specjalny rodzaj pracy grupowej stanowi rozbijanie grup uznanych za szkodliwe, np. grup przestępczych

  1. grupy psychoterapeutyczne - ich zadanie to usprawnianie społecznego oraz psychicznego funkcjonowania jednostek opierając się o techniki psychologii klinicznej odnoszące się do lżejszych przypadków. Więc pracownik socjalny, który specjalizuje się w tych metodach pracy grupowej musi wykazywać się odpowiednią znajomością psychologii oraz praktyką z zakresu psychoterapii

C. Zastrow wyodrębnia następujące typy grup:

  1. grupy rekreacyjne - idea tych grup sprowadza się do organizowania zajęć dla aktywności fizycznej i rozrywki. Powstają one spontanicznie, nie posiadając często przywódcy. Oprócz rekreacji drugą ich ważną funkcję stanowi profilaktyka, gdyż grupy te stanowią niejako alternatywę dla grup ulicznych

  1. grupy umiejętności rekreacyjnych - posiadają bardziej stałą strukturę niż grupy wspomniane powyżej, z reguły posiadają formalnego przywódcę (trenera), realizując precyzyjnie zdefiniowane cele (podnoszenie umiejętności warsztatowych czy sprawnościowych)

  1. grupy socjalizacyjne - nastawione są na kształtowanie zachowań jej członków w taki sposób, aby były one powszechnie akceptowane. Celem tych grupy jest umacnianie wiary w siebie oraz zwiększanie zaradności życiowej. Społeczności te posiadają przywódców, którymi najczęściej są pracownicy socjalni

  1. grupy terapeutyczne - celem tych grup jest doprowadzanie jednostek do przeanalizowania swoich problemów oraz wypracowania sposobów ich skutecznego rozwiązania. Grupy te wykorzystują wiele technik psychoterapeutycznych. Atutem terapii odbywanej grupowo jest fakt, że terapeuta specjalista służy w danej chwili pomocą szerszemu gronu osób potrzebujących niż w przypadku pracy indywidualnej

  1. grupy spotkaniowe - tak zwane T-grupy, pomagają w zwiększaniu świadomości swoich uczestników, członkowie poznają opinię innych jednostek na własny temat w warunkach psychicznego bezpieczeństwa, zmieniają negatywne nastawienia do siebie, otoczenia i innych ludzi

  1. grupy edukacyjne - grupy te ukierunkowane są na gromadzenie wiedzy oraz poznawanie coraz nowszych umiejętności. Prowadzenie takiej grupy wymaga sporej fachowości oraz specjalistycznej wiedzy na temat przedmiotu edukacji

  1. grupy problemowe oraz decyzyjne - posiadają dwojaki charakter

  1. jeżeli występują w pracy z klientem, służą rozwiązywaniu konkretnych problemów oraz podejmowaniu decyzji (np. dotyczących zaspokajania potrzeb grupowych)

  1. w przypadku prac służb socjalnych mają za zadanie osiąganie określonych celów, np. opracowania programów socjalnych, poprawiania usług placówek

  1. grupy samopomocy - ideą tych grup jest pomaganie w rozwiązywaniu problemów społecznych, psychologicznych, zdrowotnych, ekonomicznych itp. przez jednostki i dla jednostek przeżywających takie same problemy. Obecnie grupy samopomocowe stanowią istotny element w działaniu profesjonalnych służb pomocowych.

Fazy pracy grupowej.

Praktyka pracy rewalidacyjnej i edukacyjnej wskazuje, iż bez względu na rodzaj grupy oraz podejścia, które stosujemy podczas naszej działalności, dynamizm życia grupy oraz świadomego używania metody grupowej skupia się na przynajmniej 4 etapach pracy:

Na każdym etapie maja miejsce techniki terapeutyczne oraz elementy pracy socjalnej, które świadomie stosowane mogą służyć uzyskaniu zadowalających wyników w pracy grupowej.

1. Tworzeniegrupy - to etap, w którym jednostki mające różne oczekiwania i potrzeby społeczne wchodzą do nie znanej sobie zwykle zbiorowości celem utworzenia grupy. Nowi członkowie poszukują osób, z którymi mogliby znaleźć wspólny język. Inne jednostki delikatnie badają, jak bardzo mogą zbliżyć się do innych osób i zaangażować w pracę z grupą, mogą występować również początkowe, niczym nie uzasadnione antypatie. Jeżeli grupę tworzą osoby mające ze sobą kontakt wcześniej (np. w pracy, w szkole) to następuje odtworzenie przyjętych wcześniej więzów interpersonalnych, które mogą przyczynić się do ułatwienia bądź utrudnienia integracji w grupie oraz realizacji jej celów. Występować mogą również pewne utrwalone wcześniej skłonności do zależności bądź podporządkowania się innym.

2. Umacnianie norm oraz struktury grupy - strukturę grupy stanowi wzajemny układ pozycji, ról oraz funkcji, które zajmują poszczególni jej członkowie. Charakterystyka rozwoju grupy ukazuje, iż wspólne poznawanie się realizowane poprzez świadomie podejmowane działania prowadzi do stabilizacji norm oraz jej struktury. Kształtowanie się norm i struktury stanowi etap krytyczny dla dalszego istnienia grupy oraz jej rozwoju i może stanowić o efektywności i realizacji grupowych celów. Z tego właśnie powodu liderzy grupowy winni w sposób świadomy podejmować działania:

Techniki pracy grupowej użyte w tej fazie do głównie sprawna komunikacji: stosowanie informacji zwrotnych - umiejętność parafrazowania, poznawanie elementów werbalnej oraz niewerbalnej komunikacji, dzielenie się odczuciami dotyczącymi wspólnie realizowanych spraw. Istotnym elementem jest również zorientowanie grupy na dany problem, który ma zostać rozwiązany. Na tym etapie pracy grupowej zalecane jest stosowane trybu przypuszczającego, sformułować warunkowych, sygnalizujących pewną swobodę decyzyjną oraz różnorodność wyborów.

3. Realizowanie celów grupowych - jest to najbardziej wydajna faza procesu grupowego, pomimo iż realizowanie celu grupowego ma początek znacznie wcześniej. W tej fazie uczestnicy grupy umieją już ze sobą współdziałać, rozumieją i znają się wystarczająco dobrze, by zapewnić sobie poczucie bezpieczeństwa oraz poczuć identyfikacje z grupą oraz przynależność do jej szeregów. Sytuacja ta sprzyja osiąganiu celu grupy, która powinna być wystarczająco samodzielna działając na zasadach odpowiedzialnej autonomii, zdolna do wytwarzania środków oraz ustalania granic swych własnych zmian. Cechę charakterystyczną stabilnej oraz demokratycznej grupy stanowi fakt, że zmiana postrzegana jest jako szansa dla grupy a nie zagrożenie. Osiąganie celu grupowego zależy nie od rodzaju grupy czy zadań, jakie ma wykonać, ale od ilości jej członków i umiejętności oraz wiedzy osoby prowadzącej grupę. Techniki pracy grupowej warunkowane są charakterem grupy.

4. Ocenianie wyników działalności grupy - stanowi stały element służący korygowaniu działań grupowych, jest również istotne dla grupy w chwili osiągania przez nią zakładanych rezultatów albo w chwili konieczności zakończenia działań grupowych. Ocenę taka należy przeprowadzać nie tylko w formie ustnej, ale również na piśmie wykorzystując ankiety i kwestionariusze, tworzone specjalnie w tym celu. Ocena powinna uwzględniać różnorodne aspekty funkcjonowania grupy, a także ważne w aspekcie celu grupowego niedociągnięcia i efekty. Zakres oraz wyniki oceny winny być omówione ze wszystkimi członkami grupy.

W grupie szybko tworzą się mocne więzi emocjonalne, które są trudne do zerwania, w wyniku tego może powstać swoiste uzależnienie od grupy oraz strach przed odejściem z niej, dlatego też praca grupowa powinna przygotować swoich uczestników do rozstania z grupą.

Modele pracy grupowej.

Beulah Rothmen oraz Catherine P. Pappell podkreślają, że zadania oraz cele, które stoją przed grupą świadczą o wyborze danego modelu pracy. Wyszczególniają one trzy główne modele:

1. Model celów społecznych - realizowany głównie przez grupy, które służą pewnym celom społecznym, organizowanych z powodów społecznie zdefiniowanych interesów. W modelu tym podejmowane są działania, zapewniające grupie zysk społeczny na poziomie lokalnej społeczności. W praktyce, model ten stosuje się dla rozwiązywania problemów dotyczących rozwoju społeczności oraz ich aktywnego funkcjonowania; celem zorganizowanych grup jest działalność profilaktyczna oraz kompensacyjna w stosunku do społeczności żyjącej w zagrożonych dewiacją i patologią społeczną środowiskach (rodzinnych, rówieśniczych czy lokalnych). Przeprowadzane zajęcia mają charakter kreatywny, rekreacyjno - sportowy, rozwojowo - wychowawczy itp.

2. Model celów naprawczych - jest to model terapeutyczny (kliniczny), co oznacza, iż uczestnicy zajęć grupowych przejawiają pewne dewiacje czy patologie, mają określone problemy indywidualne, grupowe lub społeczne. Grupa pełni tutaj rolę pewnego czynnika zmian, natomiast prowadzący, stosując różne formy i techniki terapii, stara się ułatwić interakcje zachodzące pomiędzy poszczególnymi członkami grupy. Tego typu interwencja zorientowana jest na aktualnym stanie rzeczy, zajmując się problemami dysfunkcji w grupie jak i w szerokim otoczeniu jednostki. Model celów naprawczych ma szerokie zastosowanie w przypadku instytucji nastawionych na resocjalizację oraz placówek wychowawczo -opiekuńczych, różnych poradniach specjalistycznych i rodzinnych jak również w ośrodkach terapeutycznych (np. dla uzależnionych); realizowany jest również w grupach rewalidacyjne, resocjalizacyjnych, socjalizacyjnych i terapeutycznych.

3. Model celów opartych na wzajemności - model ten służy tak poszczególnym jednostkom jak i całemu społeczeństwu; jego podstawowym założeniem jest to, iż każdą jednostkę można i należy zbadać, zrozumieć oraz leczyć (czyli resocjalizować) jedynie w aspekcie poszczególnych systemów i podsystemów społecznych, których jest ona uczestnikiem. W tym ujęciu, jednostka stanowi istotę ukształtowaną oraz modyfikowaną w toku jej relacji i stosunków z pozostałymi jednostkami oraz instytucjami społecznymi. Punkt wyjścia dla pracy stanowią więc tutaj wzajemne zależności pomiędzy jednostką a społeczeństwem, które stają się podstawą dla usprawniania jej funkcjonowania indywidualnego i społecznego. Zatem podstawę pracy w grupie stanowi tutaj wzajemny system pomocy mający miejsce w grupie, który to nie jest zależny od problemu posiadanego przez członków grupy, ale stanowi on konieczny warunek dla jego rozwiązania. Model ten nie zakłada priorytetowych celów terapeutycznych, natomiast niezwykle istotne jest tutaj uruchomienie wzajemnych relacji w taki sposób, by powstał niezbędny dla wszystkich uczestników grupy system wsparcia. Model ten kładzie szczególny nacisk na zaangażowanie się pomoc oraz umacnianie relacji i więzi międzyludzkich, przy czym jednostka jest tutaj rozpatrywana pod kątem przejawianej motywacji i zdolności do postawy wzajemności. Główne zadanie osoby prowadzącej grupę stanowi mediacja oraz umożliwianie zaspokajania potrzeb grupy jak i wzbudzanie jak największego zaangażowania jednostek w proces wzajemnej pomocy. Ten model pomocy stosuje się w różnego typu stowarzyszeniach oraz klubach (szczególnie w grupach samopomocy).

Podstawowe zasady pracy grupowej po raz pierwszy zostały zdefiniowane przez A. Kaiser:


Wyszukiwarka