Klasy Krafta

Klasyfikacja Krafta pojawiła się w 1884 r.i do dziś jest aktualna tam, gdzie ocenie podlega stanowisko biologiczne drzewa w populacji. Kraft wyszedł z założenia, że zahamowanie we wzroście drzewa znajduje w drzewostanie odzwierciedlenie w usytuowaniu oraz budowie jego korony. Dlatego, zdaniem Krafta, budowa korony jest najpewniejszym kryterium klasyfikowania drzew.

Na podstawie formy korony i stanowiska biosocjalnego (względna wysokość drzewa w stosunku do najbliższego otoczenia) Kraft przydziela drzewo do :

I klasy - drzew górujących - gdy dominuje ono wysokością i posiada silnie rozwiniętą koronę;

II klasy - drzew panujących - tworzący główny pułap drzewostanu, o dobrze rozwiniętej koronie;

III klasy - drzew współpanujących - o koronach jeszcze normalnie rozwiniętych, jednak zaznaczającej się już degradacji - mimo korzystnego usytuowania w pułapie leśnym;

IV klasy - drzew opanowanych - o koronach mniej lub więcej zdeformowanych, ścieśnionych dwustronnie lub wielostronnie, bądź rozwiniętych jednostronnie;

• podklasa IV a - to drzewa wkleszczone między inne, o koronie ścieśnionej w dolnej części;

• podklasa IV b - drzewa o koronach w części podokapowych - tylko górna część korony jest jeszcze wolna;

V klasy - drzew przygłuszonych - znajdujących się całkowicie pod okapem wyższego sąsiedztwa;

• podklasa V a - drzewa z koroną jeszcze żywą (tylko u gatunków cienistych)

• podklasa V b - drzewa z koroną obumierającą i obumarłą (posusz).

W tej klasyfikacji trzy pierwsze klasy składają się na tzw. drzewostan główny, pozostałe dwie tworzą drzewostan podrzędny.

Cięcia pielęgnacyjne są podstawowym zabiegiem pielęgnowania drzewostanów oraz poprawiania jakości i wartości drzew. Należą tu zabiegi pielęgnacyjne połączone z usuwaniem części drzew z drzewostanu bądź z odpowiednim ich formowaniem przez przycinanie lub podkrzesywanie. Sens tych zabiegów polega nie tyle na redukowaniu liczby drzew w drzewostanie, ile na korzystnej zmianie środowiska drzewostanu, a więc przede wszystkim gleby i klimatu wewnętrznego. Usunięcie jakiegokolwiek drzewa wprowadza określone zmiany w otoczeniu sąsiadujących z nim drzew. Zmiany te mogą sprzyjać lub przeszkadzać prawidłowemu wzrostowi i rozwojowi pozostałych drzew. Chodzi właśnie o to, aby przy wykonywaniu cięć pielęgnacyjnych spowodowane zmiany zachodziły w pożądanym kierunku, aby w żadnym wypadku nie powodowały pogorszenia stanu gleby lub nie wywoływały zahamowania wzrostu lub pogorszenia formy pozostałych drzew. Cięcia pielęgnacyjne połączone z usuwaniem drzew są prowadzone przez cały okres życia drzewostanu.

Zakres zadań spełnianych przez cięcia pielęgnacyjne jest bardzo rozległy. Można je streścić w następujących punktach:

• regulowanie zagęszczenia i odpowiedniego rozmieszczenia drzew w drzewostanie,

• regulowanie składu gatunkowego oraz wytwarzanie i utrwalanie pożądanej formy zmieszania i budowy piętrowej,

• popieranie najbardziej wartościowych składników drzewostanu,

• wyprzedzenie procesu naturalnego wydzielania się drzew z drzewostanu,

• polepszanie stanu sanitarnego i biologicznej odporności lasu,

• przygotowanie drzewostanu do odnowienia.

Głównym celem nowoczesnej hodowli lasu jest produkcja zdrowych drzewostanów, dających cenne drewno.

Cięcia pielęgnacyjne stanowią w hodowli lasu najważniejszy dział ujęty w dużych cyklach operacyjnych: pielęgnowanie upraw i pielęgnowanie drzewostanów. Końcowym efektem cięć pielęgnacyjnych jest osiągnięcie jak największej masy surowca przy jednoczesnym wzmocnieniu zdolności produkcyjnej siedliska i zwiększeniu odporności drzewostanów na szkodliwe działanie czynników zewnętrznych.

W zależności od okresu życia, w jakim znajduje się drzewostan, rozróżnia się następujące rodzaje cięć pielęgnacyjnych:

• czyszczenia wczesne (CW),

• czyszczenia późne (CP),

• trzebieże wczesne (TW),

• trzebieże późne (TP).

Czyszczenia wczesne CW

Pierwszymi cięciami pielęgnacyjnymi, które przeprowadza się od momentu powstania uprawy są czyszczenia wczesne.

Są one następstwem zabiegów wcześniej wykonywanych w uprawie czy nalocie, znanych pod nazwą pielęgnacji gleby i niszczenia chwastów. Czyszczenia wczesne obejmują cięcia pielęgnacyjne, które wykonuje się w pierwszych latach rozwoju odnowień sztucznych czy naturalnych aż do momentu dojścia do zwarcia. Zadaniem tych cięć jest nie tylko umożliwienie, ale i zapewnienie prawidłowego i nieskrępowanego rozwoju młodych drzewek oraz pokierowanie ich wzrostem w sposób prowadzący do wytworzenia młodnika zgodnie z ustalonym celem hodowlanym.

Szybko zachodzące przemiany w życiu młodego, formującego się dopiero drzewostanu wymagają od gospodarza hodowcy stałej i uważnej obserwacji ich przebiegu oraz częstego wkraczania do obiektu hodowlanego z odpowiednimi zabiegami pielęgnacyjnymi. Podejmując zadanie właściwego pielęgnowania drzewostanów należy pamiętać, że dla przyszłości drzewostanu najważniejsze są zabiegi pielęgnacyjne przeprowadzane w jego okresie młodocianym, tj. czyszczenia, a wśród nich w porę i właściwie wykonane czyszczenia wczesne odgrywają większą rolę niż czyszczenia późne.

W czasie wykonywania czyszczeń wczesnych chodzi przede wszystkim o spotęgowanie żywotności wszystkich gatunków drzew przewidzianych w składzie odnowienia. Sadzonki, siewki czy samosiewki muszą wykształcić odpowiedni aparat asymilacyjny, uformować należytą strzałę i koronę. a przy tym szybko dojść do zwarcia, by wytworzyć warstwę ochronną z koron nad odsłoniętą lub słabo tylko pokrytą glebą.

Przedmiotem szczególnie troskliwej opieki i pielęgnowania są drzewa wykazujące następujące cechy:

• pełna zdrowotność,

• prosta strzała, tworząca jednolitą oś z dobrze wykształconym pędem szczytowym,

• drobne i delikatne pędy boczne,

• pionowy wzrost.

Czyszczenie wczesne mają do spełnienia kilka zadań. Są to:

• uporządkowanie składu gatunkowego uprawy i formy zmieszania,

• regulowanie zagęszczenia i selekcja drzew,

• poprawa jakości drzew (głównie cennych domieszek liściastych).

Cięcia w czyszczeniach wczesnych sprowadza się przede wszystkim do następujących czynności:

• usuwanie lub hamowanie wzrostu zbędnych domieszek, które głuszą drzewka należące do gatunków głównych lub pożądanych domieszkowych,

• łagodzenie różnic wysokości drzew na granicy grup lub kęp odnowienia (zalesienia), różniących się między sobą składem gatunkowym lub układem wiekowym,

• usuwanie przerostów i przedrostów o nieprawidłowej budowie, nadmiernie ugałęzionych, z uszkodzonym wierzchołkiem,

• przerzedzanie zbyt zagęszczonych grup siewów i samosiewów,

• usuwanie drzewek chorych, obumierających i obumarłych.

Przy usuwaniu szkodliwych i bezwartościowych osobników z upraw trzeba koniecznie pamiętać o tym, żeby nie odsłaniać gleby.

Czyszczenia późne CP

Zasady i technika czyszczeń późnych

Z chwilą osiągnięcia zwarcia odnowienie wchodzi w okres młodnika i rozpoczyna się życie zespołowe. Młode drzewka stykając się ze sobą koronami oddziałują wzajemnie na siebie, na roślinność runa oraz na glebę. W ten sposób wytwarzają się nowe, zmienione warunki środowiska. Powstaje w młodniku swoisty klimat sprzyjający normalnemu rozwojowi zespołu leśnego. Wrodzone właściwości drzew oraz warunki otoczenia odpowiednio regulują ich wzrost i rozwój.

Każdy członek zespołu, wraz z postępującym wzrostem, a przez to wzrastającym zapotrzebowaniem odpowiedniej przestrzeni, zmuszony jest do obrony i utrzymania swego stanowiska. Wszystkie drzewka są ograniczane w rozwoju na bok zarówno nad, jak i pod ziemią, jedynie wzrost na wysokość jest początkowo swobodny. Stąd też powstaje wytężone dążenie ku górze; w okresie młodnika rozstrzyga ono często o bycie lub niebycie drzewka. Te składniki młodego drzewostanu, które dzięki naturze i pochodzeniu rozporządzają większą siłą wzrostu niż otoczenie albo - oszczędzane przez różnorodne klęski - są w korzystniejszym położeniu niż ich konkurenci, wyprzedzają swoich sąsiadów, zabierają im coraz więcej potrzebnego światła i wymaganej przestrzeni życiowej. Dochodzi do widocznego rozwarstwienia zbiorowiska. Wraz z upływem czasu można coraz wyraźniej stwierdzić, że to ogólne zjawisko prowadzi do podziału drzewostanu na różne warstwy biosocjalne.

Proces biosocjalnego rozwarstwienia powoduje utworzenie:

• warstwy górnej - złożonej z drzew o najsilniejszym wzroście,

• warstwy środkowej - o mniejszej energii wzrostu,

• warstwy dolnej - w której znalazły się drzewa rosnące najwolniej, często gatunki cienioznośne, które pojawiły się później.

Tworzenie się struktury wielowarstwowej w młodniku czy drągowinie jest zjawiskiem pożądanym, zwłaszcza wówczas, gdy nabiera ona charakteru zwarcia pionowego. Zabiegi związane z pielęgnowaniem młodników nie różnią się wprawdzie pod względem zasad od stosowanych w odnowieniach, są jednak zupełnie odmienne. Chodzi tu głównie o zabiegi zapobiegawcze, zabezpieczające przed różnorodnymi uszkodzeniami i związane z wyeliminowaniem małowartościowych konkurentów z warstwy górnej.

Prace pielęgnacyjne wykonywane w okresie młodnika obejmują:

• formowanie strzał i koron poszczególnych drzew,

• prowadzenie czyszczeń późnych.

Celem czyszczeń późnych jest doprowadzenie młodnika do etapu, jakim jest początek okresu drzewostanu dojrzewającego (tyczkowiny). Są to zabiegi przygotowujące drzewostan do pierwszej trzebieży i od jakości ich wykonania będzie zależał stan przyszłego drzewostanu.

Zgodnie z zadaniami czyszczeń późnych w okresie młodnika wykonuje się następujące czynności wchodzące w zakres cięć pielęgnacyjnych:

• usuwanie lub hamowanie wzrostu drzew wadliwych,

• usuwanie, ogławianie lub obrączkowanie zbędnych domieszek pozostałych z okresu czyszczeń wczesnych,

• przerzedzanie nadmiernie zagęszczonych partii młodnika,

• usuwanie drzew chorych, obumarłych i obumierających.

W praktyce rzadko spotyka się konieczność stosowania wszystkich wymienionych czynności jednocześnie. Często zachodzi potrzeba ograniczenia czyszczenia do jednego lub dwu rodzajów zabiegów. Tylko w młodnikach mieszanych o bogatym składzie i zmieszaniu może znaleźć łączne zastosowanie prawie wszystkich podanych czynności. Czasami można poprzestać tylko na usuwaniu rozpieraczy.

Czyszczenia późne mają duże znaczenie dla jakości przyszłych drzewostanów, zwiększenia ich odporności i zdrowotności. Na czyszczeniach późnych kończy się etap selekcji negatywnej w cięciach pielęgnacyjnych, co można ująć jako działanie eliminowania drzewek chorych, wadliwych i przeszkadzających oraz niepożądanych w przyszłym drzewostanie.

Trzebież wczesna

Drzewostan po okresie młodocianym, obejmującym lata uprawy i młodnika, przechodzi w dalszym stadium swego rozwoju - okres dojrzewania, a w końcu - okres dojrzałości. Zabiegi pielęgnacyjne prowadzone w okresie dojrzewania drzewostanu nazywa się trzebieżami wczesnymi. Jest to okres wzmożonego, najintensywniejszego rozwoju drzew w tym maksymalnego nasilenia procesu wydzielania się drzew. W jednogatunkowych drzewostanach sosnowych na siedlisku boru świeżego okres ten przypada w wieku od 20 do 40 lat.

Celem trzebieży wczesnych jest doprowadzenie drzewostanu dojrzewającego do etapu, jakim jest początek okresu drzewostanu dojrzałego. Drzewostan powinien wówczas osiągnąć pożądany skład gatunkowy zgodny z celem hodowlanym produkcji, cechować się wysoką jakością i pełnym zadrzewieniem.

Trzebieże wczesne spełniają następujące zadania:

• zabezpieczają najwartościowsze składniki drzewostanu,

• polepszają jakość produkowanej masy drzewnej przez eliminowanie drzew wadliwych i przez prawidłowy proces oczyszczania się pni z dolnych gałęzi i okółków,

• zwiększają biologiczną i statyczną odporność drzewostanu na działanie czynników abiotycznych (śniegołomy i wiatrołomy),

• poprawiają stan sanitarny lasu przez stałe eliminowanie drzew suchych, chorych, obumierających i opanowanych przez szkodniki z jednoczesnym popieraniem domieszek biocenotycznych,

• wzmagają przyrost drzew najwartościowszych, a co za tym idzie przyspieszają dojrzewanie drzewostanu,

• przyspieszają rozkład substancji organicznej (próchnicy).

Zasadniczy zabieg w trzebieżach wczesnych przeprowadza się w górnej warstwie drzewostanu. Wyjątkiem są drzewostany będące pod wpływem emisji przemysłowych (II i III strefa uszkodzeń), o zakłóconych stosunkach wodnych, opanowane przez grzyby lub owady oraz źle produkujące w których zabieg przeprowadza się w dolnej warstwie i nie wyznacza się drzew dorodnych.

W drzewostanach sosnowych, świerkowych i modrzewiowych, które weszły w okres drzewostanu dojrzewającego, a w których w okresie młodnika nie były wykonywane czyszczenia późne, pierwsza trzebież powinna być wykonywana ostrożnie, głównie w drzewostanie podrzędnym.

W trzebieżach wczesnych wykonuje się następujące czynności:

• wybór drzew dorodnych,

• wybór i oznakowanie drzew szkodliwych,

• usunięcie drzew szkodliwych.

Trzebieże późne

Ostatnim etapem cięć pielęgnacyjnych są trzebieże późne. Rozpoczyna się je wykonywać w drzewostanach, które przeszły już fazę najbardziej intensywnego przyrostu na wysokość i w których proces wydzielania się drzew zaczyna stopniowo słabnąć. Z chwilą przejścia do wieku dojrzałości drzewa przekroczyły okres maksymalnego przyrostu na wysokość. Długość części pnia oczyszczonego z gałęzi zasadniczo się nie powiększa. Pozostała, górna część powinna stanowić koronę, która w tym wieku powinna obejmować nie mniej niż 1/3-1/2 wysokości całego drzewa. Tak duża korona jest potrzebna do zwiększenia bieżącego przyrostu grubości i miąższości drzewa.

Orientacyjnie przyjmuje się, że do trzebieży późnych przystępuje się, zależnie od jakości siedliska, składu gatunkowego i sposobu założenia, w drzewostanach w wieku 30-50 lat. Najwcześniej, w wieku 30 lat, przystępuje się do trzebieży późnych w drzewostanach mieszanych, pochodzących z siewu lub sadzenia czy odroślowych na siedliskach olsu typowego i lasu łęgowego górskiego. Najpóźniej (w wieku 50 lat) rozpoczyna się trzebieże późne w jednogatunkowych drzewostanach na siedliskach boru suchego i boru wysokogórskiego.

Trzebieże późne mają spełnić następujące zadania:

• skrócić okres produkcji pożądanych sortymentów drzewnych,

• zwiększyć produkcyjność siedliska przez intensyfikację procesów glebowych wywołanych większym udostępnieniem światła, ciepła i wilgoci,

• przygotować drzewostan do odnowienia naturalnego i doprowadzić glebę do optymalnego stanu „lekkiego zazielenienia”,

• spotęgować ochronną, krajobrazową i środowiskotwórczą rolę lasu jako niezbędnego naturalnego składnika krajobrazu lub jako obiektu mającego specjalne przeznaczenie.

Ogólnym celem, jakim należy się kierować przy wykonywaniu trzebieży późnych, jest doprowadzenie drzewostanu do wieku rębności. Drzewostan powinien mieć wtedy właściwy dla danego siedliska skład gatunkowy, osiągnąć wysoką jakość i prawidłowe zwarcie.

Charakter trzebieży późnych zależy od składu gatunkowego drzewostanu:

• w drzewostanach sosnowych, modrzewiowych i świerkowych zasadniczy zabieg przeprowadza się w dolnej warstwie drzewostanu. Zabieg ten ma na celu wyprzedzenie procesu naturalnego ubytku drzew i charakteryzuje się słabym lub umiarkowanym nasileniem. Jeżeli w takich drzewostanach występuje drugie piętro lub powstaje odnowienie naturalne, wówczas można stosować zabiegi silniejsze;

• w drzewostanach jodłowych, liściastych i mieszanych, zasadniczy zabieg przeprowadza się w górnej warstwie drzewostanu.

W okresie trzebieży późnych dąży się do tego, aby drzewa dorodne rozwijały się swobodnie, miały obfity i dobrze oświetlony aparat asymilacyjny umożliwiający duży przyrost masy drzewnej. Drzewa dorodne nie mogą cierpieć z powodu konkurencji ze strony korzeni innych drzew, nie stanowiących głównego celu produkcji. Z tego względu drzewa należące do niższych klas biologicznych tracą swe znaczenie. Usuwając je, należy zwrócić uwagę, ażeby warunki siedliskowe nie pogorszyły się wskutek zbyt silnego dopuszczenia światła do dna lasu. Przy trzebieżach późnych, wymagających przerwania zwarcia w górnej warstwie drzewostanu, niezbędne jest odpowiednio wykształcone piętro dolne lub podszyt, które przejmują na siebie zadanie pielęgnowania gleby i oczyszczania strzały drzew dorodnych. Dolne piętro złożone z gatunków cienioznośnych lub z podszytu, chroni glebę przed zbytnim nasłonecznieniem i wysuszającym działaniem wiatrów. Utrzymuje bardziej równomierny stopień wilgotności i temperatury w powietrzu i glebie. Wszystko to wyraża się poprawą mikroklimatu, w którym bogatsze życie mikroorganizmów glebowych przyspiesza rozkład ściółki i zwiększa w powietrzu udział dwutlenku węgla. Wzmożona żyzność gleby wpływa na zwiększenie przyrostu masy.

Rozmieszczenie piętra dolnego nie musi być równomierne w drzewostanie. Miejscami może być ono niepotrzebne, np. w otoczeniu buków lub jodeł, natomiast jest konieczne pod gatunkami światłożądnymi. Rolę piętra dolnego najlepiej spełniają gatunki drzew i krzewów cienioznośnych. Należy je wprowadzić sztucznie w okresie dojrzewania drzewostanu z takim wyliczeniem, aby przy rozpoczynaniu trzebieży późnych mogły spełniać zadania pielęgnacyjne. W okresie trzebieży późnych piętro dolne powinno być na tyle rozwinięte, aby drzewa pielęgnujące otulały swymi koronami strzały drzew dorodnych. Tam gdzie możliwe jest odnowienie naturalne, cięcia pielęgnacyjne wykonywane w końcowej fazie trzebieży późnych powinny być wykorzystane jako cięcia przygotowawcze, ułatwiające obsiew powierzchni. Jeżeli w ich wyniku zdoła się uzyskać wystarczająco obfity obsiew, to wówczas trzebieże późne przechodzą bezpośrednio w cięcia odsłaniające, zamykające cykl życiowy drugiego drzewostanu. Ma to znaczenie szczególnie w drzewostanach gatunków cienioznośnych i ciężkonasiennych, odnawianych rębnią częściową.

Rodzaje i formy rębni

W zależności od sposobu cięcia i wynikających stąd warunków wzrostu nowego pokolenia lasu przyjęto aktualnie dla potrzeb gospodarki leśnej 5 rębni i 13 form rębni.

• Rębnia I - rębnia zupełna

Rębnie złożone:

• Rębnia II - rębnia częściowa

• Rębnia III - rębnia gniazdowa

• Rębnia IV - rębnia stopniowa

• Rębnia V - rębnia przerębowa (ciągła)

Rębnia zupełna (I) - zalecana dla gatunków światłożądnych - odznacza się jednorazowym usunięciem całego drzewostanu z określonej powierzchni z ewentualnym pozostawieniem nasienników, przestojów lub biogrup drzewostanu rębnego. Na otwartej powierzchni zrębowej w wyniku przeważnie sztucznego odnowienia gatunków światłożądnych powstają przestrzennie rozgraniczone uprawy równowiekowe.

Stosowanie zrębów zupełnych ogranicza się w szczególności do następujących przypadków:

• drzewostanów na siedliskach borowych o glebach suchych i słabo świeżych, gdzie uzyskanie odnowienia naturalnego jest bardzo utrudnione,

• drzewostanów na siedliskach silnie zachwaszczonych (np. wrzos, trzcinnik) przewidzianych do odnowienia gatunkami światłożądnymi,

• drzewostanów gatunków introdukowanych: sosny Banksa, sosny smołowej, modrzewia japońskiego, dębu czerwonego i jedlicy sinej,

• drzewostanów, których natychmiastowe wycięcie podyktowane jest względami sanitarnymi,

• drzewostanów, w których są lub będą zakładane bloki upraw pochodnych, składające się z gatunków światłożądnych,

• innych drzewostanów, w których uzyskanie odnowienia naturalnego jest utrudnione ze względu na zwarty podszyt złożony z gatunków o dużej sile odroślowej (czeremcha amerykańska, robinia akacjowa, klon jesionolistny), stan pokrywy glebowej, degradację gleby itp.

W celu zapewnienia najkorzystniejszych warunków odnowieniowych, zabezpieczenia drzewostanów przed działaniem wiatrów wywalających oraz utrzymania ładu przestrzennego ustala się następujące zasady prowadzenia rębni zupełnej (Ia-c):

• kierunek posuwania się ze zrębami powinien być przeciwny do panujących wiatrów,

• inne kierunki mogą być zastosowane tylko w wypadkach uzasadnionych w planie urządzenia lasu (usuwanie resztek drzewostanu, sytuacje poklęskowe, względy krajobrazowe itp.).

W rębni zupełnej dopuszcza się jeden wrąb zależnie od wielkości użytkowanego drzewostanu i przyjętej szerokości zrębu. Zakładanie wrębów w warunkach płytkiego zakorzenienia drzew lub w położeniach o szczególnym nasileniu wiatrów wywalających jest niedopuszczalne. Odległość między wrębami, liczona od ostatniego zrębu bieżącego dziesięciolecia, powinna się równać w zasadzie podwójnej szerokości zrębów przyjętej dla danych warunków. Wyjątkowo, w razie niewątpliwie uzasadnionej konieczności przyspieszenia przebudowy drzewostanu, dopuszcza się zakładanie dwóch wrębów.

Nawrót cięć przyjmuje się następujący:

• w rębniach Ia i Ib - co najmniej 4 lata;

• w rębni Ic - zakładanie kolejnych zrębów uzależnia się od stanu odnowienia na poprzednim zrębie; zaleca się dążyć do utrzymania 4- do 5-letniego nawrotu cięć.

Zakładanie nowego zrębu w razie, gdy na bezpośrednio przyległej powierzchni uprawa ma cechy nieudanej - jest niedopuszczalne.

Przy rębni zupełnej stosuje się w zasadzie odnowienie sztuczne sadzeniem lub siewem, z zaleceniem wykorzystywania obsiewu bocznego.

Nie stosuje się zrębów zupełnych zlokalizowanych wzdłuż głównych szlaków komunikacyjnych (drogi krajowe, wojewódzkie i powiatowe w rozumieniu ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych), jak też bezpośrednio przy ciekach i zbiornikach wodnych (źródła i źródliska, rzeki, jeziora, stałe oczka wodne, bagna, torfowiska, mszary, trzęsawiska), a także miejscach kultu religijnego i inne, w otulinach rezerwatów i parków narodowych oraz w oddziałach bezpośrednio do nich przylegających. W takich sytuacjach odnowienie lasu musi być prowadzone przy zastosowaniu rębni złożonych minimum w pasie drzewostanu o szerokości 30-40 m przyległym bezpośrednio do chronionych obiektów - z jednoczesnym kształtowaniem ekotonów.

Przy stosowaniu rębni zupełnej zaleca się zatokowy lub schodkowy przebieg linii zrębowej, co korzystnie modyfikuje warunki mikroklimatu (światło, temperatura, wilgoć) i sprzyja gatunkom domieszkowym. Należy jednak brać pod uwagę wzrost zagrożenia drzew obrzeżnych od wiatru.

• Rębnia zupełna wielkopowierzchniowa Ia

• Rębnia zupełna pasowa Ib

• Rębnia zupełna smugowa Ic

Rębnia zupełna wielkopowierzchniowa Ia

Szerokość zrębu 60-80 m, maksymalna powierzchnia do 6 ha. Nawrót cięć - co najmniej 4 lata.

Jest bardzo prostym sposobem użytkowania lasu. Z powodu małych różnic w wieku drzew lub krótkich odstępów czasu między poszczególnymi cięciami (3-5 lat), nie można w obrębie pojedynczych oddziałów osiągnąć trwałego zróżnicowania wiekowej struktury drzewostanu. Tylko w początkowych fazach rozwoju istnieje odstopniowanie, które zanika całkowicie w dojrzałym drzewostanie. W ten sposób powstają często rozległe monokultury iglaste, które wskutek swej wielkości nie wykorzystują mozaiki warunków siedliskowych. Pojawiające się w drzewostanie przed założeniem zrębu zupełnego grupy różnych gatunków w drodze samosiewu mają różną zdolność przeżycia. Przeżywają przede wszystkim drzewka młode, nie przekraczające wieku 15-20 lat i wysokości 0,5 m. Przyrost wysokości drzewek 1-1,5 m ulega silnemu zahamowaniu. Dlatego na zrębach należy chronić przede wszystkim podrost nie wyższy niż 0,5 m.

Rębnia Ia może być stosowana w wyjątkowych wypadkach, uzasadnionych względami hodowlanymi i sanitarnymi. Ograniczenia powierzchni zrębów nie dotyczą drzewostanów zniszczonych przez czynniki szkodotwórcze.

Przy projektowaniu zrębów zupełnych kierować się należy poniższymi wskazaniami:

• w trudnych warunkach siedliskowych szerokość zrębu zmniejsza się do dolnej granicy;

• gdy projektowany zrąb przecina siedliska borowe o różnym stopniu trudności i różnej żyzności, jego szerokość powinna być dostosowana do warunków najtrudniejszych,

• gdy zrąb przebiega wzdłuż całego oddziału, czynnikiem najważniejszym jest szerokość zrębu; w innych wypadkach przy projektowaniu zrębu należy się kierować zasadą, że jego obszar nie powinien przekraczać podanej normy powierzchniowej, a szerokość 80 m.

Przy stosowaniu rębni zupełnej w drzewostanach o dobrej jakości i miejscowego pochodzenia zaleca się odnowienie naturalne z pozostawianych nasienników w formie drzew pojedynczych (20-40 szt/ha) lub kęp drzew na części zrębu oddalonej od ściany pozostającego drzewostanu, które mogą być usunięte po uzyskaniu samosiewu lub pozostawione do następnej kolei rębu jako przestoje. W razie pozostawiania części drzewostanu na dalsze lata średnica każdej kępy nie powinna być mniejsza od wysokości pozostającego drzewostanu, a powierzchnia od 5-10 arów. Starodrzew powinien pozostać wraz z dolnymi warstwami drzewostanu na co najmniej 5% powierzchni manipulacyjnej pasa zrębowego. Równocześnie zaleca się pozostawianie na zrębach kęp podrostu i nalotu oraz drzew dziuplastych, drzew gatunków rzadkich i o znaczeniu biocenotycznym - takich jak: wiązy, cis, limba, czereśnia ptasia, dzika jabłoń, grusza itp. wraz z niezbędną osłoną.

Rębnia zupełna pasowa Ib

Szerokość zrębu 60-80 m lub maksymalna powierzchnia do 4 ha. Nawrót cięć - co najmniej 4 lata.

Ten rodzaj rębni jest najodpowiedniejszy dla drzewostanów sosnowych, w których mamy ograniczone możliwości uzyskania odnowień naturalnych z samosiewu bocznego. Będą to przede wszystkim siedliska boru świeżego i boru mieszanego świeżego. Uprawy na zrębie zakładamy sadzeniem lub siewem. Gatunki domieszkowe nie wymagające w młodości osłony wprowadzane są równocześnie z sosną, natomiast gatunki wrażliwe na mikroklimat otwartej powierzchni, cieniowytrzymałe powinny być wprowadzone w odpowiednim czasie pod okap drzewostanu przed wykonaniem zrębu lub pod osłoną boczną sąsiadującego drzewostanu na części zrębu, czy też pod osłoną przedplonu.

W zasięgu buka domieszkę tego gatunku można uzyskać wprowadzając go pod okap wyhodowanych na zrębach zupełnych drągowin sosnowych, w okresie pierwszych trzebieży (II klasa wieku). W ten sposób można uzyskać cenne formy dwupiętrowych drzewostanów na siedlisku lasu mieszanego. W drzewostanach sosnowych na siedlisku boru suchego, boru wilgotnego i boru mieszanego wilgotnego oraz w drzewostanach świerkowych mniej narażonych na działanie wiatru można zalecić stosowanie rębni zupełnej na pasach o szerokości 30-40 m Może ona mieć również zastosowanie na siedlisku olsu. Zmniejszenie szerokości zrębu umożliwia lepsze wykorzystanie samosiewu bocznego oraz jest wskazane na siedliskach z wysokim poziomem wody gruntowej (ryzyko podtopienia). Samosiew boczny sosny pojawia się z reguły obficie w roku średniego i dobrego urodzaju nasion. Dla uzyskania pewniejszych i lepszych efektów niezbędne jest przygotowanie gleby, np. przez wyoranie bruzd lub przez orkę pługiem talerzowym, wykonane wczesną wiosną po uprzątnięciu powierzchni zrębowej. Samosiewy uzupełnia się w następnym roku sadzeniem, wprowadzając gatunki zgodne z przyjętym dla danych warunków składem odnowienia. Domieszki należy wprowadzać grupami o powierzchni co najmniej 0,5 a. Wyjątek stanowi modrzew, który można wprowadzać mniejszymi grupami, a niekiedy jednostkowo.

W roku dobrego urodzaju nasion w drzewostanach świerkowych na wąskim zrębie pojawia się obficie nalot, zwłaszcza gdy gleba została dobrze przygotowana, np. pługiem talerzowym. Podobnie jak w drzewostanach sosnowych, uzupełnianie samosiewów musi być wykonane już w następnym roku. Na glebach szybko zachwaszczających się lub bardzo ubogich korzystniej jest stosować odnowienie sztuczne.

Rębnia zupełna smugowa Ic

Szerokość zrębu 15-30 m i maksymalna wielkość 2 ha. Nawrót cięć - zakładanie kolejnych zrębów uzależnia się od stanu odnowienia na poprzednim zrębie; zaleca się dążyć do utrzymania 4-5 letniego nawrotu cięć.

Rębnia ta może mieć zastosowanie przede wszystkim w drzewostanach świerkowych, rzadziej olszowych. Przy stosowaniu rębni zupełnej smugowej w świerczynach dla uzyskania samosiewu bocznego niezbędne jest zsynchronizowanie cięć z latami nasiennymi. W latach słabego urodzaju niezbędne staje się odnowienie sztuczne. Ponieważ samosiewy świerka często pojawiają się obficie w pasie drzewostanu przylegającym do wyciętej smugi, w następnym nawrocie cięcia można rozważyć celowość poszerzenia smugi.

W drzewostanach olszy czarnej uzyskanie odnowienia z samosiewu jest stosunkowo trudne za względu na bujny rozwój wysokiej roślinności zielnej na żyznych glebach olsów. Z tego względu na zrębie stosowane jest często odnowienie sztuczne, w miarę potrzeby na różnego rodzaju wywyższeniach. Wykorzystywane są również pozostałe na zrębie dobrej jakości podrosty oraz odrośla.

Rębnia częściowa (II). Odznacza się regularnie rozłożonym użytkowaniem drzewostanu na określonej powierzchni i prowadzonym z zastosowaniem cięć częściowych, w średnim lub długim okresie odnowienia. Odnowienie naturalne przeważnie gatunków ciężkonasiennych, dokonuje się obsiewem górnym pod osłoną drzewostanu macierzystego. Wykorzystuje się zasadniczo jeden rok nasienny (wyjątkowo dalsze lata dobrego urodzaju), a powstałe odnowienie łącznie z niezbędnymi uzupełnieniami (gatunkami światłożądnymi po cięciu uprzątającym) tworzą młodnik o stosunkowo niewielkim zróżnicowaniu wieku i wysokości. Rębnia częściowa może być stosowana również w drzewostanach złożonych z gatunków światłożądnych, odnawianych naturalnie i sztucznie w krótkim okresie odnowienia.

• Rębnia częściowa wielkopowierzchniowa IIa

• Rębnia częściowa pasowa IIb

• Rębnia częściowa smugowa IIc

• Rębnia częściowa gniazdowa IId

Rębnia częściowa wielkopowierzchniowa IIa

Jest to najstarsza z form rębni częściowych. Pierwotnie miała ona na celu przede wszystkim odnawianie drzewostanów bukowych. We Francji i w Jugosławii stosowana jest w drzewostanach dębowych, a w krajach skandynawskich służy również (lokalnie) do odnawiania drzewostanów sosnowych.

W naszych warunkach rębnię częściową wielkopowierzchniową powinniśmy stosować przede wszystkim do odnawiania drzewostanów bukowych oraz dębowych. Może ona znaleźć również zastosowanie w drzewostanach sosnowych na siedliskach, gdzie istnieją dobre warunki powstawania samosiewów. Oddaje też usługi przy przebudowie drzewostanów (przede wszystkim sosnowych), gdy pod okap wprowadzane są gatunki wymagające w młodości osłony.

W rębni tej maksymalna szerokość powierzchni manipulacyjnej (strefy) nie może przekraczać 150 m, a powierzchnia pola - 6 ha. W uzasadnionych przypadkach, jeżeli pod okapem drzewostanu dobrze rozwijają się podrosty i naloty i zajmują znaczną powierzchnię, to możemy cięciami odsłaniającymi objąć cały drzewostan. Natomiast w drzewostanach słabo trzebionych, o silnym zwarciu, należy operować węższymi pasami manipulacyjnymi (w granicach 100-150 m). Celem stosowania rębni jest wykorzystanie dużej zdolności do odnowienia naturalnego i przekazania korzystnych cech potomstwu. Okres odnowienia krótki lub średni, 10-20 lat.

Proces zasiedlania powierzchni odnowieniowej przez nowe pokolenie lasu realizowany jest przy zastosowaniu czterech rodzajów cięć:

• cięcia przygotowawcze

• cięcia obsiewne

• cięcia odsłaniające

• cięcia uprzątające

Rębnia częściowa pasowa IIb

• Rębnia ta stanowi odmianę rębni częściowej wielkopowierzchniowej. Ograniczono w niej szerokość powierzchni manipulacyjnej do 40-60 m, tzn. do podwójnej wysokości drzewostanu macierzystego, a maksymalne pole - do 3-4 ha. Ograniczenia te zmniejszają mankamenty rębni częściowej wielkopowierzchniowej, przede wszystkim zmniejszając niebezpieczeństwo wiatrowałów i wiatrołomów w drzewostanie macierzystym, redukując szkody powstające przy ścince i zrywce drewna, ułatwiając zaprojektowanie sieci szlaków zrywkowych. Na mniejszej powierzchni marny bardziej przejrzysty obraz stanu odnowień i możemy łatwo zaprojektować, a następnie wykonać uzupełnienia samosiewów.

• Technika cięć w tej rębni jest taka sama jak w rębni częściowej wielkopowierzchniowej. Prowadzimy cięcia przygotowawcze, obsiewne i odsłaniające na kolejnych pasach. W najwcześniejszym okresie wzrostu odnowienia wykorzystywana jest osłona górna, a w późniejszym etapie cięć i w ograniczonym zakresie osłona boczna drzewostanu sąsiadującego z odsłoniętym pasem.

• Odnowienie rozpoczynamy wykonując cięcie przygotowawcze na pierwszym pasie wyznaczonym na obrzeżu drzewostanu (oddziału). Następne pasy zakłada się w kierunku przeciwnym do kierunku panujących wiatrów. Gdy stan drzewostanów i gleby wskazuje, że cięcia przygotowawcze nie są potrzebne, na pierwszym pasie wykonujemy cięcie obsiewne. Równocześnie z rozpoczęciem cięć odsłaniających na pierwszym pasie rozpoczynamy etap cięć przygotowawczych na pasie następnym, a w drzewostanie prawidłowo pielęgnowanym wykonujemy cięcie obsiewne. Warunkiem powodzenia jest staranne zaprojektowanie sieci szlaków zrywkowych, z wykorzystaniem przy tym pasa słabszego odnowienia na granicy sąsiednich powierzchni manipulacyjnych. W dalszych etapach procesu odnowienia, gdy na pierwszym pasie wykonujemy cięcie uprzątające, drugi pas znajduje się w fazie cięć odsłaniających.

• W dużych drzewostanach przy zakładaniu kolejnych pasów i inicjowaniu na nich cięć częściowych należy priorytetowo traktować stabilność drzewostanu macierzystego (udział drzew słabo ukorzenionych), uwzględniając zarazem wymogi świetlne odnawianych gatunków. W drzewostanach stabilnych ryzyko prowadzenia różnych etapów cięć częściowych nawet na trzech sąsiadujących pasach nie jest zbyt wielkie. Uzupełnianie samosiewów wykonujemy w zasadzie po uprzątnięciu starodrzewu, a w przypadku wprowadzania gatunków o mniejszej światłożądności - również na etapie cięć odsłaniających.

Rębnia częściowa smugowa IIc

• Szerokość powierzchni manipulacyjnej (smugi) do 30 m, szerokość odnawianej strefy 80-150 m, ogólna powierzchnia manipulacyjna nie powinna przekraczać 3 ha.

• Między rębnią częściową wielkopowierzchniową a rębnią częściową pasową i smugową nie ma zasadniczej różnicy w technice cięć. Zarówno na pasach szerokości ok. 50 m, jak i na smugach szerokości ok. 25 m, proces odnowienia przechodzi przez stadium przygotowawcze, obsiewne, odsłaniające i uprzątające.

• Odnowienie zaczyna się od cięć przygotowawczych na pierwszym, pojedynczym pasie (lub smudze), zlokalizowanym na gospodarczo najkorzystniejszej stronie drzewostanu. Gdy ten pas (lub smuga) wejdzie w stadium cięć obsiewnych i odsłaniających, zakłada się obok niego drugi pas (lub smugę), który poddaje się cięciom przygotowawczym. Z kolei, gdy pierwszy pas (lub smuga) znajdzie się w stadium cięć uprzątających, na drugim pasie (lub smudze) przeprowadza się cięcia obsiewne i odsłaniające, a na trzecim, świeżo założonym pasie (lub smudze) rozpoczyna się cięcia przygotowawcze. W ten sposób w drzewostanie jest zawsze pewna liczba pasów lub smug, które następują kolejno po sobie w strefach szerokości około 80-150 m.

• Odpowiednio do mniejszej powierzchni manipulacyjnej, czas trwania pierwszego i trzeciego stadium odnowienia ulega znacznemu skróceniu. Często rezygnuje się świadomie z pełnego samosiewu na pasach lub smugach i stosuje się uzupełniająco odnowienie sztuczne. Wskutek tego cząstkowy okres odnowienia obejmuje przeważnie tylko 8-10 lat, a ogólny okres odnowienia wynosi wielokrotność tych liczb, zależnie od liczby pasów lub smug - (10-30 lat). Ograniczenie cięć częściowych do pasów lub smug zmniejsza znacznie prawdopodobieństwo wystąpienia ujemnych skutków nieudanego odnowienia, jak również niebezpieczeństwo wiatrołomów w drzewostanie macierzystym, gdyż w odnowieniu znajduje się zawsze tylko mała część drzewostanu. Także uzupełnienie sztuczne jest łatwiejsze i prostsze, straty w przyroście są mniejsze, gdyż nieobsiane fragmenty mogą być natychmiast wypełnione siewem lub sadzeniem.

• Rębnia częściowa pasowa ma zastosowanie w drzewostanach świerkowych i świerkowo-sosnowych, głównie na Pomorzu i w północno-wschodniej części kraju. Rębnia częściowa smugowa przydatna jest przede wszystkim w drzewostanach świerkowych rosnących w korzystnych położeniach, nie wystawionych na wiatry.

Rębnia częściowa gniazdowa IId

• Szerokość strefy 150 m, powierzchnia do 6 ha.

• Nalot powstaje na mniej więcej kolistych powierzchniach o średnicy od jednej do dwóch wysokości drzewostanu. Na gniazdach prowadzi się cięcia częściowe i odnowienie naturalne samosiewem górnym, na powierzchni międzygniazdowej - cięcia zupełne i odnowienie sztuczne. Przy gatunkach światłożądnych osłona na gniazdach musi być wkrótce usunięta, natomiast nad drzewami cienistymi może pozostać dłużej. Osłona na gniazdach powinna być zapewniona do czasu uzyskania przez nalot wysokości 1,5-2,0 m.

• Cząstkowy okres odnowienia w gniazdach jest jeszcze krótszy niż na pasach i smugach, a technika cięć jest podobna do postępowania na dużej powierzchni. Z licznych cięć częściowych stosowanych w rębni wielkopowierzchniowej wykonywane są w gniazdach z reguły tylko cięcia obsiewne i jedno lub dwa cięcia odsłaniające. Często ograniczają się one do cięcia obsiewnego i uprzątającego, a przy istniejącym podroście nawet tylko do cięcia uprzątającego. W następstwie tego, cząstkowy okres odnowienia na powierzchni pojedynczego gniazda wynosi około 6 do 8 lat, okres odnowienia średni (11-20 lat). Cięcia zupełne używane są jedynie w formie cięć uprzątających.

• Przedmiotem działania w rębni częściowej gniazdowej są istniejące drzewostany wielogatunkowe, złożone głównie z sosny, dębu i buka z ewentualną domieszką modrzewia, jesiona i świerka. W szczególności rębnia ta odpowiednia jest dla trzech bardzo ważnych pod względem hodowlanym i gospodarczym form drzewostanów, mianowicie dla drzewostanów dębowo-sosnowych, bukowo-sosnowych i dębowo-bukowych.

• Drzewostany złożone z sosny i buka mogą być różnowiekowe albo równowiekowe. Drzewostany różnowiekowe powstają przeważnie przez podsiew lub podsadzenie buka w drągowinach sosnowych. Różnowiekowe drzewostany tworzone są przez sukcesywne inicjowanie samosiewu buka w grupach drzew macierzystych. Drzewostany złożone z buka i dębu powstają w podobny sposób, czyli przez sztuczne wprowadzenie buka do drągowin dębowych albo za pomocą rębni częściowej gniazdowej. Przy równowiekowej formie zmieszania dąży się do wywołania najpierw kępowego odnowienia dębu a w drugiej kolejności, po upływie 5-10 lat, inicjuje się grupowe odnowienie buka z uwagi na niebezpieczeństwo przerośnięcia dębu przez buk. Wynika z tego, że zakładanie gniazd na powierzchni odnowienia odbywa się nie jednorazowo, lecz w ciągu pewnego czasu, który jednak mieści się w granicach krótkiego okresu odnowienia.

Rębnia gniazdowa (III). Polega na jednorazowym lub stopniowym wykonywaniu w dojrzałym lub przebudowywanym drzewostanie gniazd o wielkości od 5-20 arów, z osłoną górną lub bez osłony - zależnie od wymagań ekologicznych odnawianych gatunków drzew. Powstające - pod osłoną boczną lub górną - odnowienie naturalne bądź sztuczne, wymagające osłony w okresie młodocianym, tworzy w zasadzie jednogatunkowe kępy przewyższające wysokością o 1-3 m późniejsze odnowienie naturalne bądź sztuczne gatunków światłożądnych, powstające na powierzchni między gniazdami.

• Rębnia gniazdowa zupełna IIIa

• Rębnia gniazdowa częściowa IIIb

• Rębnia gniazdowa zupełna IIIa

Rębnia gniazdowa zupełna IIIa jest stosowana w strefach manipulacyjnych o szerokości 80-100 m lub powierzchni do 6 ha głównie do przebudowy litych drzewostanów sosnowych, brzozowo-osikowych i innych na siedliskach borów mieszanych, rzadziej lasów mieszanych, na drzewostany mieszane głównie dębowo-sosnowe.

• Etap pierwszy stosowania rębni polega na wycięciu gniazd, każde o powierzchni od ok. 10 do 20 arów, łącznie na 20-40% powierzchni strefy manipulacyjnej. Gniazda rozmieszcza się nieregularnie, z wykorzystaniem żyźniejszych fragmentów siedliska, istniejących odnowień i luk w drzewostanie oraz najmniej stabilnych partii drzewostanu, tak by nie tworzyły szeregów zgodnych z kierunkiem panujących wiatrów. Kształt gniazd - najlepiej owalny, z dłuższą średnicą ze wschodu na zachód i z krótszą nieprzekraczającą 1,5 wysokości otaczającego drzewostanu.

• Wzajemna odległość gniazd nie powinna być mniejsza od 1,0 wysokości drzewostanu. Na gniazda należy wprowadzić gatunki domieszkowe, np. dąb z jednostkowym udziałem graba, lipy jako gatunków II piętra i ewentualnie gatunków szybko rosnących (brzoza, modrzew) W drugim etapie następuje całkowite usunięcie drzewostanu z powierzchni między gniazdami, z ewentualnym pozostawieniem części starodrzewu oraz nasienników, biogrup drzew i krzewów zasługujących na szczególną ochronę (drzewa pomnikowe dziuplaste, obumarłe). Cięcie wykonuje się, gdy odnowienie na gniazdach osiągnie wysokość 1-3 m. Na powierzchnie między gniazdami należy niezwłocznie wprowadzić odnowienie sztuczne gatunków światłożądnych (sosna, modrzew, brzoza) z wykorzystaniem istniejących nalotów i podrostów. Równocześnie z cięciem uprzątającym w pierwszej strefie manipulacyjnej lub wcześniej, tj. po stwierdzeniu dobrej udatności odnowienia na gniazdach pierwszej strefy można zakładać gniazda w strefie następnej, postępując zgodnie z przyjętym kierunkiem cięć.

• Dopuszcza się również wycinanie gniazd równocześnie na dwóch sąsiednich strefach manipulacyjnych, jednakże całkowite usunięcie starego drzewostanu ze strefy drugiej może nastąpić nie wcześniej niż uprawa na powierzchni między gniazdami w strefie pierwszej osiągnie dobrą udatność i wiek co najmniej 5 lat.

Rębnia gniazdowa częściowa IIIb

• Rębnia gniazdowa częściowa IIIb - z jednorazowym lub dwukrotnym zakładaniem gniazd (10-20 arów na 20-30% powierzchni) w strefach manipulacyjnych o szerokości 100-150 m i powierzchni 6-9 ha w całych pododdziałach w celu wprowadzenia dębu z grupową domieszką gatunków II piętra (grab, lipa) i ewentualne wykorzystanie gatunków szybko rosnących i osłonowych (modrzew, brzoza) na gniazdach oraz z cięciami częściowymi na powierzchni międzygniazdowej w celu uzyskania odnowienia naturalnego gatunków ciężkonasiennych (buk, dąb, jodła).

• Na powierzchnię nieodnowioną samosiewem wprowadza się, po cięciu uprzątającym (z pozostawieniem części starodrzewu, gatunki światłożądne zgodne z typem gospodarczym drzewostanu. Rębnia ta dobrze służy przebudowie litych drzewostanów dębowych, bukowych lub jodłowych na drzewostany mieszane np. w górach litych buczyn na drzewostany z udziałem jodły.

Rębnia stopniowa (IV). Polega na stosowaniu w drzewostanie na tej samej powierzchni manipulacyjnej różnego rodzaju cięć odnowieniowych i tworzeniu ośrodków odnowienia, poszerzanych następnie cięciami brzegowymi w ciągu zazwyczaj długiego okresu odnowienia, które prowadzą do nierównomiernego, rozłożonego w czasie przerzedzenia drzewostanu. W rębni tej wykorzystuje się kilka lat nasiennych. Efektem tych rębni są drzewostany mieszane, różnowiekowe o złożonej budowie przestrzennej.

• Rębnia stopniowa gniazdowa IVa

• Rębnia stopniowa gniazdowo-smugowa IVb

• Rębnia stopniowa brzegowo-smugowa IVc

• Rębnia stopniowa gniazdowa udoskonalona IVd

Rębnia stopniowa gniazdowa IVa

Rębnia stopniowa gniazdowa polega na zakładaniu ośrodków odnowieniowych w formie grup, kęp i gniazd, które następnie są poszerzane i łączone aż do uzyskania pełnego odnowienia całego drzewostanu czy też powierzchni manipulacyjnej. Celem tej rębni jest zatem uzyskanie drzewostanu o grupowej i kępowej formie zmieszania, złożonego przede wszystkim z gatunków cieniowytrzymałych (jodła, buk), o strukturze różnowiekowej, przejściowo zróżnicowanej wysokościowo.

Ośrodki odnowieniowe zakładane są przede wszystkim w miejscach sprzyjających powstawaniu samosiewów (sprawna lub przygotowana gleba), lecz również tam, gdzie w drzewostanie występują grupy i kępy wartościowych nalotów i podrostów. Stosowana jest zasada kolejnego odnawiania poszczególnych gatunków drzew. Gatunkom wolniej rosnącym w młodości i wrażliwym na przymrozki czy też nadmierne nasłonecznienie musi być zapewnione wyprzedzenie i wzrost w warunkach pełnej osłony. Według Puchalskiego (1972) jodłę należy odnawiać już na 50 lat przed uprzątnięciem drzewostanu, buk - na około 30 lat.

Rębnia ta jest prowadzona z reguły na pasach manipulacyjnych (strefach) o szerokości do 200 m, lecz również w całych drzewostanach. Przy większej szerokości strefy czy też drzewostanu należy od strony wystawionej na silne wiatry zachować pas ochronny drzewostanu o szerokości nie mniejszej niż jego podwójna wysokość. Drzewostan na tym pasie powinien być odnawiany dopiero w końcowym etapie tej rębni.

Wielkość zakładanych gniazd (z osłoną lub bez niej) zależy od cienioznośności odnawianego gatunku: dla jodły i buka wynosi 2-4 a. Puchalski zaleca eliptyczny kształt gniazd, o dłuższej osi równoległej do kierunku panujących wiatrów, dla lepszego wykorzystania niesionych wiatrem opadów. W początkowym etapie cięć odległość między gniazdami nie powinna być mniejsza od podwójnej wysokości drzewostanu macierzystego.

W drzewostanach słabo pielęgnowanych właściwe cięcia odnowieniowe powinien poprzedzać okres cięć przygotowawczych, prowadzonych w całej strefie czy też w drzewostanie, z zachowaniem w ostatnim przypadku szczególnej ostrożności w pasie ochronnym. W pierwszym etapie cięć zakładane są ośrodki odnowieniowe z osłoną górną, przeznaczone głównie dla odnowienia jodły, z wykorzystaniem istniejących grup i kęp wartościowych nalotów i podrostów. Dla odnowienia jodły i buka stosuje się silniejszą osłonę gniazd. Ilość zakładanych ośrodków odnowieniowych zależy m.in. od (Jaworski 1990):

• długości całkowitego okresu odnowienia - stosując krótszy okres, zakładamy więcej gniazd, wydłużając w ten sposób front odnowienia (obwód gniazd) i zmniejszając odległości między nimi

• częstości lat nasiennych: rzadsze lata nasienne wymagają zakładania większej ilości ośrodków,

• budowy drzewostanu macierzystego: drzewostany o zróżnicowanej strukturze wysokościowej i o zmieszaniu grupowym pozwalają na założenie większej ilości centrów w porównaniu z drzewostanami jednopiętrowymi,

• dobrego udostępnienia drzewostanu, co stwarza możliwości założenia większej ilości centrów odnowieniowych.

Przy zakładaniu pierwszej serii ośrodków odnowieniowych kierujemy się zasadą lokalizowania ich w miejscach najbardziej oddalonych od dróg wywozowych. Równocześnie zakładamy możliwie gęstą sieć szlaków zrywkowych stanowiących szkielet ładu przestrzennego w tej rębni.

W drugim etapie cięć następuje poszerzanie poprzednio założonych ośrodków odnowieniowych oraz zakładanie następnych. Drzewostan osłaniający pierwsze gniazda rozluźniamy w stopniu zapewniającym dobry wzrost odnowień, a na gniazdach małych - usuwamy nawet całkowicie, gdyż odnowienie korzysta z wielostronnej osłony bocznej. Celem tych cięć jest zróżnicowanie warunków ekologicznych na gnieździe: dopływ światła i opadów większy w części środkowej niż na obrzeżu sprzyja powstawaniu pożądanego „stożka odnowieniowego”. W następnych, powtarzających się etapach cięć kontynuowane są cięcia brzegowe na obwodzie założonych poprzednio i stopniowo poszerzanych gniazd i w miarę potrzeby zakładane nowe centra odnowieniowe. Stopniowo poszerzane ośrodki odnowieniowe łączą się, a drzewostan macierzysty po spełnieniu swej roli zostaje usunięty. W toku prowadzenia cięć należy szczególną uwagę zwrócić na płynne kształtowanie brzegów kęp odnowieniowych. Nie można dopuścić do powstawania tzw. „stromych brzegów”, tzn. dużych różnic wysokości między kępą podrostu a sąsiadującym młodszym nalotem. Na etapie łączenia gniazd istnieją dobre warunki dla odnowienia drzew światłożądnych. Z tego względu korzystne jest jak najdłuższe przetrzymywanie wartościowych nasienników sosny i modrzewia.

Rębnia stopniowa gniazdowo-smugowa IVb

W rębni stopniowej gniazdowo-smugowej połączono dwa rodzaje cięć: cięcia częściowe na gniazdach (gniazda z osłoną), ze stopniowym odsłanianiem grup lub kęp odnowień, oraz cięcia częściowe na smudze wewnętrznej, stopniowo postępujące w głąb drzewostanu. Natomiast na smudze zewnętrznej, znajdującej się pod osłoną boczną przerzedzonego drzewostanu, istnieją warunki dla odnowienia gatunków światłożądnych. W ten sposób powstają dobre warunki przede wszystkim dla odnowień naturalnych jodły, buka i świerka, oraz dla domieszki gatunków światłożądnych.

Szerokość strefy, w której prowadzone są cięcia, w naszych warunkach określono na 150-200 m. Szerokość strefy zależy od celu odnowienia - większy udział świerka i gatunków światłożądnych uzasadnia zwiększenie szerokości. Również skrócenie okresu odnowienia wymaga poszerzenia strefy cięć. Przyjmuje się, że okres odnowienia dla strefy wyniesie 30-40 lat, na kolejnych smugach dla świerka około 10 lat, a okres wyprzedzenia dla odnowienia jodły przed świerkiem -10-20 lat.

W pierwszym etapie cięć na części wyznaczonej strefy o szerokości około 60-100 m wykonuje się cięcia grupowe lub zakłada małe gniazda z osłoną o powierzchni około 5 a. Należy wykorzystywać przy tym istniejące kępy odnowień gatunków cienio-wytrzymałych oraz wykonywać cięcia w miejscach występowania drzew nasiennych tych gatunków. W przypadku braku możliwości uzyskania odnowienia naturalnego, na utworzone gniazda należy wprowadzić odnowienie sztuczne. Gniazda należy rozmieszczać nierównomiernie, liczniej w pobliżu frontu cięć (brzegu drzewostanu).

Po osiągnięciu przez odnowienie jodły i buka wysokości około 1 m, rozpoczyna się drugi etap cięć mających na celu uzyskanie odnowienia świerka. Na smudze o szerokości równej około 1 wysokości drzewostanu odnawianego wykonuje się cięcie częściowe obsiewne. Równocześnie należy poszerzyć strefę na odległość zbliżoną do szerokości smugi i dokonać tam cięć w sposób analogiczny, jak w pierwszym etapie tej rębni. Na smudze, po osiągnięciu przez odnowienie świerka wysokości około 0,5 m, wykonywane są kolejne cięcia brzegowe odsłaniające i uprzątające. Front tych cięć powinien być dostosowany do stanu odnowień gatunków cieniowytrzymałych. Nadając mu kształt zatokowy, falisty, uzyskujemy dogodne warunki dla odnowień wszystkich gatunków drzew.

W ostatnim etapie omawianej rębni na powierzchni odsłoniętej (smuga zewnętrzna) powstają warunki dla odnowienia gatunków światłożądnych (sosna, modrzew). W przypadku braku samosiewów gatunki te wprowadza się sztucznie w formie uzupełnień.

Nawrót cięć na kolejnych smugach wynosi około 5 lat i powinien być dostosowany do lat nasiennych. Według Twaroga (1990) w korzystnych warunkach siedliskowych postęp cięć może wynosić do 60 m na dziesięciolecie. W wyższych położeniach górskich należy się liczyć ze znacznie wolniejszym tempem przesuwania się frontu cięć, ograniczającym się nawet do 30 m na dziesięciolecie.

Rębnia stopniowa brzegowo-smugowa IVc

Charakteryzuje się odnowieniem na brzegu posuwającym się z reguły w głąb drzewostanu z północy na południe. Rębnia brzegowo-smugowa daje najlepsze wyniki przy odnawianiu litych świerczyn.

Szerokość strefy 100-150 m, okres odnowienia 30-40 lat.

Szerokość nacinanej smugi jest z reguły niewielka. Wynosi ona 10-15 m przy nawrocie 3-5 lat. Kształt brzegu smugi może być prostoliniowy lub zatokowy w celu stworzenia zróżnicowanych warunków mikroklimatu (światło, opady) dla powstających samosiewów. Kierunek posuwania się z cięciami musi uwzględniać zagrożenie przez wiatr (ze wschodu na zachód i z północnego-wschodu na południowy-zachód) oraz korzystne warunki dla samosiewów istniejące przy wystawionej na północ ścianie drzewostanu. Przebieg smugi będzie zatem kompromisem, który ponadto musi uwzględniać lokalną rzeźbę terenu.

Ze względu na powolny postęp cięć (przeciętnie 30-50 m na dziesięciolecie) większe powierzchnie drzewostanów muszą być podzielone na części szerokości 100-150 m, co wymaga zakładania wrębów. W drzewostanach świerkowych lub ze znacznym udziałem świerka wiąże się to ze znacznym ryzykiem wiatrowałów. Całkowity okres odnowienia w tak utworzonym ostępie będzie wynosił około 40 lat. Gdy ostęp obejmie również drzewostany młodsze lub też, gdy przewiduje się szybszy postęp cięć, możliwe jest jego poszerzenie.

W rębni stopniowej brzegowo-smugowej stosowane są cięcia brzegowe, z reguły w powiązaniu z cięciami częściowymi, lecz również z cięciem zupełnym rozpoczynającym szereg cięć. Cięcia rozpoczynamy na brzegu drzewostanu, na smudze szerokości około 30 m, wykonując kombinowane cięcie brzegowe i częściowe, przerzedzając nierównomiernie smugę: od zewnątrz silniej, a od strony drzewostanu - słabiej. Uzyskujemy w ten sposób, według nazewnictwa Włoczewskiego (1968), dwuczęściową smugę 1, w której część pod zwartym drzewostanem znajduje się w zasięgu rozproszonego światła dochodzącego od strony przerzedzonego drzewostanu. Występują tam warunki sprzyjające kiełkowaniu nasion, ale jeszcze niekorzystne dla wzrostu nalotu. Na drugiej części smugi, pod przerzedzonym drzewostanem, ilość światła i opadów dochodzących do dna lasu jest dostateczna dla wzrostu nalotów drzew cieniowytrzymałych (jodły, buka).

W następnym nawrocie cięć dokonuje się dalszego przerzedzenia drzewostanu na smudze (cięcie odsłaniające), tworząc w ten sposób smugę 2 na której poprzednio powstały nalot przechodzi w podrost i równocześnie kształtują się warunki sprzyjające samosiewowi gatunków o większej światłożądności (świerk). Jednocześnie wkraczamy w głąb drzewostanu zakładając tam następną smugę 1. W dalszych nawrotach cięć powtarzamy opisany tok postępowania, wkraczając stopniowo w głąb drzewostanu i równocześnie rozluźniając w coraz większym stopniu smugi od strony jego obrzeża aż do wykonania na nich cięcia uprzątającego. Między poszczególnymi smugami nie ma wyraźnych granic: od zwartego drzewostanu w kierunku otwartej powierzchni powstałej po cięciu uprzątającym na najstarszej smudze, ilość światła i opadów stopniowo wzrasta, stwarzając korzystne warunki dla wzrostu nalotów i podrostów zarówno gatunków cieniowytrzymałych, jak i światłożądnych. Smugi, na których występuje osłona górna drzewostanu, określa się mianem strefy wewnętrznej (2), natomiast smugi, na których podrost korzysta tylko z osłony bocznej przerzedzonego drzewostanu - mianem strefy zewnętrznej (3). W strefie zewnętrznej istnieje możliwość wprowadzania gatunków światłożądnych w toku uzupełnień odnowienia naturalnego.

Zmieniając prostoliniowy przebieg granic smug oraz ich szerokość, można kształtować zróżnicowaną osłonę nalotów i podrostów i w ten sposób regulować skład gatunkowy młodego pokolenia. W latach dobrego urodzaju nasion należy zakładać smugi szersze dla lepszego wykorzystania szansy samosiewu.

W rębni tej zrywkę drewna prowadzi się w kierunku zwartego drzewostanu. Konfiguracja terenu narzuca jednak zawsze układ sieci szlaków zrywkowych. W górach, gdzie często brzeg smugi przebiega prostopadle do warstwie, szlaki zrywkowe muszą być zakładane równolegle do linii smugi.

Rębnia stopniowa gniazdowa udoskonalona IVd

Celem tej rębni jest kształtowanie złożonej budowy pionowej i poziomej drzewostanu. Główne zastosowanie znajduje w drzewostanach wielogatunkowych. Służy do elastycznego stosowania różnych form cięć na małych powierzchniach i odnowienia naturalnego oraz sztucznego drzewostanów wielogatunkowych. Zapewnia utrzymanie ładu przestrzenno-organizacynego.

Dopuszczalne wszystkie rodzaje cięć, także zręby zupełne, jednak wyłącznie na małych powierzchniach, okres odnowienia - średni do długiego, 30-50 lat.

Rębnię gniazdową udoskonaloną charakteryzują następujące cechy:

1. Odnowienie lasu włączone jest w system gospodarowania, oparty na zasadzie stałego popierania najwartościowszych elementów drzewostanu. Kolejno następują po sobie zabiegi pielęgnacyjne w młodniku i tyczkowinie, a później trzebieże selekcyjne oraz szereg cięć odnowieniowych.

2. W procesie odnowienia wykorzystuje się wszystkie rodzaje samosiewu i uprawy sztucznej. Odnowienie rozpoczyna się inicjowaniem samosiewów na małych powierzchniach, grupach i kępach, zlokalizowanych w pobliżu granic transportu.

3. Istnieje swoboda w wyborze rodzaju cięcia, który zależy od siedliska, drzewostanu macierzystego i odnawianych gatunków. W poszczególnych partiach drzewostanu mogą być stosowane wszystkie cięcia (częściowe, przerębowe i zupełne na bardzo małych powierzchniach) obok siebie i po sobie, przeważnie grupowo i kępowo. Przy stosowaniu cięć grupowych i długim okresie odnowienia budowa pionowa uzyskanych drzewostanów zbliżona jest do budowy pionowej lasu przerębowego.

4. Koleje rębności nie są ustalane. Nie określa się z góry długości trwania okresu odnowienia.

Rębnia gniazdowa udoskonalona polega na zakładaniu ośrodków odnowieniowych w formie gniazd i kęp w drzewostanie przysposobionym przez długi okres cięć przygotowawczych. Odnowienie przesuwa się w stronę dróg wywozowych przy ścisłym przestrzeganiu zasad ładu przestrzennego. W zależności od ekologicznych wymagań gatunków odnawianych stosuje się cięcia gniazdowe, cięcia częściowe lub cięcia smugowe. Odnowienie naturalne uzupełnia się sztucznie, aby osiągnąć docelowy skład gatunkowy drzewostanu. Równocześnie z odnawianiem drzewostanu prowadzi się w kępach podrostu i na całym drzewostanie zabiegi pielęgnacyjne w celu otrzymania maksymalnego przyrostu drewna najlepszej jakości. Zabiegi gospodarcze przeprowadza się zazwyczaj w nawrocie 3-5 lat.

Rębnię gniazdową udoskonaloną stosuje się w różnych warunkach siedliskowych i zmieniających się w czasie i przestrzeni warunkach odnowienia. Powstały w jej wyniku drzewostan odznacza się zróżnicowaną strukturą wysokościową i gatunkową.

W Polsce rębnia ta może być stosowana w lasach dolnoreglowych i podgórskich. Wielką zaletą tej rębni jest możliwość hodowania drzew światłożądnych - sosny, a przede wszystkim modrzewia, stanowiącego w lasach górskich bardzo cenną domieszkę do świerka, jodły i buka. Wielka elastyczność postępowania pozwala na prowadzeniu rębni gniazdowej udoskonalonej w różnych warunkach siedliska i drzewostanu. Rębnia ta spełnia w optymalnym stopniu wszystkie zadania wodo- i glebochronne oraz pielęgnacyjne w stosunku do zapasu i przyrostu.

Rębnia przerębowa (ciągła) (V). Polega na prowadzeniu w sposób ciągły cięcia przerębowego na całej powierzchni drzewostanu (powierzchni kontrolnej). Proces odnowienia naturalnego odbywa się nieprzerwanie, a naloty i podrosty korzystają trwale z osłony drzewostanu. Drzewostan zagospodarowany rębnią przerębowa powinien cechować się równomiernym rozmieszczeniem zapasu na całej powierzchni, zwarciem pionowym lub schodkowym oraz maksymalnym wypełnieniem przestrzeni koronami drzew w różnym wieku.

Rębnię przerębową zaleca się stosować przede wszystkim w litych drzewostanach jodłowych, a ponadto w drzewostanach mieszanych gatunków cienioznośnych o budowie wielopiętrowej (złożonych z jodły, buka i świerka) z dużą przewagą jodły. Rębnię tę można stosować również w drzewostanach świerkowych w strefie górnej granicy lasu (na siedliskach boru wysokogórskiego) gdzie powinna ona tworzyć grupową strukturę drzewostanu (roty górskie).

Przy prowadzeniu rębni przerębowej należy kierować się następującymi zasadami:

• cięcia przerębowe przeprowadza się w całym drzewostanie jednocześnie co 5-10 lat (przyjęty okres nosi nazwę obiegu cięć)

• każde cięcie łączy w jeden zabieg hodowlany użytkowanie, pielęgnowanie i odnowienie lasu, pozostawiając drzewostan trwale w zwarciu pionowym. W szczególności cięcia przerębowe spełniają następujące zadania:

o użytkowanie drzew dojrzałych do wyrębu,

o prowadzenie selekcji pozytywnej z usuwaniem drzew zbędnych lub szkodliwych dla otoczenia,

o zapewnienie trwałej struktury przerębowej przez tworzenie warunków wzrostu dla nalotów i podrostów o różnym wieku, co prowadzi do maksymalnego wypełnienia biomasą przestrzeni nad glebą.

o inicjowanie odnowienia naturalnego przez stwarzanie coraz to nowych ośrodków oświetlenia dna lasu;

• nie powiększa się powstałych grup i kęp odnowienia, prowadząc w nich jedynie zabiegi pielęgnacyjne; drzewa do usunięcia wyznacza się pojedynczo, przy czym zaleca się ustalanie etatu miąższościowego metodą kontrolną (pomiarów okresowych zapasu i przyrostu) w wysokości nieprzekraczającej bieżącego przyrostu miąższości grubizny, z pobieraniem etatu w 1-2 cięciach w 10-leciu; drzewa do wycięcia wyznacza się w okresie wegetacyjnym, a ścinkę i zrywkę wykonuje w okresie zimowym, w czasie zalegania grubej pokrywy śnieżnej;

• obieg cięć zależy w tej rębni głównie od siedliska, składu gatunkowego i wielkości drzewostanu oraz od stanu i gęstości sieci dróg wywozowych.

_________________

---